Uluslararası Para Fonu
, (
?ngilizce
:
International Monetary Fund
,
IMF
) kuresel
finansal
duzeni takip etmek,
borsa
,
doviz
kurları, odeme planları gibi konularda denetim ve organizasyon yapmak, aynı zamanda teknik ve finansal destek sa?lamak gibi gorevleri bulunan uluslararası bir
organizasyondur
.
1944 yılında
ABD
'nin
New Hampshire
eyaletindeki
Bretton Woods
'ta kurulan ve 1947'de fiilen calı?maya ba?layan milletlerarası ekonomik meselelerle u?ra?an bir te?kilattır. IMF "kuresel para i? birli?i, finansal istikrarı sa?lamak, uluslararası ticareti kolayla?tırmak, yuksek
istihdam
ve surdurulebilir
ekonomik buyumeyi
te?vik ve dunya capında
yoksullu?u azaltmayı
te?vik etmek icin calı?an, 189
[1]
ulkenin uye oldu?u organizasyondur.
Kurulu?un belirtilen hedeflerinde, odemeler dengesi ihtiyaclarını kar?ılamak icin uye ulkelerin mali kaynaklarını kullanılabilir hale getirmek de dahil olmak uzere uluslararası ekonomik i? birli?i, uluslararası ticaret, istihdam ve doviz kuru istikrarını te?vik edilmesi olarak tanımlanmaktadır. IMF'nin merkezi ABD'de,
Washington, DC
'de bulunmaktadır.
Birinci ve ?kinci Dunya Sava?larından sonra milletlerarası ekonomik problemler karma?ık hale gelmi?,
I. Dunya Sava?ı
'ndan sonra du?ulen ekonomik buhranla sava? sonrası ekonomik depresyonlar da ekonomik ili?kileri tehdit eder bir vaziyet almı?tı.
Avrupa
devletlerinin
II. Dunya Sava?ı
sonrası bozuk ve depresyon icindeki ekonomik durumlarının aksine Amerika Birle?ik Devletleri'nin sava? boyunca ihracatının
altın stoklarının
artması, ekonomik bakımdan yardım yapacak tek ulke durumuna gelmesine sebep oldu.
ABD, Avrupa devletlerine do?rudan yardım yapmak yerine mali kurumlar kurarak yardım yapılması taraftarı oldu ve 1944 yılında Bretton Woods'ta 45 devletin katılımıyla birtakım kararlar alındı. Bretton Woods Antla?ması'nda; birisi, Milletlerarası Para Fonu, di?eri,
Milletlerarası ?mar ve Kalkınma Bankası
(
IBRD
) yahut kısaca
Dunya Bankası
isimleriyle iki ekonomik kurumun kurulması kararla?tırılmı?tır.
IMF, Avrupa devletlerinin odeme
bilancolarında
ortaya cıkabilecek gecici (kısa vadeli) odeme gucluklerinde kredi vererek milletlerarası ticaretin bu yuzden daralmasını onlemek; Dunya Bankası da uzun vadeli yatırım kredileri vermek suretiyle, Avrupa devletlerinin yeniden imarını sa?lamak, odeme bilancolarındaki yapısal dengesizlikleri gidermek icin kurulmu?tur.
Her iki kurumun,
sermaye
ve kaynaklarının onemli bir kısmı ABD tarafından temin edilmi?tir. Bu kurumlara uye olan ulkelerin prensip olarak, iceride
enflasyonu
onleyici para politikaları takip etmeleri, dı? ticareti ise tek taraflı
devaluasyonlar
ve ithal sınırlamalar yuzunden daraltmamaları, aksine bu tehditleri olabildi?ince kaldırmaları gerekecekti.
IMF merkez binası
IMF kendisini 190 uyeli bir organizasyon olarak tanımlar (
Sırbistan-Karada?
18 Ocak 2007 tarihi itibarıyla 185. uyesidir).
Kuzey Kore
,
Kuba
,
Andorra
,
Lihten?tayn
,
Tuvalu
ve
Nauru
haric butun Birle?mi? Milletler uye devletleri IMF'ye do?rudan olarak katılır.
Vatikan
,
Tayvan
(Cin Cumhuriyeti), Filistin Otoritesi (IMF'nin teknik yardımını almasına ra?men) ve Sahravi Arap Demokratik Cumhuriyeti (Batı Sahra) Birle?mi? Milletler tam uyesi de?illerdir.
- Milletlerarası ticaretin dengeli ?ekilde geli?mesini uye devletlerin tam istihdama ve yuksek buyume hızına ula?masına imkan hazırlamak;
- Odemeler dengesi gucluklerinin cozumunde yardımcı olmak;
- Kambiyo istikrarını kurmak ve tek taraflı de?er du?urmelerine mani olmak;
- Cok taraflı dı? odemeler sisteminin kurulmasını sa?lamak.
Bu gayeleri sa?lamak icin fona uye ulkelerin girmi? oldu?u bazı taahhutler de ?unlardır:
- Dı? turizm de dahil olmak uzere dı? ticaret muamelelerinde
doviz
kontrol ve tahditlerini onlemek;
- Milli para biriminin
altın
veya
dolar
olarak
paritesini
tespit ve
fona
tescil ettirmek;
- Fona tescil edilen pariteyi de?i?tirmemek ve ancak tediye bilancolarındaki bunyevi de?i?ikliklerde, cok zaruri hallerde de?er du?urmeye gitmek (% 10'a kadarki develuasyonlar da muhtar kılınmı?, a?an miktarlardaki de?er du?urmeler icin izin alma keyfiyeti getirilmi?tir.);
- Uye ulkelerin altın mukabilinde doviz alıp satabilmeleri, mustahsil ulkelerin altın satmaları serbest bırakılmı?tır.
