Латви?а

Уреди врски
Од Википеди?а ? слободната енциклопеди?а
(Пренасочено од Летони?а )
Република Летони?а
Latvijas Republika
Знаме Грб
Химна : 
Dievs, sv?t? Latviju!
Господ да ?а благослови Латви?а!
Податотека:Latvian National Anthem (instrumental).ogg

Местоположбата на  Латвија  (темнозелена) – на Европскиот континент  (светлозелена и темносива) – во Европската Унија  (светлозелена)  —  [Легенда]
Местоположбата на   Латви?а    ( темнозелена )

? на Европскиот континент    ( светлозелена и темносива )
? во Европската Уни?а    ( светлозелена )  ?  [ Легенда ]

Местоположбата на   Латви?а    ( темнозелена )

? на Европскиот континент    ( светлозелена и темносива )
? во Европската Уни?а    ( светлозелена )  ?  [ Легенда ]

Главен град
(и на?голем) 		Рига
56°57′N 24°6′E  /  56.950° СГШ; 24.100° ИГД  / 56.950; 24.100
Службен ?азик латвиски
Народности   62,1% Латви?ци
26,9% Руси
   3,3% Белоруси
   2,2% Украинци
   5,5% останати [1]
Демоним Латвиец / Летонец
Уредува?е Парламентарна република
 ?  Претседател Евика Сили?а
 ?  Премиер Едгарс Ринкевич
Независност од Руси?а и Германи?а  
 ?  Об?авена 18 ноември 1918  
 ?  Призната 26 ?ануари 1921  
 ?  Советско присво?ува?е 5 август 1940  
 ?  Германско присво?ува?е 10 ?ули 1941  
 ?  Второ присоединува?е кон СССР 1944  
 ?  Об?авена независност 4 ма? 1990  
 ?  Стапено во сила 6 септември 1991  
пристапила во ЕУ 1 ма? 2004
Површина
 ?  Вкупна 64,589 км 2  ( 124-та )
 ?  Вода (%) 1.5
Население
 ?  проценка за ?ули 2009 г. 2,231,503 [2]  ( 143-та )
 ?  Попис 2000 ppl 2,375,000 
 ?  Густина 36 жит/км 2  ( 166-та )
БДП  ( ПКМ ) проценка за 2008 г.
 ?  Вкупен $38.764 мили?арди [3]  
 ?  По жител $17,071 [3]  
БДП (номинален) проценка за 2008 г.
 ?  Вкупно $34.054 мили?арди [3]  
 ?  По жител $14,997 [3]  
?иниев коеф.  (2003) 37.7
среден
ИЧР (2013) ?  0.810 [4]
многу висок   · 48ма
Валута Евро ( € ) ( EUR )
Часовен по?ас EET ( UTC +2)
 ?  ( ЛСВ ) EEST  ( UTC +3)
Се вози на десно
НДД .lv
Повик. бр. 371

Латви?а или Летони?а [5] ( латвиски : Latvija ; ливонски : Le?m? ), офици?ално Република Латви?а или Република Летони?а ( латвиски : Latvijas Republika ; ливонски : Le?m? Vab?m? ) ? држава во Балтичкиот регион во Северна и Источна Европа . Латви?а се граничи со Естони?а на север, со Литвани?а на ?уг, со Руси?а на исток и со Белоруси?а на ?угоисток. На запад државата има излез на Балтичкото Море , преку кое поморски се граничи со Шведска . Вкупната површина на Латви?а изнесува 64.589 км 2 .

Доминантна етничка група во Латви?а се Латви?ците и се дел од балтичката група на народи. Културно, Латви?ците се поврзани со Естонците и Литванците , но не се генеолошки и лингвистички поврзани со Естонците. Ма?чин ?азик на Латви?ците е латвискиот ?азик ко? е на?голем и единствен службен ?азик во Латви?а. Литванскиот и латвискиот ?азик се единствените сe уште живи балтички ?азици . Латви?а е и дом на големи нелатвиска заедница, пред сe на голема руска малцинска заедница.

Латви?а е унитарна парламентарна демократи?а поделена на 118 општини. На?голем град во Латви?а е Рига , ко? воедно е и главен град на државата. Со своите 2.23 милиони жители, Латви?а е на?слабо населена држава во Европската Уни?а и со пад на населението од 14.9% од 1991 па до денес. [6] Латви?а е член на ООН од 17 септември 1991 , потоа член на ЕУ од 1 ма? 2004 и на НАТО од 29 март 2004 година.

По Втората светска во?на , Латви?а била под власт на СССР . Советската контрола на територи?ата на Латви?а траела до 1991 година. По период од стагнаци?а во раните 199о-ти, Латви?а забележала голем пораст на БНП-от, особено во периодот од 1998 до 2006. За време на финансиската криза од 2008 до 2010 година, Латви?а била една од на?погодените држави во ЕУ со пад на ПНД-от од 26.54%. [7] [8] БНП по глава на жител бил 49% од просекот на ЕУ во 2009 со што ?а прави трета на?сиромашна држава-членка на ЕУ. [9]

Истори?а [ уреди | уреди извор ]

Главна стати?а: Истори?а на Латви?а

Територи?ата на денешна Летони?а во минатото била позната и како Ливони?а . Во 13 век , овие територии паднале под вли?ание на германскиот рицарски орден Бра?а на мечот . Во XVIII век и XIX век била завладеана од страна на Руската Импери?а . По Првата светска во?на , Летони?а ?а об?вила сво?ата независност на 18 ноември 1918 година. На 17 ?уни , територи?ата и била анексирана од страна на СССР , и таа како таква се нарекувала Латвиска ССР . На 21 август 1991 година Летони?а ?а об?авила сво?ата независност. Во 2004 година станала членка на НАТО и ЕУ .

Географи?а и клима [ уреди | уреди извор ]

Главна стати?а: Географи?а на Латви?а
Карта на Латви?а.

Латви?а е држава ко?а се нао?а на источните брегови на Балтичкото Море . Територи?ата на Латви?а е составена од плодна почва , голем бро? низини и шумски предели. На?големи реки во Латви?а се Даугава , Лиелупе , Гау?а , Вента и Салаца . Брегот на Латви?а изнесува 531 километар.

Латви?а на запад излегува на Балтичкото Море, преку Ришкиот Залив . На север од државата се нао?а Естони?а , на исток е Руси?а , на ?уг е Литвани?а и на ?угоисток е Белоруси?а . Вкупната површина на Латви?а изнесува 64.589 км 2 , од кои 1.57 % се вода. На?голем град во државата е Рига , ко? воедно е и главен град.

Во поглед на дивиот свет, во Латви?а има диви елени, сви?и, мечки, рисови, лисици, дабари, волци и останати. [10] Бро?от на копнени цицачи во Латви?а изнесува 159 видови.

Латви?а има континентална клима со вли?ание на температурите од Балтичкото Море. Летата се топли, додека пролетта и есента се умерени. Зимите во Латви?а можат да бидат екстремно ладни и сурови поради самата местоположба на државата. Во Латви?а доминираат ладните ветришта од Руси?а .

Политички систем [ уреди | уреди извор ]

Главна стати?а: Политики на Латви?а

Латви?а е унитарна парламентарна демократи?а. Како на?високо законодавно тело во Латви?а е еднодомното Собрание наречено ?Саеима“ ( ?Saeima“ ). Собранието на Латви?а е составено од 100 пратенички места кои се избираат на парламентарни избори за мандат од четири години. Претседателот на Латви?а се избира од страна на латвиското собрание за мандат од четири години. Латвискиот претседател го назначува премиерот на Латви?а, ко? заедно со кабинетот министри ?а сочинуваат извршната власт во државата. Ово? систем на управува?е, Латви?а го имала и пред Советската ера . [11]

Надворешни односи
Главна стати?а: Надворешни односи на Латви?а

Главни цели на латвиската надворешна политика биле членството во ЕУ и НАТО за време на политичкиот период во раните 1990 -ти години. На 20 септември 2003 година, Латви?а одржала референдум за членство во ЕУ, каде 66.9 % од населението се из?аснило за членство во Уни?ата. На 1 ма? 2004 година, Латви?а станала членка на ЕУ, а како член на НАТО е од 29 март 2004 .

Латви?а имала спор околу границата со Руси?а ко? завршил со потпишува?е на заемен договор. Со договорот, округот Абрене бил предаден на руска контрола. Исто така, Латви?а има територи?ален спор со Литвани?а , каде во фокусот се одредени нао?алишта на нафта во морето.

Административна поделба [ уреди | уреди извор ]

Главна стати?а: Административна поделба на Латви?а
Административна поделба на Латви?а.

Зем?ата има 43 единици на локална самоуправа, од кои 36 општини ( novadi ) и 7 државни градови ( valstspils?tas ), порано наречени ?републички“. Државни градови во Латви?а се: Даугавпилс , ?екабпилс , ?елгава , Огре , Лиепа?а , Резекне , Рига , Валмиера и Вентспилс . Исто така, во Латви?а има четири историски и културни региони, а тие се: Курланд , Латгали?а , Ви?еме и Земгале . Границите ме?у регионите не се прецизирани и истите варираат. За да се развие државата подеднакво, територи?ата била поделена на плански региони :

региони на?голем град површина население
Рига Рига 10.132 км 2 706.000 ? (108,3/км 2 )
Курземе Лиепа?а 13.596 км 2 301,621 ? (22.1/км 2 )
Латгале Даугавпилс 14.549 км 2 343,646 ? (23.5/км 2 )
Земгале ?елгава 10.733 км 2 281,928 ? (26.1/км 2 )
Ви?еме Валмиера 15.246 км 2 235,576 ? (15.4/км 2 )
Латви?а Рига 64.256 км 2 2.248.000 ? (34.9/км 2 )

Стопанство [ уреди | уреди извор ]

Главна стати?а: Економи?а на Латви?а

Латви?а е член на Светската Трговска Организаци?а , уште од 1999 година, и на ЕУ од 2004 година.

Макроекономски показатели [ уреди | уреди извор ]

Од 2000 година, Латви?а имала еден од на?големиот раст на БДП во Европа . [12] Но, во првите три месеци на 2009 година, латвискиот БДП се намалил за 18%, што претставувало на?голем пад во ЕУ . [13] [14] Според Евростат , БНП по глава на жител во Латви?а во 2008 година изнесувал 56% од просекот на ЕУ. [15] Во 2019 година, БДП по глава на жител на Латви?а изнесувал 18 172 долари , со што таа била рангирана на 27. место во однос на Европа и 48. во светот. [16] Во 2018 година кефициентот ?ини во Латви?а изнесувал 36,3%. [17]

Демографи?а [ уреди | уреди извор ]

Главна стати?а: Демографи?а на Латви?а
Етнички групи во Латви?а [1]
Латви?ци
  
62,1 %
Руси
  
26,9 %
Белоруси
  
3,3 %
Украинци
  
2,2 %
Пол?аци
  
2,2 %
Литванци
  
1,2 %
други
  
2,1 %
Население

Латвиското општество било мултиетничко низ вековите, иако демографската слика на Латви?а драстично се променила во XX век како директна последица на двете Светски во?ни. Врз демографската слика на Латви?а вли?аеле емиграци?ата, одселува?ето на Балтичките Германци , Холокаустот и окупаци?ата на Советскиот Со?уз . Според пописот на Руската Импери?а во 1897 година во Латви?а живееле 68.3% Латви?ци , додека Русите биле 12%, Евреите биле 7.4%, Германците 6.2% и Пол?аците 3.4%. [18]

Латви?ците и Ливонците , староседелците на Латви?а, денес сочинуваат околу 62,1% од вкупното население на Латви?а. Потоа следуваат Русите со 26,9%, Белорусите со 3.3%, Украинците со 2.2% , Пол?аците со 2.2%, Литванците 1.2%, Евреите со 0.3%, Ромите со 0.3%, Германците со 0.1, Естонците со 0.1% и останати со 1.3. [1] Во некои поголеми градови, како што се Рига , Даугавпилс и Резекне , Русите ги надбро?уваат Латви?ците. Така, во 1935 година, во Латви?а имало 77% Латви?ци, додека во 1989 година имало само 52%. [19] Според пописот во 2000 година, во Латви?а живееле 2.377.383, додека во 2011 година се проценува дека има 2.067.887 жители. Рускиот ?азик го зборуваат една третина од населението и руските активисти во 2012 година организирале референдум за офици?ализира?е на рускиот ?азик во државата. Мнозинството латвиски гра?ани ?а одбиле таа иде?а. [20]

?азик

Службен ?азик во Латви?а е латвискиот ?азик , ко? е дел од балтичките ?азици на индоевропското семе?ство . Покра? латвискиот, друг значаен ?азик ко? е речиси исчезнат е ливонскиот ?азик . Ливонскиот ?азик е дел од групата на балтофински ?азици , подгрупа на уралските ?азици . Заедно со латгалскиот ?азик , ко? е ди?алект на летонскиот, уживаат заштитен статус во државата. Латгалскиот ?азик се смета за историска вари?анта на латвискиот. Доста зборуван малцински ?азик е рускиот ?азик, ко? на?доминантен бил за време на СССР и Руската Импери?а . Рускиот ?азик го разбираат скоро сите Латви?ци кои биле родени за време на СССР. Во Латви?а, задолжително е учениците да учат латвиски, англиски и германски или руски ?азик.

Религи?а
Катедрала во Рига
Верници во Латви?а
лутеранци
  
34,3 %
Католици
  
25,1 %
Православни
  
19,4 %
Други Христи?ани
  
1,2 %
Други
  
20,0 %

На?голема религи?а во Латви?а е Христи?анството . [1] На?големи религиски христи?ански групу во 2006 биле:

Според Евробарометарот од 2005 година, [22] 37% од латвиските гра?ани се из?асниле дека ?веруваат дека има Бог“, 49% се из?асниле дека ?веруваат има неко? вид дух или спиритуална сила“ и 10% се из?асниле дека ?нема Бог, неко? дух или спиритуална сила“.

Лутеранството била главна религи?а во Латви?а пред советската окупаци?а. Од тогаш, Лутеранството почнало да опа?а, а Римокатолицизмот се зголемувал. Ова било случа? ка? сите три балтички држави. Латвиската Православна Црква е полуавтономна религиска организаци?а под ?урисдикци?а на Руската православна црква .

Образование

На?стар универзитет во Латви?а е Ришкиот технички универзитет , ко? бил основан на 14 октомври 1862 година. Ово? Универзитет е со седиште во Рига и првично бил познат како Ришки политехнички институт . [23] Универзитетот во Даугавпилс е втор на?голем универзитет во Латви?а. Во периодот од 2006 до 2010 година, Латви?а затворила 131 училиште, што е пад од 12.9% и во истиот период бро?от на новите ученици со образованието паднал за 54.000 ученици, или пад од 10.3%. [24] Покра? овие два, познат е Латвискиот универзитет за зем?оделство во ?елгава . [25]

?авно здравство

Латвискиот здравствен систем е универзална програма, ко?а во добар дел се финансира од даноците кои владата ги напла?а. [26] Здравствениот систем на Латви?а е на?слабо рангиран во Европа , на?многу поради долгите чека?а за лекува?е, недоволни медицински средства и современи медицински достигнува?а и останати фактори. [27] Во 2009 година имало 59 болници, во 2007 имало 94 додека во 2006 имало 121 болница. [28] [29] [30] Просекот на животниот век во Латви?а е проценет на 72.7 години, втора на?слабо рангирана држава во ЕУ. [31]

Корупци?ата во латвискиот здравствен систем е релативно расширен, но сепак во ово? поглед се забележал напредок од 1990-те. Во 2007 година, во Латви?а биле забележани 10.000 жители болни од СИДА . [1] Покра? тоа, во Латви?а има 32.376 жители болни од алкохолизам во 2008, ме?у останатите зависности. [32]

Култура [ уреди | уреди извор ]

Главна стати?а: Култура во Латви?а
Латвиски пе?заж во Сабиле .

Традиционалниот латвиски фолклор , особено танците и народната музика, се развивала пове?е од ил?ада години. Пове?е од 1,2 милиони текстови и 30.000 мелодии на народни песни биле до денес забележани. [33]

Ме?у 13 и 19 век, Балтичките Германци , од кои голем дел не биле со германско потекло но биле асимилирани од германската култура, биле доста вли?ателни во латвиското општество. Тие развиле посебно културно наследство, проследено со латвиско и германско вли?ание. Оваа традици?а била задржана и ка? денешните Балтички Германци, иако добар дел се преселиле во Германи?а , САД , Канада и останати држави. Исто така, во Латви?а во одреден степен е задржана и паганската изворна латвиска традици?а, често испреплетена со христи?ански елементи. Денес, на?познат фестивал во Латви?а е ?а?и , пагански фестивал ко? ?а слави летната рамнодневница.

Во XIX век , латвиските патриотски движе?а пропагирале латвиска култура и ги охрабрувала Латви?ците да земат активно учество во тоа пропагира?е. 19 век и почетокот на 20 век, често е карактеризиран како класичен културен латвиски период. На?популарен спорт во Латви?а е хоке?от , додека исто така застапени се фудбалот , кошарката , тенисот и останати спортови.

Галери?а [ уреди | уреди извор ]

  • Поглед кон Гајзињкалнс.
    Поглед кон Га?зи?калнс.
  • Рига, главниот град на државата.
    Рига, главниот град на државата.
  • Катедрала во Лиепаја.
    Катедрала во Лиепа?а.
  • Улица во Даугавпилс.
    Улица во Даугавпилс.
  • Поглед кон Јелгава.
    Поглед кон ?елгава.
  • Црква „Св. Петар“, Рига.
    Црква ?Св. Петар“, Рига.
  • Воениот оркестар на Латвија.
    Воениот оркестар на Латви?а.

Наводи [ уреди | уреди извор ]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 [1]
  2. ↑ CIA Factbook: Latvia Архивирано на 16 октомври 2015 г. , (англиски)
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 ?Latvia“ . International Monetary Fund . Посетено на 2009-04-22 .
  4. ↑ ?2014 Human Development Report Summary“ (PDF) . United Nations Development Programme. 2014. стр. 21?25 . Посетено на 27 ?ули 2014 .
  5. ↑ Според правописот на македонскиот ?азик, двата назива ?Латви?а“ и ?Летони?а“ се користат подеднакво во македонскиот ?азик, па така и низ оваа стати?а.
  6. ↑ ?Latvijas Statistikas“ . Csb.gov.lv. 2010-09-27. Архивирано од изворникот на 2009-01-10 . Посетено на 2010-10-16 .
  7. ↑ Peach, Gary (2010-03-11). ?2009 worst year on record for Latvia, Estonia“ . BusinessWeek . Посетено на 2010-06-06 .
  8. ↑ ?Report for Selected Countries and Subjects“ . Imf.org. 2006-09-14 . Посетено на 2010-06-06 .
  9. ↑ Fidler, Stephen (2010-06-21). ?Europe Rich and Poor: New Data - Real Time Brussels - WSJ“ . Blogs.wsj.com. Архивирано од изворникот на 2010-06-30 . Посетено на 2010-08-12 .
  10. ↑ ?List of species“ . Nature of Latvia. Архивирано од изворникот на 2006-02-07 . Посетено на 2007-03-07 .
  11. ↑ (летонски) Constitution of the Republic of Latvia with amendments and revisions (Official english translation) Архивирано на 13 ?ули 2007 г. (Посетено на December 24, 2006)
  12. ↑ ?Growth rate of real GDP per capita“ . Eurostat . Посетено на 2007-07-28 .
  13. ↑ Eglitis, Aaron (2009-05-11). ?Latvian GDP Shrank 18% in First Quarter, EU's Biggest Fall ?“ . Bloomberg.com . Посетено на 2010-10-16 .
  14. ↑ ?Latvian economy in rapid decline“ . BBC News . 2009-05-11 . Посетено на 2010-04-04 .
  15. ↑ ?GDP per capita in PPS“ (PDF) . Eurostat. Архивирано од изворникот (PDF) на 2009-07-11 . Посетено на 2009-06-25 .
  16. ↑ http://statisticstimes.com/economy/european-countries-by-gdp-per-capita.php statisticstimes.com (пристапено на 12.06.2020)
  17. ↑ knoema.com (пристапено на 13.7.2020)
  18. ↑ Latvia ? Population . Source: U.S. Library of Congress.
  19. ↑ ?About Latvia“ . Latvian Academy of Culture. Архивирано од изворникот на 2007-06-29 . Посетено на 2007-07-28 .
  20. ↑ Отфрлен рускиот ?азик како офици?ален во Латви?а
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 ?Na Łotwie działa ponad 1,2 tys. wspolnot religijnych“ (полски). Архивирано од изворникот на 2011-05-16 . Посетено на 2007-07-28 .
  22. ↑ ?Eurobarometer on Social Values, Science and technology 2005 ? page 11“ (PDF) . Посетено на 2007-05-05 .
  23. ↑ ?Riga Polytechnical Institute Home Page“ . Rtu.lv . Посетено на 2010-10-16 .
  24. ↑ ?Latvijas Statistika“ . Csb.gov.lv. 2010-05-17. Архивирано од изворникот на 2011-05-14 . Посетено на 2010-06-06 .
  25. ↑ ?Education“ . Csb.gov.lv. 2010-05-17. Архивирано од изворникот на 2007-12-16 . Посетено на 2010-10-16 .
  26. ↑ ?Latvia's Healthcare System is Funded by General Taxation and All Latvians and Foreign Residents Are Guaranteed Medical Care | Business Wire | Find Articles at BNET“ . Findarticles.com. 2005-11-18. Архивирано од изворникот на 2011-05-14 . Посетено на 2010-02-05 . CS1-одржува?е: бот: непознат статус на изворната URL ( link )
  27. ↑ The Baltic Course ? Балтийский курс (2008-11-14). ?Latvia has worst health care system in Europe :: The Baltic Course | Baltic States news & analytics“ . The Baltic Course . Посетено на 2010-02-05 .
  28. ↑ Jolly, David (2009-06-18). ?Latvian Health Official Resigns Over Cuts“ . The New York Times . Посетено на 2010-04-04 .
  29. ↑ ?Latvijas Statistika“ . Csb.gov.lv. 2010-01-22. Архивирано од изворникот на 2007-12-16 . Посетено на 2010-02-05 .
  30. ↑ ?The Baltic States and their health systems ? From Soviet to EU“ . European-Hospital. Архивирано од изворникот на 2011-05-11 . Посетено на 2010-02-05 .
  31. ↑ United Nations World Population Prospects: 2006 revision ? Table A.17 for 2005?2010
  32. ↑ ?Latvijas Statistika“ . Csb.gov.lv. 2010-01-22. Архивирано од изворникот на 2007-12-16 . Посетено на 2010-02-05 .
  33. ↑ ?Welcome to Latvia ? Folk Songs“ . Li.lv. 2006-05-01. Архивирано од изворникот на 2011-05-15 . Посетено на 2010-10-16 .

Поврзано [ уреди | уреди извор ]

Надворешни врски [ уреди | уреди извор ]

Пове?е за Latvia на збратимените проекти на Википеди?а
Дефиниции и преводи на Викиречник  ?
Податотеки на Ризницата  ?
Образовни ресурси на Викиуниверзитет  ?
Новинарски известува?а на Викивести  ?
Мисли на Викицитат  ?
Изворни текстови на Викиизвор  ?
Прирачници на Викикниги  ?
  ? Информации за патува?е во Википатува?е  ?   ?
Преземено од ? https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Латви?а&oldid=5099129 “