Tygrys azjatycki
Panthera tigris
[1]
|
(
Linnaeus
, 1758)
[2]
|
|
|
Systematyka
|
Domena
|
eukarionty
|
Krolestwo
|
zwierz?ta
|
Typ
|
strunowce
|
Podtyp
|
kr?gowce
|
Gromada
|
ssaki
|
Podgromada
|
?yworodne
|
Infragromada
|
ło?yskowce
|
Rz?d
|
drapie?ne
|
Rodzina
|
kotowate
|
Podrodzina
|
pantery
|
Rodzaj
|
lampart
|
Gatunek
|
tygrys azjatycki
|
Synonimy
|
- Felis tigris
Linnaeus, 1758
[2]
- Felis virgata
Illiger
, 1815
[3]
- Tigris regalis
J.E. Gray, 1842
[4]
- Felis tigris altaicus
Temminck
, 1844
[5]
- Felis tigris sondaicus
Temminck, 1844
[5]
- Tigris striatus
Severtzov
, 1858
[6]
- Tigris longipilis
Fitzinger
, 1868
[7]
- Felis tigris amurensis
Dode
, 1871
[8]
- Felis tigris montanus
Sterndale
, 1884
[9]
- Felis tigris fluviatilis
Sterndale, 1884
[9]
- Felis tigris coreensis
Brass
, 1904
[10]
- Felis
(
Tigris
)
tigris septeritrionalis
Satunin, 1904
[11]
- Felis tigris amoyensis
Hilzheimer
, 1905
[12]
- Felis tigris balica
Schwarz
, 1912
[13]
- Felis tigris trabata
Schwarz, 1916
[14]
- Tigris mikadoi
Satunin
, 1915
[15]
- Felis tigris mandshurica
Baykov, 1925
[16]
- Panthera tigris styani
Pocock
, 1929
[17]
- Panthera tigris sumatrae
Pocock, 1929
[18]
- Panthera tigris corbetti
Mazak, 1968
[19]
- Panthera tigris jacksoni
Luo, Kim, W.E. Johnson, van der Walt, Martenson, Yuhki, Miquelle, Uphyrkina, Goodrich, Quigley, Tilson, Brady, Martelli, Subramaniam, McDougal, Hean, Huang, Pan, Karanth, Sunquist, Smith & O’Brien, 2004
|
|
Podgatunki
[20]
[21]
|
- P. t. tigris
(Linnaeus, 1758)
[2]
- P. t. sondaica
(Temminck, 1844)
[5]
|
|
Kategoria zagro?enia (
CKGZ
)
[22]
|
|
Zasi?g wyst?powania
|
Zasi?g wyst?powania
:
pomara?czowy
? rok 1900
czerwony
? rok 1990
|
|
|
|
Tygrys azjatycki
[23]
,
tygrys
[24]
(
Panthera tigris
) ? gatunek du?ego,
drapie?nego
ssaka ło?yskowego
z
podrodziny
panter
(Pantherinae) w
rodzinie
kotowatych
(Felidae), najwi?kszego ze wspołczesnych
[a]
pi?ciu gatunkow dzikich kotow z rodzaju
Panthera
, jeden z najwi?kszych drapie?nikow l?dowych (wielko?ci? ust?puje jedynie niektorym
nied?wiedziom
). Dorosłe samce osi?gaj? ponad 300 kg masy ciała przy ponad 3 m całkowitej długo?ci. Rekordowa masa ciała samca, z podgatunku
tygrysa syberyjskiego
, wynosi 423 kg
[25]
. Dobrze skacze, bardzo dobrze pływa, poluje zwykle samotnie. Dawniej liczny w całej Azji, zawsze budz?cy groz?, stał si? obiektem polowa? dla sportu, pieni?dzy lub prewencyjnej obrony (ludzi i zwierz?t hodowlanych)
[26]
. Wyt?piony w wielu regionach, zagro?ony
wygini?ciem
, został obj?ty programami ochrony. Najwi?ksza dzika populacja ?yje w Indiach (gdzie w niektorych regionach tygrysy s? uwa?ane za zwierz?ta ?wi?te).
Słowo ?tygrys” pochodzi od greckiego wyrazu
tigris
, ktore z kolei ma najprawdopodobniej ira?skie korzenie.
Został opisany przez
Linneusza
w 10. edycji
Systema Naturae
(1758) jako
Felis tigris
[2]
. W 1858 roku rosyjski przyrodnik
Nikołaj Siewiercow
opisał tego dzikiego kota pod nazw?
Tigris striatus
. W 1929
Pocock
zaliczył go do
rodzaju
Panthera
.
Obecnie wi?kszo?? zoologow zgadza si? z przynale?no?ci? tygrysa do tego wła?nie rodzaju. Dokładniej przeprowadzone badania anatomiczne wykazały jednak, ?e tygrys mo?e by? blisko spokrewniony z
panter? mglist?
. Przynale?no?? rodzajowa tego kota jest wi?c niepewna. Obecnie prowadzone s? szczegołowe badania anatomiczne, genetyczne oraz molekularne, ktorych celem jest ustalenie relacji pokrewie?stwa mi?dzy przedstawicielami Pantheriinae.
Filogeneza
tygrysow nie została jednoznacznie wyja?niona. Wspołczesna wiedza o pochodzeniu tych drapie?nikow opiera si? na niewielkiej ilo?ci materiału kopalnego. Wszystkie ?yj?ce wspołcze?nie du?e koty zaliczane s? do podrodziny Pantheriinae. Najstarszym znanym gatunkiem o mo?liwym du?ym stopniu pokrewie?stwa jest znaleziony w połnocnych Chinach i na Jawie
wczesnoplejstoce?ska
, mniejsza od tygrysa
Panthera palaeosinensis
. Najprawdopodobniejszym prekursorem linii kotowatych, z ktorej powstał
Panthera tigris
, jest wymarła przed kilkoma milionami lat
Panthera schreuderi
. Nie ma jednak pewno?ci, gdy? jego skamieniało?ci nie wskazuj? jednoznacznie na pokrewie?stwo ze znanym wspołcze?nie tygrysem
[27]
.
Kilka milionow lat temu niemal w całej
Azji
dominował
P. t. acutidens
, od ktorego pochodzi tygrys chi?ski (
Panthera tigris amoyensis
). Jedna z teorii zakłada, ?e wszystkie tygrysy, ktore zasiedlaj? tereny inne, ni?
Indonezja
, wywodz? si? wła?nie od tego podgatunku. Około 1,2 miliona lat temu w Indonezji pojawił si?
Panthera tigris trinilensis
(
tygrys z Trinil
) odkryty na
stanowisku archeologicznym
Trinil
na Jawie. Według wi?kszo?ci zoologow jest on przodkiem wszystkich znanych indonezyjskich podgatunkow tygrysa i nie wywodzi si? od wcze?niejszego
P. t. acutidens
.
Skamieliny tygrysow znajdowano rownie? na
Borneo
, we wschodniej
Beringii
i na
Sachalinie
. W Indiach i połnocnej Azji tygrys pojawił si? pod koniec plejstocenu.
Zasi?g wyst?powania i siedlisko
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Dawniej był szeroko rozprzestrzeniony w Azji ? od wschodniej Turcji i
Morza Kaspijskiego
po wschodni? Rosj?
[22]
(do
Morza Ochockiego
) i
Mand?uri?
[25]
. Południowa granica zasi?gu ci?gn?ła si? od połnocnego Iranu po
Połwysep Malajski
,
Jaw?
i
Bali
[25]
.
Obecnie wyst?puje w Azji południowej i wschodniej, a wła?ciwie w małych, izolowanych populacjach na obszarze mi?dzy Indiami a Wietnamem i Tajlandi? oraz w Chinach, na wschodzie Rosji i na
Sumatrze
. Na przestrzeni ostatnich 100 lat utracił około 93% z dawnego
zasi?gu
[22]
.
Zajmuje ro?norodne
siedliska
? od wiecznie zielonych
tropikalnych lasow deszczowych
, przez
namorzyny
i południowe zbocza
Himalajow
po za?nie?on?
tajg?
syberyjsk?. Preferuje tereny z dost?pem do wody, g?sto poro?ni?te wysok? ro?linno?ci?, zasobne w du?e
ssaki kopytne
.
Tygrys jest najpot??niejszym przedstawicielem rodziny kotowatych i jednym z najwi?kszych drapie?nikow l?dowych. Osi?gana przez dorosłe samce masa ? w zale?no?ci od
podgatunku
? mo?e przekracza? 300 kg przy całkowitej długo?ci ciała ponad 3 m. Nieco wi?ksze od niego były wymarłe
smilodony
i
lwy jaskiniowe
, a wspołcze?nie jedynie
legrysy
, pochodz?ce ze skrzy?owania tygrysicy z lwem, osi?gaj? wi?ksze rozmiary. Rozmiary tygrysow zmieniaj? si? w zale?no?ci od wysoko?ci zajmowanych terenow, najmniejsze ?yj? w terenach ni?ej poło?onych
[28]
.
Najwi?kszym
podgatunkiem
jest
tygrys syberyjski
? notowana rekordowa masa samca wynosi 384 kg, a najmniejszym
tygrys sumatrza?ski
. Mniejszy od niego tygrys balijski został wyt?piony przez człowieka w 1937. Był przeci?tnie dwukrotnie mniejszy od swojego syberyjskiego krewniaka.
Masywne ciało o silnej budowie z krotkimi, bardzo muskularnymi nogami zako?czone jest długim ogonem ułatwiaj?cym utrzymanie rownowagi. Tygrysy maj? bardzo dobrze rozwini?t? t? zdolno??
[29]
. Jak u wszystkich kotow przednie łapy maj? pi??, a tylne cztery palce. Wszystkie palce zako?czone s? ostrymi
pazurami
o sierpowatym kształcie. Odpowiednia budowa ostatniego paliczka oraz obecno?? mi??ni poruszaj?cych ten paliczek powoduj?, ?e pazury mog? by? cofane
[30]
. Umiej?tno?? chowania pazurow umo?liwia tygrysowi bardzo ciche st?panie przy podkradaniu si? do ofiary, a ich wysuni?cie ułatwia przytrzymywanie i rozrywanie zdobyczy. Wysuni?te pazury tygrysa stanowi? bardzo gro?n? bro?. Słu?? rownie? do czyszczenia futra, zachowywania rownowagi przy pokonywaniu nierownych przeszkod oraz zaznaczania
terytorium
poprzez rysowanie ?ladow na ziemi i korze drzew.
Nieco dłu?sze tylne łapy s? przystosowane do skakania. Tygrys jest drugim po
pumie
rekordzist? w skoku wzwy? ? potrafi wskoczy? na wysoko??
5 m
? i drugim po lwie w skoku w dal ? jednym skokiem pokonuje odległo?? 8?9 m
[31]
. Na wysoko?? 2 m wskakuje trzymaj?c zdobycz wa??c? 50 kg. Jednym uderzeniem łapy jest w stanie zabi? zwierz? wielko?ci du?ego psa, a nawet człowieka.
Kolejnym elementem przystosowania do drapie?nego trybu ?ycia jest budowa szcz?ki tygrysa ? uz?bienie tn?co-krusz?ce z silnie rozwini?tymi kłami i łamaczami. W szcz?ce osadzonych jest 30 z?bow. Długie do ok. 75 mm kły
[29]
słu?? do zabijania ofiary i rozrywania mi?sa.
Najlepiej rozwini?tym zmysłem tygrysow jest słuch. Wychwytuj? d?wi?ki o cz?stotliwo?ci od 200
Hz
do 100
kHz
, pi?ciokrotnie wy?sze ni? słyszane przez człowieka (do 20 kHz). Prawdopodobnie tygrysy potrafi? rozpozna? gatunki zwierz?t po wydawanych przez nie odgłosach, co wyja?niałoby du?? precyzj? w odnajdywaniu ulubionych gatunkow
[31]
.
Zmysł w?chu u tygrysa nie nale?y do wysoko rozwini?tych. Jest zdecydowanie słabszy ni? u psow. Do rozpoznawania zapachow wykorzystywany jest pomocniczo
narz?d Jacobsona
. Podobnie do lwow, aby ułatwi? dopływ powietrza do receptorow w?chowych, tygrysy otwieraj? pysk i wysuwaj? j?zyk w charakterystycznym grymasie.
Jak wszystkie wielkie koty z rodzaju
Panthera
, tygrys potrafi rycze?. Głos rycz?cego
krola d?ungli
słyszany jest z odległo?ci 3 km. Tygrys potrafi te? pływa?, a płyn?c mo?e zabi? ?cigan? ofiar?. Bardzo dobrze czuje si? w wodzie, potrafi przepłyn?? rzek? o szeroko?ci 6?8 km, a z nurtem rzeki 29 km
[31]
.
W oku tygrysa wyst?puj? dwa typy
czopkow
[32]
. Tygrysy maj? okr?głe
?renice
i ?ołte
t?czowki
[29]
[31]
. W nocy ?wiatło odbite od oczu tygrysa przybiera kolor od czerwono?ołtego do niebieskozielonego ? w zale?no?ci od ?rodła ?wiatła i k?ta jego padania. Na zdj?ciach robionych w ?wietle lampy błyskowej powstaje tzw.
efekt czerwonych oczu
. Tygrysy, jak wszystkie koty, maj? oko osłoni?te
przesłon? migawkow?
, tzw. trzeci? powiek?.
Podstawowe dane (samce s? wi?ksze od samic)
|
(
dane liczbowe u?rednione z uwzgl?dnieniem poszczegolnych podgatunkow
)
[25]
|
Długo?? całkowita
|
172?330 cm
|
Długo?? (bez ogona)
|
119?290 cm
|
Długo?? ogona
|
53?116 cm
|
Wysoko??
|
80?115 cm
|
Masa ciała
|
91?423 kg (samce); 65?160 kg (samice)
|
Liczba chromosomow
|
2n=38
|
Po?ywienie
|
du?e i małe kr?gowce ? od młodych słoni po małpy i gryzonie
|
Ci??a
|
96?111 dni
|
Jest uzale?nione od podgatunku i pory roku, od ?ołtawego do czerwonopomara?czowego z czarnymi, wyrazistymi pr?gami. Boki głowy i strona brzuszna s? białe. Kształt i rozmieszczenie pr?g s? zale?ne od podgatunku, a szczegołowy układ ? unikalny dla ka?dego osobnika
[25]
? mo?e stanowi? podstaw? do identyfikacji. Podgatunki połnocne maj? generalnie ja?niejsze futro
[31]
.
Owłosienie tygrysow pełni funkcj? zmysłu dotyku.
Wibryssy
wyst?puj? na brwiach, policzkach i ? najdłu?sze, mierz?ce do 15 cm ? na gornej wardze po obydwu stronach pyska
[31]
.
Włosy czuciowe
rozło?one s? nierownomiernie na całej skorze zwierz?cia. U podgatunkow południowych przeci?tna długo?? włosow waha si? od 7?20 mm na grzbiecie do 15?35 mm na brzuchu. G?sto?? futra jest zale?na od czynnikow geograficznych i pory roku
[29]
.
Jest to jeden z wielu wariantow
umaszczenia
Panthera tigris
, głownie
podgatunku nominatywnego
. Jego cechami charakterystycznymi s?: białe umaszczenie sier?ci, ciemnobr?zowe lub o barwie serpii pasy, niebieskie oczy, ro?owy nos oraz ro?owe poduszki łap. Nie s? to osobniki
albinotyczne
[33]
. W antycznej indyjskiej literaturze odniesienia do białych tygrysow nie wyst?powały. Były one jednak obecne w chi?skich wierzeniach i przedstawiano je w figurach, st?d najpewniej były znane Chi?czykom ju? w czasach antycznych. W Indiach donoszono o ich obserwacjach dopiero w XIX wieku
[34]
.
Rzadziej białe osobniki wyst?puj? u tygrysa amurskiego (
Panthera tigris altaica
). Wszystkie białe tygrysy trzymane w ogrodach zoologicznych pochodz? od jednego ojca o imieniu
Mohan
, ktorego schwytano w 1851 roku
[33]
. Był jednym z czterech koci?t zwyczajnie umaszczonej tygrysicy. Trojk? młodych i matk? zabito, za? Mohana schwytano do niewoli
[34]
. Gen warunkuj?cy biały kolor sier?ci jest dziedziczony
autosomalnie recesywnie
. Tygrysy te maj? stosunkowo wi?cej problemow zdrowotnych, ni? umaszczone normalnie
[33]
; dotykaj? ich m.in.
rozszczep wargi i podniebienia
,
zez
oraz
skolioza
. Jest to wynik
chowu wsobnego
, ktory stosowany jest ze wzgl?du na parcie na uzyskanie białych tygrysow, popularnych w ogrodach zoologicznych. Gen warunkuj?cy biał? sier?? wyst?puje naturalnie jedynie u 1 na 10 tys. osobnikow
[35]
.
Cho? pojawiały si? doniesienia o czarnych tygrysach, nie pozyskano nigdy ?adnego okazu czy cho?by skory. Zachowały si? jedynie doniesienia o upolowanych egzemplarzach. Te nietypowo umaszczone osobniki wzbudziły zainteresowanie
kryptozoologow
[36]
.
W 1910 roku ameryka?ski misjonarz Harry R. Caldwell podczas polowania na tygrysy zauwa?ył osobnika ma?ci niebieskiej na obrze?ach miasta
Fuzhou
. Okoliczni mieszka?cy mieli w okolicy dostrzec wi?cej takich tygrysow. Barwa sier?ci przypominała t? u kotow malta?skich
[34]
[37]
.
Tygrysy ?Golden Tabby” (zwane rownie? ?Strawberry”) to odmiana kolorystyczna tygrysa wyst?puj?ca jedynie w niewoli. Powstaje w wyniku kojarzenia białych i zwykłych tygrysow
[35]
. Barwa ich sier?ci jest złocista, jasna, maj? jasne nogi i pomara?czowe pasy. Ich sier?? jest grubsza ni? u zwyczajnie umaszczonych tygrysow. W 2016 w niewoli ?yło około 30 tak umaszczonych okazow. Przeci?tnie s? one wi?ksze od zwyczajnie umaszczonych osobnikow, podobnie jak białe tygrysy
[38]
.
Wi?kszo?? tygrysow ?yje w lasach tropikalnych oraz na terenach poro?ni?tych przez zaro?la trawiaste, trzcinowe i bambusowe. S? bardzo aktywnymi drapie?nikami naziemnymi, rzadko wchodz? na drzewa. Na miejsce odpoczynku najch?tniej wybieraj? cie? pod drzewami, a na stepach syberyjskich ? rozpadliny skalne.
Pokarm i strategia polowania
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Tygrys jest
drapie?nikiem
stoj?cym na najwy?szym poziomie
piramidy ekologicznej
. Poluje na wszelkie zwierz?ta niezale?nie od wielko?ci. Jedynie dorosłe, zdrowe
nosoro?ce
i
słonie
potrafi? skutecznie obroni? si? przed jego atakiem, a mimo tego zdarzaj? si? utarczki pomi?dzy nimi a tygrysem. Podobnie wygl?daj? konfrontacje z wi?kszymi od tygrysa
nied?wiedziami brunatnymi
. Chocia? obydwa olbrzymy wzajemnie si? unikaj? (obecnie obydwa gatunki s? bardzo rzadkie) dochodzi mi?dzy nimi do walk, w ktorych nied?wied? nierzadko zostaje pokonany. Zwykle tygrysy zabijaj? nied?wiedzie młode lub te, ktore zapadły w
sen zimowy
lub dopiero si? z niego wybudziły.
Tygrys najch?tniej poluje na du?e
ssaki kopytne
(
sambary
,
gaury
,
bawoły
,
dzikie ?winie
), nie gardzi młodym słoniem lub nosoro?cem, ktory oddalił si? od
stada
, zdarza mu si? zabija?
krokodyle
, a nawet du?e
ryby
, na ktore czatuje przy brzegu. Poluje z ukrycia. Wykorzystuj?c
słuch
i
wzrok
oraz g?stwiny podkrada si? do ofiary. St?pa bardzo cicho, poniewa? ? jak wi?kszo?? kotow ? potrafi chowa? pazury i przyczajony wyczekuje, a? cel ataku zbli?y si? do niego. Potrafi biec z pr?dko?ci? 60
km/h
. Przednimi łapami powala atakowane zwierz? na ziemi? i wbija
kły
w jego kark cz?sto przerywaj?c tym uderzeniem rdze? kr?gowy, tchawic?, ?ył? lub t?tnic? szyjn? ofiary. Du?ym zwierz?tom rozrywa gardło i czeka, a? ofiara skona. Tylko 1 na 10?20 atakow ko?czy si? sukcesem drapie?nika. Du?a zdobycz wystarcza mu na kilka dni. Jednorazowo zjada 20?35 kg mi?sa
[25]
, wygłodniały ? nawet do 50 kg
[39]
.
Podchodzi pod osiedla ludzkie. Stare tygrysy czasami wybieraj? na swoje ofiary ludzi i zwierz?ta domowe, zwłaszcza
bydło
. Jest to spowodowane prawdopodobnie utrat? sprawno?ci łowieckiej, np. przez wady uz?bienia. Osłabiony osobnik zmuszony jest do opuszczenia swojego terytorium w poszukiwaniu łatwiejszej zdobyczy. Zdarza si?, ?e młody tygrys napada na człowieka, ale takie zdarzenia tłumaczone s? jako przypadkowe. Poluje zarowno w dzie?, jak i w nocy, przy czym najwi?ksz? aktywno?? wykazuje przed i po zachodzie sło?ca, noc? zwykle patroluj?c zajmowane terytorium. Zbiorowe polowania w małych grupach rodzinnych ? podobnie jak to robi? lwy ? zdarzaj? si? tygrysom, ale nale?y to do rzadko?ci
[28]
. Wod? pije pobieraj?c j? lekko wywini?tym j?zykiem ? sposobem stosowanym jedynie przez
kotowate
i
psowate
.
