Иёлоти Мутта?идаи Амрико
United States of America

Шиор : ≪Ба Худо бовар? дорем≫
Суруди милл? : ≪[[Суруди миллии Иёлоти Мутта?идаи Амрико|Суруди миллии Иёлоти Мутта?идаи Амрико ]]≫
Р?зи исти?лолият	(аз 4 июли 1776 )
Забони расм?	Инглис?
Пойтахт	Вашингтон
Ша?ри калонтарин	Ню-Йoрк
Идораи давлат	?ум?урии федерол? конститутсион?
Президент Ноиб - Президент	?о Байден Камала ?аррис
Масо?ат   ? ?амаг?   ? Фоизи об.	3-ум ?ой дар ?a?он 9,857,306 км² 2.23 %
А?ол?   ? ?амаг? ( 2019 )   ? Зич?	3-ум ?ой дар ?a?он 328 915 700 34,55 нафар/км²
ММД   ? ?амаг?   ? Ба сари а?ол?	1-ум ?ой дар ?a?он 16.768 трлн. $ 53,001 $
Пули милл?	Доллари ИМА
Интернет-Домен	.us .gov .mil .edu
Коди телефон	+1
Соат	UTC -5 to -10
Анбори Википедиа дар бораи ин мавз?ъ гур?? дорад: Иёлоти Мутта?идаи Амрико
Имр?з ?исми	{{{Имр?з}}}

Иёлоти Мутта?идаи Амрико ( англ.   The United States of America [ ð ?   j u ? n a ? t ? d   ? s t e ? t s   ? v   ? ? m e r ? k ? ]), ба шакли к?та? ИМА ( англ.   USA ), ё Иёлоти Мутта?ида ( англ.   United States, U.S. ), ё Амрико ) ? кишварест муста?ил дар Амрикои Шимол? миёни кишвар?ои Конодо, Мексика ва у?ёнуси Атлантику Ором. Масо?ат ? 9,5 млн км² ^[1] ( 4-умин дар ?а?он).

Аз се бахш иборат аст: асос? [массиви ягона дар ?исмати мобайнии материки Амрикои Шимол?, ки 48 иёлат (иёлоти ?ам?удуд) ва Округи федералии Колумбияро дар бар мегирад; 83,5 дарсади масо?ат ва 99,4 дарсади а?олии мамлакат] ва 2 эксклав: иёлати Аляска (16,3 дарсади масо?ат ва 0,2 дарсади а?ол?, дар канори шимолу ?арбии материки Амрикои Шимол?) ва иёлати Гавайи (0,2 дарсади масо?ат ва 0,4 дарсади а?ол?; дар ?исми марказии у?ёнуси Ором). Иёлоти ?ам?удуди ИМА-ро дар шар?, ?анубу шар? ва ?ануб у?ёнуси Атлантик (аз ?умла дар ?ануб ? хал. Мексика; гул. Флорида аз Куба ва ?аз-?ои Багам), дар ?арб у?ёнуси Ором ?удо мекунад. Иёлати Аляскаро дар шимол ? у?ёнуси Яхбастаи Шимол? (б-?ои Бофорт ва Чукот), дар ?арб ? б. Беринг, дар ?ануб хал. Аляскаи у?ёнуси Ором; иёлати ?авайиро ? у?ёнуси Ором (т?ли умумии хатти сар?адд? 19924 км). Иёлоти ?ам?удуди ИМА дар шимол ва иёлати Аляска дар шар? дар хушк? бо Канада, иёлоти ?ам?удуд дар ?ануб бо Мексика ?амсар?аданд. Масо?аташ 9,5 млн км ² (?ойи 4-ум дар ?а?он). А?олиаш 327,6 млн нафар (2018). Пойтахташ ша?ри Вашингтон. Забони расм? ? инглис?. Во?иди пул? ? доллари ИМА.

Бахшбандии кишвар? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

?удуди маъмуриаш ба 50 иёлат ва Округи федералии Колумбия та?сим мешавад.

Иёлат?ои ИМА:

Айда?о Айова Алабама Аляска Аризона Арканзас Вайоминг Вашингтон Вермонт Виргиния

Висконсин ?авай? Делавэр ?ор?ия Вир?инияи ?арб? Иллинойс Индиана Калифорния Канзас Кентукк?

Колорадо Коннектикут Луизиана Массачусетс Миннесота Миссисип? Миссур? Мичиган Монтана Мэн

Мэриленд Небраска Невада Ню-?эмпшир Ню-?ерс? Ню-Йорк Ню-Мексико Огайо Окла?ома Орегон

Пенсилвания Род-Айленд Дакотаи ?ануб? Дакотаи Шимол? Каролинаи ?ануб? Каролинаи Шимол? Теннесс? Техас Флорида Юта

?ар кадом иёлат, ?айр аз иёлоти Луизиана (ба ма?ал?о та?сим мешавад) ва Аляска (ба боро ? но?ия?о та?сим мешавад) ба округ (граф?)-?о та?сим мешавад; ?амаг? 3007 округ ва 137 во?иди ба он?о баробар дорад.

Бюрои бар?йхатгирии ИМА дар ?удуди мамлакат 4 минта?аи ?у?рофиёиро ?удо мекунад, ки ба ?айати он?о 9 гур??и иёлот дохил мешаванд: шимолу шар?? (9 иёлат, 4,7 дарсади масо?ат ва 17,6 дарсади а?олии мамлакат; Англияи Нав ва иёлати Атлантикаи Миёна), ?арби Миёна (12 иёлат; 21,2 дарсади масо?ат ва 21,2 дарсади а?ол?; иёлоти шимолу шар?? ва шимолу ?арбии ?арби Миёна), ?ануб (16 иёлат ва Округи федералии Колумбия; 24,8 дарсади масо?ат ва 37,6 дарсади а?ол?; иёлати Атлантикаи ?ануб?, иёлати марказии ?анубу шар?? ва ?анубу ?арб?) ва ?арб (13 иёлат; 49,3 дарсади масо?ат ва 23,6 дарсади а?ол?; иёлати Монтана ва у?ёнуси Ором, иёлати Аляска ва Гавайи ?ам ба он?о дохил мешаванд).

Мулк?ои ИМА: Пуэрто Рико, Итти?оди ?азира?ои Марианаи Шимол? (?ар ду давлат?ои озоди ба ИМА дохилшуда), ?аз-?ои Вир?ин, Гуам, Самоаи Амрико?, Уэйк, Мидуэй, Бейкер, ?овланд, ?арвис (сетои охир беодаманд), атолл (?азираи ?ал?ашакли мар?он?)-и ?онстон, рифи беодами Кингмен дар у?ёнуси Ором, пойго?и ?арбии ба?рии Гуантанама дар ?аз. Куба ва ?аз. беодами Навасса дар б. Кариб.

ИМА ? узви СММ (1945), НАТО (1949), Фонди байналмилалии асъор (1944), Бонки байналмилалии Та?дид ва Рушд (1945), ?амкории и?тисодии Осиё ва у?ёнуси Ором (1989), А?дномаи Амрикои Шимол? оид ба савдои озод (1992), СУС (1995), ?амшарикии фаромиллии у?ёнуси Ором (2015).

Сохти давлат? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

ИМА ? давлати федератив?. Конститутсия 17.9.1787 ?абул карда шудааст. Шакли идоракун? ? ?ум?урии президент?. Ро?бари давлат ва ?укумат ? Президент, ки дорои ?амаи ?у?у??ои идоракун?, сарфармонде?и ?увва?ои мусалла? ва пешвои ?изби худ мебошад. Президент ба му?лати 4 сол (?у?у?и як бор интихоб шуданро дорад) бо ро?и интихоботи ?айримуста?им, дузинаг? (интихобкунандагон интихобшавандагонро интихоб мекунанд, интихобшудагон ? Президентро) як?о бо ноиби Президент интихоб карда мешавад. Ша?рванде, ки синнаш ба 35 расида, 14 сол то интихобот дар ИМА зиндаг? карда бошад, ?у?у?и номзадии худро ба президент? пешбар? кардан дорад. Номзаде, ки аксарияти овоз?оро ба даст меорад, интихобшуда ?исоб меёбад. Агар ?еч кадом аз номзад?о шумораи зарурии овоз?оро ба даст оварда натавонанд, Палатаи намояндагон Президентро аз ?умлаи 3 номзаде, ки бисёртар овоз гирифтаанд, интихоб мекунад. Му?лати ваколат?ои Президент ва ноиби Президент нисфир?зии 20-уми январи ?амон соле, ки ваколат?ои номбурда бояд ба охир расанд, ба охир мерасанд.

Ма?оми олии ?онунгузор ? парламенти дупалатаг? (Конгресси Иёлоти Мутта?ида). ?ар ду палата бо ро?и интихоботи муста?им аз р?и низоми мажоритар? (аксарияти овоз?о) интихоб карда мешаванд. Палатаи поин? ? Палатаи намояндагон (435 ?ой, ки мувофи?и шумораи а?ол? та?сим карда шудаанд, ?амчунин 6 намоянда бе ?у?у?и овозди?? аз ?удуд?ое, ки ма?оми иёлатро надоранд); депутат?ое, ки манфиат?ои ?амаи мамлакатро намояндаг? мекунанд, барои 2 сол интихоб карда мешаванд. Палатаи боло? ? Сенат (100 ?ой ? 2 ?ой аз ?ар кадом иёлат). Му?лати ваколати Сенат ? 6 сол; ?ар ду сол 1/3 ?иссаи ?айат иваз карда мешавад.

?укумат ? кабинет аз вазирон иборат буда, вазиронро Президент бо масли?ат ва розигии Сенат ба ?амон вазифа?ое, ки худи Президент ба кабинеташ дохил менамояд, интихоб мекунад. Кабинет дар назди Президент ?исоботди?анда буда, вазифа?ои машваратиро и?ро мекунад.

?ар як иёлат бо ро?барии губернатор конститутсия, ма?оми ?онунбарор, ма?омоти ?окимияти и?роияи худро дорад.

Дар ИМА низоми классикии ду?изб? ?орист. ?изб?ои сиёсии пешбар: ?изби демократии ИМА, ?изби ?ум?урихо?и ИМА.

?у?рофиё [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Табиъат [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Со?ил?ои Атлантикаи ИМА асосан ?амвор буда, он?оро тунукоба?ои васеъ (то 300 км) ва хали??ои аз ?ам ?удо (Мэн, Делавэр, Чесапик) и?ота кардаанд. Дар канори шимолу шар?? со?ил?ои тектоникии яхп?ш, аз ним?аз. Кейп-Код то ?аз. Лонг-Айленд хали??ои ба ?ам пайвасти абразив?, дар ?исми шар?? хали?у к?л?ои аз ?ам ?удо доман густурдаанд. Со?ил?ои у?ёнуси Ороми ?исми асосии ИМА к??соранд. Ба ?исми шимол? (?ануби Аляска) силсилаи сершохаи хали?у гул?го??ои печ дар печи харсангдор хоссанд.

?ариб нисфи ?удуди мамлакатро ?аторк???ои баланд, па?нк???о ва пуштак???ои Кордилера иш?ол кардаанд; канори шар?ии минта?аи Кордилераро ?аторк???ои Сершух (баландиашон то 4000 м) ташкил додаанд. Ну?таи баландтарини мамлакат ? к??и Мак-Кинли (6193 м) дар Аляска. Дар шар? к???ои Аппалачи (баландиаш то 2037, к??и Митчелл) во?еанд. Байни к???ои Кордилера ва Аппалачиро ?амвори?ои васеи дохил? ва Пастии назди Мексика иш?ол кардаанд.

Кордилераи ИМА ?аторк???ои баланд (баландиашон то 3000?5000 м) ва па?нк???ою пуштак???ои дохилиро дар бар мегирад. Силсилак???ои Кордилераи Аляска ?абат?ои арзии майда доранд: дар ?исми шимол? ?аторк??и Брукс (пастии ?амвори Арктикаро ?удо мекунад), дар ?исми марказ? па?нк??и денудатсионии Юкон бо к???ои Кускокуим, дар ?исми ?ануб? ?аторк???ои Алеут ва ?аторк??и баланди Аляска (ну?таи баландтарини ИМА ва Амрикои Шимол?), ?аторк???ои Кенай, Чугач, к???ои Врангел ва Иляи Му?аддас ?ойгиранд. Кордилераи ИМА тамоми ?удуди ?исми асосии мамлакатро убур мекунад.

Минта?аи шар?иро к???ои серхарсанги баландиашон то 4399 м (к??и Элберт дар ?аторк??и Саватч) ташкил меди?анд. Дар ?арби он?о пуштак???о ва па?нк???ои дохил?: пуштак??и вулкании Колумбия, суфак??и ?авзаи Калон бо Водии Марг (86 м, пасттарин ну?таи ИМА ва Амрикои Шимол?) ва пуштак??и Колорадо бо Канони Калон ?ойгиранд. Дар ?арб ба минта?аи дохилии пуштак???о ва па?нк???о силсилак???ои яхини чиндор ва вулкании баландиашон то 4392 м (вулкани Рейнир) ва яхпорак???ои аз ?ам ?удои Серра-Невада (баландиаш то 4418, к??и Уитни) пайваст мешаванд. ?ад-?ади со?или у?ёнуси Ором ?аторк???ои баландиашон миёнаи (баландиаш 2692 м, к??и Пинос) аз ?ам ?удо т?л кашидаанд, ки аз шар? бо пасти?ои байник??? (Вилламетт, водии Калифорния, водии Калифорнияи Поин) ма?дуд мешаванд

Заминшинос? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Но?ия?ои дохилии ?амвори ИМА ба платформаи Амрикои Шимолии ?адим, бештар ба та?курсии кембрийи поин тааллу? доранд, ки дар баъзе но?ия?о луч мешавад. Дар иёлоти Миннесота, Висконсин ва Мичиган д?нгии бузурги сипари Канада мав?уд аст, ки аз гранитогнейс?ои давраи архей, ?инс?ои минта?а?ои санг?ои сабз ва гранит?ои музофоти Сюпириор, та?нишаст?ои палеопротозойи минта?аи Пенокий ? кварсит?о, аз ?умла о?ан, вара?санг, доломит, тиллит, инчунин та?нишаст?ои давраи мезозой ва протерозойи нав, рухом ва габброи манзумаи палерифтии Кивино ташаккул ёфтааст. Дар шимолу шар? д?нгии Адирондаки минта?аи Гренвили сипари Канада мав?уд аст. Падида?ои хурди та?курс? дар ?удуди минта?аи инкишофи ?илди платформавии платформаи Мидконтинент ва ?амвори?ои Бузург мушо?ида мешаванд.

Силсила (система)-и чиндори палеозойи Аппалачи ба самти ?анубу шар? аз сар?адди Канада то иёлати Алабама т?л кашидааст. Сохтори чиндори Аппалачии ?анубиро дар шар? та?шин?ои со?илии давраи б?р ва кайнозойи плитаи назди Атлантик п?шондаанд. Платформаи ?авони со?или шимолии хал. Мексика (Галф-Кост) асоси чиндори давраи палеозой дорад.

Силсилаи чиндори мезозой-кайнозойи Кордилераи Амрикои Шимол? аз шар? ба ?арб ба се минта?аи хеле калон ?удо карда мешавад: минта?аи к???ои чиндори шар??; минта?аи берун? ? к???ои чиндор; минта?аи дохилии назди у?ёнуси Ором. Дар сохтори мезозойи силсилаи чиндор пастхами?ое мав?уданд, ки бо та?нишин?ои давраи б?р ва кайнозой пур шудаанд. Минта?аи дохилиро аз ?улла?ои хал. Калифорния то димо?аи Мендосино ?е?аи бузург ва серзилзилаи Сан-Андреас бурида мегузарад. ?исми нисбатан васеи Кордилераи Амрикои Шимолиро минта?аи васеи фур?хамидаги?о ? ?авза?о ва ?аторк???ои минта?а фаро гирифтаанд. Ба самти шар? аз пуштак??и Колорадо ба самти меридиан рифти кайнозойи Рио-Гранде, шимолтар ?авзаи Бузург, ?ад-?ади д. Снейк минта?аи ?авони вулкан? (дар он гейзери Бо?и миллии Йеллоустон ?ойгир аст) т?л кашидаанд. Аз ?исми шимолии Калифорния тавассути иёлоти Орегон ва Вашингтон силсилак???ои вулкан? доман густурдаанд. ?удуди Аляска низ асосан (?айр аз со?ил?ои шимол?) ба манзумаи чиндори Кордилераи Амрикои Шимол? тааллу? дорад. ?азира?ои Гавай (иёлати Гавайи) аз силсилаи ?азира?ои вулкан? дар ?исми марказии у?ёнуси Ором иборат аст.

Сарват?ои табиъ? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

ИМА аз ?и?ати захираи ангишт, маъдани молибден, сурб, тило дар ?а?он ?ойи 2-юм ва аз ?и?ати захираи маъдани ру?, ну?ра, гафния, фосфори?о, йод ?ои 3-юмро иш?ол мекунад. Дар ИМА захираи нафт, гази таби?, маъдани уран, о?ан, титан, филиззоти гур??и тилои сафед, платина, бериллий, волфрам, литий, бор, флюорит, барит, сулфур, ашёи хоми семент, гач, гил?ои гуногун фаровон буда, захираи боксит?о, маъдани ванадий, сурма, симоб, намак?ои калий, асбест ва магнезит кам аст. Захираи маъдани манган, хром, кобалт, никел, ?алъаг?, филиззоти нодир, алмос, графит тамоман ву?уд надорад.

Аксари кон?ои нафт ва гази таби? дар ?удуди 3 ?авзаи калон ?ойгиранд: ?авзаи нафту гази хал. Мексика, ?авзаи нафту гази Перм ва ?авзаи нафту гази дохилии ?арб. Кон?ои бузурги истихро?и нафт: Ирадхо-Бей (Аляска), Ист-Тексас (Техас), Уилмингтон ва Мидуэй-Сансет (Калифорния), газ ? Панхандл-Хюготон (Техас) ва Прадхо-Бей. ?ариб 50 дарсади захираи ангиштро ангиштсанг ташкил меди?ад. ?авза?ои асосии ангиштсанг дар минта?а?ои серангишт ?ойгиранд: шар?? (?авзаи ангиштсанги Аппалачи ва Пенсилван), дохил? (?авзаи ангишти Иллинойс, ?авзаи дохилии ?арб), к???ои Чиндор (?авза?ои Юинта, Грин-Ривер, Сан-Хуан-Ривер ва ?.); ангишти б?р ? дар музофоти ?ануб (Техас) ва шимоли ?амвори?ои бузурги Форт-Юнион. Захира?ои уран дар шимоли иёлати Аризона, дар иёлоти Ню-Мексико, Техас (со?ил?ои хал. Мексика), Юта, Вайоминг (?авза?ои Марказ, Вайоминг, Уинд-Ривер, Паудер-Ривер), Небраска, Колорадо, Вашингтон ?ойгиранд. Дар ИМА кон?ои калони о?ан мав?уданд. Захира?ои асосии маъдани титан дар кон?ои парокандаи илменит ва рутил (дар иёлоти Флорида, Ню-?ерси, Теннесси, ?ор?ия, Каролинаи ?ануб?, Каролинаи Шимол?) ?амъ шудаанд. Калонтарин кон?ои молибден ? Гендерсон, Клаймакс (иёлати Колорадо), Куэста (иёлати Ню-Мексико), Томпсон-Крик (иёлати Айда?о), Куорс-?илл (иёлати Аляска). Захира?ои калони мис дар кон?ои маъдани мис ё мису молибдени Бингем ? Юта, Моренси, Багдад, Серрита, Силвер?Белл (иёлати Аризона), Тайрон, Чайно (иёлати Ню-Мексико), захира?ои асосии маъдан?ои сурб ва ру? дар кон?ои маъдани иёлоти Аляска (Ред-Дог, Гринс-Крик), Миссури (Браши-Крик, Флетчер, Вайбернем-29, Суитуотер, Бюик), Теннесси, Монтана, Ню-Йорк ва Айда?о мав?уданд. Но?ияи асосии маъдани тило дар ?арб, дар иёлоти Невада (захираи асосии тилои ИМА), Калифорния, Аризона, Юта, Айда?о, дар ?исми марказии мамлакат ? н. Блэк-Хилс, дар минта?аи маъдании Колорадо ва ба тари?и пароканда асосан дар Аляска ?ойгиранд. Захира?ои асосии маъдани ну?ра дар кон?ои сурб як?о бо сурбу ру? (иёлати Айда?о), кон?ои филиззоти ранга (Бингем, Гримс-Крик) ва кон?ои тилову ну?ра (иёлоти Калифорния, Невада, Дакотаи ?ануб?, Колорадо ва ?.) мав?уданд.

