De
Koerden
(
Koerdisch
: ???? Kurd) zijn een
volk
verspreid over verschillende landen, met ruim 45,6
[7]
miljoen
[8]
mensen die voornamelijk in het
Midden-Oosten
wonen. Begin 2017 verblijven naar schatting anderhalf miljoen Koerden in
Europa
.
[7]
Ze stammen af van verschillende etnische groepen, waaronder de
Meden
, de
Guti
en de Carduchi.
[9]
De Koerden zijn in de meerderheid in de autonome regio van
Iraaks-Koerdistan
en zijn een belangrijke minderheid in de buurlanden
Turkije
,
Syrie
en
Iran
, waar de Koerdische nationalistische bewegingen blijven vechten voor meer vrijheden.
De herkomst van de Koerden is niet geheel duidelijk. Volgens de Koerdische professor Mehrdad M.R. Izady zijn de Koerden de afstammelingen van de volkeren die zich in de loop van duizenden jaren vestigden in de geografische
landstreek
die
Koerdistan
heet.
[9]
Hun taal, het
Koerdisch
, waarvan meerdere varianten en
dialecten
bestaan, is net als het
Perzisch
een
Indo-Iraanse taal
. De Indo-Iraanse talen vormen, net als de
Germaanse talen
, waartoe het
Nederlands
behoort, een subgroep binnen de
Indo-Europese talen
.
De Koerden wonen in Turkije, Syrie,
Irak
(
Koerdische Autonome Regio
), Iran,
Armenie
en in de vroegere
Sovjet-Unie
. Er is ook een Koerdische
diaspora
, die vooral in Noord-Amerika en Europa woont.
[10]
De Koerden vormen een van de volkeren die een eigen taal en cultuur hebben, maar geen eigen staat. In Irak hebben de Koerden, na de val van het regime van
Saddam Hoessein
, verregaande
autonomie
verworven.
Aan het begin van de
20e eeuw
, toen het
Ottomaanse Rijk
werd opgedeeld, was in het
Verdrag van Sevres
(1920) autonomie voor de Koerden voorzien, met de mogelijkheid tot onafhankelijkheid na enkele jaren. Hiervan is niets terechtgekomen, omdat het verdrag nooit
geratificeerd
is door het
Turkse parlement
. Door de opstand van Turkse patriotten onder leiding van
Ataturk
is het verdrag nooit rechtsgeldig geworden. De
Vrede van Lausanne
in 1923, die de grenzen van het moderne Turkije vastlegde, repte met geen woord over de Koerden.
De meeste Koerden zijn religieus. Circa 90% is
moslim
en ook zijn veel Koerden
jezidi's
. Een zeer klein deel, circa 0,03%, is
christelijk
en er bestaat zelfs een kleine
joodse
minderheid. Van deze laatste groep is sinds de onafhankelijkheid van
Israel
een deel naar dit land geemigreerd.
In de
7e eeuw
hebben de meeste Koerden zich bekeerd tot de
islam
na de
Arabische veroveringen
. Vroeger hadden de Koerden het
zoroastrisme
als geloof.
Het streven te komen tot een Koerdische staat, Koerdistan, wordt door diverse landen in de regio gezien als bedreiging van de integriteit van hun grondgebied en hun stabiliteit.
Koerden (inclusief
Zaza
) vormen ongeveer 15% tot 20% van de Turkse bevolking (12 tot 16 miljoen personen). Ze wonen hoofdzakelijk in het oosten en zuidoosten van Turkije, maar er zijn ook significante Koerdische gemeenschappen in grote steden in het westen van het land, waaronder
Istanboel
(c. 15%) en
Izmir
. In
Centraal-Anatolie
wonen ongeveer 2 miljoen
Centraal-Anatolische Koerden
. Veel Koerden uit Turkije zijn geemigreerd naar andere landen zoals landen in
West-Europa
. In landen als
Nederland
,
Belgie
,
Duitsland
,
Zwitserland
en
Oostenrijk
woont een grote Turkse minderheid. Een deel van deze
gastarbeiders
zijn echter geen etnische Turken maar Koerden.