IMF'nin, tediye bilancoları acık veya fazlalık veren ulkelere duzenleyici mudahale yapma imkanı vardır. Fonun en yetkili organı, uye ulkelerin mumessillerinden te?ekkul eden
Guvernorler Heyeti
dir. Yılda bir toplanır. Bu heyet kendi arasından 12 ki?ilik bir
Mudurler Meclisi
secerek yetkisini bunlara devreder. Guvernorler Heyetinde her uye ulke, sabit bir oy sayısı yanında fona i?tirak hissesiyle oranlı bir oy sayısına da sahiptir. Buna gore en fazla oy hakkına sahip ulke, en fazla sermayeyle i?tirak eden ABD'dir.
Herhangi bir ulke mutlaka hem Milletlerarası Para Fonuna (IMF) ve hem de Dunya Bankası'na (IBRD) bir arada uye olmak durumundadır. Fona uye devletlerin hisselerine
kota
denmektedir. Kotaların?% 25'i altın ile, kalan% 75'i milli para ile odenmi? veya taahhut edilmi?tir. Ba?langıcta 8 milyar dolar olan sermayesi di?er yıllarda cok artmı?tır. Bunun yanında serbest dovizli ulkelerde tahvil satmak suretiyle fon ve kaynaklarını artırma imkanı da mevcuttur. Fon, her uyeye kotasının?% 25'i tutarında krediyi talep vukuunda, otomatik olarak vermekle mukelleftir. Fonun verdi?i kredilerde vade 5 yılı gecemez.
Dunya Bankası'nın te?kilatı, IMF'nin te?kilatı gibidir. Ba?langıcta 8 milyar dolar sermaye ile kurulan banka 1959 yılında bu sermayesini 20 milyar dolara yukseltmi?, daha sonraki senelerde bu miktar cok artmı?tır.
Banka, kredi acarken a?a?ıdaki ?artları gozonunde bulundurmaktadır:
- Borc
almak isteyen ulkenin, ozel piyasadan ve makul ?artlarla kredi alamayaca?ı belli olmalıdır.
- Banka tarafından verilen kredinin kullanılaca?ı projenin bankaya sunulması ve kabul edilmesi gerekmektedir.
- Banka; uye ulkelerle sadece
hazine
,
merkez bankası
, istikrar fonu idaresi ve di?er resmi veya yarı resmi muesseselerle temas eder ve uye devletlere kamu yatırımları icin bu kanallardan kredi sa?lar.
- Borclanan do?rudan uye devlet de?il de, uye ulkedeki ozel te?ebbus ise, Banka projeleri tetkik etmekle beraber krediyi do?rudan te?ebbuse acmaz; mutlaka uye devletin kefaleti ile merkez bankası veya ba?ka bir resmi yahut yarı resmi te?ekkulun tavassutunu alır. Mesela Turkiye'de ozel te?ebbuse
Turkiye Sınai Kalkınma Bankası
kanalıyla ikrazda bulunmaktadır.
IMF verilerine gore (
2006
) fonun borc verme kayna?ı 174 milyar dolar. Alacakları ise 75 ulkeden 34 milyar dolardır. 2010 verilerine gore IMF'ye en cok borcu olan ulkeler sıralaması ?oyledir:
Yunanistan
(30 milyar),
Romanya
(13,9 milyar),
Ukrayna
(12,66 milyar),
Macaristan
(11.7 milyar) dolardır.
IMF ve Dunya Bankası'nın askeri diktatorluklerle ili?kisi
de?i?tir
Bretton Woods enstitulerinin
dunya ekonomisine ozellikle so?uk sava? yıllarındaki etkisi cok tartı?ılmı?tır. IMF'nin kasıtlı olarak Amerika ve Avrupa men?eli ?irketlerle iyi ili?kiler kuran
askeri diktatorlukleri
destekledi?i iddia edilmektedir. Hatta bazı ele?tirmenler IMF'nin demokrasi, insan hakları, i?ci hakları konularına olumsuz hatta saldırgan bir tutum sergiledi?ini iddia etmektedirler.
Bu du?unceler dunyadaki kuresellik kar?ıtı harekete ivme kazandırmı?tır. IMF taraftarları ise IMF'nin asıl gucunun veya gorevinin demokrasi de?il ekonomik istikrar oldu?unu, ekonomik istikrarın da demokrasinin temel ta?ı oldu?unu iddia etmektedirler.
[2]
IMF ve
Dunya Bankası
'na uyeyken askeri diktatorluklerce yonetilen ulkeler (ce?itli kaynaklardan borclanmalar - milyar $):
[3]
Dipnot: Rejim ba?langıcında ulke borcu; Dunya Bankası'nın en eski kayıtlar 1970 yılından kalmadır. Pakistan'da iki farklı donemde askeri rejim iktidara gelmi?tir. Bu tablo 1996 yılında hazırlandı?ı icin son borc olarak 1996'yı baz almaktadır.
- Jan Joost Teunissen and Age Akkerman (eds.)(2005). Helping the Poor?The IMF and How-Income Countries
[1]
FONDAD.
ISBN 90-74208-25-8
- Dreher, Axel (2002). The Development and Implementation of IMF and World Bank Conditionality
[2]
HWWA.ISSN 1616-4814
- The IMF and The World Bank:How do they differ?
[3]
7 Mart 2005 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.