И?лим [ вироиш | вироиши манбаъ ]

И?лими ?исми зиёди ?удуди ИМА муътадил ва субтропикии континентист. Барои минта?а?ои наздисо?илии у?ёнуси Ором и?лими муътадили у?ёнус? бо зимистони муътадил ва тобистони гарм хос аст; ?арорати миёнаи январ 3°С, июл 18°С, ми?дори бориши солона 2000 мм (дар баъзе ?ой?о беш аз 3000 мм). И?лими ?исми ?анубу ?арбии ИМА субтропикии ба?римиёназаминист, тобистонаш хушк, зимистонаш гарми намнок; ?арорати миёнаи январ аз 9°С (Сан-Франсиско) то 14°С (Сан-Диего), июл ?17?19°С. бориши солона камтар аз 300?500 мм. Дар ?исми шимолии со?ил?ои Атлантика и?лим муътадили у?ёнусист, ?арорати миёнаи январ ?1°С, июл 20?24°С, ?авои зимистон ноустувор аст, бориши солона 800?1200 мм; и?лими ?исми шар?? субтропикии у?ёнус?, ?арорати миёнаи январ 8?15°С (Чарлстон, Тампа), июл 26?27°С, бориши солона 1300?1700 мм. И?лими ?удуди ?амвори?ои дохил? хушк, ?арорати миёнаи январ аз шимол ба ?ануб 10°С, июл аз 23 то 30°С, ми?дори бориши солона аз шар? ба ?арб то 250 мм кам мешавад. Тобистон зуз-зуд т?фон?ои сер?убор, дар ?амвори?ои бузург гирдбод?ои сахт (соле беш аз 1200 гирдбод) рух меди?анд. И?лими пуштак???о ва па?нк???ои Кордилера хеле хушк буда (дар биёбони Мо?аве ми?дори бориши солона аз 100 мм камтар аст), ?арорати ?аво хеле баланд (дар Водии Марг 56,7°С) мешавад. Барои канори ?анубии ним?аз. Флорида и?лими торопикии тобистонаш сернам ва зимистонаш хушк хос аст, ?арорати миёнаи январ 20°С, июл 28°С (Майами).

П?шиши устувори барф? тан?о дар нишеби?ои Кордилера ва ?исми шимолу шар?ии ИМА (шимолтар аз 400 а. ш.) ташаккул меёбад. Масо?ати умумии яхбандии ?озира 580 км². Но?ия?ои асосии яхбандии к??? ? силсилак???о (бештар дар ?исми шимол?, вулкани Рейнир бо бузургтарин пиряхи Эммонс, масо?аташ 11,2 км²), к???ои сершух (?аторк???ои Уосатч, Передовой, Уинд-Ривер), Серра-Невада.

Ба ?исми шимолии Аляска и?лими арктик? бо зимистони ?а?ратун ва тобистони сард хос мебошад (?арорати миёнаи январ ?26°С, июл 1°С); и?лими па?нк??и Юкон ? субарктикии хушк (?арорати миёнаи январ ?23°С, июл 17°С). Боришоти солона аз 100 мм дар шимол то 900 мм дар ?ануб. Дар ?исми зиёди Аляска ?инс?ои яхбастаи бисёрсола па?н шудаанд. Масо?ати яхбандии ?озираи Аляска беш аз 75 ?азор км², марказ?ои асосии яхбанд? ? к???ои ?исми ?ануб?, инчунин ?аторк??и Брукса. Калонтарин пирях ?Маласпина (масо?аташ 2,2 ?азор км²).

Об?о [ вироиш | вироиши манбаъ ]

?удуди асосии ИМА бо об?ои р?изамин? нобаробар таъмин аст. Дарё?о ба ?авзаи у?-?ои Атлантик ва Ором тааллу? доранд. Дарё?ои калонтарини ИМА дар ?авзаи у?ёнуси Атлантик ? Миссисипи бо шохоб?ояш Миссури, Арканзас, Ред-Ривер (аз рост), Иллинойс, О?айо (аз чап), инчунин Рио-Гранде, Лаврентияи Му?аддас; дар ?авзаи у?ёнуси Ором ? Юкон, Колумбия, Колорадо. Низоми аксари д-?ои ИМА, бахусус дар но?ия?ои и?лимашон хушк ва дар д. Миссисипи ва шохоб?ои он ноустувор аст. Бисёр д-?ои ИМА, бахусус Колумбия и?тидори баланди ?идроэнергетик? доранд. Беш аз ½ ?иссаи масо?ати К?л?ои Бузург (к?ли Мичиган ? пурра) ба ИМА тааллу? дорад. ?исми зиёди к?л?ои ш?ри баста дар пасти?ои ?авзаи Калон ?ойгиранд. Дар Флорида к?л?ои карст? (Окичоби), дар Пастии назди Мексика к?л?ои хали?дор (Понтчартрейн), дар Аляска к?л?ои пиряхиву тектоник? (Илиамна ва ?.) ва термокарст?, дар Кордилера к?л?ои пиряхии к??? ва вулкан? мав?уданд. Беш аз 5 ?азор обанбори таъйиноти гуногун сохта шудаанд, ки калонтаринашон Оа?е ва Форт-Пек дар д. Миссури ва яке аз ?адимтаринашон Мид дар д. Колорадо мебошанд. Дар д-?ои Колумбия, Миссури, Колорадо, Теннесси, Арканзас ва ?айра силсилаи обанбор?ои бисёрзина бунёд ёфтаанд.

?амасола азнавсозии захира?ои об? 2,8 ?азор км²-ро ташкил меди?ад; таъминот бо об дар як сол ? 8,9 ?азор м³/одам. Барои э?тиё?оти хо?аг? 17 дарсади захира?ои об сарф мешавад, ки 46 дарсади онро корхона?ои саноат? истифода мебаранд, 40 дарсади он барои э?тиё?оти кишоварз?, 14% барои таъминоти коммуналию маиш? истифода мешавад.

Хок [ вироиш | вироиши манбаъ ]

?исми зиёди ?удуди ИМА дар байни у?ёнус?ои Ором ва Анлантик ?ойгир буда, манзара?ои гуногун дорад. Дар Аляска хок?ои тундрав?, торфзамин, тайгавии яхбаста бартар? доранд. Аляскаро тундра ва беша?ои сирак фаро гирифтаанд. Дар шимолу шар?и ?удуди асосии мамлакат, дар доманак???ои Аппалачи ва но?ияи К?л?ои Бузург дар ?удуди минта?аи беша?ои с?занбарг ва омехта хок?ои хокистарранги чимзамин ва б?ртоби бешаг? ва дар ?анубу шар? дар шароити и?лими субтропик? хок?ои сурху зард ташаккул ёфтаанд. Барои ?амвори?ои марказ? замин?ои сиё?хок, барои ?амвори?ои бузург замин?ои сиё?хок ва хок?ои дорчин?, барои ?анубтар аз 38° а. ш. хок?ои ?а?варанги сурх, ?а?варанги хокистар? хоссанд. Дар пуштак???о ва па?нк???ои Кордилера хок?ои б?ри даштию биёбон? ва б?ри хокистарранги биёбон? бартар? доранд. Дар ?удуди ?амвори?о хок?ои карбонатии чимзамин, алювиал? па?н шудаанд. Дар ?авзаи Калон ш?рзамин бартар? дорад.

Гиё?он [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Дар беша?ои ИМА гуна?ои гуногуни дарахтон (беш аз 850 гуна) мер?янд. Бешазор?о бештар дар ?исми ба у?ёнуси Ором наздики мамлакат доман густурдаанд. Дар шимолу ?арби нишеби?ои ?аторк???ои Со?ил? ва силсилак???о бештар беша?ои дарахтони с?занбарг, дар минта?аи миёнак???о беша?ои калони дарахтони санавбар ба назар мерасанд. ?исми ?анубии к???ои Сершухро беша?ои ко? ва пихтаи алп? (навъи сарв), поинтар аз онро беша?ои сираки арча ва санавбари ?адпаст, ?исми ?анубу ?арбиро буттазор?ои ?амешасабз фаро гирифтаанд. Дар канори шимолу шар?и мамлакат беша?ои ко?и канадаг? ва сурх, беша?ои омехтаи дарахтони с?занбарг ва па?нбарг (санавбари веймут?, пихта, навъ?ои гуногуни булут ва дигар дарахтони па?нбарг) вомех?ранд. Набототи табиии ?амвори?ои марказ? ва бузургро бештар рустани?ои х?шадор ташкил меди?анд. Дар ?ануби канор? набототи хосси дашт?ои хушк ва бутта?ои ксерофит? мер?янд. Дар ?удуди пуштак???о ва па?нк???ои Кордилераи ИМА рустани?ои биёбон? ва нимбиёбон? [шибо?, бутта?ои гуногун, галофит?о (рустани?ои хосси ш?рзамин] бартар? доранд. Дар ИМА ?ариб 165 ?азор намуди рустани?ои ол? маълум аст.

?онварон [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Олами ?айвоноти ИМА 430 намуди ширх?р?о, беш аз 780 намуди паранда?о, беш аз 300 намуди хазанда?о ва ?ариб 300 намуди обхоки?оро дар бар мегирад, ки мувофи?ан ба 325, 271, 79 ва 22 намуди он?о хатари нестшав? та?дид мекунад. Олами ?айвоноти Аляска ?ан? мебошад; ?ад-?ади со?ил?ои арктик? хирси сафед, р?бо?и шимол? вомех?ранд; барои тундра говмеш, карибу, ?азаркаи сиё? (навъи мур?обии ёбо?), барои беша?ои тайга хирси малла (калонтарин популятсия дар Амрикои Шимол?), силовсин, шо?гавазн хоссанд. Дар беша?ои ?исми ?арбии ?удуди асосии мамлакат хоянда?о, хирси сиё?, гавазни думсиё?, ?ундузи канадаг? зиндаг? мекунанд. Дар ?исми ?ануб? ва ?анубу шар?? зире?п?ст, опоссум (калламуши думдарози амрико?), аллигатор (навъи тимсо?), аз даранда?о юзи ало, отселот (?инси гурбаи калони ёбо?) па?н шудаанд. Дар дашт?ои Амрикои Шимол? бизони амрико?, вилорог, койот, сагчаи сиё?думи мар?зор? ва ?айра маскунанд.

Дар ИМА беш аз 22,5 ?азор минта?аи табиии ?ифзшаванда мав?уд аст, ки 12 дарсади масо?ати мамлакатро ташкил меди?анд. Система (шабака)-и миллии ?удуд?ои ?ифзшавандаи ИМА 59 бо?и милл?, бо??ои сершумори иёлот, ёдгори?ои таби?, парваришго??ои ?айвонот, ?удуд?ои тафре?? (дамгир?)-ро дар бар мегирад. Ба р?йхатти Мероси умуми?а?онии ЮНЕСКО аз р?и меъёр?ои таби? 12 ва аз р?и меъёр?ои табиию фар?анг? 1 минта?аи ?ифзшаванда, аз ?умла Бо?и миллии Йеллоустон, Бо?и миллии Йосемит. бо??ои миллии Гранд-Канён, Грейт-Смоки-Маунтинс, ?ор?ои Мамонт?о, Эверглейдс, Олимпик, Редвуд, Карлсбад, Бо?и байналмилалии ?а?он ? Уотертон-Глейшер ва бо??ои миллии к???ои Врангел ва Иляи Му?аддас (як?о бо Канада), инчунин яке аз калонтарин дар ?а?он бо?и ба?р? ? Папа?анаумокуакеа дохил карда шудаанд. ИМА аз ?и?ати шумораи парваришго??ои биосферии ЮНЕСКО дар ?а?он ?ойи 1-умро иш?ол мекунад; ба ботло??ои дорои а?аммияти умуми?а?он?, ки дар ча?орч?би конвенсияи Рамсар му?офизат карда мешаванд, 37 минта?аи таби? ва акваторияи ИМА дохил карда шудаанд.

А?ол? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

?амаи ша?рвандони ИМА амрико? ?исоб мешаванд ва аз р?и нажоду пайдоиш фар? мекунанд. Аз р?и муносибат ба нажод а?ол? ба сафедп?ст?о (70 %), амрикои?ои афри?оитабор (13 %), осиёи?о (5 %) ва а?олии та??о? (?инду?о, эскимос?о, алеут?о ва гавай?о; 2 %) ?удо карда мешавад. Амрикои?ои афри?оитабор асосан дар маркази ша?р?ои калон ва ?ануб (дар бисёр но?ия?о ва ша?р?о аксариятро ташкил меди?анд) зиндаг? мекунанд. ?иссаи осиёги?о тез меафзояд (махсусан дар ша?р?ои иёлоти у?ёнуси Ором бисёранд). Барои ?инду?о ?ой?ои махсус ?удо карда шудаанд. Аз охири асри 20 гур??и амрикои?ои испаниягиро ?удо мекунанд. ?ариб 50 млн амрикои?о (аз он?о 2 % амрикои?ои афри?о?) худро ба он?о мансуб медонанд. Аз р?и пайдоиш ?ариб 50 млн нафар худро авлоди олмони?о, 35 млн нафар авлоди ирланди?о ва инглис?о ва тан?о 30 млн нафар худро амрикои?о ме?исобанд. ?исми зиёди а?ол? пайдоиши омехта доранд. Дар т?ли сол?ои 1959?2014 шумораи а?ол? 2,1 баробар афзуда, соли 2017 ба зиёда аз 325 млн нафар расид. Таваллуд 13,4 нафар ба 1000 а?ол?, фавт 8,2 нафар ба 1000 а?ол?, фавти к?дакон 6,2 нафар ба 1000 к?даки зинда таваллудшуда; ?исоби миёнаи дарозумрии а?ол? 79,6 (мард?о 77,1, зан?о 81,9) сол.

Дар сохтори синнусол? ?иссаи к?дакон 19,4 %, шахсони ?обили ме?нат (15-65-сола) 66,7 %, калонсолон (аз 65-сола боло) 13,9%-ро ташкил меди?ад. ?ар сол ?ариб 800 ?азор му?о?ир ша?рванди ИМА мешаванд. ?ариб 10 млн нафар дар мамлакат ?айри?онун? зиндаг? мекунанд. ?ариб 1/2 ?иссаи му?о?ирон аз Мексика, ?ариб 1/5 ?исса аз дигар мамлакат?ои Амрикои Лотин?, ?ариб 1/3 ?исса аз мамлакат?ои Осиё мебошанд. Аз соли 2010 бозгашти му?о?ирони Мексика ба ватан сар шуд.

Зичии миёнаи а?ол? дар 1 км² 34 нафар. Зичии а?ол? дар шимолу шар?и мамлакат аз ?ама зиёдтар (ба ?исоби миёна 129,8 нафар/км²), дар иёлоти у?ёнуси Ором (59,4 нафар/км²), ?ануб (51,2 нафар/км²) ва ?арби миёна (34,1 нафар/км²) камтар ва дар иёлати к??истон аз ?ама камтар (10,1 нафар/км²) аст. 82,4 дарсади а?ол? дар ша?р?о зиндаг? мекунанд. А?олии аз ?и?ати и?тисод? фаъол ? 155,5 млн нафар, а?олии маш?ули кор ?145,4 млн нафар. Аз он?о 79,0 % дар со?аи хидматрасон?, 20,3 % дар саноати истихро? ва коркард, на?лиёт ва ?унарманд?, 0,7 % дар со?аи кишоварз?, хо?агии ?ангал ва мо?идор? кор мекунанд. ?ариб 22 млн кас дар хадамоти давлат? фаъолият доранд. 70 дарсади а?олии ИМА ? насрон?, аз ?умла 48 % ? муъта?идони равия?ои гуногуни дини протестант?о, беш аз 20 % ? пайравони маз?аби католик?, ?ариб 0,5 % ? мормон?о, ?ариб 2 % ? я?удиён, 1 % ? мусулмон?о, ?ариб 0,7 % ? пайравони дин? буддо?, ?ариб 0,7 % ? пайравони ?индуизм; пайравони дигар ?аракат?ои нави дин? низ ?астанд. 25 дарсади а?ол? ба ягон гур??и дин? тааллу? надоранд.

Таърих [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Дар ?удуди ?озираи ИМА аз давра?ои ?адим ?индуёни амрико? ё сурхп?стон (дар Аляска ? эскимос?о) и?омат доштанд. Баъди аз ?ониби Х. Колумб кашф шудани Амрико (1492) истеъмори Амрикои Шимол? аз ?ониби аврупоиён о?оз ёфт. Аз асри 16 сар карда аврупоиён дар Амрикои Шимол? ба ?асабасоз? шур?ъ карданд. Нахустин мустамликаи Англия Вир?иния буд, ки тавассути Ширкати ти?оратии Лондон соли 1607 бо ма?сади гирифтани фоида ташкил карда шуд. Му?о?ирони дар Амрикои Шимол? маскуншуда дар замин?ои со?ибшудаашон парвариши зироати сердаромад ? тамокуро ба ро? монданд. Замин?ои му?о?ирон тадри?ан васеъ шуда, ба плантатсия?о табдил ёфтанд ва талабот ба захира?ои ме?нат? афзуд. Мустамликадорони Англия хостанд, ки барои кор а?олии та??оиро сафарбар кунанд, вале муваффа? нашуданд. Бадътар он?о а?олии сафедп?сти камба?али Англияро ба тари?и ?арордод ба му?лати аз 4 то 7 сол ба кор ?алб карданд. Дар давраи мустамликадор? ба Амрикои Шимол? то 360 ?азор коргарони ?арордод? оварда шуданд, ки он?о баъди ба итмом расидани ?арордод ба му?о?ирони сафедп?сти комил?у?у? табдил ёфта, таба?аи поинии озоди фермер?оро ташкил доданд. Му?о?ирон барои кор дар плантатсия?о зангиёнро аз Афри?о меоварданд.

?амзамон бо ташкилёбии Вир?иния ва дигар мустамлика?ои ?уломдор? дар ?ануби ИМА-и имр?за, дар ?удуд?ои шимолу шар?? ?асаба?ои протестантии буржуаз? ташаккул ёфтанд. Соли 1620 аввалин гур??и протестант?о ба Амрикои Шимол? ворид шуда, ?асабаи демократии Плимути Навро ташкил карданд. Му?о?ирон дар ма?лиси умум? худашон губернатор ва магистратро интихоб намуда, як ?атор ?онун?о ?абул карданд. Аз р?и намунаи Плимути Нав дар да?сола?ои баъд? якчанд ?асабаи дигар ташкил карда шуданд, ки маш?уртарини он?о Род-Айленд ва Коннектикут буданд. Соли 1629 ≪Ширкати хали?и Массачусетс≫, ки хартия (ярли?)-и шо?иро ба даст оварда буд, мустамликаи Массачусетсро ташкил кард.

Навъи севвуми мустамликаро, ки ?амчун мустамликаи муста?ил маш?ур аст, таба?аи ашроф ташкил карданд. Нахустин мустамликаи муста?ил ? Мэрилендро соли 1632 лорд Балтимор, ки ба ? Карли I ?у?у?и мулкдори феодалиро дода буд, ташкил кард, вале ? барои ?ор? кардани тартиботи феодал? дар мустамлика муваффа? нашуд.

Соли 1637 Ассамблеяи намояндагон ташкил карда шуд, му?о?ирон шахсан озод шуданд ва ?амеша метавонистанд замин?ои озодро барои хо?агидории фермер? иш?ол намоянд. Соли 1662 дуввумин мустамликаи муста?ил ? Королина ташкил карда шуд; севвумин мустамликаи муста?ил Ню-Йорк (со?ибаш бародари Карли II ? Яков) буд. Соли 1681 дар Амрикои Шимол? калонтарин мустамликаи либералии муста?ил ? Пенсилвания (асосгузораш У. Пенн) ташкил ёфт. Он парламенти дупалата?, ассамблеяи интихоб? ва ш?рои заминдорон дошт.

Му?о?ирони инглис мустамлика?ои худро созмон ва инкишоф дода, замин?ои сокинони та??оии Амрико ? ?индуёнро забт карда, он?оро меронданд ва баъзан ?ир мекарданд. Соли 1643 мустамлика?ои Массачусетс, Плимут, Ню-?ейвин ва Коннектикут Конфедератсияи Англияи Навро ташкил намуданд, ки ба он мустамлика?ои Ню-Йорк ва Ню-?ерси низ дохил шуданд.

Дар миёнаи асри 18 дар байни мусталика?ои Англия дар Амрикои Шимол? аксариятро мустамлика?ои шо?? ва муста?ил ташкил медоданд, вале дар ?исми зиёди мустамлика?о уклад (тартиб)-и буржуаз? пойдор гардид. Давлати мустамликадор к?шиш кард, ки рушди и?тисодии мустамлика?оро ба манфиат?ои худ тобеъ кунад, вале то ?анги ?афтсола (1756-63), ва?те ки Британияи Кабир дар Амрикои Шимол? Фаронсаро фишор дод, тадбир?ои ма?дудкунандаи ? барои му?о?ирон гарон набуданд. Британияи Кабир дар нати?аи харо?оти ?арб? зиёни калони молияв? дида, ?арор дод, ки онро аз ?исоби мустамлика?о ?уброн кунад. Амрикои?о ба сиёсати давлати мустамликадор роз? нашуданд ва ба ?анг барои исти?лол тайёр? диданд. Дар рафти ?анг барои исти?лол дар Амрикои Шимол? (1775-83), ки хусусияти ин?илоби буржуазиро дошт, давлати муста?или ИМА (1776) ташкил шуд.