[11]
De Koerden hebben een moeilijke tijd gehad met de regering van Turkije. Vroeger, toen het
Ottomaanse Rijk
er was, mochten de verschillende volkeren hun eigen ding doen, zolang ze maar luisterden naar de leiders. Maar toen het moderne Turkije werd opgericht, veranderde dit. De Turkse regering deed alsof de Koerden er niet waren en wilde niet erkennen dat ze bestonden.
Na de Turkse nederlaag in de
Eerste Wereldoorlog
werd in 1920 de
Vrede van Sevres
getekend tussen de
Geallieerden
en het
Ottomaanse Rijk
. Krachtens dit verdrag zou Turkije veel territorium verliezen en er zou onder andere een lokaal
autonoom
Koerdistan ontstaan, met uitzicht op onafhankelijkheid indien aan bepaalde voorwaarden zou worden voldaan. Het aan de Turken opgelegde verdrag werd echter nooit bekrachtigd door het Turkse parlement. Turkse patriotten onder leiding van Ataturk vonden het verdrag echter onaanvaardbaar. Er werd een onafhankelijkheidsoorlog gevoerd (1919-1923) die door Turkije werd gewonnen.
In het nieuwe vredesverdrag, de
Vrede van Lausanne
, was geen sprake meer van een Koerdistan. Vanaf 1924 was
Ataturk
het nieuwe staatshoofd en volgens hem pasten Koerden niet binnen zijn ideaal van een "Turkse
natiestaat
", waarbinnen volgens Ataturk alleen "Turken" woonden. Het woord "Turk" is in de grondwet als volgt gedefinieerd: iedereen die in Turkije woont wordt Turk genoemd. De discussie die dit tot gevolg heeft is of het woord "Turk" een nationaliteit is of aan een etnische afkomst refereert. Ataturk en zijn opvolgers waren voorstander van Turks
nationalisme
om hiermee de nieuwe staat te versterken. Hierbij werden minderheden, zoals Koerden en ook
Armeniers
, cultureel onderdrukt en gedwongen zich te
assimileren
met de Turkse meerderheid.
In de beginjaren van de staat Turkije vond een serie opstanden onder sommige Koerden plaats. De eerste opstand was de Kocgiri opstand van
alevitische
Koerden, die een onafhankelijk Koerdistan tot doel hadden. Deze opstand werd neergeslagen door Turkije. De tweede opstand stond onder leiding van
sjeik Said
, een soennitische Koerdische geestelijke. Ook deze opstand werd onderdrukt en sjeik Said werd gearresteerd en opgehangen. Bij de derde opstand, in 1927, riepen de Koerden in het noordoosten van het land de
Republiek Ararat
uit. Zij werden in 1930 op bloedige wijze verslagen door het
Turkse leger
. Eind van de jaren '30 brak in de stad
Tunceli
de
opstand van Dersim
uit en ook deze opstand werd wederom onderdrukt. Hierna besloten de Koerden voorlopig geen nieuwe opstanden meer te ondernemen en deze situatie duurde een tijdlang voort. Bij sommige Koerden bleef het onafhankelijkheidsstreven echter leven en na 40 jaar werd de Koerdische partij
PKK
opgericht, die openlijk de Koerdische onafhankelijkheid met geweld begon na te streven.
In de
volkstellingen
tot 1965 werden de etnische minderheden van Turkije geregistreerd. In de
jaren dertig
en
veertig
werden de Koerden daarbij als "Bergturken" (
da?lı
) geregistreerd. Sommige Turkse taalkundigen probeerden - met officiele steun van de Turkse overheid - zelfs aan te tonen dat het Koerdisch een dialect zou zijn van het Turks.
[12]
In de
jaren tachtig
werd een nieuw
eufemisme
bedacht voor de Koerden; ze werden sindsdien geregistreerd als "Oostelijke Turken" (
do?ulu
). Een aantal medewerkers van de SIS (Turks Bureau voor de Statistiek) die het bij de volkstelling van 1985 mogelijk wilden maken aan burgers in de volkstellingslijsten aan te geven dat ze als tweede taal Koerdisch spraken, werden hiervoor door de staat aangeklaagd. De Turkse
grondwet
kent naast een artikel tegen discriminatie op basis van taal ook een aantal artikelen die het openbaar gebruik van talen die zijn "verboden bij wet" verbieden.
[13]
Deze wetten zijn in de praktijk niet ingezet in rechtszaken, maar werden tot 1991 wel ingezet bij de argumentatie voor het arresteren van Koerdische burgers.
De Koerden hebben in Turkije wel de hoogste posities kunnen bereiken, zoals
president
,
premier
, vicepremier of legerleider. In 1983 werd
Turgut Ozal
premier van Turkije. Hij was gedeeltelijk van Koerdische komaf en was tussen 1989 en 1993 president van het land.
[14]
Onder zijn bewind verbeterde de situatie zich enigszins en mocht bijvoorbeeld het woord 'Koerden' weer gebruikt worden. Wel bleef de situatie met betrekking tot de taaldiscriminatie ook onder zijn bewind bestaan. Koerdische gevangenen werden bijvoorbeeld in de
jaren negentig
nog steeds gedwongen om Turks te gebruiken in hun gesprekken met hun advocaten en bezoekende familieleden; zelfs al spraken ze de taal niet.
[15]
Er zijn ook Koerden die streven naar een onafhankelijke staat zoals de Koerdische afscheidingsbeweging
PKK
en andere afscheidingsbewegingen. De PKK, die opgericht werd in 1978, voert in Turkije sinds 1984 een gewapende strijd voor Koerdische onafhankelijkheid. De strijd die de Koerdische PKK sindsdien heeft geleverd, heeft al vele levens gekost, aan beide kanten. Tussen 1984 en 1999 stierven bij de gevechten tussen het Turkse leger en de PKK ruim dertigduizend mensen en werden door het Turkse leger meer dan drieduizend dorpen van de kaart geveegd.
[16]
De PKK is als een
terroristische
groepering aangeduid in de Verenigde Staten en Turkije.
[17]
Ook de
Europese Unie
kwalificeerde de PKK in 2002 als zodanig.
[18]
In april 2008 werd de Europese Unie echter door het Europese Gerechtshof in eerste aanleg gelast deze beslissing ongedaan te maken - niet omdat de organisatie van karakter was veranderd maar omdat er procedurefouten waren gemaakt. In januari 2009 werd de PKK weer opgenomen op de terreurlijst van de Europese Unie. In Nederland komt de PKK nog steeds voor op de door de
Nationaal Coordinator Terrorismebestrijding
(NCTb) samengestelde lijst van terroristische organisaties.
Nog steeds is het Koerdische gebied erg achtergesteld. Het percentage
analfabeten
is bijvoorbeeld drie keer hoger dan in het westen van Turkije, het inkomensniveau is een stuk lager en de zuigelingensterfte is er hoger. In de grondwet wordt tot op heden geen melding gemaakt van Koerden, net zomin dat geldt voor alle andere minderheidsgroepen. Gebruik van het Koerdisch bij officiele gelegenheden is verboden en tot 1991 was het zelfs helemaal verboden Koerdisch te spreken. Vooral onder druk van Europese mensenrechtenorganisaties en het Turkse verlangen om het lidmaatschap van de Europese Unie te verwerven wordt de minderheden in Turkije toch langzaam meer vrijheden toegestaan. Sinds 25 december 2008 (testfase) wordt er in het Koerdisch uitgezonden. Per 1 januari 2009 officieel via
TRT
?e? ofwel TRT6.
[19]
Vanaf 10 januari 2015 heet de televisiezender TRT Kurdi.
[20]
Per 21 maart 2015 is er ook een televisiezender gericht op kinderen; Zarok TV. Er wordt in
Kurmanci
,
Zazaki
en
Sorani
uitgezonden.
[21]
In 2009 stelde de AKP-regering dat de Koerdische kwestie langs democratische weg opgelost zal worden. Een staatsuniversiteit in Zuid-Turkije, waar veel Koerden wonen, heeft een postdoctorale opleiding opgezet, waar in het Koerdisch, Perzisch, Arabisch en Aramees wordt lesgegeven.
[22]
Onder de regimes van premier
Recep Tayyip Erdo?an
werden er betrekkelijk goede relaties ontwikkeld met de Koerdische Autonome Regio in Irak.
In 1970 werd in Irak officieel een autonome regio voor de Iraakse Koerden ingesteld, met een eigen parlement. In werkelijkheid was er geen enkele autonomie: het bestuur werd tot de
Golfoorlog van 1990-1991
geheel beheerst door getrouwen van Saddam Hoessein.
In de jaren tachtig van de 20e eeuw werden opstandige Koerden door het bewind van Saddam Hoessein met harde hand aangepakt. Vanwege
gifgasaanvallen op de burgerbevolking
werd het plaatsje
Halabja
hier symbool van.
Na
Operatie Provide Comfort
(1991) viel een deel van het door Koerden bewoonde gebied buiten de invloedssfeer van de regering in
Bagdad
. Na gewelddadigheden tussen regeringstroepen en opstandelingen werd een ongemakkelijke machtsbalans ingesteld; Bagdad trok zijn troepen terug maar legde een blokkade om het gebied. Onder bescherming van
Operatie Provide Comfort II
konden de
Koerdische Democratische Partij
en de
PUK
hun machtsbasis uitbouwen. In 1994 en 1996 trokken zij tegen elkaar ten strijde, voornamelijk uit economische motieven. Het einde van het onderlinge geweld werd in 1998 door het
Akkoord van Washington
bezegeld.
Tijdens de
Irakoorlog
van 2003 vochten de Koerdische
Peshmerga
met de
multinationale troepenmacht in Irak
tegen het regime van Saddam Hoessein. Na de oorlog werd de Koerdische Autonome Regio ingesteld. Op nationaal niveau werden de Koerden vertegenwoordigd in het parlement.
Jalal Talabani
werd in 2005 de eerste Koerdische president van Irak.
In Iran wonen ongeveer 7,98 miljoen Koerden
[2]
, voor het grootste deel in het noordwesten van het land.
In de chaos die op de
Eerste Wereldoorlog
volgde, grepen Koerdische stammen de kans autonoom te worden. De strijd kende een hoogtepunt toen in 1926 een Perzische prins (
sjehzade
) uit de afgezette
Kadjar-Dynastie
vanuit Irak een opstand ontketende in Iraans Koerdistan. Daaraan kwam een einde in 1926-1927 toen de nieuwe sterke man van Iran,
Reza Pahlavi
, met een modern nationaal leger de tribale strijdkrachten bedwong. De Koerdische
nomaden
werden gedwongen zich blijvend te vestigen in dorpen in een centraal deel van Iran.
In 1942 richtte een groep Koerden in
Mahabad
de
Komalaye Jiani Kurdistan
("Comite voor de Wedergeboorte van Koerdistan") op, met als voorman de religieuze leider
Qazi Mohammed
. De invloed van dit comite breidde zich (ondergronds) snel uit. In 1945 ging het op in een Koerdische Democratische Partij. Op 22 januari 1946 werd Qazi Mohammed in Mahabad tot president van de
Republiek Mahabad
uitgeroepen. Hij eiste van de centrale regering in
Teheran
vergaande regionale autonomie. De Iraanse premier Qavam verklaarde dat dit alleen kon gebeuren na vrije verkiezingen onder leiding van Iraanse troepen. Onder dat voorwendsel trokken in december 1946 Iraanse troepen Koerdistan binnen. Qazi Mohammed werd ter dood veroordeeld en opgehangen. Koerdistan bleef verdeeld over vier Iraanse provincies.
In 1961 brak in buurland Irak een opstand uit onder de Koerden, onder leiding van moellah
Mustafa Barzani
. De Iraanse regering wist Barzani zover te krijgen zijn Iraanse bondgenoten tot rust te manen in ruil voor Irans steun aan het Koerdische verzet in Irak. Eind jaren zestig leefde echter in Iran de weerstand weer op tegen het regime. De KDPI kwam onder leiding van radicalen, die op congressen in 1971 en 1973 besloten tot gewapend verzet met Koerdische autonomie als doel. Na de val van het sjah-regime in 1979 kon de KDPI openlijk als partij functioneren. Inmiddels was de Islamitische Revolutie in volle gang. Veel Koerden, van wie de meerderheid
soennieten
zijn, verzetten zich tegen deze totalitaire sjiitische beweging, waarop de KDPI opnieuw werd verboden. In april 1980 kondigde de Iraanse regering een economische blokkade van de Koerdische gebieden af.
Toen in september 1980 de Iraans-Iraakse oorlog uitbrak, legerde Iran troepen in Koerdistan. De Koerden verzetten zich en het lukte de KDPI in de bergen enkele 'bevrijde zones' in te stellen. Bagdad steunde de Iraanse Koerdische rebellen en de KDPI kon haar centrale hoofdkwartier dicht bij de grens in Irak vestigen. Teheran steunde daarentegen de Iraakse KDP. Het kwam verscheidene malen tot bloedige conflicten tussen deze aanvankelijk zo met elkaar verbonden groepen. Na de dood van Khomeini zocht KDPI-leider Ghassemlou contact met Teheran. Via bemiddeling van de Weense universitaire docent en Koerd dr. Rasoul kwam het tot een gesprek tussen Ghassemlou en twee Iraanse diplomaten. Tijdens deze ontmoeting op 13 juli 1989 werden Ghassemlou, een medewerker en bemiddelaar Rasoul doodgeschoten. In 1992 werd in Berlijn de opvolger van Ghassemlou tijdens een soortgelijke ontmoeting vermoord. De Iraanse regering ontkende elke betrokkenheid bij de aanslagen, die vrijwel zeker door de Iraanse geheime dienst werden uitgevoerd. Sindsdien is de KDPI verzwakt.
Op dit moment is vooral de
Partij voor een vrij leven in Koerdistan
(PJAK), de overkoepelende partij van de PKK, actief. Net als de PKK strijdt de PJAK vooral in de bergen.
De Koerden vormen de grootste etnische minderheid in Syrie. Zij vormen circa tien procent van de bevolking en leven voornamelijk in het noordoosten van het land. De meesten van hen zijn
soennitische
moslims
, er zijn ook
jezidische
Koerden in Syrie. Een heel klein aantal van hen zijn
christenen
en
alevieten
.
Tijdens de
Syrische Burgeroorlog
hebben de Syrische Koerden kans gezien om een autonoom gebied te realiseren genaamd
Rojava
.
[23]
[24]
De Sovjetvolkstelling van 1926 registreerde bijna 100.000 etnische Koerden in de
Sovjet-Unie
; deze Koerden leefden nagenoeg uitsluitend in de
Transkaukasische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek
. In 1920 werden twee Koerdische bewoonde gebieden, Jewanshir (hoofdstad
Kalbajar
) en Oost-Zangazur (hoofdstad
Lachin
), gecombineerd om van 1923 tot 1929 de "Koerdische Okroeg" (of "Rood Koerdistan") te vormen. In de Koerdische Okroeg vormden de 37.200 etnische Koerden ruim 70% van de in totaal 51.400 inwoners. In 1937, tijdens het
stalinisme
, werden tienduizenden etnische Koerden in en rondom
Nachitsjevan
(tegenwoordig: gebied tussen
Armenie
en
Azerbeidzjan
) het slachtoffer van geweld en gedwongen deportaties naar onder andere
Turkmenistan
,
Kazachstan
en
Kirgizie
. In 1944 vond een tweede gedwongen deportatie van de overgebleven Koerden - dit keer uit wat nu
Georgie
is - plaats. Tienduizenden Koerden kwamen tijdens deze gedwongen deportaties - die veelal plaatsvonden in erbarmelijke omstandigheden in treinwagons - om het leven door infecties, honger en geweld.
