Ro?ne perły uło?one na kawałku muszli
Perły
? wytwory
mał?y
(głownie perłopławow z rodzajow
Pteria
i
Pinctada
), rzadko ?limakow. Zbudowane s? z tej samej substancji co wewn?trzna strona muszli (
masa perłowa
), ktorej głownymi składnikami s?
w?glan wapnia
(w postaci
aragonitu
) i rogowata substancja białkowa (
konchiolina
), ktora spaja mikrokryształy skupione koncentrycznie wokoł j?dra. Perły powstaj? najcz??ciej w wyniku reakcji organizmu na ciało obce, ktore przedostało si? do
muszli
. W jubilerstwie perły definiuje si? jako ?produkty naturalnego pochodzenia organicznego, powstałe w płaszczu muszli perłopławow perłorodnych lub innych mi?czakow”
[1]
.
Pochodzenie nazwy "perła" nie jest pewne, by? mo?e zostało zapo?yczone od gatunku mał?a (
łac.
perna
) lub kulistego kształtu (
łac.
sphaerula
).
- Chemizm:
wap? + w?glan + substancja organiczna + woda.
- Układ krystalograficzny
: (rombowe) mikrokrystaliczne.
- Twardo??
: 2,5?4,5 według
skali Mohsa
- G?sto??
: 2,60?2,85 w g/cm³
- Rysa
: biała.
- Barwa
: białe, białoro?owe, kremowe, ro?owe, ?ołte, szare, ciemnoszare i czarne z refleksem zielonym, niebieskim lub ober?ynowym białawe lub biało-zielonawe o t?czowym połysku, czasem s? ?ołtawe lub zielonkawe, a czasem zupełnie czarne.
- Przełam
: nierowny.
- Łupliwo??
: brak.
- Pomimo stosunkowo niskiej twardo?ci s? odporne na zgniecenie.
- Wielko?? pereł waha si? od głowki od szpilki do goł?biego jaja.
- Barwy pereł s? ro?ne i zale?? od gatunku mał?y i rodzaju wody.
- Przy nierownomiernym rozmieszczeniu konchioliny perła zyskuje plamisto??.
1. Ze wzgl?du na barw? wyro?nia si?:
- perły białe
? o barwie podstawowej
[a]
białej lub zbli?onej do białej i bardzo słabym "oriencie"
[b]
lub "overtonie"
[c]
.
- perły czarne (nazwa tradycyjna)
? o barwie czarnej, prawie czarnej lub szarej: tak?e brunatnej, ciemnoniebieskiej, niebieskozielonej lub zielonej i grafitowym połysku.
- perły br?zowe
? odmiana pereł czarnych o barwie brunatnej i charakterystycznym intensywnym połysku.
- perły niebieskie
? odmiana pereł czarnych o barwie ciemnoniebieskiej do szaroniebieskiej, wywołanej obecno?ci? warstewki konchioliny tu? pod zewn?trzn? powierzchni?, domieszkami mikroskopijnych cz?steczek iłu lub obecno?ci? domieszek w aragonicie o intensywnym połysku.
- perły kremowe
? o barwie podstawowej kremowej, modyfikowanej słabym "orientem" lub "overtonem"
- perły kremowo-ro?owe
? o barwie podstawowej kremowej i ro?owym "oriencie"
- perły ro?owe
? o barwie podstawowej ro?owej lub innej i intensywnym ro?owym "oriencie".
- perły "fancy"
? o barwie podstawowej białej lub kremowej i ro?owym "oriencie" oraz nakładaj?cym si? na nie niebieskozielonym, fioletowym, purpurowym, niebieskim, a niekiedy zielonym "overtonem"
- perły kremowo-ro?owe "fancy"
? perły kremowe o intensywnym ro?owym "oriencie" z po?wiat? "overtonu"
2. Ze wzgl?du na pochodzenie rozro?nia si?:
- perły naturalne
? powstałe w przyrodzie bez udziału człowieka zarowno w morzach jak i w wodach słodkich. Okre?la si? je mianem pereł prawdziwych. Dziel? si? na:
- perły hodowane
? rosn?cy popyt doprowadził do tego, ?e zacz?to masowo hodowa? perłopławy. Mimo ?e perły takie powstały przy wspołudziale człowieka, s? produktem naturalnym, a nie imitacj?. Podobnie jak perły naturalne, dziel? si? na słono- i słodkowodne
3. Ze wzgl?du na kształt wyro?nia si?:
- perły okr?głe
? okazy o typowym regularnym kształcie kuli lub lekko spłaszczone.
- perły barokowe
? okazy o bardzo nieregularnych kształtach.
