Aeroplano
(Sinonimi en Ido:
aviacilo
,
aviono
) esas
vehilo
qua flugas, ed esas guvernebla da pilotisto por levar su e tervenar sekure. Aeroplano esas plu grava kam aero, ma flugas per
motoro
e sustenanta plani.
L'ideo pri fluganta homo esas anciena. Unesma konocata projeto pri aeroplano, helikoptero e parashuto trovesis en la desegnuri di
Leonardo da Vinci
. Ca projetita vehili nulatempe flugis.
On konsideras kom komenco-momento dil aeronautiko la flugo per balono dal
Montgolfier fratuli
en
1783
en
Francia
. Ye la
10ma di novembro
1798
Jeanne Labrosse
, studento dil balonisto
Andre-Jacques Garnerin
, flugis kun ilu per hidrogenoplena balono ye Parc Monceau,
Paris
. Labrosse esis l'unesma homino qua flugis per balono. De
1797
, Garnerin facabis plura balonoflugi, ed ilu divenabis l'Oficala Aeronavisto di
Francia
. Ye la
12ma di oktobro
1799
Jeanne Labrosse esis l'unesma homino qua decensis per parafalo, de alteso di 900 m. El divenis spozino di Garnerin, e la paro turis
Anglia
e Francia, facante demonstrala balonoflugi e parafalodecensi.
Ante la Wright-fratuli flugis kelka homi per mashini, ma li esas plu min konocata:
- en
1890
Clement Ader
flugis en
Francia
per
Eole
-vehilo. Ol havis ducilindrala vaporomashino, ma “plubonigita” motori ne plue povis levar la vehilo.
- en
1896
Samuel Langley
, profesoro che Smithsonian-instituto, flugigis vehilo che
Potomac
-rivero, ma la vehilo esis senkrua. Kruala flugi per la vaporomashinala vehilo ne sucesis en
1903
.
- en
1901
Germane-naskinta
Gustave Whitehead
flugis en Bridgeport,
Usa
, per unplana vehilo motorizita c. 3 kilometri en altitudo plu kam 50 metri.
- Nova-Zelandana
Richard Pierce
flugis per motorala aeroplano ante le Wright. L'evento havis testi, ma la loko esis ne maxim apta por igar ol konocata.
- ye la
18ma di agosto
1903
Germana
Karl Jatho
flugis kurta disto per triplana vehilo motorizita en
Germania
.
Wilbur
ed
Orville Wright
esis Usana biciklo-fabrikisti, qui esis interesita pri flugado. La flugo di Orville en 1903 esas nun konsiderata kom l'unesma flugado per aeroplano. Li inventis, quale on povas guvernar la fluganta vehilo.
[1]
La flugo-probeyo di le Wright esis en
Nordal Karolina
che esta rivo di
Usa
. Ibe ye la
17ma di decembro
1903
li sendis alonge reli l'aeroplano
Flyer
(o “Whopper” segun li). Ol havis nula rotuli o stipito, ma nur du plani e motoro. L'unesma flugo duris 12 sekundi e 35 metri. Samadie Orville flugis duesmafoye: 59 sekundi e 860 metri, ma l'aeroplano krulis pro ventego.
[1]
Ye la
23ma di septembro
1913
, Franca aviacisto Roland Garros facis l'unesma voyajo per aeroplano trans la
Mediteraneo
, de St. Raphael en sudala
Francia
a Bizerte en
Tunizia
, 730 km distanta. La tempo di la transiro, en aeroplano
Morane-Saulnier
, esis 7 hori e 53 minuti; to esis lor la maxim longa trans-mara flugo kompletigita. Kande ol finis, ilu havis restanta gazolino por nur 7 plusa minuti di flugo. Garros esis aviacisto depos 1909, ed en 1912 ilu flugis de Tunizia a Marsala en
Sicilia
. Dum l'
unesma mondomilito
il esis kombato-pilotisto; il mortis en
1918
, fusilagita de la cielo super
Ardeni
.
Ye la
30ma di julio
1914
Norvegiano Tryggve Gran facis l'unesma voyajo per aeroplano trans la
Norda Maro
; il departis de Cruden Bay en
Skotia
, ed arivis pos 4 hori e 10 minuti ye Jaeren, proxim Stavanger en
Norvegia
, 465 km distanta. To esis la maxim longa flugo fora de lando, til la flugo di Alcock e Brown trans l'
Atlantiko
en 1919. La dato di la flugo di Gran esis hastigata pro la interdikto, relate la expektata
milito
, di civila flugado en Britania pos ta dio. Ante ke il divenis interesata pri aviacado, Tryggve Gran, kom experto pri
skiado
, esis membro dil expediciono ad
Antarktika
de 1911 til 1913, duktata da
Robert Falcon Scott
.
L'unesma voyajo trans l'
Atlantiko
per aeroplano kompleteskis ye la
15ma di junio
1919
. La voyajo esis iniciata da konkurso reklamata en la jurnalo
The Daily Mail
di
London
, en aprilo
1913
: premio di 10.000 pundi esis ofrata a ti qui flugis de
Nord-Amerika
a
Britania
od
Irlando
en 72 hori. Pro la mondomilito, la konkurso ajornesis til 1918. John Alcock, aviacisto depos 1912, ed Arthur Whitten Brown, injenioro qua havis experienco pri aerala navigado, komencis la flugo de St. Johns,
Nov-Lando
, en aeroplano fabrikita da Vickers, ye 13:50 kloki la
14ma di junio
; nur un altra konkursanta grupo esis ibe, qua ne esis pronta por flugo. L'aeroplano portis 3900 litri de gazolino; ol flugis ye alteso inter maro-nivelo e 3.700 m. La voyajo finis, pos 16 hori 28 minuti, e 3040 km, en marsho proxim Clifden, an la komtio Galway, Irlando. Alcock e Brown ganis la premio.
Ye
25ma di agosto
1919
, reguloza komercala flugi komencis inter Hounslow en
London
e Le Bourget en
Paris
; ca servo, da la kompanio "Aircraft Transport and Travel", esis la unesma diala aero-servado en la mondo. La aero-agro en Hounslow, ye qua konstruktesis aviacilo-hangaro en 1910, esis utiligata da aeroplani til 1920. Le Bourget, apertita por komercalal flugi en 1919, esis la sola aeroportuo di Paris til 1932.
Ye la
9ma di junio
1928
l'unesma voyajo trans
Pacifiko
per aeroplano finis en
Brisbane
,
Australia
. Charles Kingsford Smith e tri kolegi livis
Oakland, Kalifornia
ye la
31ma di mayo
en aeroplano Fokker FV11-3M; li pauzis en
Havayi
e
Fidji
. Smith, qua naskis en Brisbane en
1897
, anke kompletigis l'unesma flugo trans Australia sen pauzo, e l'unesma flugo de Australia a
Nova-Zelando
. En
1935
, dum flugo de
Britania
ad Australia, Smith e kolegi desaparis en la bayo di Bengal; fragmenti de lia aeroplano trovesis proxim la rivo di
Burma
, dek-e-ok monati plu tarde.
L'unesma modeli di aeroplani uzis
helico
por transformar la rotaciva movo de ula
motoro
en propulso por movar l'aviono. La helici nur povas uzesar por flugo-rapidesi infre 480 milii per horo (770 km/h), pro ke super ica rapideso l'extremaji di la helici proximigas la rapideso di la
sono
, e to kreas strukturala problemi en li.