Соли 1787 Конститутсия ?абул шуд, ки ?укмронии буржуазия ва заминдорони калонро муста?кам кард. Соли 1789 ?. Вашингтон нахустин Президенти ИМА интихоб гардид. Дар ИМА низоми ду?изб? ташаккул ёфт. ?изби федератив? ва ?изби ?ум?урихо?у демократ? пайдо шуданд. Дар давраи президентии ?. Вашингтон (1789-97) ва ?. Адамс (1897?1801) ро?и сиёсии ИМА-ро ?изби федератив? муайян мекард. ?изби ?ум?урихо?у демократ? дар сиёсати Амрико дар нимаи 1-уми асри 19 сардор? мекард.

Дар интихоботи чоруми президентии ИМА (1800) ?ум?урихо?он бори аввал ?олиб омаданд. Пешвоёни он?о Т. ?ефферсон, ?. Медисон, ?. Монро дар вазифаи президент? ?амдигарро иваз карда, ?окимиятро 24 сол дар даст ниго? доштанд. Та?рибаи сиёсии ?ум?урихо?он дар ?амъият изтироби фав?улода ва исло?от ба ву?уд наовард. Дар мамлакат раванди демократикунонии конститутсионализми амрико?, ки дар давраи баъди ин?илоб канда шуда буд, аз нав о?оз ёфт. Дар зарфи 20 сол дар ?ама иёлат меъёри моликиятдор? бекор карда шуд. Демократияи сиёс?, бахусус дар иёлоти нав, ки дар ?удуди ба ИМА ?амро?шуда ташкил ёфта буданд, бомуваффа?ият реша давонд. Муносибат?ои ИМА бо Фаронса хуб шуд. Соли 1803 ИМА аз Фаронса Луизианаи ?арбиро харид; соли 1819 Испанияро ма?бур кард, ки Флоридаро ба он?о ди?ад; сол?ои 1840-59 як ?исми Мексикаро забт кард; соли 1867 аз Руссияи подшо?? Аляска ва ?аз-?ои Алеутро харид. Сол?ои 1920-50 асри 19 ?изби демократ? ва ?изби ?ум?урихо? ташаккул ёфта, дар аввали асри 20 ба созмон?ои сиёсии капитали калон мубаддал гардиданд. Муборизаи байни буржуазияи шимол ва ?уломдорони ?ануб дар ИМА ?анги гражданиро (1861-65) ба ву?уд овард. ?алабаи шимолиён дар ?анг, ки ин?илоби буржуазию демократ? буд, барои инкишофи босуръати капитализм ро? кушод. ?аракати коргар? ав? гирифт. Соли 1881 Федератсияи ме?наткашони Амрико ва соли 1905 ташкилоти иттифо?и касабаи ≪Коргарони саноати ?а?он?≫ таъсис ёфтанд. ИМА дар нати?аи ?анги империалистии байни Амрико ва Испания (1898) Филиппин, Пуэтро-Рико ва Гуамро забт карда, Кубаро мустамликаи худ гардонданд. Аз аввали асри 20 ИМА чанд бор ба ?удуди мамлакат?ои Амрикои Лотин? зада даромад. Сол?ои 1917-18 ИМА чун тарафдори созмони Антанта дар ?анги якуми ?а?он? иштирок карда, баъди тамом шудани ?анг дар байни мамлакат?ои империалист? мав?еи асосиро иш?ол намуданд. ИМА яке аз ташаббускорони интервенсияи зиддиш?равии сол?ои 1918-20 буд. Соли 1919 ?К ИМА таъсис ёфт. Бу?рони и?тисодии ?а?онии сол?ои 1929-33 боиси пастравии исте?солот ва афзоиши бекор? (дар соли 1932 то 17 млн нафар) гардид. Соли 1932 пешвои ?изби демократии ИМА Ф. Д. Рузвелт ба сари ?удрат омад. ?укумати Ф. Рузвелт сабаби асосии бу?рони и?тисодиро дар афзоиши ?увва?ои исте?солкунанда ва барзиёд исте?солкунии мол дониста, к?шиш мекард, ки о?ибат?ои бу?ронро бо ро?и пурз?р кардани капитализми давлат? бартараф намояд. ? ≪Ро?и нав≫-и исло?отро пешни?од карда, даъват намуд, ки к?шиши асосии ?укумат ба азнавсозии куллии со?аи та?симот ? васеъ намудани ?обилияти асосии харидории а?ол? равона карда шавад. Ин исло?от асосан бахши саноатию аграриро фаро гирифт. Ф. Д. Рузвелт ?арзи давлатиро сарфакорона барои аз ?олати бу?рон? баровардани бонк?о фаъолона истифода бурд. Ёрии давлат? самараи хуб дод ? аз 6 ?азор бонк, ки ба он?о ?арз дода шуда буд, тан?о 106 бонк худро на?от дода натавонистанд. Дар нати?а дар сол?ои президентии Рузвелт шумораи иттифо??ои касаба беш аз се баробар афзуд; иттифо??ои касаба дар 80 дарсади корпартои?о ?олиб омаданд, музди ме?нати во?еии он?о аз соли 1935 то соли 1945-ум 80 % зиёд шуд.

Дар сиёсати хори?ии ИМА дар давраи сол?ои 1920-30 стратегияи канорагир? ?укмрон буд. ИМА аз дохил шудан ба ягон итти?оди ?арбию сиёс?, ки даъвои пешсаф будан дар арсаи ?а?ониро дошт, даст кашид. Ин мав?еи пешгирифтаи ИМА и?тидори и?тисодии онро пур?увват кард. ИМА дар бозори ма?сулоти нави саноат? (автомобил?о, мол?ои электр?, телефон?о ва ?.) мав?еи пешсафиро со?иб шуд. Соли 1921 ИМА дар рафти Конференсияи Вашингтон (1921-22) як ?атор созишнома?ои му?имми байналмилал? ?абул кард. Дар Шартномаи чор давлат (ИМА, Британияи Кабир, Фаронса ва ?опон) давлат?о роз? шуданд, ки дахлнопазирии ?удуди ?азира?ои у?ёнуси Оромро кафолат ди?анд, инчунин масъулияти коллективиро барои таъмини сул? дар минта?аи у?ёнуси Ором тасди? карданд. Дар Шартномаи пан? давлат (ИМА, Британияи Кабир, ?опон, Фаронса ва Италия) ИМА тавонист, ки баробарии худро бо Британияи Кабир дар флоти ?арбии ба?р? таъмин тамояд. Дар сол?ои 1930 Рузвелт ба сифати дурнамои асосии хори?ии аз бу?рон баромадани ИМА бастани шартнома?ои як?онибаи и?тисод? бо давлат?ои ?авасманд (манфиатдор)-ро интихоб кард. Рузвелт дар назди худ вазифа гузошт, ки И?ШС-ро фавран эътироф кунад. Соли 1933 байни ИМА ва И?ШС ало?аи дипломат? бар?арор гардид. Баъди 7.12.1941 ба пойго??ои амрико? дар у?ёнуси Ором (Пёрл-?арбор) ?у?ум кардани ?опон ИМА ба ?анги дуввуми ?а?он? ?амро? шуд. ИМА ?амро?и И?ШС ва Британияи Кабир ширкатдори асосии эътилофи зиддигитлер? буданд. Баъди ба охир расидани ?анг доира?ои империалистии ИМА бар зидди И?ШС ва дигар мамлакат?ои сотсилист? ≪?анги сард≫-ро вусъат доданд, созмонди?андаи асосии блок?ои та?овузкори Созмони А?дномаи Атлантикаи Шимол? (НАТО, 1949), СЕАТО (1954) ва пойго??ои ?арб?, мусалла?шавии бошитоб гардиданд. Дар охири сол?ои 1940 ИМА ба муваффа?ият?ои назарраси Итти?оди Ш?рав? дар ра?обат бо ? р?бар? шуд. Маскав сило?и ?аста? сохт ва дар симои Хитойи коммунист? шарики пур?удрат пайдо кард. Сол?ои 1950-53 ИМА бар зидди Корея интервенсия ва миёнаи сол?ои 60 дар ним?аз. ?индухитой ?анги та?овузкорона сар кард. ?айриимкон будани ?алабаи ?арб? дар ?индухитой доира?ои ?укмрони ИМА-ро ма?бур кард, ки соли 1973 дар бораи бас кардани ?анг ва бар?арор намудани сул? дар Ветнам созишнома баста, бомбаборонкунии ?удуди Лаос ва Камбо?аро ?атъ кунад.

Дар давраи президентии демократ?о ?. Ф. Кеннеди (1961-63) ва Л. ?онсон (1963-69) як ?атор исло?оти и?тимо? гузаронида шуданд, ки ба бе?созии сат?и зиндагии аксарияти амрикои?о равона гардида буданд. Соли 1964 Акт дар бораи ?у?у??ои ша?рвандон ?абул карда шуд, ки ба ма?дудкунии ?у?у?и амрикои?ои афри?о? расман хотима гузошт. Соли 1965 барнома?ои давлатии мабла?гузории хадамоти тиббии ку?ансолон (шахсони аз 60-сола боло) ва амрикои?ои камбизоат ?ор? карда шуданд.

Президенти ?ум?урихо? Р. Никсон (1969-74) бо ма?сади бартараф кардани таназзули и?тисод? ду бор (сол?ои 1971 ва 1973) девалватсия (исло?оти пул) гузаронд. ?укумати ?онишини ? ?. Р. Форд (1974-77) барои бе?тар намудани вазъи молияв? ба сиёсати кам кардани харо?оти давлат? ба э?тиё?оти ?айри?арб? р? овард, вале он нати?а?ои дилхо? надод. Дар давраи ?укмронии ?. Картер (1977-81) сат?и бекор? ва бе?урбшавии пул хеле баланд шуд. Президенти ?ум?урихо? Р. Рейган (1981-89) курси и?тисодии неоконсервативиро татби? намуда, консепсияи ≪и?тисодиёти пешни?одот≫-ро ?онибдор? кард. Бозори озод ва ра?обати озод восита?ои муътамади таъмини рушди и?тисод?, такрористе?сол ва та?симоти ?увва?ои кор эълон шуданд. ?укумати Рейган андоз барои ти?орат ва харо?оти и?тимоии давлатро хеле кам карда, ба рушди и?тисодиёти Амрико ва баромадан аз бу?рони дуру дароз муваффа? шуд.

Дар сиёсати хори?ии ИМА сол?ои 1960-80 давраи 2-юми ≪?анги сард≫ буд. Ибтидои он ав?и ин?илоб?ои миллии озодихо?? дар мамлакат?ои ба ном ?а?они севвум, шикасти низоми мустамликадор? дар Афри?о, аз тобеияти ?арб баромадани аксари мамалакат?ои озодшуда арзёб? мешавад. Дар ин вазъият Кеннеди барои ?алли созишкоронаи масъала?ои мураккаби байналмилал? барномаи ≪?удуд?ои нав≫-ро пешни?од намуд. ?онишини ? ?онсон аз ро?и созишкор? даст кашида, соли 1964 ?ангро ба му?обили Ветнам о?оз намуд (нигар ?анги Ветнам ). Сол?ои 1960-70 ?укумати ИМА барои та?диди ?амзистии осоишта бо И?ШС ?адам?ои устувор гузошт. Бо И?ШС созиш?ои беназир ба имзо расиданд, ?анг бо Ветнам хотима ёфт, муносибат?о бо Хитой бар?арор карда шуданд.

Дар охири сол?ои 1970 И?ШС бо ма?сади дастгир? ва ба сари ?удрат овардани ?увва?ои ба ? д?ст сипо?иёни худро ба Аф?онистон дохил кард. Барои ИМА имконият пайдо шуд, ки на тан?о иттифо?чиёни худ, балки бисёр давлат?ои дигар, дар навбати аввал давлат?ои исломиро бар зидди И?ШС мутта?ид намояд. ?у?уми ИМА бо сарварии Президент Рейган ба И?ШС ибтидои давраи севум ва хотимавии ≪?анги сард≫ буд.

Ба сари ?укумат омадани М. С. Горбачёв, ки бозсозии куллии сиёсати хори?иро пешни?од намуд, дар рушди баъдии муносибат?ои ИМА ва И?ШС таъсир расонд. Рейган ва Горбачёв дар бобати паст кардани шиддати вазъияти байналмилал?, муътадил гардонидани муносибат?о якчанд бор вох?рданд; шартнома?о дар бораи бар?ам додани мушак?ои парвозашон миёна ва к?то?, барнома?ои ?амкор?, мубодила?о байни И?ШС ва ИМА ва ?айра ба имзо расиданд.

≪?анги сард≫ дар сол?ои президентии намояндаи ?изби ?ум?урихо?и ИМА ?. Г. У. Буш (1989-93) ба охир расид. Дар давраи бу?рони Кувайт (1990-91) Буш ташаббускори ташкил намудани эътилофи байналмилал? зери ро?барии ИМА барои ?анг бар зидди Иро? буд. Сол?ои 1991-93 бо Руссия шартномаро дар бораи ма?дуд намудани асли?аи ?у?умкунандаи стратегии СНВ-1 ва СНВ-2 имзо кард.

Дар давраи президентии демократ У. ?. Клинтон (1993?2001) дар сиёсати и?тисод? ба рушди технология ва дониши иттилоот?, ба му?аррики рушди и?тисод? табдил додани ≪и?тисодиёти электрон?≫ ди??ати асос? дода шуд. Дигар афзалият?ои сиёсати и?тисод? муста?кам кардани сармояи инсон?, рушди тези ?осилнокии ме?нат, ташкил кардани ?ой?ои нави кор ва кам кардани сат?и бекор?, интизоми ?иддии молияв? ва бар?ам додани дефитсит (касри бу?ет)-ро дар бар мегирифт. У. ?. Клинтон нисбат ба бимаи и?тимо? мав?еи мусбатро ниго? дошт. ?онун?ои сол?ои 1996 ва 1998 ?абулшуда барнома?ои му?имми и?тимоиро бо барномаи бозом?зии ?увва?ои кор? тавъам намуданд. Клинтон барои васеъ кардани ?амаи намуд?о ва дара?а?ои маълумот, пеш аз ?ама маълумоти миёна ва бахусус маълумоти ол? якчанд исло?от гузаронд. Дар давраи дуввуми президентии Клинтон камбудии бу?ет бар?ам дода шуд.

Дар арсаи байналмилал? Клинтон барои муста?кам кардани мав?еи пешсафии ИМА кор?ои зиёдеро ан?ом дод. ИМА ?амро? бо Итти?оди Аврупо дар танзими муно?иша?ои мусалла?онаи Босния ва ?ерсеговина, суст кардани зиддият?ои Исроилу Фаластин на?ши миёнаравро бозид. Соли 1995 муносибат?ои дипломат? бо Ветнам бар?арор карда шуданд. Декабри соли 1998 ИМА ?амро? бо Британияи Кабир Иро?ро мушакборону бомбаборон карданд; март ? июни соли 1999 бо ро?барии эътилофи мамлакат?ои узви НАТО амалиёти ?арбиро бар зидди Югославия шур?ъ намуд.

?. У. Буш (хурд?) дар давраи президентии худ (2001-09) равияи неоконсерватизмро интихоб кард. Буш зарурати танзими и?тисодиёт, ?авасманд кардани ташаббус?ои хусус?, кам кардани андоз?о (дар навбати аввал андоз?о барои ти?орат), барнома?ои ёри?ои и?тимоиро исрор менамуд, вале маъмурияти Буш ваъда?оро оид ба муста?кам кардани бу?ети мувоз? ва кам кардани ?арзи давлат? и?ро карда натавонист. Соли 2002 камбуди бу?ети давлат? ба ву?уд омада, тадри?ан афзоиш ёфт. Сабаби асосии пайдоиш ва афзоиши камбуди бу?ет о?ози амалиёт?ои ?арб? дар Аф?онистон (2001) ва Иро? (2003) буд. Бу?рони молиявию и?тисодии дар соли 2008 рухдода беасосии дурнамои сиёсати дохилии неоконсерватизмро исбот кард.

Ноябри 2008 намояндаи ?изби демократ? Б. Обама (нахустин амрикоии сиё?п?ст дар вазифаи президент?) Президенти ИМА интихоб шуд. Обама на?шаи зиддибу?ронии худро пешни?од намуд, ки ?удо кардани 787 млрд доллар барои устуворкунии и?тисодиёти ИМА-ро дар назар дошт. Марти 2011 ? ба ?абули ?онун дар бораи исло?оти ниго?дории тандуруст? муваффа? шуд, ки шумораи амрикои?ои су?уртаи тиббидоштаро хеле зиёд кард. ? июли 2010 ба ?онун дар бораи пурз?р намудани танзими бозори молияв? имзо гузошт. Охири соли 2011 Обама дар бораи ?атъ намудани маъмурияти ?арбии ИМА дар Иро? (дар мамлакат беш аз 50 ?азор сарбози амрико? бо?? мемонад) ва июли 2014 дар бораи ма?дуд кардани ?увва?ои ?арбии худ дар Аф?онистон расман эълон кард. ? ?аракати мухолифинро, ки дар аввали соли 2011 дар мамлакат?ои араб барои сарнагун кардани низом?ои мав?уд ав? гирифта буд, фаъолона дастгир? намуд. Муносибат?оро бо Куба хубтар кард. 12.4.2015 дар саммити Амрико дар Панама бо пешвои Куба Р. Кастро Рус муло?оти таърих? (нахустин муносибати дипломат? баъди 50 сол, ки соли 1961 ?атъ гардида буд) ан?ом дод ва раванди аз р?йхатти давлат?ои сарпарасти терроризм баровардани Кубаро иброз намуд.

Дар муносибат?о бо Руссия ба ном азнавсабуккуниро расман эълон кард. Сентябри 2009 дар бораи аз нав баррас? кардани на?ша?ои маъмурияти Буш дар бораи ?ойгиркунии унсур?ои зиддимушак? дар Аврупо из?ори а?ида намуда, на?шаи нави ?ойгиркунии унсур?ои мудофиаи зиддимушак? (ПРО)-ро дар Аврупо пешни?од кард. Апрели 2010 ба Шартномаи Руссия ? Амрико дар бораи тадбир?ои минбаъд кам ва ма?дуд кардани асли?аи стратегии ?амлаовар имзо гузошт. Ихтилофи назар?о дар ба?оди?ии вазъият дар Украина ба гуфтушунид?ои ду?ониба таъсири манф? расонд. Бо ташаббуси Амрико аз марти 2014 муносибат?ои ду?ониба ?атъ карда шуданд. Маъмурияти ИМА ба му?обили теъдоде аз шахсони расм?, депутат?ои Ма?лиси федерал? ва со?ибкорон, инчунин ширкат?о ва бонк?ои Руссия му?озоти рухсатномав?, молияв? ва мол? ?ор? кард. Президенти ?озираи ИМА намояндаи ?изби ?ум?урихо? Доналд Трамп (аз 20 январи 2017).

И?тисод [ вироиш | вироиши манбаъ ]

ИМА мамлакати аз ?и?ати и?тисод? хеле тара??икарда, дорои бузургтарин низоми и?тисод? дар ?а?он мебошад. ?а?ми ММД ?ариб 17,4 трлн доллар; ба ?ар сари а?ол? беш аз 54,5 ?азор доллар. И?тисодиёти ИМА яке аз ра?обатпазиртарин дар ?а?он мебошад. Омил?ои ра?обатпазир?: низоми устувори ни?од?, бахши итти?одияв? ва низоми молиявии пур?увват, низоми мабла?гузории милл? (НММ)-и рушдкарда, дара?аи баланди инкишофи технология ва та??изонии техник?, на?ши фаъоли танзимкунандаи давлат. Агенти?ои рейтингии пешбари ?а?он? ба и?тисодиёти ИМА баландтарин рейтинги боэътимод? бахшидаанд. Ма?сулнокии ме?нат дар мамлакат яке аз баландтарин дар ?а?он (баъди Норвегия ва Ирландия) мебошад. ИМА ? яке аз таъсисди?андагон ва узви асосии созмон?ои му?имми и?тисод? ва молиявии байналмилал?: Фонди байналмилалии асъор, Бонки умуми?а?он?, СУС, Минта?аи савдои озоди Амрикои Шимол?, Шарикии на?лиётии у?ёнуси Ором ва ?.