Samce obejmuj? tereny o powierzchni 60?100 km², a samice do 20 km²
[38]
. Wielko?? terytorium zale?y od warunkow ?rodowiska, a szczegolnie od ilo?ci pokarmu jak? mo?e dostarczy? tygrysowi. Im mniej pokarmu tym wi?ksze terytorium. Terytoria s? znakowane moczem, odchodami i wydzielin? gruczołow zapachowych. Znakowanie przyczynia si? do ograniczania liczby star? pomi?dzy
gospodarzem
terenu a przybyszami poszukuj?cymi nowych, nieobj?tych we władanie terytoriow.
Obszar kontrolowany przez jednego samca mo?e zawiera?
areały osobnicze
kilku samic. Zarowno samce, jak i samice obejmuj? areały osobnicze nienakładaj?ce si? z areałami innych przedstawicieli tej samej płci. Areał osobniczy samicy jest mniejszy, poniewa? w czasie polowania nie mo?e si? ona zbytnio oddala? od miejsca, w ktorym ukryła swoje młode.
Zachowania socjalne tygrysow nie nale?? do skomplikowanych. Podstawow? jednostk? rodzinn? stanowi samica z młodymi. Samce czasem przebywaj? w towarzystwie samicy i swoich młodych. Spotykane czasami dorosłe tygrysy w?druj?ce w małych grupach s? ze sob? spokrewnione. W przypadku samic jest to zwykle matka z cork?. W warunkach naturalnych nie spotyka si? grup niespokrewnionych ze sob? osobnikow. Sytuacje takie maj? miejsce w niewoli i na terenach o wymuszonym, nienaturalnym dla tych zwierz?t zag?szczeniu
[31]
.
Dorosły samiec jest najcz??ciej samotnikiem z wysoko rozwini?tym
terytorializmem
. Tylko w okresie
rozrodu
tworzy rodziny, dziel?c swoj rozległy rewir z kilkoma samicami. W konfrontacji z innymi osobnikami wykazuje siln?
agresj?
bez wzgl?du na to, czy ma do czynienia z samcem, czy z samic?. Z reguły dochodzi do demonstracji kłow i wymiany odgłosow. W skrajnych przypadkach ? cho? zdarza si? to stosunkowo rzadko ? konfrontacje mi?dzy tygrysami ko?cz? si? ?mierci? jednego z jej uczestnikow. Czasami obserwowano przypadki wzajemnej tolerancji
[25]
.
Do komunikowania si? pomi?dzy sob? tygrysy u?ywaj? ro?norodnych d?wi?kow. Rycz?c informuj? inne tygrysy o zajmowanej pozycji. Cz??ciej od gło?nego ryczenia wydaj? ro?nego rodzaju pomruki, warczenie, parskanie, prychanie i miauczenie. W?rod obserwatorow nie ma zgody co do tego, czy tygrysy potrafi? mrucze?
[31]
. W komunikacji bezpo?redniej du?? rol? odgrywaj? ruchy ogona.
Samice osi?gaj?
dojrzało?? płciow?
pomi?dzy 3?4 rokiem ?ycia, samce ?rednio o rok po?niej. W ciepłej strefie klimatycznej samice mog? przyst?powa? do rozrodu o ka?dej porze roku, ale najcz??ciej (oraz w strefie zimnej) nast?puje to od ko?ca listopada do pocz?tku kwietnia. Wchodz?c w okres rui samice nawołuj? samca gło?nym ryczeniem i spryskuj? moczem okoliczne drzewa i skały, sygnalizuj?c w ten sposob gotowo?? do rozpocz?cia okresu godowego
[40]
. Takie zachowania powtarza do czasu kopulacji lub zako?czenia rui. Przy malej?cej liczbie tygrysow zdarza si?, ?e samica nie znajduje partnera do rozrodu. Do ponownej rui dochodzi po 10?60 dniach, okres ten jest ro?ny u poszczegolnych samic
[41]
.
Ci??a
trwa 93?114 dni (najcz??ciej 104?106 dni), w miocie rodzi si? zwykle 3?4
[25]
, ale zdarzaj? si? mioty od 1?7 młodych. Młode tygrysi? po urodzeniu jest ?lepe i bezradne. Wa?y ok. 1 kg. ?miertelno?? młodych w pierwszym roku ?ycia si?ga 1/3, a w dwoch pierwszych latach ?ycia mo?e przekroczy? 50%. Szacuje si?, ?e tylko jedno tygrysi? z miotu osi?gnie dojrzały wiek
[41]
. Najsłabsze w miocie cz?sto ginie tu? po urodzeniu
[31]
. Wiele młodych ginie na skutek powodzi, a tak?e po?arow wzniecanych przez ludzi przy wyr?bie lasow pod uprawy rolne
[28]
. Samiec obejmuj?cy nowe terytorium, na ktorym znajduj? si? samice z młodymi zabija wszystkich potomkow swojego poprzednika, aby przyspieszy? gotowo?? samicy do kopulacji. Po utracie młodych samica wchodzi w
estrus
w ci?gu kilku miesi?cy, a wychowuj?c młode ? po 2?3 latach od poprzedniej rui.
Około 8 tygodnia ?ycia młode s? zdolne do opuszczenia kryjowki i pod??ania za matk?, ktora wychowuje je bez pomocy samca. Jego udział w wychowaniu potomstwa ogranicza si? do obrony terytorium przed intruzami, czasem do zabawy z młodymi. W okresie wychowywania potomstwa tygrysica jest najbardziej niebezpieczna dla ka?dego potencjalnego wroga
[39]
. Wiele z dokonanych przez tygrysic? atakow na człowieka miało miejsce w wyniku zaskoczenia jej w okresie opieki nad młodymi
[41]
.
Wymiana z?bow mlecznych na z?by stałe rozpoczyna si? ok. 6 miesi?ca ?ycia
[31]
. Młode tygrysy wdrapuj? si? na drzewa, ale z wiekiem staj? si? ci??sze i robi? to coraz rzadziej. Samodzielno?? młode tygrysy uzyskuj? około 18 miesi?ca ?ycia, ale pozostaj? z matk? do 2?2,5 roku
[25]
. Młode samice obieraj? sobie nowe terytorium w pobli?u matki, natomiast samce wyruszaj? na poszukiwanie nowych terenow wdaj?c si? w walki z innymi samcami. Na wolno?ci ?yj? 10?15 lat, w niewoli 16?20
[29]
. Zanotowano jeden przypadek 26-letniego tygrysa
[31]
.