- perły w kształcie kropli
? okazy o kształcie zbli?onym do kropli lub gruszki.
- perły w kształcie guzika
? okazy słabo wypukłe, jednostronnie płaskie.
- perły w kształcie ziarna
? drobne okazy, o masie poni?ej 0,25
grana
i asymetrycznym kształcie.
- perły połowkowe
? połwypukłe perły, jednostronnie płaskie.
- perły ?wiartkowe
? okazy w trzech czwartych owalne, w jednej czwartej płaskie.
- perły inne
: słodkowodne lub kolorowe.
W zwi?zku z du?? ro?norodno?ci? pereł wyst?puj?cych na rynku, istotnymi zagadnieniami s?:
Perły tworz? si? w mał?ach słonowodnych, niektorych mał?ach słodkowodnych, sporadycznie rownie? w
?limakach
. Najcz??ciej stanowi? reakcj? na ciało obce, ktore wnikn?ło mi?dzy muszl? mał?a a jego płaszcz lub do wn?trza płaszcza.
W XIII wieku w
Chinach
odkryto, ?e perły mo?na hodowa?, umieszczaj?c w
muszli
ciało obce np. ziarenko piasku. Mał? broni si?, odkładaj?c wokoł niego kolejne cieniutkie warstwy masy perłowej, ktor? wy?cielona jest od wewn?trz muszla. Po kilku latach powstaje drogocenna l?ni?ca perła. Produkcj?
pereł hodowanych
na du?? skal? zaj?li si?
Japo?czycy
na przełomie XIX i XX w.
Ju? w 1761 r. szwedzki przyrodnik
Karol Linneusz
hodował mał?e słodkowodne dla ich okr?głych
pereł
.
W XVI i XVII wieku znacz?cy o?rodek połowu pereł słodkowodnych istniał na Dolnym ?l?sku - pozyskiwany materiał pochodził z sudeckich populacji mał?a
perłorodki rzecznej
, gatunku obecnie wymarłego na terenie Polski.
Miejsca wyst?powania:
- Zatoka Perska
? perły ro?owe i białokremowe; zwykle drobne od 12
granow
. Najwa?niejszy obszar eksploatacji pereł, pochodzi z niego 7/8 produkcji ?wiatowej. Ławice rozci?gaj? si? wzdłu? całego
Połwyspu Arabskiego
, lecz najwa?niejsze s? w
Zatoce Perskiej
u wybrze?y wysp
Bahrajn
. Warunki połowow s? w tym rejonie bardzo trudne i niebezpieczne.
- Zatoka Mannar
(mi?dzy
Indiami
i
Cejlonem
) ? perły białokremowe o pi?knym niebieskim, zielonym lub fioletowym "overtonie". Połowy pereł odbywaj? si? pod kontrol? inspektorow rz?dowych, ktorzy reguluj? wydobycie perłopławow, by nie dopu?ci? do ich rabunkowej gospodarki.
- wybrze?a
Morza Czerwonego
? perły białe i białokremowe
- wybrze?a
Madagaskaru
,
Birmy
,
Filipin
, połnocnej
Australii
? perły srebrzystobiałe i srebrzysto?ołtawe, szczegolnie du?e. Ławice ci?gn? si? wzdłu? południowych i połnocno-zachodnich wybrze?y
Przyl?dka Jork
do
Zatoki Shark
i wzdłu? połnocno-wschodnich wybrze?y
Queenslandu
. Wi?ksze dochody pochodz? jednak nie ze sprzeda?y pereł, lecz
masy perłowej
.
- wybrze?a
Haiti
? perły okr?głe, du?e o masie do 7100 granow białe i słabym "overtonie" oraz ?ołte, szare i czarne.
- wybrze?a
Florydy
? głowny obszar połowu pereł czarnych; tak?e ?ołtych, zielonkawych i niebieskich.
- wody przybrze?ne
Ameryki ?rodkowej
?
Meksyk
i
Panama
? perły drobne, małowarto?ciowe i połnocne wybrze?a
Ameryki Południowej
.
- wybrze?a
Japonii
? kilka niewielkich miejsc połowu prawdziwych pereł, białych z lekkim zielonkawym zabarwieniem; ?wiatowy potentat w produkcji pereł hodowanych.
Ocenia si?, ?e perły wykorzystywane s? do ozdoby od 6000 lat. Egzemplarze kuliste o pi?knym połysku s? bardzo cenione w
jubilerstwie
. Perły zawsze cieszyły si? du?? popularno?ci?; np. stroj koronacyjny
Barbary Radziwiłłowny
był nimi wr?cz obsypany.
bi?uteria z pereł: kolczyki, diadem, naszyjnik
Kobieta z naszyjnikiem pereł. Pocztowka z 1917 roku.
