Za ostala zna?enja, vidi
Kri?evci (razvrstavanje)
.
Kri?evci
su grad u
Hrvatskoj
, koji administrativno pripada
Koprivni?ko-kri?eva?koj ?upaniji
.
Kri?evci su
grad
u
Koprivni?ko-kri?eva?koj ?upaniji
, prema popisu stanovni?tva iz
2001
ima ukupno 11.894 stanovnika. Zbog blizine
Zagreba
(57 km), Kri?evci se razvijaju kao satelitsko gradsko naselje s povoljnim smje?tajem u blizini regionalnih sredi?ta
Koprivnice
(31 km),
Bjelovara
(33 km) i
Vara?dina
(48 km). Za nastanak je Kri?evaca bio va?an makroprometni polo?aj. Jo? od antike i
srednjeg vijeka
na kri?eva?kom prostoru se nalazilo kri?i?te prometnih pravaca, a kroz Kri?evce je prolazila poznata cesta kralja Kolomana koja je povezivala panonski i
jadranski
prostor. Suvremeni raster prometnih veza, nakon izgradnje makadamskih regionalnih putova između Podravine,
kalni?kog prigorja
i Posavine u
18. st.
, zavr?en je izgradnjom ?eljezni?kih pruga prema Zagrebu i Koprivnici (
1870
.), te Bjelovaru (
1894
.). Grad je danas cestovno kri?i?te koje je, osim smje?taja na prometnici koja povezuje Koprivnicu s
Vrbovcem
, ishodi?te regionalnih cestovnih veza iz smjera Bjelovara, iz Sudovca i doline rijeke Bednje, iz zelinskog prigorja preko ?anjeva te iz Rasinje preko Apatovca. Kri?evci le?e na 140 m nadmorske visine, na ju?nom ishodi?tu kalni?kog prigorja.
Topografski se nalazi na diluvijalnoj (pleistocenoj) gradi, na otcjeditom terenu između zamo?varenih aluvijalnih dolina potoka Vrtlina s istoka te Koru?ke sa zapada, na povoljnoj poziciji ju?nog izlaza kalni?kog prigorja prema dolini potoka Glogovnice. Rebrasto ra??lanjen reljef je uvjetovao mikrotopografski razvitak grada. U novije vrijeme Kri?evci prelaze u aluvijalnu holocenu dolinu Glogovnice prema ?eljezni?kom kolodvoru. Prigorski reljef s vertikalom horsta Kalnika, geolo?ko-petrografski sastav, povoljna klima i bogatstvo voda bili su elementi gospodarskog i demografskog razvoja Kri?evaca. Suvremena demografsko-gospodarska transformacija je izmijenila odnose u prostoru i u strukturi stanovni?tva, a vidljiva je kroz procese deagrarizacije i industrijalizacije, te deruralizacije, odnosno ne samo napu?tanja poljoprivredne proizvodnje nego i okolnih sela te poja?anog preseljavanja u grad Kri?evci koji je u posljednjim desetlje?ima znatno napu?en i industrijaliziran.
Po popisu stanovni?tva iz 1991. godine, prijeratna velika op?ina Kri?evci imala je 39.060 stanovnika.
Nacionalni sastav:
- Hrvati
- 36.925 (94,53%)
- Srbi
- 927 (2,37%)
- Jugoslaveni
- 402 (1,02%)
- ostali - 206 (0,52%)
- nacionalno neopredijeljeni - 318 (0,81%)
- regionalno opredijeljeni - 10 (0,02%)
- nepoznati - 272 (0,73%)
Grad Kri?evci, iste godine imao je 11.236 stanovnika, i to:
- Hrvati
- 10.215 (90,91%)
- Srbi
- 405 (3,60%)
- Jugoslaveni
- 216 (1,92%)
- ostali - 146 (1,29%)
- nacionalno neopredijeljeni - 149 (1,32%)
- regionalno opredijeljeni - 3 (0,02%)
- nepoznati - 102 (0,94%)
Na istom popisu iz 1991. godine, kada se stanovni?tvo podjeli po dana?njim op?inama stanje je bilo sljede?e:
- Gradska op?ina Kri?evci - 22.608 stanovnika
- op?ina Sveti Ivan ?abno - 6.000 stanovnika
- op?ina Sveti Petar Orehovec - 10.452 stanovnika
Kri?eva?ki ?upan se spominje
1193
. ?to govori da je tada postojala kri?eva?ka utvrda Cris. Naselje Kri?evci se prvi puta spominje
1209
. Ono je bila manja naseobina bez posebno reguliranog upravnog polo?aja. Dio Kri?evaca, kasnije nazvan Gornji grad, dobio je
1252
. privilegije slobodnog naselja.