Wysoka ?miertelno?? młodych, zwyczaje obejmowania terytorium poprzez walk? mi?dzy samcami, upodobanie do polowania na du?e ssaki kopytne, ktore broni?c si? potrafi? zabi? tygrysa oraz walki z nied?wiedziami lub stadami wilkow ? to naturalne przyczyny ?mierci tygrysow. Jednak najwi?kszym wrogiem tygrysa jest człowiek i azjatycka medycyna ludowa
[31]
, uznawana obecnie za ?przekle?stwo tygrysow”. Nowell i Jackson z Cat Specialist Group (IUCN) za najwi?ksze zagro?enia dla istnienia gatunku uznali profesjonalnie zorganizowane
kłusownictwo
, zmniejszaj?c? si? na skutek
przełowienia
liczebno?? zwierz?t stanowi?cych baz? pokarmow? tygrysow oraz utrat? siedlisk
[42]
.
Futro
z tygrysa ? uwa?ane za cenne
trofeum
my?liwskie ? słu?y do zdobienia ubiorow, m.in. tybeta?skie stroje ludowe
chuba
[43]
, a ko?ci, wibryssy
[31]
i inne cz??ci ciała s? wykorzystywane w
chi?skiej medycynie ludowej
i jako
afrodyzjaki
, na ktore ro?nie popyt wraz ze wzrostem zamo?no?ci w niektorych krajach azjatyckich
[26]
. Małe tygrysy s? szczegolnie ch?tnie zabijane przez kłusownikow, z powodu wysokiej ceny uzyskiwanej na czarnym rynku
[41]
.
Działania wojenne na terenie Kambod?y, Laosu i Wietnamu to kolejny czynnik, ktory zredukował liczb? zwierz?t w południowej Azji.
Tygrysy s? rownie? zabijane lub trute z powodu atakow na ludzi i na ?ywy inwentarz. W wi?kszo?ci przypadkow atakow na ludzi dokonuj? osobniki zranione, nierzadko przez kłusownikow
[44]
.
Liczba tygrysow ?yj?cych na wolno?ci jest szacowana na 3200 osobnikow (dane
World Wildlife Fund
z 2010 roku)
[45]
. Nowell i Jackson (1996) oraz Seidensticker i inni (1999) szacowali, ?e dawna populacja licz?ca ok. 100 000 tygrysow została zredukowana do 2500 dorosłych osobnikow, z czego ?adna z subpopulacji nie przekraczała 250 osobnikow zdolnych do rozrodu
[22]
, a wi?kszo?? nie przekracza 120 osobnikow. Populacje te s? zbyt nieliczne, aby zapewni? reprodukcj? i wymian? genetyczn?. Informacje rz?du indyjskiego o szacowanej liczbie 3100?4500 osobnikow tygrysa bengalskiego (dane z 2002) s? ju? prawdopodobnie nieaktualne. P.K. Sen, dyrektor WWF India’s tiger and wildlife program ocenia indyjsk? populacj? tygrysow na mniej ni? 2000 osobnikow.
Tygrys jest obj?ty konwencj?
CITES
(zał?cznik I)
[46]
. W
Czerwonej Ksi?dze IUCN
został wpisany w kategorii gatunkow zagro?onych wygini?ciem (EN) jako
Panthera tigris
, dwa z dziewi?ciu wymienionych tam podgatunkow zaliczono do kategorii krytycznie zagro?onych (CR), cztery do kategorii zagro?onych (EN) i trzy do wymarłych (EX)
[22]
.
Za rz?dow
Indiry Gandhi
tygrys został obj?ty ochron? rz?du indyjskiego. W
Parku Narodowym Jima Corbetta
utworzono 23 rezerwaty w ramach
Project Tiger
.
W ramach programu Conserving Tigers in the Wild: A WWF Framework Strategy for Action 2002?2010 okre?lono siedem najwa?niejszych regionow oraz cztery dodatkowe obszary ochrony tygrysow. Na terenach tych
World Wildlife Fund
zamierza ustanowi? i prowadzi? obszary skutecznej ochrony, zredukowa? kłusownictwo i wyeliminowa? handel cz??ciami ciała tygrysow
[26]
.
Programy ochrony przewiduj? przenoszenie szczegolnie agresywnych osobnikow na tereny oddalone od ludzkich osiedli (dotyczy osobnikow uznanych za niestanowi?ce bezpo?redniego zagro?enia dla ludzi) lub umieszczane w ogrodach zoologicznych (uznane za szczegolnie niebezpieczne dla ludzi). Złapane i wypuszczane ponownie na wolno?? tygrysy s? wyposa?ane w nadajniki umo?liwiaj?ce ich monitorowanie
[44]
.
W 1900 roku ?wiatowa populacja tygrysow wynosiła 100 tysi?cy. W 2010 roku ?yło dziko ok. 3200 sztuk, w 2016 roku ju? 3890 ? z czego 2226 w Indiach. 13 krajow, w ktorych tygrysy ?yj? na wolno?ci, przyj?ło wspolny cel, jakim jest podwojenie ?wiatowej populacji tych zwierz?t do 2022 roku
[47]
.
Rezerwaty tygrysow w Indiach
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Stworzenie rezerwatow w
Indiach
wymagało bardzo zdecydowanej postawy rz?du, aby narzuci? polityk? ochrony naturalnych zasobow kraju. Około 6000 wiosek przesiedlono poza teren rezerwatow do stref buforowych. Ł?cznie rezerwaty zajmuj? dzisiaj powierzchnie 28 000 km², z czego około 10 000 km² stanowi stref? całkowitej ochrony, wolnych od wszelkiej działalno?ci człowieka, a reszta to strefy buforowe, w ktorych działalno?? ludzka jest ograniczona. W ten sposob liczebno?? populacji tygrysow zwi?kszyła si? z 262 osobnikow w 1972 roku do 1327 w 1989 roku, z czego 269 tygrysow zamieszkuje tylko jeden rezerwat
Sunderbans
. Z poprawy warunkow siedlisk tygrysow skorzystały tak?e inne zagro?one zwierz?ta.
Jednym z najbardziej znanych miejsc ochrony tygrysow była zało?ona w 1994 ?wi?tynia Tygrysow Wat Pa Luangta Bua Yanasampanno Forest Monastery ?
buddyjski
klasztor poło?ony w
Prowincji Kanchanaburi
(zachodnia
Tajlandia
), ok. 300 km od
Bangkoku
. Mnisi z klasztoru opiekowali si? tygrysimi sierotami przyniesionymi przez okolicznych wie?niakow. Pierwsze tygrysi? trafiło do ?wi?tyni w 1999 roku. Tygrysy wychowane w?rod ludzi s? na wpoł oswojone i akceptuj? mnichow jako członkow swojej społeczno?ci, cho? podejrzewano tak?e, i? zwierz?ta były odurzane. Od czasu rozpocz?cia działalno?ci ?wi?tyni, zanotowano kilka atakow wielkiego kota na człowieka
[48]
. Obecnie w klasztorze ?yje ok. 120 tygrysow i wiele innych zwierz?t, takich jak pawie,
bydło domowe
czy
jelenie
. ?wi?tynia była otwarta dla turystow. Przed zamkni?ciem budowany był tam teren, na ktorym młode tygrysy mogłyby rosn?? przy minimalnym kontakcie z lud?mi. Dzi?ki temu tygrysy z nowego pokolenia mo?na b?dzie w przyszło?ci przywroci? naturze
[49]
. Hodowla ta jednak była nielegalna, a na skutek doniesie? o zn?caniu si? nad zwierz?tami i nielegalnym nimi handlu, tajlandzkie organy ochrony przyrody w 2016 roku rozpocz?ły przenoszenie tygrysow do uprawnionych o?rodkow, przy okazji odkrywaj?c kilkadziesi?t zwłok tygrysow
[50]
.