Poniewa?
konchiolina
jest substancj? organiczn?, nie jest materiałem trwałym. Łatwo podlega zmianom i rozkładowi. Pod wpływem wilgoci p?cznieje, podczas wi?kszej suszy ulega wysychaniu, kruszeje i rozpada si?. Perły zatem
?starzej? si?”
i maj? ograniczon? długo?? ?ycia. "Starzenie si?" pereł mo?na podzieli? na nast?puj?ce etapy:
- najpierw staj? si? matowe
- nast?pnie wida? p?kni?cia,
- zaczynaj? si? łuszczy?
- a? wreszcie, rozsypuj? si?.
Na cz?sto i długo noszonych perłach mog? powsta? deformacje i odchylenia od ich pierwotnej formy. Szkodz? im zarowno susza jak i znaczna wilgotno??. Perły s? rownie? wra?liwe na kwasy, pot wydzielany przez skor? (kwa?ny odczyn), kosmetyki, lakier do włosow.
Nawet przy ostro?nym obchodzeniu si? z nimi na skutek rozkładu konchioliny trac? blask. Usuni?cie zewn?trznej warstewki nie zawsze daje po??dane rezultaty zwłaszcza, gdy rozkład dotkn?ł warstw gł?biej le??cych.
Gwarancja na okre?lon? długo?? ?ycia perły nie jest mo?liwa; szacunki podaj? ?rednio 100 ? 150 lat. Jednak istniej? kilkusetletnie perły, ktore prezentuj? si? doskonale. Perły maj?ce wiele lat ciemniej?, przybieraj?c barw? stalowoszar?. Proby przywrocenia barwy za pomoc? na?wietlania nie dały ?adnych rezultatow.
Perły znajdowane w starych grobowcach rozpadały si? przy dotkni?ciu, nieraz pozostawał po nich ?lad w postaci brunatnego proszku.
Regularna kontrola i piel?gnacja w specjalistycznym zakładzie mo?e przedłu?y? ?ycie pereł.
Poniewa? perły maj? niewielk? twardo?? powinno si? je nosi? i przechowywa? w takich warunkach, ?eby ich powierzchnia nigdy nie stykała si? z metalem.
- Klejnot Canninga ? wisiorek wysoko?ci zaledwie 1,5 cm przedstawiaj?cy
trytona
, ktorego tors stanowi perła o nieregularnym kształcie.
- Korona Rudolfa II ? wykonana na pocz?tku XVII wieku ma obr?cz ze
złota
, z g?sto osadzonymi drogimi kamieniami i sznurami pereł.
- Unikatem w skali ?wiatowej i kuriozum biologicznym jest tzw. 'perła palatynacka' przechowywana w
Muzeum w Monachium
. Niezwykło?? jej polega na tym, ?e jest ona w cz??ci biała z typowym połyskiem perłowym, a w cz??ci zupełnie czarna. Jest to pi?kny okaz oprawiony mi?dzy dwoma
złotymi
w??ami
wysadzanymi bogato
diamentami
.
- Perła z Filipin - najwi?ksza odkryta perła. Jej kształt nie przypomina kuli, ze wzgl?du na jej rozrost. Wa?y 34 kilogramy, mierzy 61 cm długo?ci i 30 cm szeroko?ci.
- ↑
Barwa podstawowa zale?y od ilo?ciowego stosunku
aragonitu
do konchioliny. Perły zbudowane tylko z masy perłowej s? białe; w miar? wzrastania ilo?ci konchioliny barwa podstawowa staje si? ciemniejsza.
- ↑
Terminem "orient" okre?la si? delikatn?, zwykle punktow? gr? barw, o ro?nych odcieniach barwy ro?owej.
- ↑
Terminem "overton" okre?la si? zjawisko wyst?powania dodatkowych barw, zwykle niebieskozielonej, fioletowe, purpurowej, niebieskiej lub zielonej, modyfikuj?cych barw? ro?ow?.
- ↑
Wytyczne dotycz?ce kamieni szlachetnych, ozdobnych, pereł i korali" (RAL 560 A5 z 1963 r. i RAL 560 A5E z 1970 r.).
- K. Ma?lankiewicz ? Kamienie szlachetne ? Wyd. Geologiczne ? 1982
- N. Sobczak ? Mała encyklopedia kamieni szlachetnych i ozdobnych ? Wyd. Alfa ? 1986
- C. Hall ? Klejnoty, Kamienie szlachetne i ozdobne ? Wyd. Wiedza i ?ycie ? 1996
- W. Schuman ? Kamienie szlachetne i ozdobne ? Wyd. "Alma ?Press" ? 2004