Hajnan
(
wymowa
ⓘ
wymowa
;
chi?.
海南
;
pinyin
H?inan
) ? wyspa
chi?ska
na
Morzu Południowochi?skim
. Od
1988
prowincja chi?ska
(
Hainan Sheng
) ze stolic? w mie?cie
Haikou
, w skład ktorej wchodzi ok. 200 wysp i wysepek. Powierzchnia prowincji wynosi 34,3 tys. km², a populacja ok. 10 mln mieszka?cow (2020). Posiada status
specjalnej strefy ekonomicznej
.
Jednym z pierwszych Europejczykow, ktorzy odwiedzili i opisali Hajnan, był w XVII w. polski jezuita o.
Michał Boym
.
Ze wzgl?du na rosn?cy ruch turystyczny i szybko rozbudowywan? infrastruktur? hotelow? wyspa bywa okre?lana jako ?chi?skie Hawaje”. Do rozreklamowania walorow turystycznych Hajnanu na ?wiecie przyczynił si? konkurs
Miss World
, ktorego finały odbyły si? w
Sanya
w latach 2003, 2004 i 2005.
W przeszło?ci Hajnan był w Chinach okre?lany nazwami: Perłowe Klify (珠崖 Zh?ya), Jadeitowe Klify (瓊崖 Qiongya) lub Jadeitowa Kraina (瓊州 Qiongzh?u). Z ostatnich dwoch nazw wywodzi si? skrotowa nazwa prowincji, Qiong (? w
uproszczonym pi?mie chi?skim
), ktora przywodzi na my?l krajobraz wyspy, kojarz?cy si? Chi?czykom z kolorami
jadeitu
. Dzi? Hajnan bywa okre?lany jako
Qiong Dao
? ?Jadeitowa Wyspa”.
Pierwsze wzmianki o Hajnanie pojawiaj? si? w 110 r. p.n.e. za czasow
dynastii Han
, kiedy to na wyspie zało?ono wojskowy garnizon. Kolonizacja przez przybyszow z l?du post?powała jednak wolno, poniewa? Hajnan długo uznawano za miejsce nieprzyst?pne, dobre wył?cznie dla zesła?cow. W okresie Han ch?tnie osiedlali si? na nim członkowie ludu
Li
z terenow dzisiejszego regionu autonomicznego
Kuangsi
, ktorzy stopniowo zaj?li miejsce aborygenow, wywodz?cych si? z
ludow malajsko-polinezyjskich
.
Pod rz?dami
Krolestwa Wu
w
epoce Trzech Krolestw
, Hajnan był odr?bn?
komanderi?
Zhuya (珠崖郡).
W
epoce Song
, kiedy Hajnan był cz??ci? prowincji Guangxi, na wysp? dotarła pierwsza fala osadnikow
ha?skich
, ktorzy osiedlali si? głownie na połnocy wyspy. Pod rz?dami mongolskiej
dynastii Yuan
(1206?1368) wyspa była oddzieln? prowincj?, ale za
Mingow
została w 1370 r. wł?czona do prowincji
Guangdong
. W XVI i XVII w. wyspa prze?yła napływ osadnikow z prowincji
Fujian
i
Guangdong
, ktorzy zmusili wcze?niejszych przybyszow z ludu Li do migracji na wzgorza w południowej cz??ci Hajnanu. W XVIII wieku Li zbuntowali si? przeciw cesarskiemu rz?dowi, ktory do walki z nimi sprowadził najemnikow z ludu
Miao
z prowincji
Kuejczou
.
Wielu Miaosow osiedliło si? na wyspie, a ich potomkowie mieszkaj? do dzi? w jej zachodniej cz??ci.
W 1912 r. Hajnan ponownie zyskał status odr?bnej prowincji pod nazw? Wyspa Qiongya, jednak w 1921 r. ponownie wł?czono go do prowincji Guangdong. W latach 20. i 30. stał si? bezpieczn? przystani? dla
chi?skich komunistow
, rozbitych w 1927 r. przez
nacjonalistow
w swej kolebce ? Szanghaju. Wspolnie z tubylcami narodowo?ci Li, komuni?ci prowadzili partyzanck? walk? z japo?sk? okupacj? (1939?1945). Odpowied? Japo?czykow była bezwzgl?dna ? wymordowano 1/3 populacji wyspy.
Po kapitulacji Japonii w 1945 r. kontrol? nad wysp? odzyskał
Kuomintang
. Utrzymał j? jeszcze po
wojnie domowej
, ktora zmusiła
Czang Kaj-szeka
i jego zwolennikow do ucieczki na
Tajwan
. Chiny Ludowe zaj?ły wysp? w czasie trwaj?cego od marca do maja 1950 r. desantu (
chi?.
海南島登陸戰役
;
pinyin
H?inand?o D?nglu Zhanyi
).
Komuni?ci probowali rozwija? wysp? wzdłu? szlakow wytyczonych przez Japo?czykow, ale osi?gn?li mizerne rezultaty ze wzgl?du na odizolowane poło?enie Hajnanu; jego subtropikalny, gro??cy tajfunami klimat oraz ze wzgl?du na reputacj? wyspy, ktora ci?gle uchodziła na kontynencie za niebezpieczny ?koniec ?wiata”, dobry raczej dla zesła?cow ni? osadnikow. Sytuacja odwrociła si? w 1988 r., kiedy Hajnan został ustanowiony odr?bn? prowincj?, a cała wyspa zyskała status
Specjalnej Strefy Ekonomicznej
, zach?caj?cej do inwestowania poprzez m.in. ulgi podatkowe.
Hajnan ma nieco inny podział administracyjny ni? pozostałe chi?skie prowincje. O ile na kontynencie obowi?zuje hierarchia ?prowincja-prefektura-powiat”, to na Hajnanie wi?kszo?? powiatow (z wyj?tkiem czterech) podlega bezpo?rednio władzom prowincji.
Na Hajnanie funkcjonuje 218 jednostek miejskich.
Według chi?skich władz, w skład prowincji Hajnan wchodz? tak?e archipelagi
Wysp Paracelskich (Xisha)
,
Zhongsha
oraz
Wysp Spratly (Nansha)
, o ktore Chiny spieraj? si? z innymi pa?stwami regionu.
Satelitarne zdj?cie Hainanu
Hajnan jest najwi?ksz? wysp?
ChRL
. Od
połwyspu Leizhou
(雷州半島) w prowincji
Guangdong
oddziela go
Cie?nina Hajna?ska
(瓊州海峽). Na zachod od wyspy znajduje si?
Zatoka Tonki?ska
.
Najwy?szym wzniesieniem na Hajnanie jest
Wuzhi Shan
(1876 m). Według stanowiska
ChRL
na prowincj? Hajnan składa si? tak?e ok. 200 wysp i wysepek na Morzu Południowochi?skim, do ktorych pretensje roszcz? tak?e m.in.
Japonia
i
Wietnam
.
Wi?kszo?? rzek Hajnanu zaczyna swoj bieg w centrum wyspy. Najwi?ksze to rzeka Nandu (314 km) oraz jej dopływ Xinwu (109 km), a tak?e rzeka Changhua (230 km) i rzeka Wanquan (162 km). W porze suchej rzeki przestaj? płyn??. Na Hajnanie jest kilka jezior naturalnych, oraz du?y, sztuczny Zbiornik Sangtao.
Na Hajnanie panuje tropikalny klimat monsunowy. Roczna amplituda temperatur nie przekracza 15 stopni Celsjusza. Najzimniejsze miesi?ce to stycze? i luty, podczas ktorych temperatura waha si? w granicach 16-21 stopni. Najcieplej jest w lipcu i sierpniu ? 25-29 stopni. Poza gorami w centrum wyspy, ?rednia temperatura na wyspie przekracza 10 stopni Celsjusza. Lato na połnocy Hajnanu jest wilgotne i gor?ce, trwa przynajmniej 20 dni w roku, a temperatura przekracza 35 stopni. ?rednie roczne opady deszczu wynosz? 1500?2000 mm, a w ?rodkowej i wschodniej cz??ci wyspy mog? si?ga? 2400 mm, podczas gdy na południowym zachodzie wynosz? 900 mm. Wschodnia cz??? wyspy jest zagro?ona przez tajfuny, ktore w trakcie deszczowego lata odpowiadaj? za 70% opadow na wyspie, przyczyniaj?c si? do powodzi i podtopie?.
Odk?d cały Hajnan zyskał status specjalnej strefy ekonomicznej, szczegolnie rolnictwo i turystyka prze?ywaj? rozwoj. Wyspa pozostaje jednak w niewielkim stopniu zindustrializowana i w 2004 odpowiadała zaledwie za 0,5% ogolnochi?skiego PKB. Dochod na głow? mieszka?ca wzrosł z 5500
juanow
w 1997 r. do 38 768 juanow w 2014 roku, tj. a? 7-krotnie
[2]
[3]
.
Zaletami Hajnanu s? jego niskie uprzemysłowienie, zielony krajobraz, pi?kne pla?e i czyste powietrze. Na Hajnan mo?na si? dosta? promem lub samolotem. Na wyspie s? dwa porty lotnicze ? Meilan w
Haikou
i Phoenix w
Sanya
. W grudniu 2004 r. otwarto poł?czenie kolejowe z
Guangzhou
w prowincji
Guangdong
. Podro?, wł?czaj?c przepraw? promow? przez Cie?nin? Qiangzhou, zajmuje ok. 12 godzin. Budowa linii kolejowej kosztowała 583 mln USD.
Wyspa dzieli si? na osiem regionow turystycznych: okolice Haikou (Haikou, Qiongshan, Ding’an); region połnocno-wschodni (Wenchang); wschodnie wybrze?e (Qionghai, Ding’an); wybrze?e południowo-wschodnie; region Sanya (Sanya); wybrze?e zachodnie (Ledong, Dongfang, Changilang); region połnocno-zachodni (Danzhou, Lingao, Chengmai); oraz wy?yny ?rodkowe (Baisha, Qiongzhong i Wuzhishan/Tongzha).
Do głownych atrakcji Hajnanu zaliczane s? tak?e:
- Opera Hajna?ska (瓊劇) ? jedna z kilkuset odmian chi?skiej sztuki teatralnej.
- Yalong Wan (??? Zatoka Yalong) ? z 7-kilometrow? pla?? w pobli?u miasta Sanya.
W 2002 r. odwiedziło Hajnan ok. 380 tys. turystow.
Kuchnia hajna?ska uchodzi za lekk?. Najsłynniejszym daniem jest ry? z kurczakiem po hajna?sku, ale na wyspie jada si? owoce morza, cytrusy i owoce egzotyczne.
Etnolingwistyczne grupy na Hajnanie, 1967 (
Zobacz cał? map?
, tak?e z legend?)
W 2000 roku w?rod mieszka?cow Hajnanu wyro?niono nast?puj?ce mniejszo?ci narodowe: 1)
Chi?czycy Han
, okre?lani te? czasem jako
Hajna?czycy
, ktorzy stanowi? 83% populacji; 2)
Li
? 16% populacji; 3)
Miao (Hmongowie)
? 0,8%, oraz
Zhuangowie
? 0,7%. Najwi?ksz? grup? aborygenow stanowi ludno?? Li. W okolicach
Sanya
mieszka tak?e niewielka społeczno?? potomkow
Ciamow
ze ?rodkowego
Wietnamu
, ktorych chi?skie władze ze wzgl?du na muzułma?skie wyznanie klasyfikuj? jako
Hui
.
W?rod mieszka?cow Hajnanu jest 10 tys.
buddystow
oraz 6,5 tys.
muzułmanow
. Poniewa? Hajnan le?ał na misjonarskim szlaku z Europy, jest na nim sporo chrze?cijan ? 35 tys.
protestantow
oraz 4,1 tys.
katolikow
.
Zamieszkuj?cy wysp? Hanowie posługuj? si? południowymi j?zykami
min
, tak?e miejscow? odmian? nazywan?
dialektem hajna?skim
.
Wi?kszo?? Hajna?czykow rozumie
j?zyk kanto?ski
, a wykształcona młodzie? potrafi si? porozumiewa? po angielsku. Mniejszo?ci Li, Miao i Zhuang maj? swoje j?zyki. Niemal wszyscy mieszka?cy wyspy mowi? tak?e po
mandary?sku
.
Najprawdopodobniej w okresie od stycznia do listopada 1647 r. na Hajnanie przebywał polski jezuita o.
Michał Boym
, wysłany tu z misj? z
Makau
. Boym dał jeden z pierwszych znanych w Europie opisow fauny i flory Hajnanu oraz samej wyspy. Był pierwszym Polakiem, ktory na ni? trafił i drugim po Portugalczyku Bento di Mattosie Europejczykiem, ktory sp?dził na niej dłu?szy czas. Posługuj?c si? chi?skimi ?rodłami, wykonał pierwsz? w Europie map? wyspy, na ktorej zaznaczył miasta i miasteczka, rzeki, gory, a nawet jedyn? działaj?c? wowczas kopalni? złota. Uwiecznił tak?e XVI-wieczny głaz na najbardziej wysuni?tym na południe wyspy cyplu Nantian, ktory Chi?czycy nazwali ?Pierwszym Filarem Niebios Południa” (南天一柱）i ktory w potocznym rozumieniu mieszka?cow Pa?stwa ?rodka wyznaczał południowy kraniec cywilizowanego ?wiata (czyli Chin). Słynny głaz dzi? widnieje na banknocie o nominale dwoch
juanow
.
W owym czasie jezuici mieli na Hajnanie dwie misje ? w dzisiejszym Haikou oraz w Ding’an, 60 km na południe w gł?b wyspy. Na t? drug? placowk? polski jezuita podro?ował wzdłu? wybrze?a na południe, a potem łodzi? w gor? rzeki Nantu (
Nantu Jiang
). Pobyt wykorzystał do prac nad
Atlasem Chin
oraz ?Flor? Chin”, jedyn? prac? ktor? opublikował za ?ycia. Wykonał te? szereg rysunkow ro?lin, zwierz?t i scen z ?ycia tubylcow, zebrał informacje na temat chi?skiej medycyny, farmacji i alchemii. Tutaj tak?e szlifował j?zyk chi?ski, ktorego podstaw nauczył si? w Makau. Wszystkie te informacje wykorzystał w swoich po?niejszych, niejednokrotnie pionierskich opracowaniach na temat Chin.
Zdaniem biografa Boyma, Edwarda Kajda?skiego, pobyt na Hajnanie był najbardziej tworczym okresem w ?yciu polskiego misjonarza
[4]
.
| Prowincje
|
|
|---|
| Prowincje poza kontrol? ChRL
|
|
|---|
| Regiony autonomiczne
|
|
|---|
| Miasta wydzielone
|
|
|---|
| Specjalne Regiony Administracyjne
|
|
|---|