Wyro?niono kilkana?cie podgatunkow tygrysa, z czego 8?9 jest raczej powszechnie akceptowanych przez badaczy
[22]
[51]
[25]
, cho? s? autorzy postuluj?cy inne koncepcje.
Niektorzy badacze na podstawie wynikow bada? molekularnych postuluj? wyodr?bnienie do
rangi
gatunku
P. t. sumatrae
i †
P. t. sondaica
oraz uznanie †
P. t. balica
za podgatunek †
P. sondaica
[51]
[52]
.
Zamiast wyro?niania podgatunkow, ktore s? do siebie bardzo podobne, Cracraft et al. (1998) zasugerował uznanie dwoch gatunkow tygrysa
[53]
:
- P. tigris
(bez podgatunkow) ? populacje kontynentalne,
- P. sumatrae
? populacje wyst?puj?ce na wyspach.
Pi?? tradycyjnie wyro?nianych podgatunkow uznano za
wymarłe
, a jeden prawdopodobnie
wymarł w stanie dzikim
. Podgatunki te zostały zdefiniowane na podstawie rozmieszczenia geograficznego, wielko?ci ciała, budowy czaszki, ro?nic umaszczenia, kształtu i rozmieszczenia pr?g. Dwa podgatunki wymarłe wiele tysi?cy lat temu zostały zdefiniowane na podstawie nielicznych skamieniało?ci.
Analizy zmienno?ci morfologicznej i genetycznej przeprowadzone w 2017 roku wykazały, ?e jest niewiele dowodow na zro?nicowanie podgatunkowe
[20]
. Historycznie uznawano osiem podgatunkow, ale dwa z nich wymarły:
balica
i
virgata
[63]
[64]
. Niedawno zaproponowano wyro?nienie nowego podgatunku z Połwyspu Malajskiego (
jacksoni
), ale nie został on wła?ciwie opisany i stanowi
nomen nudum
, a jego wa?no?? taksonomiczna jest nadal przedmiotem dyskusji
[20]
[21]
. W takim uj?ciu podgatunek nominatywmy
tigris
obejmuje taskony
virgata
,
altaica
,
amoyensis
,
corbetti
i
jacksoni
jako synonimy, a podgatunek
sondaica
obejmuje
balica
i
sumatrae
jako synonimy
[20]
[21]
.
Pokrewie?stwo mi?dzy przedstawicielami rodzaju
Panthera
jest na tyle bliskie, ?e poszczegolne gatunki mog? si?
krzy?owa?
mi?dzy sob?.
Mieszaniec
tygrysicy i lwa nazywany jest
legrysem
. Legrysy osi?gaj? rozmiary wi?ksze ni? tygrysy. S? najwi?kszymi wspołcze?nie ?yj?cymi kotami i zachowuj? cechy fizyczne oraz behawioralne obojga rodzicow. Osobniki płci m?skiej s? bezpłodne, ale legrysice zwykle zachowuj? płodno??. Ze skrzy?owania lwicy i tygrysa pochodzi
tyglew
.
Podgatunki tygrysa s? z sob? na tyle blisko spokrewnione, ?e potomstwo powstałe z ich skrzy?owania zachowuje płodno??.
Tygrys jest powszechnym symbolem w kulturze i mitologii Dalekiego Wschodu. Zazwyczaj oznacza wojowniczo??, pi?kno, odwag?, nie?miertelno??, ale i krwio?erczo??, chciwo?? i gniew. Cz?sto ukazywany jako symbol ziemi, w opozycji do
smoka
? symbolu nieba. Szczegoln? czci? otaczane s?
białe tygrysy
? w Chinach krolowie zwierz?t, w
buddyzmie
symbole go?cinno?ci i pobo?no?ci, w Japonii jeden z czterech dobrych duchow (obok
Ciemnego Wojownika
,
Szkarłatnego Ptaka
, i
Lazurowego Smoka
). Cz??ci ciała tego drapie?nika były uwa?ane za talizmany chroni?ce przed złymi mocami ? pazury dodawały odwagi, a tak?e, tak jak w?sy, były amuletem miłosnym, z?by przynosiły szcz??cie, zwłaszcza w hazardzie.
Tygrys jest jednym z dwunastu
chi?skich znakow zodiaku
. Zwierz?ta te symbolizowały najwy?szego generała armii w Cesarstwie Chi?skim, jak rownie? indyjsk? kast? wojownikow.
W
Grecji
tygrys był symbolem pija?stwa, gdy? zwierz?ta te ci?gn?ły woz
Dionizosa
.
Tygrys od dawna był przedstawiany w literaturze. Zarowno
Rudyard Kipling
w
Ksi?dze d?ungli
, jak i
William Blake
w
Pie?niach do?wiadczenia
przedstawiaj? tygrysa jako gro?ne i przera?aj?ce stworzenie. W
Ksi?dze d?ungli
tygrys
Shere Khan
jest ?miertelnym wrogiem głownego bohatera ?
Mowgliego
. Jednak?e inne przedstawienia s? bardziej ?yczliwe: Tygrysek z
Kubusia Puchatka
A.A. Milne’a
jest bardzo sympatyczn? i lubian? przez dzieci postaci?. Słynny
komiks
Kelvin i Celsjusz
opowiada o przygodach chłopca Kelwina i jego pluszowego tygrysa Celsjusza.
Tygrys jest jedn? z najpopularniejszych maskotek dru?yn sportowych. Przykładami s? cho?by ameryka?ska dru?yna
baseballowa
Detroit Tigers
, angielska dru?yna
rugby
Leicester Tigers
i angielska dru?yna
piłki no?nej
Hull City
.
W wi?kszej cz??ci Azji tygrys jest uwa?any za krola d?ungli, gdy? pasy na jego głowie układaj? si? w znak 王, co w
chi?skim pi?mie
oznacza krola
[31]
. W zwi?zku z tym w chi?skich filmach animowanych tygrysy zwykle s? rysowane ze znakiem 王 na czole.
Tygrys
Hodori
był oficjaln? maskotk?
Letnich Igrzysk Olimpijskich w 1988
w
Seulu
. Oficjaln? maskotk? kolejnej korea?skiej olimpiady,
Zimowych Igrzysk 2018
w
Pjongczangu
był z kolei biały tygrys Soohorang.
Tygrysem jest popularnie zwany najsłynniejszy niemiecki czołg
II wojny ?wiatowej
?
PzKpfw VI Tiger
.
W 2004 w zorganizowanym przez telewizyjny kanał Animal Planet plebiscycie na ulubione zwierz? ludzko?ci tygrys zwyci??ył, zdobywaj?c 21% głosow, pokonuj?c m.in. psa
[65]
.
Mianem
tygrys gospodarczy
okre?la si? firmy szybko zdobywaj?ce rynek. Porownanie szybkiego wzrostu gospodarczego w kilku pa?stwach wschodnioazjatyckich do skoku tygrysa przyczyniło si? do nadania im nazwy
azjatyckich tygrysow
.
Osobny artykuł:
Azjatyckie tygrysy
.