Uz Gornji grad se razvio Donji grad, koji je povlasticu slobodnog kraljevskog grada dobio
1405
. Kri?evci su postali mjesto odr?avanja sabora i gotovo redovito boravi?te
bana
i
?upana
. Najpoznatiji je sabor onaj odr?an 27. velja?e 1397. godine, poznat pod nazivom Krvavi sabor kri?eva?ki. Pretpostavlja se da je odr?an u crkvi sv. Kri?a, iako to nije u potpunosti potvrđeno. Na njemu su se okupili kralj ?igmund Luksembur?ki s jedne, te ban Stjepan Lackovi? s druge strane. Obojica su pored sebe imali stotine prista?a, a sabor se zove "krvavim" jer je na zasjedanju do?lo do razmirica te su kraljevi vojnici sasjekli bana Stjepana i njegovu pratnju. Od sredine
XIV. st.
Kri?eva?ka ?upanija je bila najve?a u Slavoniji. Posebnu va?nost Donjem gradu je davala ?upna crkva sv. Kri?a (spominje se od
1326
.), jer su oba naselja potpadala pod istu ?upu. Oko Donjeg grada su u XV. st. izgrađene zidine pa se jedan dio na?ao unutar njih, dok je drugi dio, na ju?noj strani, ostao izvan njih, tvore?i podgrađe. Naglo propadanje grada je zapo?elo u tridesetim godinama
XVI. st.
Gornji grad su
1539
. spalili
Osmanlije
, kada je stradao i utvrđeni samostan
augustinaca
. Nakon dolaska
?azme
pod osmansku vlast
1552
. Kri?evci su se na?li na neposrednoj grani?noj crti. Ustaljivanjem granice i stvaranje obrambenog sustava u Kri?evcima dolazi vojna posada prete?no njema?kih vojnika.
S vremenom je Kri?eva?ka ?upanija smanjena te sjedinjena sa Zagreba?kom ?upanijom, ali ne i ukinuta. Kri?evci su
1560
. postali sredi?tem istoimene kapetanije u sastavu Slavonske vojne krajine, u koju su spadale utvrde u Cirkveni, Sv. Petru ?vrstecu, Glogovnici, Sv. Ivanu ?abnu, Toplicama, Remetincu i Gradecu. Istovremeno se modernizira utvrda oko grada, a
1587
. grade gradska vrata od cigle. Nakon ?itvanskog mira
1606
. dolazi do gospodarske i demografske obnove Kri?evaca, a
1635
. reguliraju se odnosi između civilnih i vojnih vlasti. Obnovljaju se ceste (npr.
1641
. se gradi cesta za Vara?dinske Toplice) i ja?a trgovina, a
1660
. je postavljena mitnica. God.
1697
.
car
je građanima dozvolio ubiranje ≪piacovine≫ te pravo vinoto?ja i mesarenja. Aktivno sudjelovanje Kri?evaca u trgovini stvorilo je potrebu za razvojem cehova i osnivanjem novih (
1646
. ? ?izmari i lon?ari,
1647
.- ?eljezari,
1649
. ? krznari). Obnovu Kri?evaca potvrđuje dolazak crkvenih redova (
1626
. ?
franjevaca
i
1667
. ?
pavlini
) i osnivanje gimnazije
1674
. god (ukinuta
1786
.). Oba kri?eva?ka grada su funkcionalno srasla u jedno naselje pa je
1661
. po?elo njihovo ujedinjenje koje je zavr?eno
1752
. God.
1777
. osnovana je grkokatoli?ka biskupija kojoj je od
1791
. sredi?te u Kri?evcima u
1782
. napu?tenom franjeva?kom samostanu. U
18. st.
nastavljeni polagani demografski rast i otklanjanje neposredne opasnosti od Osmanlija stvorili su potrebu za ja?enjem proizvodnje. Sredinom XVIII. st. u Kri?evcima djeluje sedam cehova (kova?ki, kroja?ki, postolarski, ?izmarski, lon?arski, remenarski i gumbarski). U Kri?evcima je osnovana jedna od prvih hrvatskih manufaktura ? tvornica keramike baruna I. Magdaleni?a, ali je proizvodnja trajala samo ?est godina (
1775
.-
1781
.). U Kri?evcima se razvija i
svilarstvo
(
1776
.), a poja?ava se obujam trgovine pa je grad
1780
. od Josipa II. dobio pravo na odr?avanje dva, a
1784
. jo? ?etiri nova sajma, dok je pravo na tjedni sajam imao od
1846
. U drugoj pol XVIII. st. vojska je napustila Kri?evce i oni ponovo postaju sredi?tem osamostaljene Kri?eva?ke ?upanije (
1759
.), a u gradu Kri?evci ja?aju dru?tvene djelatnosti poput glazbene ?kole (
1813
.), ?itaonice (
1839
.), kazali?ta itd. Sredinom
XIX. st.
Kri?evci su zapo?eli gospodarsku modernizaciju koja se vidi osnivanjem podru?nice Hrvatsko-slavonskog gospodarskog dru?tva (
1847
.), gospodarskog u?ili?ta (
1860
.) i izgradnjom ?eljezni?kih pruga. Kri?evci
1886
. prestaju biti sredi?tem ?upanije kada je Kri?eva?ka ?upanija spojena s Bjelovarskom ?upanijom.
- Branko Zorko , po?asni građanin atleti?ar
- Marko Tomas , ko?arka?
- Branko Vidovi? , poznati pliva?
- Predrag Heruc
? Braco , ?porta? i sudionik Narodnooslobodila?ke borbe
- Drago Pal?i? , atletski trener
- Dra?en Kogl , svjetski prvak u obaranju ruke
- Vanessa Radman
, hrvatska kazali?na, televizijska i filmska glumica
- Dubravko Detoni
, hrvatski glazbenik, skladatelj i pisac
- sv. Marko Kri?ev?anin
, hrvatski katoli?ki sve?enik, svetac, profesor, kanonik, misionar i mu?enik
Spomenici i znamenitosti
[
uredi
|
uredi kod
]
U srednjem vijeku u Kri?evcima postoji augustinski samostan i crkva Sv. Kri?a uz koju se
1643
. podi?e zvonik, a unutra?njost je barokizirana u XVIII. st. U njoj je nekoliko baroknih slika i mramorni oltar (F. Robba,
1756
.). U XVII. st. se grade franjeva?ki samostan i pavlinska crkva Sv. Ane (
1689
.). Krajem XVIII. st. dolazi do poja?ane građevinske djelatnosti, izgrađene su prve ve?e zgrade svjetovnog karaktera, a pristupa se uređenju javnih povr?ina. Izlazak grada izvan srednjovjekovnih okvira najbolje potvrđuje izgradnja kapele Majke Bo?je Koru?ke (
1712
.-
1725
.) zapadno od utvrde. Godine
1786
. preseljeno je sjedi?te ?upe iz crkve Sv. Kri?a koja je bila izvan zidina u napu?tenu pavlinsku crkvu unutar utvrde. Osamostaljivanje Kri?eva?ke ?upanije je zahtjevalo ?upanijsku zgradu za potrebu koje je
1768
. kupljena pala?a obitelji Gladki, nadograđivana
1779
. i
1780
. Uz nju se isti?u pala?e obitelji Karas (
1796
.) i rodna ku?a Franje Markovi?a (
1798
.). Nekada?nji franjeva?ki samostan, preuređen u biskupsku pala?u (F. Arnold,
1843
.-
1845
.). Biv?a franjeva?ka crkva, koja je postala grkokatoli?kom katedralom, restaurirana je u neogoti?kom stilu (H. Bolle) s ikonostasom i slikama na zidovima C. Medovi?a, I. Ti?ova i B. ?iko?a te oltarom S. Pardona.