Tirkmenistan

Giredanan biguhere
Ji Wikipediya, ensiklopediya azad.
Turkmenistan  Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Tirkmenistan
Turkmenistan Respublikasi  Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Ala Mertal
Sirud:  National anthem of Turkmenistan  Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Tirkmenistan li ser nex?eye
Map
Paytext
39°Bk, 60°Rh
Zimanen fermi
Zimanen ten bikaranin
Reveberi komar , pergala serokatiye   Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
 ?  Serokdewlet Serdar Berdimuhamedow (2022–)  Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
 ?  Serokwezir
Avakirin
 ?  Dema avakirine 27 ciriya pe?in 1991  Li ser Wîkîdaneyê biguhêre 
 ?  Ruerd 491.210 kilometre cargo?e  Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Gelhe
 ?  Gi?ti 6.117.933 (2021)  Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Demjimer
Hatucuna ajotine
  • right  Li ser Wîkîdaneyê biguhêre
Koda telefone +993
Malper
http://www.turkmenistan.gov.tm/ , http://www.turkmenistan.gov.tm/_eng/   Li ser Wîkîdaneyê biguhêre

Tirkmenistan (bi tirkmeni : Turkmenistan), welateki li navenda Asyaye u Xorasane ye ku li bakure rojava ve bi Qazaxistan , li bakur bi Uzbekistan , li ba?ur? rojhilat bi Efxanistan , li ba?ur bi Iran u li rojava bi Deryaya Qezwine re sinor e. [1] Paytext welet bajare A?gabad e ku bi nifusa a 6.5 milyon kesan bajare heri mezine welet e. [2] Tirkmenistan li gori nifuse yek ji welate heri bicuken ji welaten navendi ya Asyaye ye. [3]

Etimoloji [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Nave Tirkmenistane (bi tirkmeni: Turkmenistan ) dikare bibe du be?: etnonim ?Turkmen“ u pa?gira farisi - ?stan“ bi wateya "cihe" an "welat" e. [4]

Dirok [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Diroka Tirkmenistane ku ji hela diroki ve ji gelen hind u irani le dijin, diroka niviski ya Tirkmenistane bi tevlebuna we ji hela Imperatoriya Hexameni?i ya Iran a Kevnar ve dest pe dike. Pa?e, di sedsala 8an a PZ de, e?iren Oxuzi en tirkiaxev ji Mongolya derbasi Asyaya navendi a iroyin bun. Be?ek ji tevlibuna bi hez a e?iran, van Oxuzi bingeha etniki ya nifusa Tirkmen a nujen pek anin. Di sedsala 10an de nave "Tirkmen" cara pe?i li komen Oxuz en ku Islame qebul kirin u dest bi dagirkirina Tirkmenistana iroyin kirin. [5]

Wexte selcuqi [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

  Gotara bingehin: Selcuqi

Selcuqiyan nave xwe ji Selcuq Xan (dor 1000), ye ku ji Oxuzan mila Kinikan bu, di sedsala 9an de li rojhelata Gola Aral (iroj Qazaxistan , Uzbekistan ) diji bu, girti bu. [6] Selcuq Xan ji pe bave xwe Dukak Xan mir re bu kargere Oxuzan. Di 985an de Selcuq Xan bi Xanedana xwe ve derbaza ola Islam bu. Selcuq Xan cara pe?in di bin kargeran Qaraxanan de bu. Car lawen Selcuq Xan Mikail, Israil, Musa u Yunus he bun. [7]

Di bin serdariya lawen Mikail, Tuxrul Beg (1038?1063) u Caxri (1038?1060) de, Selcuqi di 1030an de ji Xorasan derketin u di 1040an de Cenga Dandanakan de Gaznawiyan bin xistin. Ji pe Tuxrul Beg u Caxri Beg re dewleta Selcuqiyan bu du paran. Tuxrul Beg rojavaya Keyiti ji Isfehan de, Caxri Beg ji ji Merw de rojhelata Keyiti karger kir. Tuxrul beg keyitiya xwe li iran u iraqe fireh kir. Ji pe Buyidan hilwa?iyan re wi bandora xwe li ser Ebasiyan ra kir. [8]

Wexte Sovyete [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Komara Tirkmenistane ya Sovyet u Sosyalist (Т?ркменистан Совет Социалистик Республикасы, Turkmenistan Sowet Sotsialistik Respublikasy ; bi rusi : Туркменская Советская Социалистическая Республика, Turkmenskaya Sovetskaya Sotsialisticheskaya Respublika ), yek ji komaren damezriner en Yekitiya Sovyete ku li Asyaya Navin e, ji sala 1925 heya 1991an wek komare hebu. Destpeke, di 7e Tebax 1921e de, ew wek Herema Tirkmeni ya ASSR ya Tirkmenistane hate damezrandin beri ku were cekirin, di 13 Gulan 1925 de. [9]

Serxwebun [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Di referanduma serxwebune ya yeke Adar 1991e de, %99,8 dengderan xwe dan ku di Yekitiya Sovyete de biminin. Di sala 1991’an de bi hilwe?ina Yekitiya Sovyete re, Tirkmenistan di 27e cotmehe de bu welateki serbixwe. Di referanduma duyemin de ji sedi 94 erekirina serxwebune derketibu. [10]

Demografik [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Serjimara dawi ya ku hat we?andin di sala 1995 de hat kirin. Encamen her serjimartine ji we deme ve ve?arti ne. Hejmaren berdest ni?an didin ku piraniya welatiyen Tirkmenistane Tirkmenen etniki ne u hindikahiyen mezin ji Uzbek u Rus in. Kemneteweyen bicuk ji Qazax , Teter , Ukrayni , Kurd (ji ciyayen Kopet Dage ne), Ermeni , Azeri , Beluc u Pe?tun hene. Rejeya rusen etniki li Turkmenistane ji %18,6 di 1939 de daket %9,5 di 1989 de. CIA World Factbook pekhateya etniki ya Tirkmenistane di sala 2003 de weki %85 Tirkmen, 5% Uzbek, 4% Rus u 6% din texmin kir. [11]

Bajaren ya ter mezin li Tirkmenistane

listeya bajaren Tirkmenistane:

Hejmar Nav Parezgeh Nifus
Ashgabat

Turkmenabat

1 A?gabat Paytext 947,221 Da?oguz
2 Turkmenabat Lebap 279,765
3 Da?oguz Da?oguz 245,872
4 Mary Mary 126,141
5 Serdar Balkan 93,692
6 Bayramaly Mary 91,713
7 Balkanabat Balkan 90,149
8 Tejen Ahal 79,324
9 Turkmenba?y Balkan 73,803
10 Magdanly Lebap 68,133

Zimanan [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Belavbuna zimane tirkmeni li Asyaya Navendi de.

Li Tirkmenistane piraniya kesen xwe bi zimane tirkmeni diaxivin weki parceki ji zimanen tirknijad e. [12] Tirkmeni li gori pe?biniyan ji 1.2 milyon kes li Irane [13] u 1 milyon kes li Efxanistane [14] teye axivtin.

Di ba?ure paytexte A?gabate cando Gund hene ku xelk bi Zimane kurdi ya zaravaye kurmanci deng dikin.

Galeri [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Cavkani [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

  1. ^ Afanasiev, Vladimir (21 kanuna pa?in 2021). "Deep-water friendship: Turkmenistan and Azerbaijan bury Caspian Sea hatchet | Upstream" . upstreamonline.com (bi ingilizi) . Roja gihi?tine 21 adar 2024 .
  2. ^ "Asian Countries by Population (2024) - Worldometer" . www.worldometers.info (bi ingilizi) . Roja gihi?tine 21 adar 2024 .
  3. ^ "Turkmenistan - The World Factbook" . web.archive.org . 10 kanuna pa?in 2021. Ji orijinale hat ar?ivkirin. Roja ar?ivkirine: 10 kanuna pa?in 2021 . Roja gihi?tine 21 adar 2024 . {{ cite web }} : CS1 maint: bot: original URL status unknown ( link )
  4. ^ Zuev, Yury (2002). Early Turks: Essays on history and ideology. Almaty: Daik-Press. p. 157.
  5. ^ "About this Collection | Country Studies | Digital Collections | Library of Congress" . Library of Congress, Washington, D.C. 20540 USA . Roja gihi?tine 31 kanuna pa?in 2023 .
  6. ^ "Seljuk Turks - New World Encyclopedia" . www.newworldencyclopedia.org . Roja gihi?tine 31 kanuna pa?in 2023 .
  7. ^ "Seljuq | History & Facts | Britannica" . www.britannica.com (bi ingilizi) . Roja gihi?tine 31 kanuna pa?in 2023 .
  8. ^ LEVENT, Sibel UST ERDEM & Ramazan BOLUK-Mehmet Burak CAKIN-Sema. "Journal of Turkish Studies" . turkishstudies.net (bi tirki) . Roja gihi?tine 31 kanuna pa?in 2023 .
  9. ^ "Kazakstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan, and Uzbekistan : country studies" . Library of Congress, Washington, D.C. 20540 USA . Roja gihi?tine 31 kanuna pa?in 2023 .
  10. ^ "https://data.ipu.org/node/178/elections/historical-data-on-women" . Parline: the IPU’s Open Data Platform (bi ingilizi) . Roja gihi?tine 31 kanuna pa?in 2023 . {{ cite web }} : Di |sernav= de linkeke derve heye ( alikari ) [ giredan daimi miriye ]
  11. ^ "Turkmenistan" . The World Factbook (bi ingilizi). Central Intelligence Agency. 24 kanuna pa?in 2023.
  12. ^ "Turkmen language | Alphabet, Turkic Family, & Facts | Britannica" . www.britannica.com (bi ingilizi) . Roja gihi?tine 31 kanuna pa?in 2023 .
  13. ^ "Iran" . The World Factbook (bi ingilizi). Central Intelligence Agency. 11 kanuna pa?in 2023.
  14. ^ "The Ethnic Groups Of Afghanistan" . WorldAtlas (bi ingiliziya ameriki). 10 ilon 2019 . Roja gihi?tine 31 kanuna pa?in 2023 .

Giredanen derve [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Commons Li Wikimedia Commons medyayen di ware Tirkmenistan de hene.
Ji " https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Tirkmenistan&oldid=1673543 " hatiye standin.