Stereofonia
(pot.
stereo
z
gr.
στερε??
"twardy, stały, sztywny, przestrzenny" i
φων?
"d?wi?k, ton, głos") ?
elektroakustyczna
metoda odbierania, zapisywania, transmitowania i odtwarzania
d?wi?ku
, tak aby u słuchaj?cego wywoła? wra?enie przestrzennego rozmieszczenia jego
?rodeł
. Zapis d?wi?ku odbywa si? za pomoc? co najmniej dwoch niezale?nych
mikrofonow
, osobno dla kanału lewego i prawego, transmisja za? poprzez dwa oddzielne kanały do dwoch osobnych
gło?nikow
[1]
.
Rozwini?ciem stereofonii jest
stereofonia wielokanałowa
.
Stereofoniczne techniki mikrofonowe
edytuj
Rozro?nia si? dwa podstawowe ustawienia mikrofonow stereofonicznych: XY i AB. Przy ich u?yciu kierunek, a nawet miejsce, rzeczywistego ?rodła d?wi?ku mo?e by? dowolny. Wyro?nia si? rownie? stereofoni? słuchawkow?, jednak?e wymaga ona specjalnych nagra? przy u?yciu dwoch mikrofonow zamontowanych w miejsce b?benkow usznych na sztucznej głowie manekina (jest to tzw.
nagrywanie binauralne
). Takie nagrania s? rzadko?ci?, a tylko wtedy przy u?yciu
słuchawek
meloman odczuwa wła?ciw? lokalizacj? pozornych ?rodeł d?wi?ku.
Rozro?nia si? nast?puj?ce rodzaje stereofonicznych technik mikrofonowych:
Stereofonia w radio
edytuj
Obecnie wi?kszo?? transmisji radiowych w pa?mie
UKF
(
FM
) realizowana jest jako transmisja stereofoniczna. W celu zachowania zgodno?ci z poprzednio nadawanym sygnałem
monofonicznym
w
radiofonii
UKF, sygnał nadawany jest w technice
Mid/Side
, czyli jako sygnał sumy, odtwarzany przez odbiorniki monofoniczne, oraz sygnał ro?nicy pozwalaj?cy na wydzielenie obu kanałow dla odbiornikow stereofonicznych
Stereofonia w telewizji
edytuj
Od chwili powstania
telewizji
przez długi czas nie przywi?zywano wi?kszego znaczenia do jako?ci odtwarzania d?wi?ku towarzysz?cego obrazowi. Dotyczyło to szczegolnie ubogich mo?liwo?ci w zakresie przetwarzania niskich cz?stotliwo?ci i zakłoce? wnoszonych do toru fonii przez sygnały wizyjne. W miar? rozpowszechniania si? techniki
hi-fi
, zacz?to udoskonala? i rozbudowywa?
tor foniczny
telewizora, stosuj?c zespoły gło?nikow o znacznie lepszych parametrach
elektroakustycznych
i wi?kszej mocy
[2]
.
Podstawowym kanałem transmisji fonii towarzysz?cej obrazowi był kanał
monofoniczny
o
pasmie przenoszenia
ograniczonym od dołu
przyd?wi?kiem
50?Hz, pochodz?cym zarowno z
zasilacza
, jak i układu odchylania pionowego, a od gory cz?stotliwo?ci? wybierania linii ok. 15?kHz.
No?na
fonii,
zmodulowana w cz?stotliwo?ci
, zajmowała miejsce w gornej cz??ci
kanału telewizyjnego
, zaraz powy?ej gornej wst?gi sygnału wizyjnego i jest oddalona od no?nej wizji o
[3]
:
- 4,5 MHz w standardzie ameryka?skim M (525/60/
NTSC
),
- 5,5 MHz w standardzie zachodnioeuropejskim B i G (625/50/
PAL
),
- 6,0 MHz w standardzie brytyjskim I (625/50/PAL),
- 6,5 MHz w standardzie wschodnioeuropejskim D i K (625/50/
SECAM
i PAL) oraz D1(625/50/PAL),
- 6,5 MHz (
AM
) w standardzie francuskim L (625/50/SECAM) i ?6,5 MHz w standardzie L’.
Rozpowszechnienie stereofonicznych
płyt gramofonowych LP
i radiofonii stereofonicznej
UKF
FM
dodatkowo uwypukliło nisk? jako?? d?wi?ku wydobywaj?cego si? z gło?niczka typowego telewizora. Jednak długo jeszcze utrzymywała si? w?rod specjalistow opinia, ?e stereofonia zapewniaj?ca szerok? baz? odsłuchow? nie pasuje do niewielkiego obrazu, a nawet mo?e utrudnia? odbior. Pozytywne efekty otrzymywano jedynie przy projekcji obrazu na du?ym ekranie. Dlatego pierwsze proby wprowadzenia drugiego kanału fonicznego były prowadzone w krajach wieloj?zycznych (
Szwajcaria
,
Belgia
), aby zapewni? widzom mo?liwo?? wyboru innej ?cie?ki j?zykowej
[3]
.
W
latach 70. XX w.
Telewizja Polska
wspolnie z
Programem II Polskiego Radia
prowadziły transmisje stereofoniczne z
koncertow
symfonicznych pod nazw? ?Stereo i w Kolorze”. Do odbioru takiego sygnału nale?ało mie?
telewizor
i stereofoniczny
radioodbiornik
UKF FM. Podobne transmisje miały miejsce w
Wielkiej Brytanii
[3]
.
Zało?ono, ?e system d?wi?ku dwukanałowego w telewizji powinien umo?liwia? nast?puj?ce tryby transmisji
[3]
:
- M ? monofoniczny,
- S ? stereofoniczny,
- DD ? dwa niezale?ne kanały monofoniczne.
System taki okre?la si? w skrocie jako MSDD. W tej chwili w Europie u?ywa si? dwoch systemow MSDD: analogowego A2 i cyfrowego NICAM
[3]
.
System A2 został wprowadzony w
Niemczech
w
latach 80.
XX w.
Urz?dzenia nadawcze
zostały skonstruowane przez firm? Rohde & Schwarz. Symbol systemu (A2 ? audio zwei) nawi?zuje do systemu transmisji i został wdro?ony przez
2. program TV niemieckiej
[3]
.
Dodatkowa fonia jest transmitowana na
no?nej
FM umieszczonej ok. 242 kHz powy?ej no?nej d?wi?ku podstawowego.
Cz?stotliwo??
i poziom drugiej no?nej został dobrany tak, by zminimalizowa? widoczno?? zakłoce? na ekranie. Na drugiej no?nej transmituje si? sygnał kanału prawego lub dodatkow? foni? monofoniczn?. System ten rozpowszechnił si? głownie w krajach niemieckoj?zycznych Europy stosuj?cych standard B i G
[3]
.
Istnieje druga wersja tego rozwi?zania dostosowana do standardu wschodnioeuropejskiego D i K, z no?n? fonii podstawowej 6,5 MHz, zwana czesk?. W tym wypadku druga no?na została umieszczona 242 kHz poni?ej no?nej fonii podstawowej. W Polsce była stosowana przez niektore sieci
telewizji kablowej
przed oficjalnym wyborem standardu przez
Telewizj? Polsk?
[3]
.
System NICAM (ang.
Near-Instantaneously Companded Audio Multiplex
) opracowano w laboratoriach badawczych
BBC
w pierwszej połowie
lat 80.
i wdro?ono w
Wielkiej Brytanii
w
1986
r. Pełne oznaczenie ? NICAM 728, pochodzi od
przepływno?ci
sygnału, wynosz?cej 728 kbit/s. System zapewnia transmisj? stereofoniczn? o jako?ci nieco ni?szej od
płyty CD
(
stosunek sygnału do szumu
60
dB
, pasmo 15 kHz, cz?stotliwo??
probkowania
32 kHz,
kwantyzacja
nierownomierna 14/10 bitow). Transmisja odbywa si? na dodatkowej no?nej przy u?yciu
modulacji
DQPSK
z
rozpraszaniem widma
. No?na ta została umieszczona 552 kHz powy?ej no?nej fonii podstawowej (6 MHz w standardzie I). W celu ograniczenia widoczno?ci zakłoce? na ekranie moc dodatkowego sygnału została obni?ona do 20 dB poni?ej no?nej wizji, a widmo zostało ukształtowane filtrem o szeroko?ci ok. 700 kHz
[3]
.
W standardzie B i G, gdzie no?na fonii jest oddalona o 5,5 MHz od no?nej wizji, wprowadzono NICAM na no?nej oddalonej o ok. 350 kHz powy?ej no?nej fonii, czyli 5,85 MHz powy?ej no?nej wizji. W celu ograniczenia widoczno?ci zakłoce? na ekranie moc dodatkowego sygnału obni?ono do 20 dB poni?ej no?nej wizji, a widmo zostało ukształtowane filtrem o szeroko?ci ok. 500 kHz. Ta wersja upowszechniła si? najpierw w
krajach skandynawskich
, a potem w innych krajach, tak?e poza Europ?. Rownie?
Polska
i
Francja
wprowadziły odmian? skandynawsk? u siebie, chocia? druga no?na wypada poni?ej no?nej fonii podstawowej
[3]
.
W Polsce TVP rozpocz?ła probne transmisje stereofoniczne NICAM w Łodzi w roku
1994
, a regularne w styczniu
1997
r.
[3]
Fakty zwi?zane ze stereofoni?
edytuj
- Pierwsz? audycj? stereofoniczn? nadało w
1925
roku radio
BBC
.
- Pierwszego nagrania stereofonicznego dokonała w
1938
roku
Judy Garland
. Był to utwor zatytułowany ?Zing! Went The Strings of My Heart” (cz??? ?cie?ki d?wi?kowej do filmu ?Listen Darling”). W
1932
roku
Duke Ellington
dokonał przypadkowego nagrania stereofonicznego ? firma nagraniowa RCA Victor u?ywała wtedy (dla bezpiecze?stwa) dwoch urz?dze? nagrywaj?cych wraz z dwoma wzmacniaczami i mikrofonami, ktore były w pewnej odległo?ci od siebie. Poniewa? z obu matryc tłoczono płyty, mo?liwe stało si? dopasowanie obydwu nagra? i uzyskanie efektu stereofonii
[4]
- Pierwsza polska płyta stereofoniczna z komentarzem
Jerzego Waldorffa
STXL001 ukazała si? w roku 1962
[5]
Komentarz Jerzego Waldorffa
ⓘ
Komentarz Jerzego Waldorffa
- Proces wprowadzania stereofonii do
telewizji
zapocz?tkowały
Japonia
i
RFN
[2]
.
- W roku
1982
szacowano, ?e wprowadzenie stereofonii do TV w Polsce poci?gnie za sob? wzrost ceny odbiornikow od 15 do 25%
[2]
.