W nawi?zaniu do pionowych ciemnych pr?g, a czasem do innych cech tygrysa w nazwach zwyczajowych wielu gatunkow nadawany jest epitet gatunkowy
tygrysi
, np.
?arłacz tygrysi
,
rekin tygrysi
,
w?? tygrysi
,
pyton tygrysi
,
gekon tygrysi
,
bocja tygrysia
,
?aba tygrysia
,
ambystoma tygrysia
,
rozdymka tygrysia
,
ptasznik tygrysi
, a nawet
lilia tygrysia
. W nazwach systematycznych u?ywany jest epitet
tigrinum
, np.
Lilium tigrinum
,
Ambystoma tigrinum
,
Tricholoma tigrinum
(truj?ca
g?ska tygrysowata
). Wymarły
wilk workowaty
nazywany jest
tygrysem tasma?skim
.
- ↑
Wymarły lew jaskiniowy osi?gał wi?ksze rozmiary od wspołczesnych tygrysow. Rownie? miesza?ce tygrysicy z lwem (
legrysy
) osi?gaj? wi?ksze rozmiary, ale nie stanowi? odr?bnego gatunku.
- ↑
Panthera tigris
, [w:] Integrated Taxonomic Information System
(
ang.
)
.
- ↑
a
b
c
d
C. Linnaeus:
Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis
. Wyd. 10. T. 1.
Holmiae
: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 41.
(
łac.
)
.
- ↑
J.K.W. Illiger.
Ueberblick der Saugethiere nach ihrer Verbreitung uber die Welth
. ?Abhandlungen der physikalischen Klasse der Koniglich-Preussischen Akademie der Wissenschaften”. 1804?1811, s. 98, 1815.
(
niem.
)
.
- ↑
J.E. Gray:
List of the specimens of Mammalia in the collection of the British museum
. London: The Trustees, 1843, s. 40.
(
ang.
)
.
- ↑
a
b
c
C.J. Temminck:
Apercu general et specifique sur les Mammiferes qui habitent le Japon et les Iles qui en dependent
. W: P.F. von Siebold:
Fauna japonica, sive, Descriptio animalium, quae in itinere per Japoniam, jussu et auspiciis, superiorum, qui summum in India Batava imperium tenent, suscepto, annis 1823-1830
. Lugduni Batavorum: Apud A. Arnz et Socios, 1842, s. 43.
(
fr.
)
.
- ↑
N.A. Severtzov.
Notice sur la classification multiseriale des Carnivores, specialement des Felides et les etudes de zoologie generale qui s’y rattachent
. ?Revue et magasin de zoologie pure et appliquee”. 2
e
serie. 10, s. 386, 1858.
(
fr.
)
.
- ↑
L. Fitzinger.
Revision der zur naturlichen Familie der Katzen (Feles) gehorigen Formen
. ?Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe”. 58, s. 455, 1868.
(
niem.
)
.
- ↑
Ch. Dode.
Exhibition of, and Remarks upon, Animals from the Amoor and Turkestan
. ?
Proceedings of the Zoological Society of London
”. 1871, s. 480, 1871.
(
ang.
)
.
- ↑
a
b
R.A. Sterndale:
Natural History of the Mammalia of India and Ceylon
. Calcutta: Thacker, Spink, 1884, s. 170.
(
ang.
)
.
- ↑
E. Brass:
Nutzbare Tiere Ostasiens: Pelz- und Jagdtiere, Haustiere, Seetiere
.
Neudamm
: J. Neumann, 1904, s. 4.
(
niem.
)
.
- ↑
N.A. Satunin. ?Prioda i ochota”. 7, s. 57, 1904.
(
ros.
)
.
- ↑
M. Hilzheimer.
Uber einige Tigerschadel aus der Strassburger zoologischen Sammlung
. ?Zoologischer Anzeiger”. 28, s. 598, 1905.
(
niem.
)
.
- ↑
E. Schwarz.
Notes on Malay tigers, with description of a new form from Bali
. ?The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 10, s. 325, 1912.
(
ang.
)
.
- ↑
E. Schwarz.
Zwei neue Lokalformen des Tigers aus Centralasien
. ?Zoologischer Anzeiger”. 47, s. 353, 1916.
(
niem.
)
.
- ↑
K.A. Satunin.
Der Korea- Tiger
. ?Nasa ochota”. 7, s. 18, 1915.
(
niem.
)
.
- ↑
N.A. Bajkow:
Manczurskij tiger. Izdatelstvo Obscestva izucenija Manczurskogo kraja, Kharbin (China)
. 1925, s. 3.
(
ros.
)
.
- ↑
Pocock 1929 ↓
, s.
531
.
- ↑
Pocock 1929 ↓
, s.
535
.
- ↑
V. Mazak.
Nouvelle sous-espece de Tigre provenant de l’Asie du Sud-Est
. ?Mammalia”. 32 (1), s. 105, 1968.
DOI
:
10.1515/mamm.1968.32.1.104
.
(
fr.
)
.
- ↑
a
b
c
d
A.C. Kitchener, C. Breitenmoser-Wursten, E. Eizirik, A. Gentry, L. Werdelin, LA. Wilting, N. Yamaguchi, A.V. Abramov, P. Christiansen, C. Driscoll, J.W. Duckworth, W.E. Johnson, S.J. Luo, E. Meijaard, P O’Donoghue, J. Sanderson, K. Seymour, M. Bruford, C. Groves, M. Hoffmann, K. Nowell, Z. Timmons & S. Tobe.
A revised taxonomy of the Felidae : The final report of the Cat Classification Task Force of the IUCN Cat Specialist Group
. ?Cat News”. Special Issue (80), s. 66?68, 2017.
(
ang.
)
.
- ↑
a
b
c
C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest:
Illustrated Checklist of the Mammals of the World
. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 396.
ISBN
978-84-16728-35-0
.
(
ang.
)
.
- ↑
a
b
c
d
e
f
J.
J.
Goodrich
J.
J.
i inni
,
Panthera tigris
, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-2
[dost?p 2020-08-13]
(
ang.
)
.
- ↑
W. Cichocki, A. Wa?na, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasi?ski & W. Bogdanowicz:
Polskie nazewnictwo ssakow ?wiata
. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 138?139.
ISBN
978-83-88147-15-9
.
(
pol.
?
ang.
)
.
- ↑
K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych:
Ssaki
. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 381, seria: Mały słownik zoologiczny.
ISBN
83-214-0637-8
.
- ↑
a
b
c
d
e
f
g
h
i
j
Dacres K. & B. Lundrigan:
Panthera tigris
. (On-line), Animal Diversity Web, 2007. [dost?p 2010-11-04].
(
ang.
)
.
- ↑
a
b
c
Zwierz?ta na kraw?dzi: Tygrys
[online], WWF [zarchiwizowane z
adresu
2007-10-06]
.
- ↑
Vratislav Mazak.
Panthera tigris
. ?
Mammalian Species
”. 152, s. 1?8, 1981.
(
ang.
)
.
- ↑
a
b
c
Tigers
. bigcatrescue.org. [dost?p 2013-06-24]. [zarchiwizowane z
tego adresu
(2008-05-12)].
(
ang.
)
.
- ↑
a
b
c
d
e
Project Tiger, India
. projecttiger.nic.in. [zarchiwizowane z
tego adresu
(2013-09-28)].
(
ang.
)
.
- ↑
Kazimierz Kowalski:
Ssaki, zarys teriologii
. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN
, 1971.
brak strony w ksi??ce
- ↑
a
b
c
d
e
f
g
h
i
j
k
l
m
n
Tiger Territory
(
ang.
)
.
- ↑
Tim Malmstrom & Ronald H. H. Kroger.
Pupil shapes and lens optics in the eyes of terrestrial vertebrates
. ?The Journal of Experimental Biology”. 209, s. 21, 2006.
- ↑
a
b
c
Xiao
X.
Xu
Xiao
X.
i inni
,
The Genetic Basis of White Tigers
, ?Current Biology”, 23 (11),
2013
, s. 1031?1035,
DOI
:
10.1016/j.cub.2013.04.054
,
PMID
:
23707431
.
- ↑
a
b
c
Palita, Sharat Kumar:
Biological studies of the white tiger
Panthera tigris
Linn with special reference to Nandankanan biological park Orissa India
. Utkal University, 1997.
brak strony w ksi??ce
- ↑
a
b
Luke Hunter:
Wild Cats of the World
. Bloomsbury Publishing, 2015, s. 192.
- ↑
George M. Eberhart:
A guide to kryptozoology
. 2002, s. 63?64.
ISBN
1-57607-283-5
.
- ↑
Caldwell, H.R.:
Blue Tiger
. Nowy Jork: 1924, s. 68?69.
- ↑
a
b
Ernie Beckman:
Evolutionarily Distinct and Globally Endangered Species
. Nowy Jork: White Word Publications, 2016.
ISBN
978-1-283-50270-2
.
brak strony w ksi??ce
- ↑
a
b
Serafi?ski Włodzimierz, Wielgus-Serafi?ska Ewa:
Ssaki
. Warszawa: Pa?stwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976.
brak strony w ksi??ce
- ↑
Tiger, Panthera tigris
[online], Felid Taxonomic Advisory Group [zarchiwizowane z
adresu
2003-01-30]
(
ang.
)
.
- ↑
a
b
c
d
Tiger Territory, Habits
(
ang.
)
.
- ↑
Nowell K., Jackson P., 1996. Wild Cats. Status Survey and Conservation Action Plan. IUCN/SSC Cat Specialist Group. IUCN, Gland, Switzerland.
(
ang.
)
.
- ↑
Belinda Wright,
Tibet ? The End of the Tiger Trail
(kopia z
Internet Archive
)
(
ang.
)
.
- ↑
a
b
Alleviating Tiger-Human Conflicts
. wcs.org. [dost?p 2013-06-24]. [zarchiwizowane z
tego adresu
(2008-04-17)].
(
ang.
)
.
- ↑
Tiger ? Overview
. World Wildlife Fund. [dost?p 2010-11-03].
(
ang.
)
.
- ↑
Appendices I, II and III
. cites.org. [dost?p 2013-06-24].
(
ang.
)
.
- ↑
Po raz pierwszy od 100 lat wzrosła ?wiatowa populacja dzikich tygrysow
[online], Wyborcza.pl, 11 kwietnia 2016
[dost?p 2016-04-13]
[zarchiwizowane z
adresu
2016-04-13]
.
- ↑
Student, 19, mauled by 400lb tiger in Thailand at popular tourist attraction
[online]
[dost?p 2016-06-23]
.
- ↑
Strona domowa Wat Pa Luangta Bua Yanasampanno Forest Monastery
. tigertemple.org. [zarchiwizowane z
tego adresu
(2006-10-21)].
(
ang.
)
.
- ↑
Sharon Guynup:
Nikt nie spodziewał si? takiej tragedii. Horror w ?wi?tyni Tygrysow [UWAGA drastyczne
]. National Geographic Polska, 2016-06-07. [dost?p 2016-06-10].
(
pol.
)
.
- ↑
a
b
Luo et al.
Phylogeography and Genetic Ancestry of Tigers (Panthera tigris)
. ?PLoS Biol”. 2 (12), 2004.
DOI
:
10.1371/journal.pbio.0020442
.
(
ang.
)
.
- ↑
a
b
c
d
J.H. Mazak, C.P. Groves.
A taxonomic revision of the tigers (Panthera tigris) of Southeast Asia
. ?Mammalian Biology ? Zeitschrift fur Saugetierkunde”. 71 (5), s. 268?287, 2006.
DOI
:
10.1016/j.mambio.2006.02.007
.
(
ang.
)
.
(pdf)
.
- ↑
Cracraft et al.
Sorting out tigers (Panthera tigris): mitochondrial sequences, nuclear inserts, systematics and conservation genetics
. ?Animal Conservation”. 1 (2), s. 139?150, 1998.
DOI
:
10.1111/j.1469-1795.1998.tb00021.x
.
(
ang.
)
.
- ↑
R.S.
R.S.
Chundawat
R.S.
R.S.
,
J.A.
J.A.
Khan
J.A.
J.A.
,
D.P.
D.P.
Mallon
D.P.
D.P.
,
Panthera tigris ssp. tigris
, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species
[dost?p 2010-06-17]
(
ang.
)
.
- ↑
D.
D.
Miquelle
D.
D.
i inni
,
Panthera tigris ssp. altaica
, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species
[dost?p 2010-06-17]
(
ang.
)
.
- ↑
a
b
c
A.J.
A.J.
Lynam
A.J.
A.J.
,
K.
K.
Nowell
K.
K.
,
Panthera tigris ssp. corbetti
, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species
[dost?p 2010-11-04]
(
ang.
)
.
- ↑
a
b
M.
M.
Linkie
M.
M.
i inni
,
Panthera tigris ssp. sumatrae
, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species
[dost?p 2010-11-04]
(
ang.
)
.
- ↑
P.
P.
Nyhus
P.
P.
,
Panthera tigris ssp. amoyensis
, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species
[dost?p 2010-06-17]
(
ang.
)
.
- ↑
K.
K.
Kawanishi
K.
K.
,
Panthera tigris ssp. jacksoni
, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species
[dost?p 2010-06-17]
(
ang.
)
.
- ↑
P.
P.
Jackson
P.
P.
,
K.
K.
Nowell
K.
K.
,
Panthera tigris ssp. virgata
, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species
[dost?p 2010-06-17]
(
ang.
)
.
- ↑
P.
P.
Jackson
P.
P.
,
K.
K.
Nowell
K.
K.
,
Panthera tigris ssp. balica
, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species
[dost?p 2010-06-17]
(
ang.
)
.
- ↑
P.
P.
Jackson
P.
P.
,
K.
K.
Nowell
K.
K.
,
Panthera tigris ssp. sondaica
, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species
[dost?p 2010-06-17]
(
ang.
)
.
- ↑
D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.):
Species:
Panthera tigris
. [w:]
Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3)
[on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dost?p 2020-08-13].
- ↑
V. Mazak.
Panthera tigris
. ?
Mammalian Species
”. 152, s. 1-8, 1981.
(
ang.
)
.
- ↑
Izabela
I.
Marczak
Izabela
I.
,
Ukochany tygrys
, ?gazetapl”, 13 grudnia 2004
[dost?p 2004-12-13]
(
pol.
)
.
R.I. Pocock.
Tigers
. ?The journal of the Bombay Natural History Society”. 33 (3 & 4), s. 505-541, 1929.
(
ang.
)
.
Identyfikatory zewn?trzne: