Turkmenistan
esas lando an central
Azia
qua nedependanteskis pos la krulo di
Sovietia
. Ol havas
frontieri
kun
Afganistan
,
Iran
(Persia),
Kazakstan
,
Uzbekistan
ed esas senlitora, ma adjacas
Kaspia
.
Bazala fakti pri Turkmenistan.
Dum la 8ma yarcento aK, tribui Oghuz diplasis de
Mongolia
vers la teritorio di nuna Turkmenistan.
Alexandros la Magna
konquestis la regiono, lor aparteninta a
Persian imperio
, dum la 4ma yarcento aK. Segun legendo, ilu vizitis l'urbo Merv, fondita dum la 6ma yarcento aK dal populo Akemida, dum lua konquesto di Persia en 330 aK. Tamen, til nun ne trovesis pruvi pri ta vizito. Pos la morto di Alexandros lua imperio krulis e la regiono administresis da Seleucidi, Partiani e, pos la yaro
224
da Sasanidi, qui lor administris Persia.
Dum la fino dil
7ma
e komenco dil
8ma yarcento
,
Arabi
konquestis la regiono ed introduktis
Mohamedana
religio. La regiono divenis parto di Islamala Kalifio, e dividesis en du provinci, Mawara'un Nahr and Khorasan.
Uthman ibn Affan
konquestis Merv, qua divenis chefurbo di
Khorasan
. Dum la
13ma yarcento
Mongoli
komandita da
Chingiz-kano
konquestis la regiono. Pos la fino di Mongola imperio diversa autonoma stati aparis en la regiono.
Rusi
komencis kontakti kun Turkmenistanani dum la
18ma yarcento
. En
1894
Rusa imperio ja kontrolis la teritorio. Pos la
Rusa revoluciono
di
1917
Sovietia
prenis kontrolo di la regiono. Dum Sovietian epoko, komencis l'exploto di
petrolo
e l'
irigaco
e kultivo di
kotono
en la regiono expansesis.
Turkmenistan nedependanteskis de Sovietia erste la
27ma di oktobro
1991
. La sama yaro, Turkmenistan eniris la
KNS
.
L'ex-chefo di
Republiko Socialista Sovietiana Turkmenistan
,
Saparmurat Niyazov
, restis en povo til lua morto ye la
21ma di decembro
2006
. La sequanta yaro, en elekto eventinta ye la
11ma di februaro
,
Gurbanguly Berdimuhamedow
elektesis por sucedar ilu. Berdimuhamedow asumis la povo ye la
14ma di februaro
2007
.
Turkmenistan esas prezidantala
republiko
. La prezidanto esas
chefo di stato
,
chefo di guvernerio
e supra komandanto dil armei. En septembro
2008
la lando adoptis nova
konstituco
, qua augmentis la povo dil
parlamento
e posibligis krear nova partisi. Lua texto modifikesis en 2016 por posibligar senlimita rielekto dil prezidanto, e lua guvernisteso augmentesis de 5 til 7 yari.
La
legifala povo
konsistas ek unika chambro, l'Asemblitaro (
Mejilis
) kun 125 membri, qui elektesas dal populo por 5 yari.
La totala areo di Turkmenistan amontas a 488 100 km², ed ol esas la 52ma maxim vasta lando del mondo. Lua surfaco esas poke min granda kam olta di
Hispania
e poke plu granda kam olta di
Kalifornia
,
Usa
. Plu kam 80% de lua surfaco konsistas ek la
dezerto Karakum
. Monto Ayrybaba, kun 3 139 metri di
altitudo
, esas lua maxim alta punto.
Lua
klimato
esas subtropikal arida, kun poka
pluvo-quanto
.
Vintri
esas kolda e sika, e la pluvi falas precipue de januaro til mayo. La mezavalora pluvo-quanto esas 200 mm omnayare. Existas mikra boski en l'alta zoni este e sude de lando.
La precipua
fluvii
esas
Amu Daria
, Atrak e Murgab. La lando ne havas oceanala litoro, tamen
Kaspia
unionesas per
kanalo
kun
Nigra maro
. Turkmenistan havas 1768 km di litoro che Kaspia.
Turkmenistan havas la 4ma maxim granda jaceyo di
naturala gaso
del mondo. Ol esis la 10ma maxim granda produktero di
kotono
del mondo.
Segun statistiki de
The World Factbook
por julio 2018, Turkmenistan havis 5 411 012 habitanti.
[1]
La maxim multa (85%) esas Turkmenistanani. Uzbeki esis 5%, Rusi esis 4%, e 6% apartenis ad altra etnii en 2003.
[1]
L'oficala linguo di la lando esas
Turkmena
, parolata da 72% de la habitantaro. Rusa parolesas da 12%, 9% parolas l'Uzbeka, e 7% parolas altra lingui.
[1]
La
religio
kun maxim granda nombro di adepti esas Islamo: 89% de la habitantaro. Kristani Ortodoxa esas 9%, e 2% ne informis pri religio.
[1]
La maxim populoza urbo di Turkmenistan esas la chefurbo,
Ashgabat
. Altra importana urbi esas
Turkmenabat
, Dashhowuz, e Mary.
Dum la historio, Turkmeni esis precipue nomada populo, e kreis
kavali
e
bovaro
. Li ne formacis kohera naciono o kohera etniala grupo til la
yari 1930a
, kande
Iosif Stalin
koaktis to eventar. Tradicionala Turkmena
tapisi
Yomut
, produktata da Turkmena tribui, esas notora por lia qualeso e beleso.
Pri
literaturo
, du importanta poeti esas Magtymguly Pyragy e Mammetweli Kemine. Multa jurnali e monatala
revui
publikigesas en Turkmena linguo. La lando havas sep kanali di
televiziono
per
satelito
.
La
muziko
folklorala di Turkmenistan simileskas la muziko de Khorasan, en
Iran
. Antee, le
bakshy
esas importanta muzikisti en Turkmenistanana socio. La fluti
tuiduk
esas multe uzata en tradicionala muziko.
Futbalo
esas la maxim populara
sporto
en Turkmenistan. La nacionala futbalo-esquado ludis unesmafoye internacione en 1992, e partoprenis dufoye
Asia Cup
, en 2004 ed en 2019.
Hokeo sur glacio
gradope populareskas en la lando. La lando ganis l'unesma
Olimpiala
medalio en 2021, dum l'
Olimpiala Ludi en Tokyo
, kande Polina Guryeva ganis arjenta medalio pri pezo-levo por mulieri, en la kategorio til 59 kilogrami.
Commons
havas kontenajo relatante a: