Ме?ународен монетарен фонд

Кратенка	ММФ
Основана	27 декември 1945  ( 1945-12-27 )
Вид	финансиска институци?а
Правен статус	оперативна
Седиште	Вашингтон , САД
Регион	Во светот
Членство	190 зем?и
Службени ?азици	англиски
Директор	Кристалина Георгиева
Главно тело	Одбор на директори
Бу?ет	$1,2 мили?арди
Вработени	2400
Мреж. место	imf.org

Ме?ународниот монетарен фонд (ММФ) е ме?ународна организаци?а ко?а го надгледува глобалниот финансиски систем , девизните курсеви и билансите на пла?а?а на зем?ите, а исто така нуди техничка и финанскиска поддршка кога им е потребна на зем?ите-членки. Седиштето на ММФ е во Вашингтон . ММФ се опишува себеси како ?организаци?а на 185 држави, кои работат на глобална финансиска соработка, финансиска стабилност , олеснува?е на ме?ународната тргови?а , промоци?а на вработува?ето и на економскиот раст , и намалува?е на корупци?ата “. Од сите членки на ОН само Северна Коре?а , Куба , Лихтеншта?н , Андора , Монако , Тувалу и Науру не се членки во ММФ и не се застапени преку други членки. ММФ заедно со Ме?ународната банка за обнова и разво? (познати како ?Бретонвудски близнаци“) делуваат заедно, со цел воспоставува?е стабилен систем на ме?ународни односи.

ММФ има три цели: унапредува?е на ме?ународната монетарна соработка и стабилност на ме?ународните монетарни односи со цел спречува?е на девалвациите на националните валути и помош во создава?ето на мултилатерален систем на пла?а?е во однос на монетарните трансакции ме?у зем?ите-членки и отстранува?е на девизните ограничува?а кои се пречка за светската тргови?а. Фондот е посебно правно лице, со право да склучува договори и да располага со движен и недвижен имот.

Истори?а и организаци?а [ уреди | уреди извор ]

Почетоци и развива?е [ уреди | уреди извор ]

Во Големата депреси?а во триесеттите години на XX век , економските активности на водечките индустриски нации доживеа?а голема рецеси?а . Предноста на побогатите држави во однос на другите зем?и ?а стекнаа со тргува?е без рестрикции, а иако ?големината на питата” е зголемена во зависност за ово? ист како и другите придобивки дадени на една зем?а. Светската тргови?а, вработеноста и животниот стандард во многу зем?и нагло се намали?а. За време на Втората светска во?на водечките со?узнички држави разгледуваа различни планови да ги вратат во ред мегународните монетарни врски и тоа го стори?а на Бретонвудската конвенци?а каде беше формиран Ме?ународниот монетарен фонд. Основачките зем?и членки изгласаа нацрт-повелба за создава?е мегународна институци?а ко?а треба да го наб?удува ме?ународниот монетарен систем и да ги елиминира девизни рестрикции.

Ме?ународниот монетарен фонд е формиран на 27 декември 1945 година, кога првите 29 зем?и ?а потпишаа спогодбата. Статутарните одредби на ММФ денес се исти како оние кои биле формулирани во 1945 година. Договорот во Бретон Вудс, исто така, повикувал на систем на фиксни девизни курсеви кои би биле уредени од страна на ММФ. Според ово? договор, сите зем?и требало да ?а фиксираат вредноста на сво?ата валута со златото , но од нив не се барало да ги заменуваат своите валути за злато. Друг аспект на Бретонвудскиот договор бил посветеноста девалваци?ата да не се користи како оруж?е за конкурентна трговска политика . Ме?утоа, ако една валута стане премногу слаба за да се брани, би била дозволена девалваци?а до 10%, без некакво формално одобрение од страна на ММФ. За поголеми девалвации било потребно одобрение од ММФ.

Развива?е и проширува?е [ уреди | уреди извор ]

По Втората светска во?на, вли?анието на ММФ во глобалната економи?а посто?ано растело, а тоа било придружено со зголемува?е на бро?от на зем?ите-членки. Во 1995 година, ММФ почнал да работи на стандарди за проширува?е на обемот на ?авнооб?авените економски и финансиски податоци на неговите членки. Притоа, ММФ и Финансискиот комитет (IMEC) го потпишаа нацртот на стандардите кои беа поделени во два дела, и тоа: главни податоци на системот за проширува?е и специ?ални податоци за стандардите за проширува?е. Во 1996 и во 1997 година, Извршниот одбор на ММФ ги одобри двата дела ?Главни податоци на системот за проширува?е и ?Специ?ални податоци за стандардите за проширува?е“.

Организаци?а и раководе?е [ уреди | уреди извор ]

ММФ е организиран на принципот на акционерско друштво . Оттука, одлучува?ето во ММФ не е засновани врз принципот ?една зем?а-еден глас“, туку бро?от на гласовите на членките е различен, во зависност од нивната квота. По правило, секо?а зем?а располага со 250 почетни гласови и со еден дополнителен глас на секои 100 000 специ?ални права на влече?е , т.е. на секои 10 000 долари од вредноста на не?зината квота. ММФ има десет функционални сектори: администраци?а, средишна банка, девизни и трговски работи, надворешни односи, фискални работи, структура на ММФ, правни работи, истражувачки работи, управа, сметководство и финансии. ^[1] Во однос на распределбата на гласовите, САД имаат 16,52% од гласовите, а потоа доа?аат ?апони?а (6,15%), Кина (6,09%), Холандско-белгиската конституенца (5,43%), Германи?а (5,32%) и конституенцата предводена од Шпани?а и Мексико (5,31%). ^[2]

Според член 20, став 1, од Статутот на ММФ, неговата раководна структура се состои од: ^[3]

• Одборот на гувернери (Board of Governors) е на?високото раководно тело, а се состои од претставници на сите зем?и-членки. Секо?а зем?а-членка именува гувернер и негов заменик (обично, тоа се министерот за финансии и гувернерот на централната банка ) кои ?а претставуваат во Фондот. Од редовите на гувернерите се избира претседател на одборот. Одборот на гувернерите се состанува редовно, еднаш годишно, заедно со Одборот на гувернерите на Светската банка . Притоа, секои две години, тие состаноци се одвиваат во Вашингтон (Washington D.C.), а секо?а трета година надвор од САД .
• Извршниот одбор (Executive Board) е одговорен за воде?е на тековните работи, како и за подготовка на годишниот извешта? во ко? се дискутираат сите активности на Фондот и се даваат препораки за решава?е на тековните проблеми. То? се состои од 24 извршни директори, од кои 5 се именувани од членките со на?високи квоти, а останатите ги претставуваат групите на зем?и кои се така организирани што имаат приближно еднаква мо? за гласа?е. Извршните директори го претставуваат ММФ во своите зем?и или групите зем?и кои ги имаат избрано, но ги претставуваат и интересите на тие зем?и во Фондот. Извршните директори го избираат раководниот директор. Извршниот одбор одржува на?малку три состаноци неделно на кои ги разгледува тековните праша?а. ^[4]
• Раководниот директор (Managing Director) истовремено е претседател на Извршниот одбор и шеф на персоналот ко? е вработен во Фондот, а исто така е одговорен за организаци?а, именува?е и отпушта?е на вработените. Вообичаено, на оваа функци?а се бира личност ко?а доа?а од европска држава, а неговиот заменик е држав?анин на САД.

Во 2011 година, на чело на ММФ застанала Кристин Лагард , како прва жена-директор во истори?ата на оваа институци?а. Во 2016 година, таа била повторно избрана на оваа функци?а. ^[5]

ММФ е организиран во осум функционални оддели: ^[6]

• Финансиски оддел (ги обезбедува, управува и ги чува финансиските средства);
• Фискален оддел (дава политички и технички совети на зем?ите членки);
• Оддел на монетарниот и пазарот на капитал (го надгледува финансискиот сектор и пазарите на капитал, девизите, договорите и операциите, а воедно подготвува извешта? за светската финансиска стабилност);
• Правен оддел (ги советува мена?ментот, извршниот одбор и вработените за одредени закони, подготвува одлуки и други правни инструменти и им дава техничка помош на зем?ите членки);
• Стратешки, политички и надгледен оддел (ги изработува, вградува и проценува политиките на ММФ во поглед на надзорот и употребата на финансиските средства);
• Истражувачки оддел (врши надзор на светската економи?а, т.е економи?ата и политиката на зем?ите членки и ги презема потребните истражува?а во врска со праша?ата кои се важни за ММФ);
• Статистички оддел (ги развива ме?ународните методи и стандарди, обезбедува техничка помош и пракса за да се до?де до на?добрите економски и финансиски статистики ); и
• Институт на ММФ (овозможува пракса за макроекономските анализи и политики кои им се потребни на зем?ите членки и вработените).

Дополнително, ММФ има и четири оддели за поддршка: ^[7]

• Оддел за надворешни односи (негова работа е промовира?е на гра?анска толеранци?а и поддршка на ММФ и неговите политики);
• Технолошки и оперативен оддел (дава услуги во управува?ето со информациите, комуникаци?ата и помага во изградбата на делотворна работна околина);
• Оддел за секретери?ат (организира и известува за активностите на ММФ и го помага мена?ментот во подготовката на работните програми на извршниот одбор и останатите служби); и
• Кадровски оддел (ги обезбедува вработените со информации и личи услуги, ?а надгледува работата на вработените и дава можности за напредува?е во кариерата, образовни семинари и останати правни услуги).

Активности [ уреди | уреди извор ]

ММФ се грижи за глобалниот просперитет така што се залага за рамнотежен разво? и шире?е на светската тргови?а , стабилност на девизните курсеви , спречува?е на конкурентските девалвации поме?у државите и помага во остварува?е на рамнотежа во платниот биланс . Фондот насто?ува да ?а спречи по?авата на кризите и им дава технолошка и финансиска поддршка на зем?ите кои се сметаат за на?сиромашни и на?задолжени и имаат проблеми со билансот на пла?а?е. То? учествува во унапредува?е на пазарите на капитал преку начелото на транспарентност, а воедно ?а дефинира и либерализаци?ата на движе?е на капиталот. ^[8]

Основните цели на ММФ, наведени во статутот, се: ^{[9] [10]}

• Разво? на ме?ународната монетарна соработка;
• Олеснува?е и проширува?е на ме?ународната тргови?а, вработеноста и доходот;
• Поддршка на стабилноста на валутите;
• Воспоставува?е мултилатерален систем за пла?а?е за тековните трансакции и укинува?е на девизните бариери;
• Располага?е со средствата на Фондот за отстранува?е на нерамнотежата во платните биланси на зем?ите-членки.

Извори на средства на ММФ [ уреди | уреди извор ]

Посто?ат четири главни извори на средства на ММФ, кои се користат за дава?е на кредити на зем?ите-членки: ^[11]

• Упис на квотата на зем?ите-членки
• Поза?мува?е
• Такси за употреба на сопствените средства и доход од инвестициите
• Камата на средствата од посебните права за влече?е

Главниот извор на средствата на Фондот се членарините, т.е. квотите кои ги упла?аат членките. Составот на квотата, покра? собира?ето на средствата за финансира?е на активностите е важна и за управува?ето со Фондот, биде??и преку висината на уплатената квота се утврдува бро?от на гласови на поединечните членки. Членарините се пла?аат претежно во домашна валута со можност за пла?а?е во посебни права за влече?е или во други валути.

Видови заеми на ММФ [ уреди | уреди извор ]

Посебен начин на дава?е на финансиска помош на зем?ите-членки се остварува со продажба на валутите на другите членки или со посебни права на влече?е. Практично, Фондот им продава на зем?ите-членки валути или спци?ални права за влече?е во замена за нивната национална валута. ^[12] Средствата кои ги поза?мува Фондот се достапни само на кратки временски периоди. Зем?ите кои повлекле средства од Фондот мора постепено да ?а откупуваат сво?ата национална валута со други валути или со специ?ални права за влече?е. Тоа се нарекува ?откуп“ на националната валута, а всушност претставува отплата на поза?мените средства. До 1970 година, средствата на Фондот кои била наменети за врамнотежува?е на платните биланси (т.н. stand by договори) се вра?але за време пократко од една година, а подоцна нивните рокови биле продолжени до три години.

Фондот развил пове?е од 45 различни програми на дава?е помош на зем?ите-членки, а посебно во следе?е и оценува?е на нивната примена и спроведува?е на политика на стабилизаци?а. Некои од на?важните се следните: ^[13]

• Политика на резервна транша. Таа го претставува вишокот на национална валута ко?а Фондот ?а држи во своите општи средства при што Фондот нема право да испитува дали средствата ? се потребни на зем?ата-членка или не. За користе?ето на овие средства, зем?ата пла?а надомест.
• Кредитна транша и stand by договори. Тие претставуваат редовен начи за дава?е заеми, кои се достапни во четири транши, а секо?а од нив изнесува 25% од вредноста на националната квота на државата. Овие аранжмани траат од 12 до 18 месеци.
• Продолжени средства на Фондот. овие заеми имаат долг рок на користе?е, за зем?ите-членки можат да се повлекуваат и до 140% од националната квота.
• Компензаторни средства за финансира?е. Ова е посебен начин на задолжува?е, воведен во 1963 година, со ко? се обезбедуваат дополнителни средства на зем?ите-членки кои се производители на примарни производи.
• Средства за финансира?е кои служат како браник ( buffer ). Тие биле воведени во 1969 година како нов облик на олеснува?е во отплата на заемите.
• Дополнителни средства за финансира?е. Претставуваат финансиска помош за отстранува?е на исклучителна неранотежа на билансот на пла?а?е.

Заемите на ММФ имаат три намени: ^[14]

• да помогнат во приспособува?е на зем?ите кон различни шокови, помага??и им на зем?итечленки да ги избегнат поголемите нарушува?а во нивните економии
• да ги олеснат останатите видови на финансира?е, односно програмите на ММФ може да послужат како сигнал дека зем?ата ги прифатила препорачаните политики и на то? начин се стекнала со доверба ка? инвеститорите
• заемите на ММФ можат да помогнат во превенци?а на кризите.

Делува?е до денес [ уреди | уреди извор ]

Многу наб?удувачи во почетокот веруваа дека падот на Бретонвудскиот систем во 1973 година ?е ?а намали улогата на Ме?ународниот монетарен фонд во рамките на ме?ународниот монетарен систем. Првобитната функци?а на ММФ беше да обезбедува пулови со пари, од кои членките ?е можат краткорочно да се кредитираат, за да извршат приспособува?е на позици?ата во нивниот биланс на пла?а?а и да го одржат нивниот девизен курс.

До 2000 година, Ме?ународниот монетарен фонд имаше 183 членки, од кои во 75 зем?и ММФ имаше свои програми. Во 1997 година институци?ата го имплеменитраше сво?от на?голем пакет, одобрува??и пове?е од 110 мили?арди американски долари во вид на краткорочни заеми на три азиски зем?и кои беа во невола - ?ужна Коре?а , Индонези?а и Та?ланд . Активностите на ММФ се прошири?а поради тоа што периодични финансиски кризи продолжи?а да погодуваат многу економии во постбретонвудската ера, особено ме?у зем?ите во разво?. ММФ во пове?е наврати им даваше на заем пари на нациите кои минуваа низ финансиска криза, бара??и за возврат владите да донесат одредени макроекономски политики.

Покра? ова, во 1995 година, ММФ му поза?ми на Мексико пакет од 20 мили?арди американски долари, а подоцна на Руси?а ? даде заем од 10 мили?арди американски долари. Ме?утоа, овие пакети вклучуваа одредени услови. Општо земено, ММФ инсистира на комбинаци?а на цврсти макроекономски политики , вклучува??и намалува?е на ?авните расходи, повисоки каматни стапки ^[15] и цврста монетрана политика.

До кра?от на деведесеттите, ММФ беше вклучен во програми за кредитира?е на 75 зем?и во разво?, кои вкупно имаат 1,4 мили?арди лу?е. ММФ ги одредуваше макроекономските политики во тие зем?и, иако, според критичарите, како што е ?ефри Сакс , угледниот економист од Универзитетот Харвард, на ММФ со персонал кои брои помалку од 1.000 лу?е му недостасува потребната експертиза за да ?а извршува добро таа задача. Решението на Сакс за ово? проблем е ММФ да се реформира, така што да се ангажираат пове?е надворешни експерти и неговото работе?е да биде отворено за поголем надворешен надзор.

Ме?ународниот монетарен фонд нема принудна власт над зем?ите членки, но може да одбие да им за?ми пари на зем?ите членки кои не се согласуваат да ?а прифатат неговата политика, а како кра?но решение може да побара од зем?ите членки да се повлечат од организаци?ата. Критичарите на ММФ тврдат дека строгоста и мерките за приватизаци?а што им ги налага на зем?ите должнички, го намалуваат економскиот раст, ги продлабочуваат и продолжуваат финансиските кризи и прават сериозни тешкотии за на?сиромашните народи во светот.

Вли?ание и критика [ уреди | уреди извор ]

Ме?ународниот монетарен фонд е една од на?вли?ателните ме?ународни институции во светот ко?а единствено има право да врши контрола на финансиските и економските односки поме?у зем?ите членки. То? таа улога ?а има преку помага?ето на државите за стабилизира?е на своите девизни курсеви преку дава?е на поволни кредити. За Ме?ународниот монетарен фонд посто?ат поделени мисле?а. Првото сфа?а?е е во прилог на ММФ, а второто претставува критика на неговата де?ност

Гледиштето во прилог на ММФ е дека то? ги одржува светските економски и финансиски односи и им помага на државите во кризи. Наспроти тоа, критичарите на ММФ кажуваат дека ММФ, со дава?ето на кредити, ? наложува на државата каде да ги троши кредитите, што придонесува за забавен раст на тие економии. Исто така, критичарите му забележуваат на ММФ тоа што секо?а членка на ММФ мора да има девизни резерви кои ?е ги чува во неко?а странска банка, а тоа на штета на вложува?ето во сво?ата економи?а.

Една од критиките е дека Ме?ународниот монетарен фонд спрема макроекономската политика има пристап ?една големина им одговара на сите“, ко? не е соодветен за многу зем?и. По Азиската криза , критичарите тврдат дека цврстите макроекономски политики, наметнати од страна на ММФ, не се добро приспособени за зем?и кои не страдаат од прекумерно троше?е на државата и инфлаци?а, туку од должничка криза на приватниот сектор со дефлаторни призвуци. ММФ ги одбива овие критики. Според ММФ, клучна задача е да се врати довербата во вонот. Штом се постигне ова, вонот ?е закрепне од своите нивоа на прекумерна продажба. Ова ?е ?а смали големината на товарот на долгот на ?ужна Коре?а во доларска деноминаци?а, изразен во вони, што ?е им олесни на компаниите да го сервисираат сво?от долг во доларска деноминаци?а.

Втората критика упатена до Ме?ународниот монетарен фонд е дека не?зините напори за спасува?е, всушност, претставуваат влошува?е на проблемот, што ме?у економистите е познато како морален хазард. Морален хазард се ?авува кога лу?ето се однесуваат безоб?ирно, биде??и знаат дека ?е бидат спасени ако се случи нешто лошо.

Последната критика упатена до Ме?ународниот монетарен фонд е дека то? стана премногу мо?ен како за институци?а ко?а нема вистински механизам за сносе?е одговорност.

Наводи [ уреди | уреди извор ]

Надворешни врски [ уреди | уреди извор ]

• Офици?ална страница на ММФ
• Страница на ММФ посветена на односите со Република Македони?а

Литература [ уреди | уреди извор ]

• Игор ?анев, UN and the international financial and economic organizations, publ. Institute of Political Studies, Belgrade, 2004.