И?тисодиёти ИМА баъди бу?рони сол?ои 1970?80, бахусус дар сол?ои 1991?2000, дар нати?аи инкишофи босуръати и?тисодиёти ≪нав≫ (саноати электрон?, технологияи компютер?, интернет-индустрия ва ?.) хеле рушд кард. ММД-и ИМА сол?ои 2000?13-ум 25,1% ва соли 2014-ум 2.4% афзуд. Яке аз тамоюл?ои асосии рушди и?тисодиёти Амрико баъд аз ?анги дуввуми ?а?он? трансмилликунонии он мебошад. ?иссаи содироти мол ва хидмат?о дар ММД-и ИМА аз 5% дар соли 1980 то 13,4% дар соли 2013 (воридот мувофи?ан аз 5 то 16,3%) афзуд. Аз соли 1980 ИМА воридкунандаи холиси сармоя мебошад. Воридоти муста?ими сармояи хори?? 187,5 млрд доллар (2013) ва хори?шав? ? 338,8 млрд доллар (2%).

ИМА дорои пур?увваттарин низоми мабла?гузории милл? дар ?а?он мебошад. Мамлакат аз ?и?ати харо?от ба кор?ои илмию та??и?от? ва та?рибавию конструктор? дар ?а?он ?ои 1-умро иш?ол мекунад. Ба ?иссаи он 70 дарсади сармояи венчурии ?а?он?, 30 дарсади патент?ои байналмилал?, 30 дарсади харо?от барои маориф ва 44 дарсади харо?от барои со?аи ниго?дории тандуруст? рост меояд. ИМА калонтарин дар ?а?он исте?солкунандаи ма?сулоти барномав? мебошад; бахши технологияи иттилоотию коммуникатсион? 5,7 дарсади ММД-ро ташкил меди?ад. ?иссаи ти?орати хусус? дар мабла?гузории кор?ои илмию та??и?от? ва та?рибавию конструктор? ? 63,9%, давлат ? 29,6%, донишго??о ва созмон?ои ?айрити?ор? ? 6,5%.

Асоси и?тисодиёти ИМА ширкат?ои бузург мебошанд, ки аксарияти он?оро корхона?ои трансмилл? ташкил меди?анд. Давлат ?иссаи он?оро дар бозори дохил? тавассути яке аз ?онунгузори?ои зиддиин?исории сахттарин дар ?а?он танзим мекунад. Ба ?иссаи бузургтарин ширкат?о 0,03 дарсади ширкат?о, 10,7 дарсади корхона?о, 33,4 дарсади коргарон, 38,1 дарсади фонди музди ме?нат рост меояд. Аз 500 ширкати бузургтарини трансмиллии ?а?он 128-тояшон амрико? мебошанд. Бузургтарин ва ?адимтарин ширкат?ои трансмиллии ИМА: ≪Ford Motor Company≫, ≪E. I. du Pont de Nemour and Compаny≫, ≪General Electriс Compаny≫, ≪The Dow Chemical Comрany≫. Ширкат?ое, ки дар давраи афзоиши босуръати бахш?ои нави технолог? пайдо шудаанд: ≪Microsoft Corporation≫, ≪Apple≫, ≪Google≫, ≪Inter Corporation≫, ≪Dell≫ ва ?айра. Аз соли 1980 аксари ширкат?ои трансмилл? ба намуд?ои фаъолияте маш?уланд, ки дар он?о сало?ияти бештар доранд. Дар байни са?омон на?ши мабла?гузор?, фонд?ои су?урта ва нафа?а бузург аст. Дар ИМА беш аз 5,6 млн ширкат фаъолият мекунад. 98,3 дарсади ширкат?о ба ти?орати хурд маш?уланд, ки 70 дарсади корхона?о, 34,5 дарсади коргарон ва 28,6 дарсади фонди музди ме?натро дар бар мегиранд.

Ба и?тисодиёти ИМА ?иссаи пасти даромаду харо?оти давлат? дар ММД, дара?аи нисбатан пасти сарбории андоз, ?иссаи ками корхона?ои давлат? хос аст. Андоз?ои муста?им (андози даромад, андози итти?одияв?, андоз барои амволи ?айман?ул ва ?.) афзалият доранд. На?ши андоз?ои ?айримуста?им чандон бузург нест. Мабла?и бу?ети федералии ИМА асосан барои таъминоти и?тимо?, со?а?ои мудофиа ва амният, идораи давлат? ва маориф сарф мешавад. Яке аз му?имтарин хусусияти ни?одии и?тисодиёти ИМА бартарии низоми ?айридавлатии системаи нафа?а ва су?уртаи тибб? мебошад.

Саноат [ вироиш | вироиши манбаъ ]

ИМА дар байни мамлакат?ои аз ?и?ати и?тисод? рушдкарда аз р?и ?а?ми исте?солоти саноат? ва дара?аи илмию техникии со?а?ои асосии саноат ?ои 1-умро иш?ол мекунад. Со?а?ои асосии саноати ИМА: мошинсоз? (бахусус автомобилсоз?, тайёрасоз? ва саноати электрон?), кимиё (дар навбати аввал дорусоз?) ва х?роквор?. Исте?соли восита?ои ало?а ва нимно?ил?о, компютер?о ва та??изоти дафтар?ои кор?, асбоб?ои да?и?, саноати дорусоз? ва мушак?ои кай?он? бо суръати баланд тара??? мекунанд. ИМА дар со?а?ои саноати дорои технологияи баланд дар ?а?он ?ои 1-ум-ро иш?ол намуда, 31 дарсади исте?соли ?а?онии ма?сулотро таъмин мекунад. ?иссаи саноати истихро? дар исте?солоти саноатии ИМА 17,8% мебошад, ки ?ариб 2/3 ?иссаи он?оро с?зишвории минерал? ташкил меди?ад. Дар ИМА ?ариб 1/7 ?иссаи ашёи хоми минерал? истихро? мешавад. ИМА баъди Хитой дуввумин воридгари он дар ?а?он мебошад. Дар саноати ИМА беш аз 250 ?азор ширкат ва ?ариб 300 ?азор корхона фаъолият доранд, вале на?ши асосиро бузургтарин ширкат?ои трансмилл? мебозанд.

Энергетика [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Талаботи ибтидоии ИМА ба энергия 3521 млн т с?зишвории шарт? мебошад, ки 2948 млн т с?зишвории шартиро худаш исте?сол мекунад. ИМА худро бо захира?ои с?зишворию энергетик? 83,7% таъмин мекунад ва тан?о аз ?и?ати таъмини нафт тан?ис? мекашад. ИМА дар як сол 36,0% нафт, 27,4% гази таби?, 18,5% ангишт, 8,5% нер?и атом?, 2,65 нер?и бар?и об? ва 7,0% энергияи алтернатив? истеъмол мекунад. ?ариб 60 дарсади нафт дар но?ияи хал. Мексика (иёлоти Техас ва Луизиана), 20% дар ?амвори?ои бузурги ?арби Миёна (аз ?умла дар иёлати Дакотаи Шимол? ? 12%), инчунин дар иёлоти Калифорния (6,5%), Аляска (6%), Окла?ома ва Ню-Мексика истихро? карда мешавад. ?ариб 40 дарсади нафтро ширкат?ои амрикоии ≪Exxon Mobil Corporation≫, ≪Chevron Corporation≫, ≪Conoco Phillips≫, нидерландию британиягии ≪Roval Dutch Shell≫, британиягии ≪ВР≫ ва ?., ?исми бо?имондаи нафтро ширкат?ои муста?или хурду миёна (?амаг? беш аз 6 ?азор) истихро? мекунанд. Нафт асосан тавассути ба?р ворид карда мешавад, ?ариб 1/7 ?иссаи он ? тавассути л?лаи нафт аз Канада. Но?ияи асосии истихро?и гази таби? ? ?анубу ?арби иёлоти марказ? (Техас ? 27%, Луизиана ? 6,4%), инчунин иёлоти Аляска (9,8%), Вайомин ва Окла?ома. Гази таби? тавассути л?лаи газ аз Канада (58%) ва Мексика (42%) ворид карда мешавад. Истихро?кунандагони асосии ангишт ? иёлоти ?арби Миссисипи (58%, аз ?умла иёлати Вайоминг ? 40%). ?исми зиёди ангиштсанги коксшавандаро иёлоти ?авзаи ангиштсанги Аппалачи ? Вир?инияи ?арб?, Кентукки ва Пенсилвания истихро? мекунанд. Маъдани уран дар кон?ои иёлоти Юта, Колорадо, Ню-Мексика ва Аризона истихро? карда мешавад.

Исте?соли нер?и бар? ? 4058 млрд кВт/соат, и?тидори нер?го??ои бар?? ?1168 ?азор МВт. Истеъмоли нер?и бар? ба ?ар сари а?ол? ? 12,8 кВт/соат. 67,5 дарсади нер?и бар? дар нер?го??ои бар?ии алов?, 19,4% дар нер?го??ои бар?ии атом?, 6,6% дар нер?го??ои бар?и об? ва 6,5% дар дигар намуди нер?го??о исте?сол карда мешавад. Калонтарин нер?го??ои бар?и алов? (бо ангишт): ≪Bowen≫ (и?тидораш 3499 МВт; иёлати ?ор?ия), ≪Gibson≫ (3340 МВт; иёлати Индиана), ≪Monroe≫ (3280 МВт; иёлати Мичиган). Бузургтарин нер?го?и бар?и атом? ? ≪Palo Verde≫ (и?тидораш 3942 МВт; иёлати Аризона). Силсилаи нер?го??ои бар?и обии пури?тидор дар д-?ои Колумбия (яке аз калонтарин?о дар ?а?он ва бузургтарин НБО дар мамлакат ? ≪Grand Coulee≫, и?тидораш 6809 МВТ), Колорадо ва Теннесси сохта шудаанд. Исте?соли нер?и бар? дар нер?го??ои бод? ва офтоб? дар сол?ои 2004?13 беш аз 3 баробар афзуд. Дар ИМА бузургтарин дар ?а?он нер?го??ои офтоб? ва ?идротермал? амал мекунанд. Содироти нер?и бар? ? 12,0 млрд кВт/соат, воридот ? 59,3 млрд кВт/соат (аз Канада).

Филиззот [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Дар со?аи филиззоти сиё? технология ва та??изоти пурсамар истифода бурда мешаванд. Беш аз 60 дарсади п?лодро дар оташдон?ои бар??, ?ариб 40 дарсади онро дар к?ра?ои п?лодгудоз? мегудозанд. Дар со?аи филиззоти сиё? з-д?ои хурди бисёр (и?тидорашон дар як сол 1?3 млт т ма?сулот) фаъолият доранд. Бузургтарин марказ?ои со?а: Ист-Чикаго (ду комб. металлург? дорад, и?тидори умумиашон дар як сол 14,7 млн т ма?сулот) ва Гери (и?тидораш 7,5 млн т; ?ар ду дар иёлати Индиана). Корхона?ои дигари со?а: Спарроус-Пойнт (4 млн т; дар наздикии Балтимори иёлати Мэриленд), Хю?ер (3,5 млн т; иёлати Каролинаи ?ануб?), Экорс (3,5 млн т), Дирборн (3,3 млн т; ?ар ду дар иёлати Мичиган), Кливленд (3,1 млн т; иёлати Огайо) ва Уиртон (3,0 млн т; иёлати Вир?инияи ?арб?). Корхона?о та?ти назорати ширкат?ои амрико? (≪United States Steel Corporation≫, ≪Nucor Corporation≫, ≪AK Steel Holding Corporation≫ ва ?.) ва ?ам хори?? (люксембургии ≪ArcelorMittal≫, бразилиягии ≪Gerdau≫, руссиягии ≪Северстал≫ ва ?.) мебошанд.

Исте?соли филиззоти рангаи аввалия ? алюминий, мис, ру?, сурб кам шуда, ?иссаи филиззоти рангаи мушта? афзудааст. Марказ?ои асосии исте?соли алюминий: Ферндейл (иёлати Вашингтон), Ню-Мадрид (иёлати Миссури), Эвансвилл (иёлати Индиана), Хосвилл ва Себри (?ар ду дар иёлати Кентукки), Маунт-?олли (иёлати Каролинаи Шимол?); дар ?амаи ин марказ?о з-д?ои и?тидорашон дар як сол 200?289 ?азор т алюминийи аввалия мав?уданд. Марказ?ои асосии гудозиши маъдани мис, ру? ва сурб дар иёлоти к??истон (Аризона, Монтана ва ?.) ?ойгиранд; ру? ва сурб дар наздикии Сен-Луиса, дар иёлати Миссури низ исте?сол карда мешаванд. Бузургтарин ширкат?ои со?а: амрико? ? ≪Alcoa≫, ≪Century Aluminum Company≫, ≪Freeport McMoRan≫, ≪Anaconda Copper Mining Company≫, мексикоии ≪Grupo Mexico≫. ИМА воридкунандаи ?исми зиёди филиззоти ранга мебошад; боксит?о ва филиззоти ранга 100% ворид карда мешаванд. Истихро?и тило ? 235 т, ну?ра ? 1060 т; но?ия?ои истихро? ? иёлоти к??истон ва Аляска.

Мошинсоз? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Мошинсоз? со?аи асосии саноати ИМА мебошад. ?ариб ½ ?иссаи автомобил?ои сабукравро ширкат?ои амрикоии ≪General Motors Company≫, ≪Ford Motors Company≫, ≪Chrysler Group≫, бо?имондаро ширкат?ои хори?? ? ?опонии ≪Toyota Motor Corporation≫. ≪Nissan Motor Corporation≫, ≪Honda Motor Corporation≫, ≪Mazda Motor Corporation≫, олмонии ≪Volkswagen≫, ≪Daimler≫ ва ≪BMW≫ исте?сол мекунанд. ИМА бузургтарин дар ?а?он воридкунанда ва севвумин дар ?а?он содиркунандаи автомобил?ои сабукрав мебошад; аз ?и?ати исте?соли мошин?ои боркаш ва автобус?о дар ?а?он ?ойи 1-умро иш?ол мекунад.

Тайёрасоз? аз ?анги дуввуми ?а?он? со?аи тахассуси байналмилалии ИМА мебошад. ИМА аз ?и?ати исте?соли чархбол?о дар ?а?он пешсаф буда, аз ?и?ати исте?соли тайёра?ои минта?ав? дар ?ои 3-юм (баъд аз Канада ва Бразилия) меистад. Бузургтарин ширкат?ои тайёрасоз? ва исте?соли мушак?ои кай?онии ИМА: ≪The Boeing Company≫, ≪Cessna Aircraft Company≫ (бузургтарин дар ?а?он исте?солкунандаи тайёра?ои бизнес-класс ва хурд), ≪Robinson Helicopter Company≫, ≪Bell Helicopter Textron≫, ≪Sikorsky Aircraft Corporation≫ (?ар се ? чархболсоз?) ва ?айра. Дар ИМА киштисоз? низ тара??? кардааст. ИМА талаботи худро бо на?лиётиро?и о?ан пурра таъмин мекунад.

?иссаи ИМА дар исте?соли ?а?онии восита?ои ало?а ва ?исм?ои нимно?ил? 32%, техникаи компютер? ва та??изот барои дафтар?ои кор? (офис) 22% ва асбоб?ои да?и? 43%-ро ташкил меди?ад. Дар саноати электроника беш 20 ?азор корхона (дар ?ар кадом ба ?исоби миёна 68 коргар кор мекунад) фаъолият доранд. ?исми зиёди ма?сулотро ширкат?ои бузуртарини амрикоии ≪Hewlett ?Paсkard Company≫, ≪Intel Corpоration≫, ≪Dell≫, ≪Apple≫, ≪Cisco Systems≫ ва ?айра исте?сол мекунанд. Саноати электроника дар рушди инноватсионии мамлакат на?ши му?им дорад. 1/3 ?иссаи кормандони со?аро олимону му?андисон ташкил меди?анд. ИМА дар исте?соли мошина?ои энергетик?, аз ?умла исте?соли генератор?ои бу??, турбина?ои газ? ва реактор?ои атом? яке аз давлат?ои пешсаф мебошад. Саноати мошинасозии ИМА яке аз тара??икардатарин дар ?а?он аст. Ба ?иссаи ИМА 22 дарсади содироти ?а?онии техникаи ро?соз? ва та??изоти к??кор?, 25,2 дарсади техникаи кишоварз? рост меояд.

ИМА бузургтарин дар ?а?он исте?солкунандаи мошин?ои ?арб? мебошад, ки талаботи ?увва?ои мусалла?и мамлакатро пурра ва ?ариб 30 дарсади содироти ?а?онии сило?ро (?ойи 1-ум дар ?а?он) таъмин мекунад. Фармоиш?ои ?арбиро, маъмулан, ширкат?ои хусус? (?айр аз исте?соли сило?и ?атли ом) и?ро мекунанд. Корхона?ои исте?соли техникаи ?арб? дар ?ануб ва ?арби мамлакат ?ойгиранд: тайёра?ои ?арб? дар з-д?ои ширкат?ои ≪Lockheed Martin Corporation≫ дар Форт-Уэрте (иёлати Техас) ва Мариетте (иёлати ?ор?ия), ≪The Boeing Company≫ дар Эверетте, Ренте, Беркли (иёлати Калифорния), ≪Northrop Grimman Corporation≫ дар Сент-Огастина (иёлати Флорида), чархбол?о дар з-д?ои ширкат?ои ≪The Boeing Company≫ дар Меса (иёлати Аризона), ≪Bell Helicopter Textron≫ дар Форт-Уэрт, ≪Sikorsky Aircraft Corporation≫ дар Уэст-Палм-Бич (иёлати Флорида), ≪Airbus Helicopters≫ дар Колумбия (иёлати Миссисипи) исте?сол карда мешаванд. ИМА аз ?и?ати исте?соли кишти?ои ?арб? дар ?а?он пешсаф мебошад; марказ?ои киштисоз?: Нюпорт-Нюс (иёлати Вир?иния), Сан-Диего, Паскагула (иёлати Миссисипи), Мобил ва Гротон (иёлати Коннектикут; кишти?ои зериобии атом?).

Саноати кимиё [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Саноати кимиё яке аз со?а?ои тахассуси байналмилалии ИМА мебошад. Аммиак ва нури?ои нитрогендор дар ?арби Миёна, иёлоти Техас ва Луизиана, нури?ои фосфордор дар Флорида, зифти синтетик?, пластмасса ва каучуки синтетик? дар иёлоти Техас ва Луизиана, нахи кимиё? дар иёлоти Каролинаи ?ануб?, Каролинаи Шимол?, Вир?иния ва ?ор?ия исте?сол карда мешаванд. Яке аз самт?ои му?имми бозсозии саноати кимиёи ИМА афзоиши ?иссаи синтези органикии нозук [(исте?соли ма?сулоти фармасевт? (дорувор?), биотехнолог?, атриёт, васоити кимиёии и?тимо?, васоити бе?дошт ва ?.)] мебошад. Бахусус саноати фармасевт? босуръат тара??? мекунад. ИМА 15 дарсади ма?сулоти фармасевтии ?а?онро исте?сол мекунад ва пан?умин содиротгари ма?сулоти фармасевт? дар ?а?он мебошад. Исте?соли дору?ои биотехник?, аз ?умла бо истифодаи инжинерияи молекуляр? ва ген? меафзояд.

Саноати масоле?и бинокор? дар ИМА рушд карда, талаботи бозори дохилиро пурра ?онеъ мегардонад. Саноати коркарди ч?б, селлюлозаю ко?аз ва полиграфия (табъу нашр) низ талаботи худиро ба ма?сулоти ч?б? таъмин мекунанд. ИМА 19,4 дарсади ч?би ?а?онро тайёр карда, 15,8 дарсади ч?бу тахта (?ойи 1-ум дар ?а?он), 10,0 дарсади фанер (?ойи 2-юм), 33,0 дарсади селлюлоза (?ойи 1-ум), 18,9 дарсади ко?аз (?ойи 2-юм)-ро исте?сол мекунад.

Саноати сабук [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Саноати сабук дар ИМА ба ра?обати шадид аз ?ониби мамлакат?ои дар ?оли рушд, бахусус Хитой, р?бар? шудааст. Дар бозори дохил? ?иссаи воридоти ма?сулоти д?зандаг? 75%, пойафзор ва маснуоти чарм? 90 дарсадро ташкил меди?ад. Ширкат?ои амрико? бештар матоъ?о аз нах?ои синтетикии баландсифат ва либосу пойафзори чарм? исте?сол мекунанд. Саноати бофандаг? асосан дар иёлоти Каролинаи Шимол?, Каролинаи ?ануб? ва ?ор?ия тара??? кардааст. Марказ?ои асосии исте?соли либос ва пойафзор ? Ню-Йорк ва Лос-Ан?елос. Ню-Йорк яке аз чор маркази ?а?онии м?д (дар баробари Порис, Милан, Лондон) мебошад; дар ин ?о хона?ои м?ди ≪Calvin Klein≫, ≪Brooks Brothеrs≫ ва ?айра ?ойгиранд; ?ар сол мо??ои феврал ва сентябр ?афтаи м?ди олии Ню-Йорк баргузор мегардад.

Саноати х?роквории ИМА яке аз бузургтарин дар ?а?он буда, талаботи дохилии мамлакатро ба ма?сулоти ?изо? пурра таъмин мекунад. Саноати орду ярма, г?шт, ?анд ва пивопаз? бештар дар ?исми марказ? ва ?арбии ?арби Миёна ва иёлоти наздик ба К?л?ои Бузург (Ню-Йорк ва ?.), саноати шир ва рав?ану панир дар иёлоти Висконсин ва Миннесота, саноати консерва ва майкаш? дар иёлати Калифорния рушд кардааст. Ашёи хоми воридотии кишоварз? ва х?роквор? (?а?ва, чой, найшакар ва ?.)-ро асосан дар ша?р?ои бандар? ? Орлеанаи Нав (иёлати Луизиана), Балтимор, Филаделфия (иёлати Пенсилвания) ва Ню-Йорк коркард мекунанд.

Кишоварз? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Кишоварзии ИМА дар байни мамлакат?ои аз ?и?ати и?тисод? тара??икарда бузургтарин ва яке аз калонтарин дар ?а?он мебошад. Давлат рушди со?аро тавассути ёрии пул?, ?арз, тас?е?и нарх, хариди ма?сулоти зиёдат?, масли?ат?ои эколог?, ?оида?ои савдои берун? ва та??и?оти илм? танзим мекунад. Истифода аз нер?и кори к?дакон дар кор?ои кишоварз? мумкин буда, омадурафти му?о?ирони мува??ат? барои кор?ои мавсим? осон карда шудааст.

ИМА нахустин мамлакат дар ?а?он мебошад, ки дар он ?о ташаккули комплекси агросаноат? о?оз ёфтааст. Комплекси агросаноатии Амрико бузургтарин ва аз ?ама рушдкарда дар ?а?он мебошад. Дар со?аи кишоварзии ИМА 2109 ферма мав?уданд, ки 373 млн га замин, аз ?умла 156 млн га киштзор, 166 млн га чарого?ро дар ихтиёр доранд. Аксари ферма?о хурд (180 га замин доранд) мебошанд. 66 дарсади ма?сулоти кишоварзиро ферма?ои калон исте?сол мекунанд. Ферма?ои хурд дар шимолу шар?и ИМА, ферма?ои калон дар ?арби Миёна ва иёлати Калифорния ?ойгиранд. Ма?сулнокии ме?нат дар кишоварз? дар нати?аи механикон?, химикон?, фаъолият?ои селексион? ва агротехника меафзояд. Барои ферма?ои ИМА дара?аи баланди махсусгардон? (маъмулан як, баъзан ду-се намуди ма?сулоти кишоварз? исте?сол мекунанд) хос аст.

?иссаи рустанипарвар? ва чорводор? (аз р?и арзиши ма?сулот) ?ариб баробар аст; аз соли 2010 рустанипарвар? нисбат ба чорводор? афзалият пайдо мекунад. Со?аи асосии рустанипарвар? ?аллакор? (?ариб 2/3 ?иссаи арзиши ма?сулот) мебошад. Рустани?ои асосии кишоварз?: ?уворимакка, соя ва гандум. Инчунин сорго, шол?, ?ав, л?биё, лаблабуи ?анд, найшакар, чорма?зи замин?, рапс, офтобпараст, картошка, помидор, ко?у, пиёз, карам, каду, бодиринг, афлесун, грейпфрут, себ, шафтолу, ангур, ?улфинай, пахта, тамоку парвариш карда мешаванд. Дар ИМА чорводории г?шт? ва шир?, инчунин парандапарвар? на?ши асос? доранд. Дар мамлакат гов, бузу г?сфанд, хук, мур?, мур?и мар?он парвариш карда мешаванд. ?исми зиёди ма?сулоти кишоварзиро иёлоти Калифорния (10 дарсади арзиш), Айова (7,8%), Техас (6,4%), Небраска (5.8%), Миннесота (5,4%), Канзас (4,7%), Иллинойс (4,1%), Каролинаи Шимол? (3,2%), Висконсин (3,0%) ва Флорида (3,0%) исте?сол мекунанд. Исте?соли ?уворимакка, соя ва хукпарвар? дар иёлоти Айова ва Иллинойс, гандум ва чорвои г?шт? дар иёлоти Дакотаи Шимол? ва Дакотаи ?ануб?, гандуми тирамо?? дар иёлоти Небраска, Канзас ва ?исми ?арбии иёлоти Оклахома ва Техас тара??? кардааст. Лаблабуи ?анд асосан дар водии д-?ои Ред-Ривер (дар сар?адди иёлоти Дакотаи Шимол? ва Миннесота), Йеллоустон (иёлати Монтана), Снейк (иёлати Айда?о), Норт-Платт (иёлати Небраска) ва Саут-Платт (иёлати Колорадо), найшакар ва шол? дар ?исми ?анубии иёлоти Техас ва Луизиана, офтобпараст дар иёлоти Дакотаи ?ануб? ва Дакотаи Шимол?, пахта дар водии д. Миссисипи ва ?исми ?арбии иёлати Техас, тамоку дар иёлоти Каролинаи Шимол? ва Кентукки, картошка дар води?ои дарё?о, дар иёлоти к??истон парвариш карда мешавад. Меваю сабзавотро асосан иёлоти Калифорния ва Флорида, ангурро иёлати Калифорния исте?сол мекунанд. Чорводории шир? бештар дар иёлоти Калифорния ва Висконсин, парвариши мур?и мар?он дар иёлоти Миннесота, Каролинаи Шимол? ва Аризона, мур?парвар? дар иёлоти ?ор?ия, Арканзас ва Алабама рушд кардааст.

Со?аи хидматрасон? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Со?аи хидматрасон? бахши асосии и?тисодиёти ИМА мебошад. Дар ИМА бахш?ои хидматрасонии молияв?, давлат?, расм? ва касб?, ти?орат?, маориф ва ниго?дории тандуруст?, иттилоот? мав?уданд. Бахши хидматрасонии молиявии Амрико (бо дар назар доштани бима ва савдои амволи ?айриман?ул) бузургтарин дар ?а?он буда, рушди низоми молиявии байналмилалиро муайян мекунад. Доллари ИМА асъори асосии ?а?он? ва аввалин асъори захирав? мебошад (беш аз 80 дарсади ?а?ми савдои байналмилал? ва беш аз 60 дарсади захираи молиявии байналмилал?). Бонки марказии ИМА ? Шабакаи захиравии федерал? (ШЗФ) аз 12 бонки захиравии федерал? иборат аст. ШЗФ ИМА дар байни бонк?ои марказии мамлакат?ои ?а?он ягона бонки ?айридавлат? мебошад. Дар ИМА ?ариб 6,3 ?азор бонки ти?орат? мав?уд аст. Давлат фаъолияти бонки ти?оратиро бо ёрии ?онун?о танзим карда, пасандози шахсони во?еиро дар ?а?ми то 100 ?азор доллар бима мекунад.

ИМА маркази асосии ?а?онии фаъолияти биржав? мебошад. Биржа?ои асос? дар Ню-Йорк (Биржаи фондии Ню-Йорк, Биржаи моли Ню-Йорк, Ассотсиатсияи миллии даллолони ко?аз?ои ?иматдор ва Биржаи байналмилалии ко?аз?ои ?иматдор) ва Чикаго (Биржаи фондии Чикаго, Биржаи моли Чикаго, Биржаи к?тарафур?шии Чикаго, Биржаи фючерии электронии Чикаго) фаъолият доранд.

Дар и?тисодиёти ИМА на?ши хидматрасонии касб? ва хидмат? (ширкат?ои му?осибот? ва ?у?у??, бюро?ои меъмор? ва дизайн, агенти?ои табли?от?, ширкат?о оид ба идоракунии маъмур? ва ?.) бузург аст. Аз ?и?ати сат?и рушди ти?орат ИМА дар байни дигар мамлакат?о пешсаф мебошад. Ба ти?орат нисбат ба саноати маснуотбарор? 2 баробар бештар одамон маш?уланд: дар савдои яклухт 7 млн ва дар савдои чакана 16 млн кас кор мекунад. Савдои чакана дар ма?оза?ои хурди махсусгардонида, супермаркет?о ва универмаг?о амал? мешавад. Дар со?а?ои технологияи нави саноат?, ?арб?, телекоммуникатсион?, тибб?, биолог?, инчунин та?ияи барнома?о на?ши фаъолияти илм?-та??и?от? му?им аст. Марказ?ои асосии та??и?оти ?аста? ? Лабораторияи миллии Вазорати энергетикаи ИМА дар Лос-Аламос (иёлати Ню-Мексика) ва Ливермор (иёлати Калифорния). ?исми зиёди барнома?ои дар ?а?он истифодашавандаро ширкат?ои амрикоии ≪Microsoft Corporation≫, ≪International Business Machines Corporation≫, ≪Apple≫, ≪Adobe Systems≫, ≪Oracle Corporation≫ та?ия мекунанд. ?удуди ИМА бо дигар мамлакат?о бо 24 шабакаи но?или (системаи кабел?)-и зериоб? пайваст аст. Ба шабакаи иттилоотию коммуникатсионии мамлакат 70 пойго?и радифии р?изамин? хидмат мерасонанд.

Сайё?? дар ИМА тара??? кардааст. Инкишофи сайё?иро Идораи миллии саё?ат ва туризм назорат мекунад. Дар со?аи сайё?? 7,9 млн кас, аз ?умла дар ме?монхона?о 1,9 млн кас хидмат мекунад. Сайё?он ба ИМА бештар аз Канада, Мексика, Британияи Кабир, ?опон, Бразилия ва Олмон меоянд. Дар ИМА ?ама намуд?ои сайё?? рушд кардааст, вале сайё?ии эколог? бартар? дорад. Курорт?ои маш?ури ба?р? дар со?ил?ои шар?? (Майами-Бич, Палм-Бич ва ?.) ва ?арбии (Панама-Сити-Бич) иёлати Флорида, ?аз-?ои Гавай, дар со?ил?ои у?ёнуси Ором, дар ?исми ?анубии иёлати Калифорния (Санта-Барбара, Малибу, Санта-Моника ва ?.), дар со?ил?ои атлантикии иёлати Каролинаи ?ануб? (Мертл-Бич), Каролинаи Шимол? (Каролайна-Бич), Вир?иния (Вир?иния-Бич) ва Ню-?ерси (Атлантик-Сити) ?ойгиранд. Осорхона?ои маш?ури ?а?он дар Ню-Йорк, Вашингтон, Филаделфия, Питтсбург (иёлати Пенсилвания) ва ?., ?исми зиёди ёдгори?ои таърих? ва ?ой?ои тамошобоб дар Вашингтон, Уилямсберг (иёлати Вир?иния), Филаделфия, Бостон, Саван ва Чарлстон (?ар ду дар иёлати Каролинаи ?ануб?), Ричмонд, Орлеани Нав во?еъ гардидаанд. Бузургтарин бо??ои фаро?ат? ва мавз?? дар Апа?айм (аз соли 1955, иёлати Калифорния) ва Орландо (аз соли 1971), казино дар Лас-Вегас ва Рино (?ар ду дар иёлати Невада), Атлантик-Сити ва як ?атор марказ?ои дигар, бузуртарин музей?ои ба?р? (океановариум?о) дар Балтимор, Лонг-Бич ва Сан-Диего фаъолият доранд. Бузургтарин иёлоте, ки сайё?он меоянд: Калифорния, Флорида, Ню-Йорк, Техас, Иллинойс, Невада, Пенсилвания, ?ор?ия, Вир?иния ва Ню-?ерси; ш-?ои Ню-Йорк, Лос-Ан?елес, Майами, Сан-Франсиско, Лас-Вегас, Орландо. Вашингтон, ?онолулу, Бостон ва Чикаго.

Васоили на?лия [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Дар низоми боркашонии ИМА ?иссаи на?лиёти худрав 44,8%,ро?и о?ан 29,3%, л?ла?ои инти?оли ма?сулот 17,3%, на?лиёти об? 8,5% ва на?лиёти ?аво? 0,1%-ро ташкил меди?ад. Дар мусофиркашон? ва боркашонии дохил? на?ши на?лиёти худрав варо?и о?ан, дар боркашонии берун? на?ши л?ла?ои инти?оли ма?сулот ва на?лиёти ?аво? бештар аст.

Ро??ои худравгард [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Дарозии умумии шабакаи ро??ои автомобилгард ? 6541 ?азор км, аз ?умла бо п?шиши сахт беш аз 4259 ?азор км, шо?ро??ои автомобилии тезсуръат ? 75,2 ?азор км.

Ро??ои о?ан [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Дарозии умумии шабакаиро?и о?ан ? 226,4 ?азор км. Бузургтарин истго??ои боркашонииро?и о?ан: Чикаго, Питтсбург, Сент-Луис, Филаделфия, Ню-Йорк, Бирмингем, Атланта, Орлеани Нав, Даллас, Хюстон ва ?айра. Сохтмони ро??ои о?ани тезсуръати электриконидаи мусофиркашон? идома дорад. Хатти 1-уми он (Бостон ? Вашингтон) аз соли 2000 фаъол аст.

Ро?и об? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Дарозии умумии ро??ои обии дохил? ? 40,2 ?азор км, аз ?умла ти?орат? ?19,3 ?азор км. Дар ИМА дарозтарин дар ?а?он ро??ои киштигарди сунъии дохил? истифода мешаванд: на?ри Со?ил? (дарозии умумиаш 5580 км, аз ?умла ?итъаи сунъ? ? 1,8 ?азор км) ва шабакаи ро??ои обии Лаврентияи Шимол? (дарозии умумиаш 3774 км). На?р?ои Эри (иёлати Ню-Йорк), Иллинойс ? Мичиган (иёлати Иллинойс), Теннесси ? Томбигби (иёлати Миссисипи) ва ро??ои обии дохилии байни к?л?ои Гурон ва Мичиган (иёлати Мичиган) на?ши му?им доранд.

Бандар?о [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Бузургтарин бандар?ои дарё? дар ?авзаи О?айо ? Миссисипи (боркашон? млн т) амал мекунанд: ?антингтон-Трайстейт 52,9 (иёлати Вир?инияи ?арб?), Питтсбург 35,2, Сент-Луис 35,0, Мемфис 13,6 ва Синсиннати 11,1; к?л? ? дар системаи К?л?ои Бузург: Дулут-Сюпириор 34,7 (иёлоти Миннесота ва Висконсин), Чикаго 17,1, Ту-?арборс 16,2 (иёлати Миннесота), Индиана-Берис-?арбор 13,2 (иёлати Индиана), Детройт 12,9 ва Кливленд 11,3. Бузургтарин бандар?ои ба?р? (боркашон? млн т): Луизианаи ?ануб? 252,1 (дар ?арби Орлеани Нав), ?юстон 238,2, Ню-Йорк ? Ню-?ерси 132,0, Орлеанаи Нав 79,3, Бомонт 78,5, Лонг-Бич 77,4, ?амптон-Роудс 76,7 (иёлати Вир?иния), Корпус-Кристи 69,0 (иёлати Техас), Лос-Ан?елес 61.8, Батон-Руж 60,0, Плакминс 58,3 (иёлати Луизиана), Тексас-Сити 56,7 (иёлатиТехас) ва Мобил 54,9.

Инти?оли нафту газ [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Дарозии умумии л?ла?ои инти?оли нафт ? 295,1 ?азор км, ма?сулот ? 139,2 ?азор км, газ ? 2516 ?азор км (аз р?и ?ама ? ?ойи 1-ум дар ?а?он).

Фур?дго??о [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Бузургтарин фурудго??ои мусофиркашон? (млн мусофир дар як сол): ?артсфилд-?ексон дар Атланта 94,4 (?ойи 1-ум дар ?а?он), О`Хэр (О`Хара) дар Чикаго 66,7, Лос-Ан?елес 61,9, Даллас/Форт-Уэрт 57,7, Денвер 52,8, ба номи ?. Ф. Кеннеди дар Ню-Йорк 47,7, Майами 40,8, Скай-Харбор дар Финикс 40,6, Мак-Карран дар Лас-Вегас 40,6, байни?итъавии ба номи ?. Буш дар ?юстон 40,1; фурудго??ои боркашон? (млн т дар як сол): Мемфис 4,1 (?ойи 2-юм дар ?а?он). Луисвилл 2,2 (иёлати Кентукки), Майами 1,9, Лос-Ан?елес 1,7 ва ба номи ?. Ф. Кеннеди дар Ню-Йорк 1,3. Метрополитен дар 11 ша?р, трамвайи тезсуръат дар 24 ша?ри ИМА амал мекунад.

Савдои хори?? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Ба ?иссаи ИМА беш аз 15 дарсади гардиши савдои хори?ии ?а?онии мол?о рост меояд. Мамлакат 70 дарсади содироти ?а?онии ?уворимакка, ?ариб ¹ / ₂ ?иссаи л?биёи соя, ¹ / ₄ ?иссаи гандум ва пахтаро таъмин мекунад. ИМА шарики ти?ории да??о давлати ?а?он мебошад. Барои худи ИМА на?ши савдои хори?? бузург набошад ?ам, бо ву?уди ин ?ариб ½ ?иссаи гандум, ²/ ₅ ?иссаи пахта ва бирин?, ¹ / ₄ ?иссаи филиззот ва ?уворимакка, ¹ / ₅ ?иссаи ма?сулоти мошинсоз? ва саноати кимиёи дар мамлакат исте?солшаванда содир карда мешавад. Дар содироти ИМА нисбат ба мамлакат?ои тара??икардаи Аврупо ?иссаи ашёи хоми минерал?, ма?сулоти кишоварз? ва нимтайёр бештар ва ?иссаи мошину та??изот камтар аст. Бо ву?уди ин ИМА дар содироти ма?сулоти со?а?ои технологияашон нисбатан баланд: саноати тайёраву мушак?ои кай?он?, асбоб?ои да?и?, саноати дорусоз? мав?еи асосиро иш?ол мекунад. ИМА ба хори?а инчунин восита?ои на?лиёт, маснуоти кимиё?, та??изоти саноат? (?айр аз электротехник?), компютеру техникаи электрон?, ма?сулоти нафту ангишт, ма?сулоти кишоварз? ва х?роквор?, маснуоти тайёр аз филиззот, та??изоти электротехник? ва ?исм?ои э?тиётии он?о, масоле?и полимер? содир мекунад. Дар воридот нафти хом на?ши му?им дорад. Дар савдои хори?ии ИМА робита?ои дохилии байни ширкат?ои асосии амрико? ва шуъба?ои он?о дар мамлакат?ои ?а?он на?ши бузург мебозанд. Дар сохтори ?удудии савдои хори?ии ИМА на?ши мамлакат?ои ?амсоя ? Мексика ва бахусус Канада бузург аст. Як?о бо Хитой ва ?опон ба зиммаи ин мамлакат?о 4/2 ?иссаи муомилоти савдои хори?? рост меояд. Дигар шарикони му?имми савдои хори?ии ИМА мамлакат?ои аз ?и?ати и?тисод? тара??икардаи Аврупо, мамлакат?ои нави саноатии Осиёи Шар?? ва ?анубу Шар?? (?ум?урии Корея, Сингапур, Сянгон ва Тайван) ва мамлакат?ои содиркунандаи нафт мебошанд. Ма?сулот ва мол?ои заруриро барои ИМА асосан Канада, Мексика, ?опон, Олмон, ?ум?урии Корея, Британияи Кабир, Арабистони Сауд? ва Фаронса ворид мекунанд.

Артиш [ вироиш | вироиши манбаъ ]

?увва?ои Мусалла?и ИМА (дорои 2,34 млн кас) аз ?увва?ои хушкигард (?Х), ?увва?ои ?арбии ?аво? (???), ?увва?ои ?арбии ба?р? (??Б) ва посбонии со?ил иборат аст. ??Б ва посбонии со?ил дар замони осоишта ба ?айати Вазорати амнияти дохил? ворид буда, дар амалиёти ?арб? ба ??Б тобеъ аст; ?ангоми эълон кардани вазъияти ?арб? посбонии со?ил ба ихтиёри ??Б дода мешавад. Сипо?и пиёданизоми ба?р? ?узви ?удонопазири ??Б буда, ма?оми махсус дорад ва аз р?и меъёри асос? ?амчун намуди ?М баррас? мешавад. ?ар кадом намуди ?М ?увваи асос? ва э?тиёт? дорад. Сарфармонде?и ?М ? Президенти мамлакат. ? барои ?ор? кардани вазъияти фав?улода, эълон намудани сафарбарии ?узъ?, додани фармон барои амалиёти ?арб? ?у?у? дорад. Президент ба ?М тавассути Вазорати мудофиа (ВМ) бо ёрии Ш?рои амнияти милл? ро?бар? мекунад. Аъзои доимии ш?ро: Президент (раис), ноиби Президент, котиби давлат? ва вазири мадофиа. Ба сохтори ВМ дохил мешаванд: дастго?и ВМ, вазорат?ои артиш, ??? ва ??Б, Кумитаи сардорони ситод?о (КСС), 18 идораи тобеи марказ, муассиса?о ва хадамот, 9 фармонде?ии мутта?ид. ВМ барои та?йир додани сохтор ва шумораи идора?ои ?арб? дар ?удуди муайянкардаи конгресс комил?у?у? аст. Дастго?? ВМ барои та?ияи сиёсат, бана?шагирии умум?, ?алли масъала?ои молияв? ва ба?оди?ии барнома?ои ?арб? масъул мебошад. Вазорат?ои намуд?ои ?М-ро вазирон ро?бар? мекунанд. Он?о барои тайёр ва бо сило?у техникаи ?арб? таъмин кардани ?увва?ои ба ?айати фармонде?и?ои мутта?ид (ФМ) ?удошуда ?авобгаранд.

Барои низоми идоракунии ?М ИМА хеле ма?дуд кардани вазифа?ои маъмур? ва амалиёт? хос аст. Идоракунии маъмур? (тайёр кардани сипо?иён ва ?увва?о барои амалиёти ?арб?) тавассути вазорат?ои намуд?ои ?М амал? мегардад. Идоракунии амалиёти ?арб? ба зиммаи ФМ, ки аз р?и шарт?ои ?удуд? ё вазифав? ташкил карда шудаанд, гузошта шудааст. Мутоби?сози фаъолияти ?амаи ма?омоти идоракунии ?арб?, инчунин сармушовири асосии Президент ва ВМ раиси КСС мебошад. Ба ?айати КСС раисон, сардорони ситод?ои намуд?ои ?М, комендантони ?увва?ои пиёданизоми ба?р? ва директори бюрои гвардияи милл? дохил мешаванд. Фаъолияти КСС-ро ситоди мутта?ида таъмин мекунад. Шумораи умумии ?айати шахсии КСС ва ситоди мутта?ида ?ариб 4 ?азор нафар аст. Амалиёт?ои ?арбии ?М ИМА бевосита аз тари?и ФМ, ки итти?одияи амалиётию стратегии ?М мебошад, идора карда мешавад. Фармонде?они ФМ оид ба ?амаи масъала?ои ташкили тайёрии ?арб? ва ан?ом додани амалиёт?ои ?арб? ?арор ?абул мекунанд. Дар ?айати ФМ ?узъу том?ои ?амаи намуд?ои ?М ?удо карда мешаванд.

?М ИМА аз р?и таъйинот ва хусусияти вазифа?ои ?алшаванда ба ?увва?ои стратег? [?увва?ои стратегии ?амлаовар (?С?) ва ?увва?ои стратегии му?офизат?] ва ?увва?ои таъйиноти умум? ?удо карда мешаванд. ?С? аз мушак (ракета)-?ои стратегии замин?, авиатсияи бомбаандози стратег? (АБС) ва мушак?ои стратегии ба?р? иборат аст. Дар ?исм?ои ?арбии ?С? 2112 ?омили сило?и ?аста?, аз ?умла 1053 мушаки байни?итъавии баллистикии зиддизарбав?, 411 тайёраи бомбаандоз, 648 мушаки баллистикии зиддизарбав? дар 40 киштии зериобии атом? бо мушак?ои баллистик? мав?уд аст. ?увва?ои стратегии му?офизат? ?увваю восита?ои ого?созандаи зарбаи мушак?-?аста?, назораткунандаи фазои кай?он ва мудофиаи зиддимушакиро дар бар мегиранд. Ба ?увва?ои таъйиноти умум? ?Х, ??? ва ??Б, инчунин посбонии со?ил дохил мешаванд.

?Х (586,7 ?азор нафар)-и ИМА аз ?и?ати маъмур? дар 3 фармонде?ии асос?, 6 фармонде?ии минта?ав?, 3 фармонде?ии вазифав? ва 12 фармонде?и (муассиса)-и тобеи марказ мутта?ид карда шудаанд. Аз ?и?ати амалиёт ба ?айати фармонде?и?ои мутта?ида дохил шуда, ба фармонде?они он?о тобеанд. Лашкариёни доим? аз 6 ситоди артиш, 3 ситоди корпус?ои артиш, дивизия?о, 47 бригадаи ?анг?, ?исм?о ва ?узъу том?ои амалиёт?ои махсус, таъминоти ?арб? ва а?ибго? иборатанд. Асли?аи ?Х: ?ариб 200 мушак (ракета)-и ?ангию тактик?, ?ариб 6 ?азор танк, беш аз 25 ?азор МЗ, 6 ?азор т?пу миномёт, 16 ?азор мушаки зиддитанкии идорашаванда, беш аз 5 ?азор дастго?и зенит?, ?ариб 250 тайёра, беш аз 4,3 ?азор чархбол, ?ариб 130 ?азор восита?ои обу хушкигард.

??Б ИМА флот ва сипо?иёни пиёданизоми ба?риро (526,55 ?азор нафар, аз ?умла 199,35 ?азор лашкарии пиёданизоми ба?р?) дар бар мегиранд. Пан? флоти амалкунандаи ??Б дорои кишти?о буда, дар минта?а?ои худ амал мекунанд. ?увва?ои таъйиноти умумии флоти ба?р? ?ариб 230 киштии ?анг? доранд. Дар ?айати кишти?ои ?увва?ои доимии флот 10 авиакаши атомии бисёр?адафаи навъи ≪Нимитс≫, ?ариб 60 киштии зериобии атомии гуногун, ки барои ?абули мушак?ои болдори ба?р? ва мушак?ои киштизан ?одиранд, то 10 киштии зериобии атом?, ки барои таъмин кардани амалиёти ?увва?ои амалиёти махсус та??изот доранд, амал мекунанд. Дар ?айати флоти кишти?ои ?увва?ои доим? 22 крейсер бо мушак?ои идорашаванда, 62 минакаши эскадронии бо мушак?ои идорашаванда, 15 киштии ?озиразамони ?арб? барои дафъи ?амлаи завра??ои зериоб? ва тайёра?ои ?анг?, 32 киштии десанткаш, 13 киштии ?арб?, ки мина?ои зериорбиро медоранд, 4 киштии ?арбии сесутуна мав?уд аст. ?амаи крейсер?о ва эсминес?о мушак?ои болдор ва мушак?ои зенитии идорашаванда доранд. Дар ?увва?ои доимии авиатсияи флот то 900 тайёраи ?анг? ва ?ариб 400 чархболи ?анг? мав?уданд. ?увва?ои пиёданизоми ба?р? аз ?увва?ои замин? ва авиатсия иборатанд. Ба ситоди ?увва?ои пиёданизоми ба?р? 10 фармонде?? тобеанд. Асли?аи ?увва?ои пиёданизоми ба?р?: ?ариб 150 танк, беш аз 300 т?п, 24 системаи мушакии оташфишонии шиллик?, ?ариб 1 ?азор миномёт. Авиатсияи флот аз 330 самолёти ?анг?, 250 чархболи ?анг? ва 180 чархболи боркаш иборат аст. Барои баланд бардоштани зуд?аракатии стратегии ?увва?ои пиёданизоми ба?р? дар ?аз-?ои Диего-Гарсия, Гуам, Сайпан даста?ои калони кишт?-амбор?о бо асли?а ва восита?ои моддию техник? ташкил карда шудаанд. Чунин захира?о дар ?удуди Норвегия низ мав?уданд.

Хидмат дар сафи ?М ИМА доим? ва шартномавист, му?лати шартнома ? 6 сол. Барои хидмат дар сафи тамоми ?увва?ои мусалла? мардон ва занони аз 17 то 42-сола (дар ?Х ва ??Б), то 27-сола (дар ???) ва то 30-сола (дар ?увва?ои пиёданизоми ба?р?) ?абул карда мешаванд. Афсаронро асосан дар академия?о (ом?зишго??о)-и ?арб? тайёр мекунанд. Ба академия?ои ?арб? ?авонони аз 17 то 22-сола ?абул карда мешаванд, му?лати та?сил 4 сол. Афсарони э?тиёт? дар кафедра?ои ?арбии мактаб?ои олии ?айринизом? тайёр карда мешаванд.

Тандуруст? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Дар ИМА ба 100 ?азор а?ол? 242 табиб ва ба 10 ?азор а?ол? 30 кати бемор? рост меояд. Ба со?аи тандуруст? 19,8 дарсади ММД (мабла?гузор? аз бу?ет ? 46,4 %, бахши хусус? ? 53,6 %) хар? карда мешавад. Дар си??атии а?ол? Вазорати тандуруст? ва хадамоти и?тимо? масъул буда, аз болои фаъолияти со?аи тандуруст?, амалигардонии барнома?ои и?тимо?, та??и?оти илмии тибб?, сан?иши си??ати а?ол?, дара?аи некуа?вол? ва таъминоти и?тимоии а?ол? назорат мебарад. Ба масъала?ои тибб? Хадамоти тандурустии ?амъият? ва Раёсати мабла?гузории ёрии тибб? маш?уланд. Ба со?аи тандуруст? бахш?ои махсуси Вазорати ме?нат ва Агент? оид ба ?ифзи му?ити зист низ масъул мебошанд. Шакл?ои асосии расонидани ёрии тибб?: тибби оилав? (муоинаи умумии бемор, ихтисос?ои ма?дуд), дармонго??о, хадамоти ёрии таъ?ил?, хонаи ку?ансолон, ёрии беморхонаг? (беморхона?ои ти?орат? ва ?айрити?орат?), тандурустии ?амъият?.

Со?аи тандурустии ИМА дорои раёсати ягонаи марказонида набуда, хадамоти мабла?узор? ва фаъолияташон гуногунро дар бар мегирад. ?амаи муассиса?ои тибб? ёрии пулак? мерасонанд; тан?о категория?ои ало?идаи ша?рвандон аз ?исоби давлат ё фонд?ои махсус бепул табобат карда мешаванд. Дар мамлакат се навъи беморхона мав?уд аст: давлат? (барои соби?адорон, маъюбон, хидматчиёни давлат?, беморони сил ва беморони р???), хусусии ти?ор? (то 30 дарсади беморхона?о), хусусии ?айрити?ор? (то 70 дарсади кат?ои бемор?, ки бо ташаббуси ?амоат?ои дин?, этник? ва ма?алл? ташкил карда мешаванд). ?амчунин 1000 клиникаи донишго?? мав?уданд, ки ба ?иссаи он?о ?ариб 40 дарсади ёри?ои хайриявии тибб? рост меоянд.

Дар ИМА низоми бимаи ?атмии тибб? ву?уд надорад. Сабаб?ои асосии фавт: бемори?ои дилу раг, саратон, зарбу латх?р?, сироятёбии беморхонаг?. Осоишго??о ва минта?а?ои асосии истиро?ат: Атлантик Сити, Гленвуд-Спрингс, Дейтона-Бин, Ки-Уэст, Колорадо-Спрингс, Лас-Вегас, Лонг-Бранч, Майами, Нюпорт, Палм-Бич, Палм-Спрингс, Сан-Валли, Санта-Барбара, Санта-Моника, Санта-Фе, Саратога-Спрингс, Тусон, Уорм-Спрингс, Экселсиор-Спрингс, ?аз-?ои Гавай, Флорида, Аляска ва ?.

Соли 2010 Б. Обама исло?оти тандурустиро пешни?од намуд, ки онро конгресси ИМА ?абул кард. ?адаф?ои исло?от: ташкили шабакаи мукаммали хадамоти тибб?, ки 50 млн ша?рванди биманашударо дар бар мегирад; бе?тар намудани шароити бимаи тиббии ша?рвандони бимашуда; ташкил кардани биржаи бимакунандагон барои додани санад?ои бима ба он?ое, ки он?оро аз корфармоён нагирифтаанд; бекор кардани ?у?у?и ширкат?ои хусусии бимакун? ?и?ати рад кардани бимакунии шахсони бемор; татби? кардани ?авобгарии маъмур? нисбат ба шахсоне, ки аз гирифтани санад?ои бимав? саркаш? мекунанд ва нисбат ба ширкат?ое, ки аз фур?хтани он?о даст мекашанд. Соли 2014-ум 95 дарсади а?ол? бима карда шуданд. То соли 2019 андоз барои шахсони сарватманд ва ширкат?ои дорусоз? бояд беш аз 409 млрд долларро ташкил ди?ад. Исло?от бо мабла?и 940 млрд доллар барои 10 сол пешбин? шудааст.

Фар?анг [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Маориф [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Низоми маорифи ИМА муассиса?ои томактаб?, мактаб?ои та?силоти умум? (маълумоти миёнаи пурра ? 12 сол), муассиса?ои таълимии баъди маълумоти миёна (касб? ва ол?)-ро дар бар мегирад. Идоракунии та?силот ва мабла?гузории он марказонида шудааст. ?ар кадом иёлати ИМА низоми маорифи худро дорад, ки онро департамент?ои маорифи иёлат?о ва кумита?ои маорифи округ?ои мактаб? идора мекунанд. Вазорати маориф (соли 1980 ташкил шудааст) тан?о и?рои ?онун?ои федерал? дар бораи маорифро таъмин намуда, мабла??ои федералии лои?а?ои маорифро та?сим ва истифодаи он?оро ро?бар? мекунад. Та?сил аз р?и низоми ≪синфи томактаб? ?амъ та?силоти 12-солаи мактаб?≫ ташкил карда мешавад. Дар аксари иёлот синни та?силоти ?атм? аз 6-7 то 16 сол мебошад. Дар ма?м?ъ як?о бо бисёр мактаб?о бо?ча?ои бачагон (дар баъзе иёлот к?дакистон?о низ) фаъолият мекунанд. Та?силоти ибтидо? аз 6 то 8 сол давом мекунад. ?ариб 3 дарсади к?дакон бо сабаб?ои дин?, тибб? ва ?айра ба мактаб нарафта, дар хона мехонанд. Барои дар хона хондан чандин барнома?ои таълим? мав?уданд. 85 дарсади к?дакон дар мактаб?ои давлат?, бо?имонда дар мактаб?ои хусусии пулак? та?сил мекунанд. Дар ИМА интернат?о низ фаъолият доранд, ки аз саросари мамлакат талабагонро ?амъ мекунанд. Та?силоти касбии техник? тайёрии коргарон ва шахсони дар со?а?ои хидматрасон?, кори идора ва ?айра маш?улбударо дар бар мегирад. Маълумоти касбии техник? (бо гирифтани маълумоти миёнаи пурра) дар мактаб?ои миёнаи касб?-техник? низ дода мешавад. 67,9 дарсади к?дакон бо тарбияи томактаб?, 91,8 % бо та?силоти ибтидо?, 86,9 % бо та?силоти миёна фаро гирифта шудаанд. Дара?аи саводнокии а?олии аз 15-сола боло ? 99 %. Ба муассиса?ои олии таълимии ИМА колле??о, донишкада?о, мактаб?ои касб?, донишго??о дохил мешаванд. Донишго??о 2 навъанд: хусус? ва донишго??ои иёлот. Аксари донишго??о хусусианд. Бонуфузтарин мактаб?ои олии ИМА: Донишго?и Брауновский, Донишго?и ?арвард, Донишго?и Йел, Донишго?и Колумбия, Донишго?и Пенсилвания, Донишго?и Принстон, колле?и Дартмут, Донишкадаи технологии Калифорния, Донишкадаи технологии Массачусетс, донишго??ои Колорадо ва Аризона, Донишго?и кишоварз? ва илм?ои техникии Техас мактаб?ои олии серсо?а ва техник? мебошанд. Ба ?укумати федералии ИМА 8 муассисаи олии таълим? тобеъ аст: Академияи ?арбии ИМА (дар иёлати Ню-Йорк), Академияи ?арбии ба?рии ИМА (иёлати Мериленд), Академияи му?офизати со?или ИМА (иёлати Коннектикут), Академияи ?увва?ои ?арб?-?авоии ИМА (иёлати Колорадо), Академияи бюрои иктишофи федерал? (иёлати Вир?иния).

Бузургтарин муассиса?ои илм?, китобхона?о ва музей?о дар Бостон, Вашингтон, Канзас-Сити, Кембри?, Лос-Ан?елес, Манчестер, Ню-Йорк, Сиэтл, Чикаго ва дигар ша?р?ои ИМА ?ойгиранд.

Расона?о [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Нахустин нашриёти давр? дар ?удуди ИМА-и имр?за р?зномаи ≪Publick Occurrences≫ буд, ки ?амаг? як шумора дар ш. Бостон чоп шуд. Соли 1704 дар Бостон чопи ≪The Boston News Letter≫, дар Филаделфия соли 1719 чопи р?зномаи ≪The America Weekly Mercury≫ ва соли 1728 чопи ≪The Pennsylvania Gazette≫ о?оз ёфт. Баъд ш-?ои Ню-Йорк ва Филаделфия ба марказ?ои фаъолияти нашриёт? табдил ёфтанд. Соли 1741 навъи нави нашриёти давр? ? ма?алла (≪The American Magazine≫, ношир ? Э. Брэдфорд; ≪The General Magazine≫, ношир ? Б. Франклин) пайдо шуд. Дар нимаи 1-уми асри 19 дар ИМА ?ариб 500 р?знома нашр мешуд, раванди ти?оратикунонии матбуот сар шуд, то 3/4 ?иссаи ?а?ми р?знома?о барои реклама ?удо карда мешуд. Нашрия?ои арзони бесифат пайдо шуданд, ки бисёр ва?т?о маълумоти бардур?? (бофта) чоп мекарданд. Соли 1841 нашри р?зномаи ≪New-York Tribune≫ сар шуд, ки бо дара?аи баланди бадеият, гуногунии рубрика ва кори касбии журналист? фар? мекард. Соли 1851 р?зномаи ≪ Ню-Йорк таймс ≫ таъсис ёфт, ки р?зномаи нисбатан босифат ва бонуфуз буд. Баъди ?анги дуввуми ?а?он? мутта?идшавии нашрия?ои давр? ба амал омад. Сол?ои 1960?70 нашрияи ≪ Вашингтон пост ≫, ки дар нашри ?у??ат?ои махфии Пентагон (1971) ва та??и?оти журналистии ≪Парвандаи Уотергейт≫ ширкат дошт, маш?ур гашт. Соли 1982 якумин р?зномаи миллии сиёс? ≪USA Today≫ пайдо шуд. Соли 1996 нашри оммавии р?знома?о дар Интернет сар шуд. Р?знома?ои асосии имр?заи ИМА: ≪USA Today≫ (?ар р?з чоп мешавад, адади нашраш 1,8 млн нусха), ≪Nhe Wall Street Journal≫ (?ар р?з чоп мешавад, адади нашраш 2,3 млн нусха), ≪The New York Times≫ (?ар р?з чоп мешавад, адади нашраш ?ариб 1 млн нусха), ≪Los Angeles Times≫ (?афтавор, адади нашраш 690 ?азор нусха) ва ?.

Аввалин радио дар ИМА пеш аз ?анги якуми ?а?он? пайдо шуд. Барнома?ои радио аз соли 1920 ва талевизион аз соли 1939 мунтазам пахш мешаванд. Ширкат?ои асосии радио ва телевизиони ИМА: NBC (≪National Broadcasting Company≫ (соли 1926 ташкил шудааст), CBS (≪Columbia Broadcasting System≫, 1927), ABC (≪American Broadcasting Company≫, 1943), ≪Fox≫ (≪Fox Broadcasting Company≫, 1986), ≪The CW≫ (≪The CW Television Network≫, 2006). Канал?ои кабел? сол?ои 1940 пайдо ва сол?ои 1970 васеъ па?н шуданд.

Адабиёт [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Адабиёти ИМА аз асри 17 ба забони инглис? шур?ъ шуд. Адабиёти асри 17-ро асосан сафарнома?о, р?знома?о, ёддошт?о, ашъори дин? ва ?айра ташкил медоданд. Дар нимаи 1-уми асри 19 дар адабиёти ИМА равияи романтизм ?укфармо буд. Насри В. Ирвинг муносибати тамасхуромез ба гузаштаи наздики Амрико тавъам бо зарофати нозук буд. Дар роман?ои ?. Ф. Купер образи ≪инсони од?≫, ки дар мувофи?ати том бо табиат зистааст, тасвир шудааст. Жанри романи таърих? дар э?одиёти У. Г. Симс ва ?. П. Кеннеди инкишоф ёфт. Бузургарин шоири романтизми ибтидо? У. К. Брайт зебои?ои табиат ва ?у?у?и инсон ба озодиро васф кардааст. Инкишофи баъдии романтизм бо транссендентализми Р. У. Эмерсон ва Г. Д. Торо ало?аманд аст. Э?одиёти Р. По ба инкишофи жанри ?икояи психолог? таъсири бузург расонида, ба жанри детектив асос гузошт. Дара?аи олии романтизм насри Н. Готорн, Г. Мелвилл, ашъори Г. У. Лонгфел, Э. Дикисон буд. Сол?ои 1860 дар адабиёти ИМА принсип?ои реализм устувор гардиданд. Адабиёти ≪хусусияти ма?аллидошта≫ ба ?аёти минта?а?о ва та?дири амрикои?ои од? р? овард (асар?ои Ф. Б. ?арт, ?. Дефорест ва дигарон). Марк Твен асар?ои ми?ёси умумимилл? э?од кард. Э?одиёти ?. ?еймс адабиёти амрикоро ба сат?и ?а?он? баровард.

Дар аср?ои 19?20 дар адабиёти ИМА зери таъсири Аврупо натурализм инкишоф ёфт (асар?ои Х. Гарленд, С. Крейн, Ф. Норрис, Д. Г. Филлипс, Э. Синклэр, Т. Драйзер). Дар насри ?. Лондон синтези натурализм, романтизми нав ва реализм ба назар мерасад. Жанри ?икояи хурд дар э?одиёти О. ?енри ва А. Бирс инкишоф ёфт. Анъанаи шеъри озод ва навовари?ои адаб? дар р??ияи У. Уитмен дар лирикаи Э. А. Робинсон, Э. Л. Мастерс, В. Линдсей рушд кард. Драматургияи милл? ташаккул ёфт (асар?ои К. Фитч, У. В. Муди, Д. Беласко, О. Томас); эссе?ои Г. Б. Адамс, Г. Л. Менкен, Д. Г. Хюнекер маш?ур гардиданд. Намояндагони адабиёти амрикои?ои афри?оитабор У. Дюбуа, П. Данбара, Ч. Чесната буданд.

Тара??иёти пурав?и ИМА баъди ?анги дуввуми ?а?он? ва о?ози давраи баъдисаноатикунон? гароишоти асосии адабиёти нимаи 2-юми асри 20 ? ибтидои асри 21-ро муайян карданд. ≪Романнависони ?арб?≫ (Н. Мейлер, И. Шоу, ?. ?онс) бера?мии ?анг, заъфи шахсиятро дар му?обилат бо мошина?ои ?анг? нишон доданд. Дар маркази асар?ои ?. Д. Сэлин?ер, С. Беллоу, В. В. Набоков, ?. Апдайка, К. Мак-Калерс тасвири бу?рони арзиш?ои анъанавии амрико?, р??афтодагии ?амъият ?арор гирифтааст. ?. Г. Коззенс, Г. Вук, С. Уилсон, Б. Маламуд, У. Сароян к?шиш кардаанд, ки дар роман?ои худ образи ≪амрикоии миёна?ол≫-ро ба ву?уд оваранд.

?анг бо Ветнам, эътироз?ои ?авм?, мубориза барои ?у?у?и ша?рванд?, дигаргуни?ои кулл? дар тафаккури ?омеа мавз?и асар?ои ?. Чивер, У. Стайрон, Ф. Рота, ?. Апдайка, ?. Гарднер, ?. К. Оутс, ?. Инвинг, П. Теруро муайян карданд. Та?дири муртадон, ?урбониёни шароит, ки дар канори зиндаг? партофта шудаанд, дар асар?ои Г. Миллер, ?. Керуаки, У. Брероуз, К. Кизи, Ч. Буковски тасвир ёфтаанд. Дар асар?ои Т. Капоте. Н. Мейлер, Т. Вулф жанри ≪романи ?у??ат?≫ ташаккул ёфтааст. Тава??у? ба фантастикаи илм? ва и?тимо? дар насри А. Азимов, Р. Брэдбери, К. Саймак ба назар мерасад.

Асар?ои нависандагони амрикоии афри?оитабор Р. Элисон, ?. Болдуин, И. Рид, Э. Уокер, Э. Эн?елоу, ?. Макбрайд маш?ур гардиданд. Романи М. Моррисон гузашта ва имр?зи ≪Амрикои Сиё?≫-ро та??и? мекунад ва бо анъана?ои фолклор? зич ала?аманд аст. Н. С. Момадэй, Л. М. Силко, С. Ортиса, Л. Эрдрик дар асар?ояшон ба мавз?и реша?ои этник? ва ?аёти имр?заи ?абила?ои ?инду р? овардаанд.

Меъмор? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Дар давраи мустамликадор? дар ?удуди ИМА фар?анги аврупоии испан? (дар ?ануб ва ?анубу ?арб), баъд ?олланд?, инглис? (дар шимолу шар?) ва фаронсав? (дар поиноби д. Миссисипи) густариш ёфт. Дар ?удуди Аризона, Калифорния, Техас, Флорида ва бахусус Ню-Мексика анъана?ои меъмории му?ташами ?унду?о ва та?рибаи бинокории давраи мустамликадор? дар бино?ои муста?ками намояндаги?ову калисо?о бо шакл?ои му?аз ва пешто??ои кандакории он?о та?ассум ёфтааст. Дар охири асри 17 батартибдарории тар?резии ша?р?о дар асоси на?шаи чоркун?а сар шуд. Меъмории ба ном Англияи Нав дар асоси анъанаи меъмории Англия ташаккул ёфт. Дар миёнаи асри 18 ?авли?ои заминдорон (плантаторон)-и Вир?иния ва Мериленд шакли мутаносиб доштанд. Дар санъати тасвирии давраи мустамликадор? че?ранигор? афзалият дошт, тан?о дар ?анубу шар?и мамлакат мубалли?они католик? аз санъати дин? барх?рдор буданд.

Барои меъмории класситсизми амрико? бино?ои сохтаи меъморон Ч. Булфинн ва Т. ?ефферсон хос буданд. Аз р?и на?шаи П. Ш. Ланфан дар сол?ои 1790 сохтмони пойтахти нав ? ш. Вашингтон сар шуд. Баъди сол?ои 1840 дар меъмор? гузариш ба услуби готикаи нав ва эклектизм о?оз ёфт. Хона?ои и?омат? бо син??ои ч?б?, бино?ои саноат?, ти?орат? ва маъмур? бо син??ои филизз? сохта мешуданд. Баъди ?анги граждании сол?ои 1861?65 мамлакат ба мар?алаи рушди босуръати саноат? дохил шуд. Сол?ои 1880?90 бо тар?и нав ? иморат?ои осмонхарош бино?ои бисёрошёна пайдо шуданд.

Дар ибтидои асри 20 меъмории таби? инкишоф ёфт. Сол?ои 1990 ширкати меъмории А. Кан лои?аи ма?маа?ои бузургро барои ИМА ва берун аз ?удуди он та?ия кард. ?ояи мудернизм дар ИМА тавассути кори меъморон-му?о?ирони аврупо? Р. Нейтри, В. Горпиус, Л. Мисван дер Роэ ва дигарон па?н шуд. Иморат?ои баландошёна дар ИМА ба тари?и арт деко сохта шуданд: бино?ои 77-ошёнаи ≪Крайслер билдинг≫ (баландиаш 319 м), 102-ошёнаи Эмпайр стейт билдинг (баландтарин бино дар ?а?он дар сол?ои 1930?72, баландиаш 381 м) ва ?айра. Дар сол?ои ?анги дуввуми ?а?он? дар ИМА сохтмони васлшавандаи бино?ои саноат? ва и?омат? рушд кард.

Дар нимаи 2-юми асри 20 ва ибтидои асри 21 сохтмони иморат?ои осмонхарош идома ёфт: Бинои 110-ошёнаи бур?и дугоники Маркази ?а?онии савдои Ню-Йорк (баландиашон 415 ва 417 м, ки соли 2001 тарконда шуданд), ≪Сирс-тауэр≫ дар Чикаго (?оло ≪Уиллис тауэр≫, баландиаш 442 м), ≪Уан Уорлд трейд сентер≫ дар Ню-Йорк (2006?14, баландиаш 541 м). Аз сол?ои 1970 дар меъмории ИМА модернизми баъд? па?н шуд. Намояндагони бузурги он Р. Вентури, Ч. Мур, М. Грейвс, Ф. ?онсон, ?. Портман намуд?ои муосири ме?монхона?ои бисёрошёнаро тар?рез? карданд. Меъморони маш?ури ИМА дар охири асри 20 ? ибтидои асри 21: Ф. Гери, Р. Мейер, П. Айзенман, С. Холл, Р. Виноли, Х. Ян, ?. Таг, Л. Олин, К. Густафсон, К. Смит, ?. ?аргривс.

?унар?ои та?ассум? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Дар санъати тасвир? ил?оми ?а?рамонона дар асар?ои таърихии ?. Трамбалл инъикос ёфтааст; дар портрет?ои Р. Эрл, Ч. У. Пил, Г. Стюарт образ?ои психологии ?а?рамонони ин?илоб ва муосирони ?атор? офарида шудаанд. Аз ибтидои асри 19 дар мусаввара?ои У. Олстон, манзара?ои ≪Мактаби дарёи Гудзон≫ (Т. Коул, ?. Ф. Кенсетт) нишона?ои романтизм пайдо шуданд. Дар нимаи 1-ум ва миёнаи асри 19 рассомии маиш? инкишоф ёфт. Санъати ИМА дар нимаи 2-юми асри 19 зери таъсири санъати салонии Аврупо рушд кард. ?. Уистлер, М. Кэссетт, ?. С. Сар?ент (?ама бештар дар Аврупо кор кардаанд) ва ?айкалтарош О. Сент-Годенс бо импрессионизм ало?аманд буданд.

Дар санъати тасвирии ибтидои асри 20 равия?ои реалист? ? гур??и ≪?аштгона≫ бо ро?барии Р. Хенри, ки барои тасвири сужет?ои инъикоскунандаи ?аёти камба?алон, мардуми за?маткаш ла?аби ≪Мактаби ?уттии ахлот≫-ро гирифта буд, афзалият доштанд. Намоишго?и асли?ахона (1913) дар Ню-Йорк, ки навтарин равия?ои санъати аврупо? ? импрессионизм, постимпресионизм (импрессионизми баъд?), фомизм, кубизмро пешни?од кард, ба тамоюли эстетикии санъати Амрико таъсири сахт расонд. Бо ву?уди он, ки намоишго? аз ?ониби тамошогарон ва муна??идон пазируфта нашуд, ба ташаккули принсип?ои модернизм ва авангардизм дар санъати ИМА мусоидат кард. Бисёр рассомони амрико? ба мамлакат?ои Аврупо рафтанд ва дар он ?о та?сил карданд. Аллакай сол?ои 1910 абстрактсионизм пайдо шуд. Вале равия?ои ба тафаккури милл? бештар наздик, ки ?аётро бо зу?уроти гуногуни он инъикос мекарданд, бо?? монданд. Равияи претсизионизм асосан манзара?ои саноат?, системаи мошин?о ва ?-ро бо на?ша?ои да?и?у равшани му?андис? тасвир мекард. Графикаи сиёс? ба ву?уд омад. Р. Кент, Э. Хоппер, И. Ч. Берчфилд дар на??ош? ва графика равияи реалистиро инкишоф доданд. Дар сол?ои 1930 дар рассомии ИМА сюрреализм ро? ёфт. Баъди ?анги дуввуми ?а?он? ?араёни экспрессионизми та?рид? ташаккул ёфт, ки санъати ИМА-ро ба арсаи байналмилал? баровард. Дар миёнаи сол?ои 1950 Р. Раушенберг ва ?. ?онс мусаввара?ое кашиданд, ки дар он?о объект?ои во?е? бо такрори механикии инъикоси фар?анги оммав? тасвир ёфтаанд ва ин ?араён поп-арт ном гирифт. Дар сол?ои 1960 дар санъати ИМА усул?ои нав пайдо шуданд, ки аз ?удуди намуд?ои анъанавии рассом?, ?айкалтарош? ва графика берун баромаданд. Минимализм ?ам дар рассом? ва ?ам дар ?айкалтарош? зу?ур кард. Намуд?ои пурбори санъат ? оп-арт, санъати кинетик?, хеппенинг?о ва перформанс?о навигар? буданд. Инкишофи кино, телевизион, технологияи электрон? нахуст боиси пайдоиши ТВ-арт, баъд видео-арт гардид. Дар сол?ои 1970 тава??у?и рассомони касб? ва муна??идонро э?одиёти рассомони ?аваскори к?чаг? ? граффит ба худ ?алб кард. Дар сол?ои 1980 равияи тар?е? зу?ур кард. Намуд?ои анъанавии рассом? ва ?айкалтарош? аз сари нав э?ё шуданд.

Муси?? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Фар?анги муси?ии ИМА дар раванди таъсири мута?обилаи анъана?ои мустамликадорони амрико?, сиё?п?стон-?уломони афри?о?, а?олии амрикоилотинии давлат?ои ?амсояи Амрикои Марказ? ва а?олии та??о? ? ?унду?о ташаккул ёфтааст. Ин мувофи?шавии таба?а?ои гуногун ва таъсири мута?обилаи он?о асоси санъати муси?ии касбии амрико?, аз ?умла муси?ии ?айриакадемиро ташкил додааст. Асосгузори муси?ии дунявии Амрико директор ва о?ангсози ?аваскор Ф. ?опкинсон (1737?91) ? аввалин дар ИМА муаллифи асар барои театри муси?ии ≪Маъбади Минерв≫ (1781), инчунин суруди ≪My days have been so wondrous tree≫ (1759) мебошад. Дар ташаккули хусусият?ои миллии муси?ии амрико? менестрел?о (даста?ои муси?иву драмавии оворагард, ки сол?ои 1830 дар но?ия?ои ?анубии ИМА пайдо шуда, баъдтар дар тамоми мамлакат па?н гардиданд) на?ши му?им бозидаанд. Яке аз о?ангсозони касб?, ки дар жанр?ои гуногун асар меофарид, Л. Готшалк (Готчок, 1829?69) буд. Муси?ии калисоии Л. Мейсон (муаллифи беш аз 1500 суруди тантанав?) имр?з ?ам дар байни протестант?ои Амрико рои? аст. Мейсон ба таърихи ИМА ?амчун бузургтарин маорифпарвар (бунёдгузори нахустин муассисаи таълимии муси?? ? Академияи муси?ии Бостон, 1833) дохил шудааст. Дар миёна?ои асри 19 дар ИМА оркестр?ои овоз? ва хор?о пайдо шуданд, ки асосан суруд?ои ватанд?стона и?ро мекарданд. Дар миёнаи асри 19 оркестр?ои симфон? ва ?амъият?ои муси?? низ пайдо шуданд. Соли 1883 дар Ню-Йорк театри ≪Метрополитен-опера≫ кушода шуд. Маш?уртарин намояндагони мактаби муси?ии Бостон дар аср?ои 19?20 о?ангсозон Х. Паркер, ?. Рейн, ?. Чедвик, А. Фут буданд. Э. Мак-Доуэлл (1860?1908), ки яке аз аввалин?о шуда дар ИМА муси?ии фолклории ?индуиро истифода кардааст, низ ба ин мактаб наздик аст. Яке аз бузургтарин о?ангсозони ибтидои асри 20 дар Амрико о?ангсози авангардист Ч. Айвз буд. Сол?ои 1910?20 дар ?аёти муси?ии ИМА системаи метсенат? (?омиг?) пайдо шуд; шахсони хусус? муассиса?ои фар?анг (консерватория?о, ташкилот?ои консерт?, озмун?о, инт-?ои илм?, музей?о ва ?.)-ро мабла?гузор? мекарданд. ?ор? намудани мукофот?ои метсенат? ва дигар шакл?ои ?авасмандкун? ба навозандагони амрико? имкон дод, ки дар Аврупо та?сил кунанд. Он?о дар хори?а (асосан Олмон) маълумот гирифта, ба фар?анги муси?ии ИМА анъана?ои академ? ва кордони (профессионализм)-ро зам карданд. Дар фар?анги муси?ии ИМА навозандагони маш?ури Аврупои ?арб? ва Руссия, ки дар замон ?анги якуми ?а?он? ва баъди он дар ин ?о маскун шуда буданд, са?ми бузург гузоштанд. Л. С. Ауэр, В. С. Горовитс, С. А. Кусевиский, И. А. ва Р. Я. Левин?о, Г. П. Пятигорский, С. В. Рахманинов, Я. Хейфетс, Е. Симбалист, М. Элман ва дигарон бунёдгузорони мактаб?ои и?ро? ва таълимии а?аммияти ?а?онидошта буданд. Ба э?одиёти о?ангсозони амрико? Б. Барток, И. Ф. Стравинский, П. Хиндемит, А. Шёнберг, ки пеш аз ?анги дуввуми ?а?он? ба ИМА му?о?ират карда буданд, таъсири бузург гузоштанд. Дар аср?ои 19?20 дар Орлеанаи Нав шакл?ои ибтидоии ?аз пайдо шуданд, ки баъди ?анги якуми ?а?он? хеле густариш ёфтанд. Нахустин устодони ?аз ? Л. Армстронг, Дюк Эллингтон, Каунт Бейси, Б. Гудмен. Сол?ои 1920 ? ибтидои сол?ои 1930 дар театр?ои Бродвей мюзикл ташаккул ёфт. Аз соли 1947 ба бе?тарин мюзикли бродвей? мукофоти ≪Тони≫ дода мешавад. Дар нимаи 2-юми асри 20 дар тамоми Амрико (бахусус дар байни сафедп?стон) муси?ии кантри шу?рат пайдо кард. ?амзамон рок-н-ролл, соул, ритм-энд-блюз, ?аз-рок, фюжн, ?ази сабук ва бисёр дигар услуб?ои муси?ии маш?ури амрико? инкишоф ёфтанд. Бисёр мактаб?ои муси?? ва консерватория?ои ИМА аз ?исоби фонди хусус? мабла?гузор? мешаванд. Бузургтарин ширкат?ои операи ИМА: ≪Метрополитен-опера≫ (Ню-Йорк), ≪Операи лирикии Чикаго≫ (1954), ≪Операи Лос-Ан?елес≫ (1986). Бузургтарин оркестр?о: Оркестри филармонияи Ню-Йорк, Оркестри симфонии Бостон, Оркестри симфонии Чикаго, Оркестри Филаделфия, Оркестри Кливленд. Аз соли 1959 ?ар сол навозандагони маш?ури академ? ва ?аз бо мукофоти ≪Грэмми≫ сарфароз мегарданд. Бузургтарин фестивал?ои муси?ии байналмилал?: муси?ии ?ази Нюпорт (аз соли 1954, бузургтарин дар ИМА); муси?ии мардум? (аз соли 1959) ва классик? (аз соли 1969); ≪Mostly Mozart≫ (Ню-Йорк, аз соли 1966); муси?ии ?адимии Бостон (аз соли 1981). Конкурс?ои муси?ии байналмилал?: пианинонавозон дар Кливлен (аз соли 1975), пианинонавозони ба номи В. Клиберн дар Форт-Уэрт (аз соли 1962), ?и?акнавозон дар Индианополис (аз соли 1982), алтнавозони ба номи У. Приморза (аз соли 1979 дар ша?р?ои гуногун баргузор мегардад), гитаранавозон дар Буффало (аз соли 2004), арфанавозон дар Блумингтон (аз соли 1989).

Балет ва ра?с [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Ра?си му?о?ирон аз Аврупо ра?си ?инду?оро дар давраи мустамликадор? танг карда баровард. Нахустин намоишнома?ои ра?сдорро ба ИМА дар асри 18 ?унарпешагони сайёр аз Фаронса оварданд. Ба инкишофи балети милл? дар сеяки аввали асри 20 пайдоиши шакл?ои миллии хореографияи са?нав? ? ра?си озод (ра?си модерн) мусоидат кард. Га?вораи ра?си модерн мактаби Р. Сент-Денис ва Т. Шоун буд. Дар сол?ои 1940 ра?си модерн хеле пур?увват шуда, дар ?а?он таъсири бузург дошт.

Театри балет, ки дар ИМА дар асри 20 пайдо шуд, дар ибтидо ?амчун санъати бегона ва каммаф?ум ?абул карда шуд. Соли 1910 А. П. Павлова ва М. М. Мордкин дар мамлакат ?унарнамо? карданд, ки шав?и амрикои?оро ба балет бедор кард. Ба инкишофи балет дар ИМА сафари ?унарии труппа (даста)-и С. П. Дягилев дар соли 1916 низ таъсир расонд. Дар ташаккули театри балети милл? фаъолияти А. Р. Болм (аз соли 1916), М. М. Фокин (аз соли 1920), мактаб ва труппаи Мордкин (аз соли 1925) ва дигарон низ таъсири бузург гузошт. Дар сол?ои 1930?40 ташаккули репертуари милл? сар шуд. Балет?о дар асоси фолклори ма?алл?, дар сужети баллада?ои амрико? пайдо шуданд. Дар инкишофи балет дар ИМА фаъолияти ?. Баланчин, ки дар он ?о аз сол?ои 1930 кор карда, равияи худро ба ву?уд овардааст, а?аммияти ?алкунанда дорад. Баланчин соли 1934 (як?о бо Л. Керстайн) Мактаби балети Амрико, баъд труппа?ои ≪Американ балле≫ (1935), ≪Балле сосайети≫ (1946) ва ≪Ню-Йорк сити балле≫-ро (1948) ташкил кард, ки дар он?о бе?тарин намоишнома?ои ? ба са?на гузошта шудаанд.

Аз сол?ои 1960 санъати ра?си ИМА дар заминаи та?риба?ои постмодернист? инкишоф ёфт. Хореограф?о комилан аз анъана?о, аз шакл?ои ?онунии ра?с даст кашиданд. Хореограф, о?ангсоз ва са?нашинос А. Николай ≪песа?ои овозию намоиш?≫ офарид, ки дар он?о декоратсия (ороишот)-и ?аракаткунанда, ?и?ози са?на ва костюм?о дар баробари артистон амал мекарданд. ?адафи намоиш?ои авангард? бар?ам задани монеа?о байни санъат?о буд. Манбаъ?ои инкишофи ра?с варзиш ва акробатика, эстетикаи сирк, санъати визуал? (дидан?)-и давраи технологияи ра?ам?, анъана?ои дар фар?анги аврупо? реша давонда, низоми осиёии инкишофи ?исмон? гардиданд. Сол?ои 1970 усули баде?акории тамос?, ки онро хореограф ва му?а??и?и ра?с С. Пакстон та?ия карда буд, ташаккул ёфт. Ба ИМА омадани Н. Р. Макарова, ки балети классикии русиро аз нав э?ё кард, барои ≪Американ балле тиэтр≫ а?аммияти бузург дошт. Даста?ои балет дар музофот?о низ дар Атланта (1929), Сан-Франсиско (1934), Филаделфия (1935), Бостон (1958), ?юстон (1969), Питсбург (1970), Лос-Ан?елес (1974), Майами (1985) ва ?айра фаъолият доранд. Бузургтарин фестивал?о: ?арсола ? ≪?ейкобс Пиллоу≫ (1941, Бекет, иёлати Массачусетс), ≪American Dance Festival≫ (аз соли 1934, аз соли 1977 дар Дареме, иёлати Каролинаи Шимол?). Конкурси байналмилалии балет дар ?эксон (иёлати Миссисипи, аз соли 1979, дар 4 сол 1 бор) баргузор мегардад.

Театр [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Нахустин маълумот ба охири асри 17 тааллу? доранд. Нахустин бинои театр соли 1716 дар Уилямсберг (иёлати Вир?иния) сохта шудааст. Труппа (даста)-?ои нисбатан касб? дар Ню-Йорк ва Чарлстон пайдо шуданд. Санъати са?на зери таъсири анъана?ои инглис? ташаккул ёфт: актёр?ои британияг? мунтазам ба ИМА сафар?ои ?унар? мекарданд. Соли 1752 аз Лондон барои кор дар ИМА дастаи Л. Халлем омад, минбаъд дигар актёр?о ва даста?ои хусус? аз ? пайрав? карданд. Дар охири асри 18 ? ибтидои асри 19 дар Балтимор, Саванн, Ричмонд, Вашингтон бино ва труппа?ои нав пайдо шуданд. Барномаи он?оро фо?иа?ои У. Шекспир, маз?ака?ои ?. Фаркер, У. Конгрив, са?нача?ои маз?акавии сиёс? ташкил медоданд. Нахустин драмаи милл? песаи ≪Тазод≫-и Р. Тайлер буд, ки соли 1787 труппаи ≪Олд американ компани≫ онро дар Ню-Йорк ба са?на гузоштааст. Дар миёнаи асри 19 Ню-Йорк маркази ?аёти театр? гардид. Асар?о зери назорати драматургон-со?ибони театр?о (маш?уртаринашон Д. Буско ва А. Дейли) ба са?на гузошта мешуданд. Бе?тарин намоиш?оро дар хори?и кишвар намоиш медоданд. Жанр?ои асосии нимаи 2-юми асри 19 мелодрама , маз?акаи муси?? ва ревю буданд. Санъати са?наи ИМА дар аср?ои 19?20 ти?орати хуб буд. Театри Бродвей аз соли 1896 зери назорати синдикати театр? (Ч. Фроман, М. Клоу ва дигарон) ва аз соли 1910 дар тобеияти сулолаи коргузор?о (продюсер?о)-и Шуберт ?арор дошт.

Таърихи коргардонии милл? аз фаъолияти драматург ва со?иби театр Д. Беласко дар охири асри 19 о?оз меёбад. Шогирдони маш?ури ? актёр?о Д. Уордфил, Л. Картер, И. Клэр буданд. Сол?ои 1900 сафар?ои ?унарии актёрони аврупо? ба ИМА ав? гирифт. Та?ти таъсири он?о ?аракати ≪театри хурд≫-и ?аваскор ба ву?уд омад, ки ба намоиши ≪драмаи нав≫-и аврупо? ва драматургияи анти?а р?й оварданд. Сол?ои 1912?17 ?ариб 50 ≪театр?ои хурд≫ пайдо шуданд, ки маш?уртаринашон ≪Вашингтон сквер плейерс≫ (1914, Ню-Йорк), ≪Провинстаун плейерс≫ (1915, Провинстаун), ≪Нейборхуд плей?аус≫ (1915, Ню-Йорк) буданд. Сол?ои 1920 аз ?и?ати ти?ор? ревю муваффа?ият пайдо кард. Сол?ои 1930, дар давраи Депрессияи бузург, жанри публитсист? маш?ур гардид. Дар ≪р?знома?ои зинда≫ мушкилоти и?тисод? дар шароити шакли театр? та?ассум карда шуданд. Драматургияи сол?ои 1930?40 дар ду самт ? и?тимоию та?лил? ва фалсафию баде? инкишоф ёфт. Дар сол?ои 1940?50 шу?рати мюзикл, ки то имр?з жанри пешсафи Бродвей аст, афзуд. Дар сол?ои 1970?80 раванди ?айримарказ? кардани театр ба амал омад; драматургон ва коргардон?о берун аз ?удуди Ню-Йорк бо шиддат кор мекарданд: Д. Мамет ? дар Чикаго, С. Шепард ? дар Сан-Франсиско, О. Уилсон ? дар Питсбург ва Сент-Поле. Дар ИМА якчанд лаборатория мав?уданд, ки оид ба рушди драматургияи муосир кор мебаранд: ≪Ю?ин О?Нил тиэтр сентер≫ (1964, Уотерфорд), ≪Плейрайтс сентер≫ (1971, Миннеаполис), ≪Ларк≫ (1994, Ню-Йорк), ≪УордБРИ?≫ (1996, Балтимор).

Дар ибтидои асри 21 театрро дар ИМА мисли пештара давлат мабла?гузор? намекунад. Коргардон?ои ?авонро ≪Ню-Йорк тиэтр уоркшон≫ (1982, Ню-Йорк) дастгир? мекунад. Маш?уртарин фестивал?ои милл?: драматургияи нави ≪Humana≫ (1976, Луисвилл), театри муосири ≪Контемпорари американ тиэтр фестивал≫ (1991, Шефердстаун), намоишнома?ои нави бесоби?а (оригинал?)-и ≪REDCAT?S NOW≫ (1993, Лос-Ан?елес). Бузургтарин фестивал?ои байналмилал?: ≪Сполето фестивал≫ (1977, Чарлстон) ва ≪Фестивал Линколн-сентр≫ (2009, Ню-Йорк). Бисёр фестивал?о ба драматургияи Шекспир бахшида шудаанд; маш?уртаринашон Фестивали Шекспир дар Ню-Йорк, ки соли 1953 коргардон ва коргузор (продюсер) ?. Папп ташкил кардааст.

Синамо [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Нахустин сеанси кино 23.4.1896 дар мюзикл-?олли Костер ва Байэл дар Ню-Йорк баргузор гардид. Ин сана р?зи таваллуди кинои амрико? мебошад. Соли 1902 дар Лос-Ан?елес аввалин кинотеатр кушода шуд. Соли 1903 нахустин филми амрико? ≪Дуздии калони ?атора≫-и Э. С. Портер намоиш дода шуд, ки унсур?ои вестерн ва филми ?иноятиро мутта?ид мекард. Вале исте?соли филм зуд ба ву?уд наомад, дар бозор муддати дароз филм?ои хори?? намоиш дода мешуданд. Ташаккули саноати кинои Амрико асосан миёнаи сол?ои 1920 ба охир расид.

Варзиш [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Ба пайдоиш ва рушди варзиш дар нимаи 2-юми асри 19 ташкили нахустин созмон?ои миллии варзиш? мусоидат карданд: Ассотсиатсияи миллии бейсболбозон (1858), Ассостсиатсияи варзиши ?аи?ронии колле??ои амрико? ва Ассотсиатсияи миллии варзиши тирпарон? (1871), Ассотсиатсияи варзиши сабук байни мактаб?ои ол? (1876), Итти?оди тандуруст?, тарбияи ?исмон?, истиро?ат ва ра?с?ои Амрико (1885). Соли 1868 клуби варзиши Ню-Йорк ташкил карда шуд, ки дар рушди варзиши ?аваскорона дар мамлакат на?ши бузург бозид. Соли 1888 Итти?оди варзишгарони ИМА ва соли 1894 Кумитаи олимпии ИМА ташкил карда шуд. Варзишгарони ИМА дар нахустин Бози?ои олимп? (Афина, 1896) ширкат карданд. Нахустин чемпиони Бози?ои олимп? дар таърихи варзиш дар варзиши сабук ?. Коннолли гардид. Баъд варзишгарони ИМА дар тамоми Бози?ои олимп? (ба ?айр аз Бози?ои олимпии 1980 дар Маскав) ширкат карда, 976 медали тило, 760 медали ну?ра, 666 медали бирин?? (дар Бози?ои олимпии зимистона 96 медали тило, 1092 медали ну?ра, 83 медали бирин??) ба даст оварданд. Дар таърихи Бози?ои олимпии зимистона нахустин шуда конкитози амрико? Ч. ?утроу (дар масофаи 500 м) сазовори медали тило гардид (1924).

Дар ИМА 4 Бози?ои олимпии тобистона ? Сент-Луис (1904), Лос-Ан?елес (1932 ва 1984), Атланта (1996) ва 4 Олимпиадаи зимистона ? Лейк-Плэсид (1932 ва 1980), Скво-Вэлли (1960), Солт-Лейк-Сити (2002) баргузор гардидаанд. Ба барномаи Бози?ои олимп? 12 намуди варзиш, ки дар ИМА пайдо шудаанд, дохил мешаванд ? 9 тобистона ва 3 зимистона: бейсбол, софбол, баскетбол, волейбол, лижатозии босуръат дар нишеб?, волейболи пляж?, ?а?идан дар батут, виндсёрфинг, сноубординг, фристайл, маунтинбайк, триатлон. 101 варзишгари ИМА чемпиони чандинкаратаи Бози?ои олимп? мебошанд. Якчанд варзишгари ИМА дар Бози?ои олимп? рекорд?ои ?а?он? гузоштаанд. Мас., Р. Матиас (?елсинки, 1952, дар да??арба ? 7887 хол), Р. Бимон (Мехико, 1968, ?а?идан ба дароз? ? 8 м 90 см), Э. Мозес (Монреал, 1976, дав ба масофаи 400 м бо монеа?о ? 47,64 с) ва ?айра Се варзишгари ИМА пайдар?ам дар 4 Бози?ои олимп? ?олиб шудаанд: А. Ортер (1956?68, дар партоби диск), К. Люис (1984?96, дар намуд?ои гуногуни варзиши сабук), Л. Лесли (1996?2008, дар ?айати тими мунтахаби занонаи баскетболи ИМА). Н. Шемански бори аввал дар таърихи вазнбардор? со?иби 4 медали олимп? гардид. Варзишгарони ИМА ?айр аз Бози?ои олимп? дар чемпионат?ои ?а?он, Бози?ои панамрико?, мусоби?а?ои ?оми ?а?он ва дигар мусоби?а?ои байналмилал? ширкат меварзанд.

Дар ИМА ?амасола чемпионат?о оид ба боулинг, Гран-при оид ба конкитоз?, ?оми ?а?он оид ба лижаронии к???, сноубординг, мусоби?а?ои велосипедрон? ва дигар намуд?ои варзиш низ баргузор мегарданд. Яке аз мусоби?а?ои варзишии маш?ур ва бонуфуз бо кишти?ои бодбондор мусоби?аи ?оми Амрико (аз соли 1851) мебошад. Дар бисёр ша?р?ои ИМА марафон?ои анъанавии байналмилал? баргузор мегарданд.

Барои инкишоф ва оммав? гардонидани намуд?ои гуногуни варзиш ба клуб?ои асосиии лига?ои варзиш? даъват кардани ?авитарин варзишгарон аз Аврупо, Осиё, Афри?о, Амрикои ?ануб? мусоидат кард.

Шо?мот дар зарфи ду аср яке аз маш?уртарин намуди варзиш дар ИМА мебошад. Нахустин клуби шо?мот соли 1801 дар Ню-Йорк ташкил карда шуд. Баъд аз ним аср (1857) дар ин ?о нахустин конгресси шо?моти Амрико баргузор гардид, ки дар он П. Морфии 20-сола ?олиб омад. Соли 1886 (Сент-Луис ? Орлеани Нав) дар таърихи шо?мот аввалин мусоби?а барои со?иб шудан ба ?ойи якум дар ?а?он байни В. Стейнис ва И. Сукерторт доир гашт. Дар сол?ои баъд? дар ИМА боз якчанд чунин мусоби?а?о баргузор шуданд.

Муносибат?ои ИМА ва То?икистон [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Муносибат?ои дипломат? байни То?икистон ва ИМА соли 1992 бар?арор шуданд. Мо?и марти ?амон сол Сафорати ИМА дар То?икистон муддате дар ш. Алмаато ?арор дошт ва баъдан дар ш. Душанбе кушода шуд. Сафорати ?ум?урии То?икистон дар ш. Вашингтон аз соли 2002 фаъолият дорад. Дар мар?алаи нахуст муносибат?ои ду?ониба дар самт?ои сиёс?, гуманитар?, ?арб?, мубориза бо терроризми байналмилалию маводди мухаддир ва муста?кам намудани сар?ад тавсеа пайдо карданд. ?ониби ИМА аз соли 1993 ба амал? намудани Созишномаи миёни ?укумати ?ум?урии То?икистон ва ?укумати ИМА оид ба ?амкор? барои расонидани ёр? шур?ъ кард. ?исми зиёди ёрии ИМА ба То?икистон ба воситаи Агентии ИМА оид ба рушди байналмилал? (USAID) пешни?од мешавад. Агентии мазкур аз соли 1993 дар То?икистон фаъолият карда, дар масъалаи дастгирии со?аи рушди и?тисод, исло?оти со?аи тандуруст? ва маориф, рушди ВАО ва низоми додго??, баланд бардоштани ихтисоси додго??о ва ташкил намудани ?омеаи ша?рванд? са?м мегузорад.

Муносибат?ои То?икистон бо ИМА баъди о?ози амалиёти зиддитеррорист? дар Аф?онистон ба сат?и нисбатан баланд баромаданд. Президенти ?ум?урии То?икистон Эмомал? Ра?мон мо?и декабри соли 2002 ба ИМА сафари расм? карда, бо Президенти ИМА ва дигар шахсони расм? вох?ри?о ан?ом дод. Дар сол?ои 2010?11 масъулини волома?оми ИМА бор?о ба То?икистон сафар карданд. 12 феврали соли 2010 дар Вашингтон аввалин машварат?ои сиёс? миёни ?ум?урии То?икистон ва ИМА баргузор гардиданд. Зимни гуфтушунид?о масъала?ои ?амкории ду?ониба, таъмини фазои мусоиди сармоягузор?, обу энергетика, вазъи ?у?у?и инсон, амнияти сар?ад, мубориза бар зидди маводди мухаддир ва терроризми байналмилал? баррас? шуданд. Машварат?ои мазкур ?амасола дар пойтахт?ои ?ар ду давлат баргузор мегарданд. Даври шашуми он?о соли 2016 дар ш. Душанбе баргузор шуд. ?амкории То?икистон ва ИМА дар самт?ои ?арб?, дастгирии ма?омоти ?ифзи ?у?у?, мубориза бо терроризм ва ?очо?и маводди мухаддир ва ?аста? инкишоф ёфта, механизми баргузор кардани гуфтушуниди машварат? оид ба на?шаи ?амкори?ои ?арб? байни Фармонде?ии марказии ИМА ва ?ум?урии То?икистон хуб ба ро? монда шудааст. ?ар сол намояндагони То?икистон дар семинар ва давраву маш??ои ?арб?, ки аз ?ониби ИМА ташкил карда мешаванд, иштирок мекунанд. Аз р?и Барномаи идоракунии содирот ва амнияти сар?ад ?укумати ИМА бо ма?сади мусоидат намудан ба ?укумати То?икистон дар мубориза бо ?очо?и маводди ?аста? ва мухаддир ёр? мерасонад. Дар ин самт 7 санади байни?укумат? имзо шудааст ва барнома?ои дахлдор оид ба тайёр кардани мутахассисон, муста?кам кардани сар?ад, таъмин бо техникаю та??изот ва ?айра амал? мешаванд.

?амкори?ои ду?онибаи То?икистон ва ИМА дар самт?ои низом?, амният?, мубориза бар зидди терроризми байналмилал? яке аз бахш?ои фаъоли муносибат?ои ду кишвар ба ?исоб рафта, сат?и болоравии он?о баръало э?сос мешавад. Ма?омоти марбутаи То?икистон бо Фармонде?ии марказии ИМА ?амкории зичро ба ро? мондаанд ва дар ин замина ?амасола сафар?ои Фармонде?и Фармонде?ии марказии ИМА ба То?икистон ?и?ати баррасии масоили низом? сурат мегирад. Аз соли 1992 ин?ониб ёрии ?укумати ИМА дар самти мубориза бо ?очо?и маводди мухаддир, дастгирии амният ва волоияти ?онун зиёда аз 37 млн доллари амрикоиро ташкил додааст. Инчунин, ?укумати ИМА ба ?ум?урии То?икистон дар со?аи таъмини амнияти сар?адд?, та?кими бунго??ои наздисар?адд?, ом?зондани дониш??ёни то?икистон? дар ИМА ба мабла?и 58,5 млн доллари амрико? ёр? расонидааст.

Дар муносибат?ои То?икистону ИМА масъалаи вазъият дар Аф?онистон ва бар?арор кардани сул?у субот дар ин кишвари ?амсоя яке аз самт?ои му?имтарин ба шумор меравад. Бо ма?сади дастгирии амалиёти зиддитеррористии ИМА дар Аф?онистон ?укумати ?ум?урии То?икистон ?арими ?аво? ва зербинои р?изаминии худро дар ихтиёри кишвар?ои эътилофи зиддитеррорист? бо ро?барии ИМА гузошт. Инчунин аз ла?заи о?ози амалиёт?о дар Аф?онистон ?укумати ?ум?урии То?икистон бо дархости ?укумати ИМА барои ташкил кардани транзити бор (х?роквор?, ашёи бе?дошт?, ма?сулоти сохтмон? ва ?.) аз тари?и ?аламрави То?икистон ?и?ати дастгирии лашкариёни он дар Аф?онистон и?озат дод. Дар ин раванд ва бо ма?сади бе?тар намудани имконият?ои ти?орат? миёни То?икистону Аф?онистон ИМА барои сохтмони пули Пан?и Поён, бино?ои маъмур? барои сар?адчиён ва кормандони хадамоти гумруки То?икистон зиёда аз 36 млн доллари амрико? сарф кардааст. Илова бар ин, Агентии ИМА оид ба рушди байналмилал? (ЮСАИД) бо ма?сади бе?дошти амнияти озу?авор?, тандуруст?, маориф, илм ва ?изо бо ?укумати То?икистон ?амкор? карда, айни замон бо ташаббуси ?укумати ИМА дар ?аламрави То?икистон барномаи ≪Озу?а барои фардо≫ ро?андоз? шудааст. Барномаи мазкур бо ма?сади ?алли мушкилоти амнияти озу?авор?, зиёд кардани исте?соли ма?сулоти кишоварз?, бе?созии ?изои модар ва к?дак, дастгирии амалисозии Стратегияи миллии ?ум?урии То?икистон оид ба маориф, тандуруст? ва ?айра ба ро? монда шудааст.

Дигар бахши му?имми муносибат?ои То?икистону ИМА масоили ?амкори?ои минта?ав? мебошанд. То?икистон аз пешни?оди Амрико дар мавриди р?и кор овардани си?аи Муло?оти вазирони кор?ои хори?ии кишвар?ои Осиёи Марказ? ва ИМА ≪С5+1≫, ки масъала?ои мубрами и?тисод? ва амниятиро дар сат?и минта?а ва ?а?он баррас? мекунад, исти?бол намуд. 1 ноябри соли 2015 Вазири кор?ои хори?ии То?икистон С. Аслов дар нахустин муло?оти вазирони кор?ои хори?ии кишвар?ои Осиёи Марказ? ва ИМА, ки дар си?аи ≪С5+1≫ дар ш. Самар?анд баргузор гардид, иштирок кард.

Эзо? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Адабиёт [ вироиш | вироиши манбаъ ]

• Иёлоти Мутта?идаи Амрико // Замин ? Илля. ? Д . : СИЭМТ , 2018. ? ( Энсиклопедияи Миллии То?ик  : [ тахм. 25 ?. ]  / сарму?аррир Н. Амиршо??  ; 2011?2023, ?. 7). ? ISBN 978-99947-33-89-9 .