Tijdens de
Oorlog in Nagorno-Karabach
vluchtten tienduizenden (islamitische) Koerden (tezamen met
Azerbeidzjanen
) uit de door Armenie gecontroleerde gebieden, waardoor tientallen dorpen in dit gebied ontvolkt zijn geraakt. De meeste Koerdische vluchtelingen en ontheemden vestigden zich
A?cab?di
(Azerbeidzjan), waar ze in de
twintigste eeuw
nog in vluchtelingenkampen verblijven. In de
Sovjetvolkstelling 1989
werden 152.717 Koerden geregistreerd, waarvan de grootste gemeenschappen in de
Armeense Socialistische Sovjetrepubliek
(56.127 personen, met name
Jezidi's
), de
Georgische Socialistische Sovjetrepubliek
(33.331 personen), de
Kazachse Socialistische Sovjetrepubliek
(25.425 personen), de
Kirgizische Socialistische Sovjetrepubliek
(14.262 personen) en de
Azerbeidzjaanse Socialistische Sovjetrepubliek
(12.226 personen).
[25]
[26]
Tijdens de etnische spanningen tussen
Kirgiezen
en
Oezbeken
in juni 1990 in de buurt van de
Vallei van Fergana
, verhuisden veel Koerden vanuit Kirgizie naar Kazachstan. Zo woonden er in 2020 officieel 47.153 Koerden (0,3% van de bevolking) in Kazachstan. In de
Russische volkstelling van 2010
werden 63.818 Koerden geteld (waaronder 40.586
Jezidi's
), terwijl er in
Armenie
in 2011 35.308 Jezidi's en 2.162 Koerden werden geregistreerd.
[27]
Georgie
had in de census van 2014 ruim 12.000 Koerden, waarvan het overgrote deel in
Tbilisi
woonde, terwijl er in Azerbeidzjan volgens officiele cijfers slechts 6.100 Koerden zijn overgebleven.
[28]
[29]
In veel landen, zoals Nederland en Belgie, wonen Koerdische vluchtelingen. Het aantal Koerdische Irakese vluchtelingen alleen al wordt geschat op 22.800.
[30]
In Nederland leven momenteel ongeveer 70.000 Koerden. Duitsland heeft de grootste Koerdische gemeenschap in Europa; er wonen ongeveer een half miljoen Koerden. Ook in de
Verenigde Staten
wonen veel Koerden; vooral de stad
Nashville
heeft een grote Koerdische gemeenschap. Daarnaast vestigden veel Koerden zich in
Frankrijk
,
Griekenland
, Oostenrijk,
Rusland
,
Verenigd Koninkrijk
en
Zweden
.
- Luc Pauwels,
Geschiedenis van de Koerden. De strijd van een volk voor een eigen staat
, 2022.
ISBN 9789464621105
Bronnen, noten en/of referenties
- ↑
(
en
)
CIA World Factbook: Turkey
(gearchiveerd)
- ↑
a
b
(
en
)
CIA World Factbook: Iran
(gearchiveerd)
- ↑
(
en
)
CIA World Factbook: Iraq
(gearchiveerd)
- ↑
(
en
)
Where are the Syrian Kurds heading amidst the civil war in Syria?
opendemocracy.net (gearchiveerd)
- ↑
(
en
)
Studying the Kurds in Syria: Challenges and Opportunities
siue.edu (gearchiveerd)
- ↑
(
en
)
Central intelligence agency
CIA World Factbook: (gearchiveerd)
- ↑
a
b
(
en
)
The Kurdish population
.
Institutkurde.org
.
Gearchiveerd
op
7 juni 2023
. Geraadpleegd op
14 juni 2023
.
- ↑
Raad van Europa: The cultural situation of the Kurds
- ↑
a
b
(
en
)
'Origin of The Kurds' door prof. Mehrdad A. Izady
Kurdistanica.com (gearchiveerd)
- ↑
(
en
)
The Kurdish Diaspora
Kurdish Institute of Paris.
Gearchiveerd
op 30 mei 2023.
- ↑
Ook andere etnische minderheden als
Pontische Grieken
,
Arabieren
en
Assyriers
maken deel uit van de West-Europese "Turken".
- ↑
In werkelijkheid betreft het een
Indo-Europese taal
, die verwant is aan het
Perzisch
. Als Indo-Europese taal is het Koerdisch zelfs meer verwant aan het Nederlands dan aan het Turks.
- ↑
Wet nr. 2932, die tussen 1980 en 1991 gold, verbood zelfs het gebruik van de taal thuis.
- ↑
(
en
)
Three Legacies: Ataturk, Inonu, and Ozal and the Making of the U.S.-Turkish Relationship
. Washington Institute (
19 juni 2006
).
- ↑
(
en
)
Country Studies:
Turkey: Linguistic and Ethnic Groups
(Library of Congress van de Verenigde Staten)
- ↑
Bart De Schrijver
,
De zaak-Ocalan: Turkije, het Westen en de Koerden. Koerden werden plotseling 'Bergturken'
. Veto (nummer 11 (maandag 29 november 1999), jaargang 26 - 1999-2000). Geraadpleegd op
27 april 2007
.
- ↑
Foreign Terrorist Organizations
United States Department of State
, Geraadpleegd op 14 februari 2020.
Gearchiveerd
op 14 februari 2020.
- ↑
Terrorismebestrijding in de EU
Europese Raad
, Geraadpleegd op 14 februari 2020.
- ↑
(
tr
)
TRT'nin Kurtce TV'si yayına ba?ladı
, cnnturk.com, 1 januari 2009.
Gearchiveerd
op 3 oktober 2022.
- ↑
(
tr
)
TRT6 TV‘nin ismi de?i?ti
, cumhuriyet.com, 11 januari 2015.
Gearchiveerd
op 14 februari 2020.
- ↑
(
tr
)
Turkiye'nin ilk Kurtce cocuk kanalı Zarok TV Nevruz'da yayına ba?lıyor
bbc.com, 20 maart 2015.
Gearchiveerd
op 27 mei 2023.
- ↑
ANP
,
Turkije staat Koerdisch onderwijs toe
.
Trouw
(
11 september 2009
). Geraadpleegd op
8 mei 2021
.
- ↑
Syrische leger draagt stad Kobani over aan Koerdisch bestuur
, Mediawerkgroep Syrie, 19 juli 2012.
Gearchiveerd
op 30 april 2023.
- ↑
(
en
)
Murat Karayilan: Hoping for a Kurdish Spring
, Al Jazeera, 13 oktober 2012.
Gearchiveerd
op 1 augustus 2018.
- ↑
(
ru
)
Volkstellingen van de Sovjet Unie (1926-1989)
.
Gearchiveerd
op 2 juni 2023.
- ↑
(
ru
)
Volkstelling van 1989
.
Gearchiveerd
op 2 juni 2023.
- ↑
(
ar
)
Volkstelling van 2011
- ↑
(
en
)
Population statistics of Eastern Europe (pop-stat.mashke.org) :
Ethnic composition of Azerbaijan 2009
.
Gearchiveerd
op 1 juni 2023.
- ↑
(
en
)
United Nations Statistics Division, Demographic Statistics:
Population by national and/or ethnic group, sex and urban/rural residence
.
Gearchiveerd
op 18 augustus 2023.
- ↑
Anja van Heelsum
,
Migrantenorganisaties in Nederland
. FORUM instituut voor multiculturele ontwikkeling (2004).
Gearchiveerd
op
18 mei 2021
. Geraadpleegd op 18-05-2021.
|