Ji Wikipediya, ensiklopediya azad.
Pevcuna Israel u Filistine
, pirsgirek, pevcuna le?keri u siyasi ye ku li herema Levante (?ame) berdewam e.
[1]
Pirsgirek di nive sedsala 20an de dest pe kiriye ku yek ji direjtirin pevcunen domdar en cihane ye.
[2]
[3]
[4]
Hewldanen curbecur ji bo careserkirina ke?eye weki be?ek ji pevajoya a?tiye ya Israel-Filistin, ligel hewildanen din en ji bo careserkirina nakokiya berfireh a ereb u israeli hatine kirin. Daxuyaniyen gi?ti yen idiayen li ser welate cihuyan li
Filistine
ku di nav wan de yekemin
Kongreya Siyonist
a 1897 u Danezana Balfour a sala 1917an pi?ti pelen kocberiya cihuyan a hereme tengezariyen destpeke daye destpekirin. Pi?ti
?ere Cihane ye Yekem
, di Mandaya Filistine (cureyek destura bingehin) ji bo ku "li Filistine damezrandina maleke neteweyi ji bo gele cihu" binbaritiyek mecburi cih digirt. Aloziyen di navbera cihu u ereban de ber bi nakokiyen mezhebi yen vekiri ve dice.
Plana Parcebune ya 1947an a Neteweyen Yekbuyi ya ji bo Filistine
qet nekete meriyete ev dibe sedema ?ere Filistine ya salen 1947-1949an.
Bi Peymana Osloye ya salen 1993-1995an, ji bo careseriya du dewleti pe?ketin cedibe. Di peymane de; statuya Qudse, wargehen Israele, sinor, ewlehi u mafen ave ya Israele, azadiya tevgere ya Filistine u mafe vegere a Filistine cih digirt.
[5]
Tundutujiya pevcunen li hereme ji hela cihen diroki, candi u dini ve dewlemend in ku li seransere cihane buye mijara gelek konferansen navneteweyi yen ku bi mafen diroki, pirsgireken ewlehiye u mafen mirovan re eleqedar dibin u buye sedemen astengkirina ge?tiyariye u gihi?tina gi?ti ji bo deveren ku tene niqa? kirin.
[6]
Piraniya hewildanen a?itiye li dora careseriya du dewleti ye ku te de avakirina dewleteke serbixwe ya Filistine ligel Israele heye. Lebele pi?tgiriya gel ji bo careseriya du-dewleti ku bere hem ji cihuyen Israeli u hem ji ji filistiniyan pi?tgiri digirt di van salen dawi de kem buye.
[7]
Nakokiyen di nav civaka
Israeli
u
Filistine
de buye sedema nerin u ramanen cihereng. Ji destpeka ?er u pevcun ve ku?ti u birindaren ?er tene ji ?ervanan re nemaye u hejmareke mezin ji ku?tiyen sivilen ji her du aliyan cebuye.
[8]
Ji sedi 32 israeliyan ji bo careseriya du dewleti ya bi Filistiniyan re pi?tgiri dike.
[9]
Cihuyen Israili li ser xeten ideolojik hatine dabe?kirin u gelek aligire parastina statukoya dewleta Israele heye. Neziki ji sedi 60e Filistiniyan (77% li ?erida Gazze u %46 li ?erieya Rojava), pi?tgiri didin eri?en cekdari yen li diji Israeli yen di hindure
Israel
de weki navginek ji bo bidawikirina dagirkeriye u di heman deme de %70 bawer dikin ku careseriya du dewletan edi ne pratiki ye yan ji di encama berfirehkirina wargehen Israele de bemefer e.
[10]
Zedetiri ji sise diduyen cihuyen israeli dibejin ku eger
?erieya Rojava
bi Israele ve were giredan, dive destur neye dayin ku filistiniyen ku li wir dijin denge xwe bidin.
[11]
Bebaweriya duali u nakokiyen giring li ser mijaren bingehin kur in, her weha gumanbariya duali li ser pabendbuna aliyen din ji bo bicihanina erken di peymanek duali ya dawi de, her weki gumanbariya duali li ser pabendbuna aliye din ji bo cibicikirina erkan di rekeftineke duali ya dawi de.
[12]
Ji sala 2006an vir ve, aliye filistini ji ber nakokiyen di navbera El Fetih ku partiyek kevne?opi ya serdest u hevrike we ye hilbijartine ye pa?in, Hamas ku grupeke islami ya militanan e ku li Zivala Gazaye bi dest xistiye, perce buye. Hewldanen ji bo careserkirina ve yeke dubare bune u berdewam dikin.
[13]
Ji sala 2019an vir ve, aliye israili ji tu?i serhildaneke siyasi buye ku di direjahiya du salan de car hilbijartinen qanuni yen be encam hatine kirin.
[14]
[15]
Gera dawi ya danustandinen a?tiye di tirmeha sala 2013an de dest pe kiribu le carek din disa di sala 2014an de hatibun rawestandin. Ji sala 2006an vir ve, Hamas u Israele penc caran ?er kirine u ya heri dawi di sala 2023an despekiriye.
[16]
Du aliyen ku rasterast danustandine dikin hikumeta Israele u
Rexistina Rizgariya Filistine
(RRF) ne. Danustandinen fermi bi navbeynkariya Koma Carali ya
Rojhilata Navin
ku ji
Neteweyen Yekbuyi
,
Amerika
,
Rusya
u
Yekitiya Ewropaye
pek te, tene kirin.
Yekitiya Erebi
ku Insiyatifa A?tiye ya Ereban pe?niyar kiriye ku ji bo careseriya pirsgireke aktorek din e giring e.
Misir
, endame damezriner e Yekitiya Erebi ku di diroke de be?dareki sereke ye di ?ere Erebi-Israili u danustandinen peywendidar de ye bi taybeti ji bo peymana a?tiye ya Misir u Israele yek ji welate heri giring e. Be?dareki din e bi heman rengi giring
Urdun
e ku di sala 1950an de ?erieya Rojava desteser dike u heya sala 1967an dest datine li ser ?erieya Rojava ku di sala 1988an de dev ji doza xwe ya axe ya li ser filistiniyan berdide.