Gladiator
is in
Amerikaansk
-
Britske
sandalefilm
ut
2000
under
rezjy
fan
Ridley Scott
, mei yn 'e
haadrollen
Russell Crowe
,
Joaquin Phoenix
en
Connie Nielsen
. It
ferhaal
giet oer Maksimus Desimus Meridius, in
Romeinsk
generaal
waans
wiif
en
bern
fermoarde
wurde op befel fan
keizer
Kommodus
. Maksimus moast ek fermoarde wurde, mar hy untkomt, wurdt ta
slaaf
makke en untjout him yn 'e
arena
ta in tige populer
gladiator
. Hy hat lykwols mar ien doel, en dat is
wraak
nimmen op Kommodus.
Gladiator
krige oer it algemien positive
resinsjes
fan 'e
filmkritisy
en groeide yn 'e
bioskopen
ut ta de op ien nei meast
opbringende
film fan
2000
. De
film
wun fiif
Oscars
en twa
Golden Globes
, werunder de
Oscar foar Beste Film
en de
Golden Globe foar Beste Film ? Drama
. De
karriere
fan
regisseur
Ridley Scott waard troch
Gladiator
nij libben ynblaasd, wylst
haadrolspiler
Russell Crowe der syn
reputaasje
as
akteur
mei festige.
Yn it
jier
180
is de
Romeinske
generaal
Maksimus Desimus Meridius fan doel om nei hus werom te kearen yn 'e
Romeinske provinsje
Hispanje
, nei't er syn
troepen
nei de oerwinning op 'e
Germanen
laat hat by
Vindabona
, oan 'e noardgrins fan it
ryk
. Ear't dat syn beslach krije kin, ropt
keizer
Markus Aurelius
him lykwols by him yn it legerkamp en fertelt him dat syn
soan
,
Kommodus
, ungeskikt is om nei him te
regearjen
. Ynstee wol er dat Maksimus him opfolget as
regint
, om
Rome
te reden fan 'e
korrupsje
, it
keizerskip
of te skaffen en de
republyk
wer yn te fieren
. As Kommodus dat heart,
fermoardet
er syn
heit
troch him te
ferstikken
, foar't de keizer syn plannen bekendmeitsje kinnen hat.
Neitiid ropt Kommodus himsels ut ta de nije keizer en freget Maksimus om syn
trou
. De generaal wegeret lykwols, en wurdt derop
finzennommen
troch de
Pretoriaanske Garde
. Hy freget om
genede
foar syn
frou
en jonge
soan
, mar wurdt ferteld dat er harren wersjen sil yn it
hjirneimels
. Fjouwer Pretorianen nimme him mei nei in ofhandich plak yn 'e
bosk
, der't se him op befel fan Kommodus om hals bringe wolle. Maksimus wit lykwols ynstee de fjouwer mannen te deadzjen en te untsnappen, hoewol't er derby in djippe
wune
oan it
skouder
oprint. Mei de
hynders
fan 'e Pretorianen hastiget er him dwers troch it Romeinske Ryk nei hus yn Hispanje om wiif en bern te reden, mar troch
bloedferlies
en
koartsigens
ferswakke, arrivearret er te let en treft by syn
filla
by
Trujillo
de
krusige
en
libben ferbrande
stoflike omskotten
fan syn frou en soan oan.
Neitiid rekket Maksimus troch de
ynfeksje
dy't er oan it skouder oprun hat, alhiel
ut 'e tiid
. As er wer bykomt, docht bliken dat er finzennommen is troch in
slavekeapman
. Hy wurdt fersoarge om him der wer boppe-op te helpen, mar inkeld sadat de slavekeapman oan him fertsjinje kin troch him te ferkeapjen. Maksimus bedarret yn 'e sted
Zukkabar
, der't er kocht wurdt troch in Proksimo, de eigner fan in
gladiatorskoalle
. Yn 't earstoan wegeret Maksimus as
gladiator
te fjochtsjen. Nei't er lykwols mei in
keatling
oan 'e
Numidyske
slaaf
Djuba festklonken is, deselde dy't him fersoarge hat doe't er heal dea wie, wurdt er wol twongen om te fjochtsjen, om't in wegering betsjutte soe dat net inkeld hysels, mar ek Djuba troch harren tsjinstanners deade wurdt. Yn 'e gladiatorskoalle slut Maksimus
freonskip
mei Djuba en mei Hagen, in
Germaan
. Troch syn
underfinings
op it slachfjild binne de gefjochten yn 'e
arena
mar bernespul foar Maksimus, en troch syn suksessen wint er it
respekt
fan 'e oare gladiators en de bewundering fan it
publyk
.
Tink derom: Yn de tekst hjirunder wurdt de ofrin fan de film beskreaun.
As jo de film sels sjen wolle, is it mooglik better dat jo it no folgjende diel fan 'e plotbeskriuwing (earst noch) net leze.
|
Proksimo, dy't foarhinne sels ek gladiator west hat en yn it
Kolosseum
yn Rome fochten hat, nimt syn gladiators mei nei Rome as Kommodus der 150 dagen fan
feest
en
spullen
organisearret om 'e Romeinske
befolking
foar syn regear te winnen. Maksimus, dy't
hopet
op in kans om
wraak
te nimmen en Kommodus te deadzjen, fynt yn 'e ferhuzing nei Rome in nije reden om te libjen. Mei in
gesichtsbedekkende
helm
op nimt er diel oan in gladiatorgefjocht werby't de
histoaryske
oerwinning fan 'e Romeinen op 'e
Kartagers
yn 'e
Slach by Sama
neispile wurde moat. Maksimus-en-dy wurde yn 'e rol fan 'e Kartagers twongen en it is de bedoeling dat se ofslachte wurde sille. As Maksimus syn 'troepen' unferwachts nei de oerwinning liedt, komt keizer Kommodus fan syn hege sit del nei de arenaflier om him te moetsjen. Dan kin Maksimus net oars as syn identiteit bekend meitsje, en dermei ek syn lust foar wraak. Om't it publyk lykwols logjende
entusjast
is oer Maksimus, is Kommodus twongen om him libje te litten as er net alle goede wil dy't er mei syn feesten opboud hat, ferspylje wol.
Neitiid wurdt Maksimus yn 'e slavebarakken fan Proksimo opsocht troch
prinsesse
Lusilla
, de
suster
fan Kommodus. Hja is in
widdo
mei in jonge soan, dy't lang lyn in
relaasje
mei Maksimus han hat, en se besiket syn help te winnen foar in
gearspanning
om har
broer
of te setten. Maksimus hat der lykwols gjin boadskip oan. Syn folgjende gefjocht is tsjin 'e
legindaryske
unfersleine (en al jierren
pinsjonearre
) gladiator Tigris fan
Galje
, dy't troch Kommodus weromhelle is nei de arena om mei Maksimus of te weven. De keizer hat beavensearre dat under it twagefjocht in stikmannich
tigers
op Maksimus loslitten wurde sille, mar Maksimus wit de bisten te untwiken en wint it gefjocht. It publyk raast om 'e
dea
fan Tigris, en Kommodus oarderet Maksimus mei de
tomme omleech
om 'e eardere kampioen de
genedeklap
ta te bringen, mar Maksimus wegeret en rint fuort.
Kommodus soe tocht hawwe dat it publyk him dan wol tsjin Maskimus keare soe, mar neat is minder wier, en de generaal wurdt no priizge as 'Maksimus de Genedige'. Kommodus siket Maksimus jitris op 'e arenaflier op en besiket him mei
manipulaasje
ta in oanfal op himsels te bringen troch pynlike opmerkings oer syn frou en soan te meitsjen. Mar Maksimus wit dat er, omjun troch leden fan 'e Pretoriaanske Garde, gjin skyn fan kans hat om 'e keizer te deadzjen, en keart Kommodus de rech ta. Hy beseft dat er miskien te hastich west hat troch de foarstellen fan Lusilla of te wizen. As er fan Sisero, syn eardere
oppasser
ut 'e tiid doe't er noch
ofsier
wie, fernimt dat syn
legioenen
him noch altyd trou binne en fuortby Rome yn
Ostia
legere binne, stjoert er Sisero mei in boadskip nei Lusilla ta. Dyselde besiket Maksimus op 'e nij op, en bringt diskear
senator
Grachus mei, de lieder fan 'e
opposysje
tsjin Kommodus yn 'e
Romeinske Senaat
. Se prate of dat Grachus Maksimus frijkeapje sil, wernei't Maksimus ut Rome untsnappe, nei Ostia ride en syn legioenen ophelje sil om Kommodus of te setten. Dernei sil er de macht oerdrage oan 'e Senaat.
Kommodus, dy't net fan juster is, wit dat der wat geande is. Troch syn
omkesizzer
Lusius Fearus, de jonge soan fan Lusilla, ut te kloarkjen, bewissiget er him fan syn fermoeden dat Lusilla tsjin him gearspant. Letter kriget er Lusilla, troch Lusius te
bedriigjen
, safier dat se al har bunsgenoaten
ferriedt
. Fan no of oan, sa fertelt Kommodus oan syn suster, sil er har soan as
gizelder
foar har goed
gedrach
bruke. Ek sille se libje sa't er altyd al wollen hat, as
man en frou
, sadat se him in opfolger skinke kin dy't fan nommel bloed is. De Pretoriaanske Garde nimt Grachus yn 'e hechten en komt ek by de slavebarakken der't Maksimus en syn maten
sliepe
. Proksimo wegeret lykwols iepen te dwaan en jout syn slaven ynstee de
kaaien
fan it
koaiwurk
der't de barakken mei ofsletten binne. Wylst de oare gladiators it opnimme tsjin 'e binnenbrekkende Pretoriaanske Garde, naait Maksimus ut fia in
tunnel
dy't tagong jout ta de
Romeinske katakomben
. By it gefjocht komme Hagen en ferskate oare gladiators om. Proksimo wurdt letter yn syn keamer troch leden fan 'e Pretoriaanske Garde fermoarde. Maksimus berikt it ofsprutsen plak der't Sisero op him wachtet, mar it blykt in falstrik te wezen: Sisero wurdt deade en Maksimus wurdt finzennommen.
Kommodus sjocht no in kans om 'e goedkarring fan it miene folk te winnen troch Maksimus yn in gefjocht yn 'e arena fan it Kolosseum te ferslaan en te deadzjen. Om't er der wol wis fan weze wol dat er winne sil, stekt er de generaal foarof ferriedlik mei in
dagge
djip yn 'e
side
, sadat er stadichoan
deabliedt
. Nettsjinsteande syn fatale ferwunings wit Maksimus de keizer by harren
swurdgefjocht
lykwols te untwapenjen. Kommodus ropt derop de Pretoriaanske Garde te help, mar de
kommandant
, generaal Kwintus, wegeret yn te gripen. Derop hellet Kommodus deselde dagge wer foar it ljocht der't er Maksimus earder mei ferwune hat, mar as er syn fijan dermei te liif giet, driuwt Maksimus it wapen by de keizer sels yn 'e
kiel
en deadet him. Nei't er opdracht jun hat om Grachus en de oerlibjende gladiators fan Proksimo frij te litten en politike herfoarmings troch te fieren, beswykt Maksimus oan 'e wune dy't Kommodus him tabrocht hat. Op Lusilla har fersyk drage de gladiators, Grachus, Kwintus en Lusius Fearus syn
stoflik omskot
mei
eare
ut 'e arena wei, mar it lyk fan Kommodus litte se lizze.
Neitiid keart de befrijde Djuba
nachts
werom nei it Kolosseum om 'e byldsjes fan 'e frou en soan fan Maksimus, dy't underdiel utmakken fan 'e
heidenske
leauwenspraktyk
fan 'e generaal, te begraven op it plak yn 'e arena der't er
stoarn
is. Hy unthjit Maksimus dat hysels him yn it hjirneimels weromsjen sil, "mar no noch net".
Russell Crowe
.
Joaquin Phoenix
.
Connie Nielsen
.
- haadrollen
- byrollen
Regisseur
Ridley Scott
waard troch it meitsjen fan
Gladiator
ynspirearre
troch it
njoggentjinde-iuwske
skilderij
Pollice Verso
("Mei de Omdraaide Tomme") fan
Jean-Leon Gerome
. De earste ferzje fan it
senario
waard skreaun troch
David Franzoni
, dy't himsels ynspirearje liet troch de
roman
oer
gladiators
Those About to Die
ut
1958
, fan
Daniel P. Mannix
. Neitiid waard it skript bewurke troch
John Logan
en
William Nicholson
.
De film wie in
Amerikaansk
-
Britske
ko-produksje. As
produsinten
hiene
Douglas Wick
,
Branko Lustig
en Franzoni sels de lieding oer it projekt, werfoar't in
budget
fan
$
103 miljoen beskikber wie. Se wurken yn opdracht fan 'e studio's
Scott Free Productions
en
Red Wagon Entertainment
. De
kamerarezjy
waard dien troch
John Mathieson
, wylst de
filmmuzyk
fersoarge waard troch
Hans Zimmer
en
Lisa Gerrard
.
De
opnamen
funen fan
jannewaris
oant
maaie
1999
plak op lokaasje yn it
Bournewald
yn it
Ingelske
greefskip
Surrey
(trije
wiken
), yn
Ouarzazate
yn
Marokko
(trije wiken) en yn
Fort Ricasoli
op
Malta
(njoggentjin wiken). Yn Surrey waarden de senes yn 'e
bosken
fan
Germaanje
filme. Yn Marokko waarden de earste gladiatorgefjochten fan Maksimus opnommen en Malta wie it dekor foar de
senes
yn it alde
Rome
, dy't under de
postproduksje
troch it gebruk fan
special effects
fierder oanpast waarden. Derfoar waard yn Malta in replika fan likernoch in tredepart fan it
Kolosseum
neiboud, mei in hichte fan 15,8
m
, dy't fierhinne bestie ut
gips
en
tripleks
. De bou duorre in
moanne
en koste nei skatting $1 miljoen. Guon binnendoarsenes waarden opnommen yn 'e
Shepperton Studios
yn Surrey.
It
skilderij
Pollice Verso
("Mei de Omdraaide Tomme"), fan
Jean-Leon Gerome
ut
1872
,
ynspirearre
Ridley Scott
ta it meitsjen fan
Gladiator
.
De
distribusje
fan
Gladiator
waard yn 'e
Feriene Steaten
fersoarge troch
DreamWorks Pictures
en derbuten troch
Universal Pictures
. De film gie op
1 maaie
2000
yn
Los Angeles
yn
premiere
, wernei't er op
5 maaie
iepene yn 'e Amerikaanske en op
11 maaie
yn 'e
Britske
bioskopen
.
Gladiator
waard op
21 novimber
2000
foar it earst op
dvd
utbrocht en yn
septimber
2009
foar it earst op
blu-ray
.
Gladiator
krige fan 'e
filmkritisy
oer it algemien positive
resinsjes
.
CNN
neamde de
fjildslach
tsjin 'e
Germanen
as ien fan 'e "favorite slachsenes op it wite doek", wylst Marc Bernadin fan it
tydskrift
Entertainment Weekly
Maksimus utrop ta syn "op fiif nei favorite
aksjeheld
" omreden fan "
Crowe
syn hurde, op it moed kommende optreden." Yn itselde bled neamde Gary Susman
Gladiator
syn op twa nei favorite
wraakfilm
. Yn
desimber
2000
waard
Gladiator
troch de sjoggers fan 'e
Britske
tillefyzjefilmrubryk
Film 2000
utroppen ta de beste film fan it jier (mei 40% fan 'e stimmen), en by in
opinypeiling
troch de Britske
tillefyzjestjoerder
Channel 4
, yn
2002
, kaam
Gladiator
ut 'e bus as de op fiif nei beste film aller tiden.
Net eltsenien wie it dermei iens. De foaroansteande Amerikaanske resinsint
Roger Ebert
joech
Gladiator
yn 'e
Chicago Sun-Times
mar 2 fan 4
stjerren
en omskreau it oansjen fan 'e film as "troebel, dizenich en undudlik". Hy hie ek gjin goed wurd oer foar it senario, dat neffens him "
depressiviteit
brukt as ferfanging foar persoanlikheid, en mient dat as personaazjes mar bitter en somber genoch binne, it us net opfalle sil hoe saai oft se eins wol net binne."
Camille Paglia
wie it mei him iens en neamde
Gladiator
"saai, min yn byld brocht en grotfol
sentimintele
polityk korrekte
flauwekul."
Op 'e
webside
Rotten Tomatoes
, dy't
resinsjes
sammelet, hie
Gladiator
in goedkarringspersintaazje fan 77%, basearre op 189 underskate resinsjes. De konsensuskrityk fan 'e webside, gearstald ut al dy resinsjes, stelt: "
Ridley Scott
en in treflike
cast
bringe mei sukses de yntinsiteit fan 'e
Romeinske
gladiatorgefjochten
oer en teffens de
politike
yntriizjes dy't under it oerflak broeie." Op
Metacritic
, de wichtichste
konkurrint
fan Rotten Tomatoes, behelle
Gladiator
in goedkarringspersintaazje fan 67%, basearre op 46 resinsjes.
Gladiator
is hiel loskes basearre op echte foarfallen ut it
Romeinske Ryk
yn 'e twadde helte fan 'e
twadde iuw
.
Regisseur
Ridley Scott
woe de
kultuer
fan 'e
Romeinen
sa akkuraat mooglik yn byld bringe, en sette derom ferskate
histoarisy
yn as adviseurs. Nettsjinsteande dat wykt de film op in hiele rige plakken of fan 'e
skiednis
. Dy feroarings waarden makke om it ferhaal ynteressant te halden, om 'e
plot
te skewielen en om praktyske of feilichheidstechnyske redens. Sa makket de Romeinske
kavalery
yn 'e film gebruk fan
stiichbugels
, dy't doe noch net utfun wiene. Yn 'e Romeinske Tiid
hynsteried
men mei in twahoarnich
seal
sunder stiichbugels, wat folle mear feardichheid en underfining fereaske as it hynsteriden fan hjoed de dei.
Scott fertelde letter yn in
fraachpetear
dat er guon histoaryske eleminten ut it senario skrast hie, om't dy neffens him foar it hjoeddeistige
filmpublyk
te unoannimlik west hawwe soene.
Bioskoopgongers
hawwe harren
kennis
oer it Romeinske Ryk, neffens him, nammentlik fral fan eardere films. Sa woe in iere ferzje fan it senario de gladiators yn 'e arena
reklame
meitsje litte foar produkten fan
sponsors
. Dat wie histoarysk akkuraat, mar Scott ornearre dat it filmpublyk it nea leaud hawwe soe en it beskoge hawwe soe as in
anagronisme
.
In elemint fan 'e film dat net striek mei de wurklikheid waard foarme troch de
unifoarmen
fan 'e Romeinske
lezjoners
, dy't fan likernoch it jier
75
stammen, wylst de film in
iuw
letter spilet. Ek drage de
Germanen
yn 'e film
klean
en
wapenrissen
ut 'e
Stientiid
, wylst se doe al yn 'e
Izertiid
libben. Maksimus dyn freon Djuba, dy't in Numydjer hjit te wezen, wurdt yn 'e film spile troch in
negroide
akteur; yn it echt wiene de
Numydjers
Berbers
mei
blanke
, licht tinte
Mediterrane
hudskleur
. Fierders waarden
belegeringswapens
lykas
kattepulen
en
ballista's
yn it echt nea brukt yn in iepen
fjildslach
, mar inkeld by
belegerings
. Leden fan 'e
Pretoriaanske Garde
wurde yn 'e film ofbylde mei
poarperne
unifoarmen; derfoar is gjin inkele histoaryske grunslach. Se droegen standertunifoarmen mei inkele unike dekorative eleminten. En yn 'e
skyline
fan
Rome
, dy't yn 'e film te sjen is, komme beskate
gebouwen
prominint yn byld dy't yn
180
noch net bestiene, lykas de
Basilyk fan Maksentius en Konstantyn
, dy't pas foltoge waard yn
312
.
Wat de histoaryske figueren yn 'e film oangiet, moat men
Gladiator
beslist net as in wier ferhaal oannimme. Keizer
Markus Aurelius
waard net
fermoarde
troch syn soan
Kommodus
, mar stoar yn
180
yn
Vindobona
(Wenen) oan 'e
Antonynske pest
, in
goarre
dy't wierskynlik in
epidemy
fan 'e
pokken
of de
muzels
wie. Der bestiet gjin inkele oanwizing dat Markus Aurelius fan Rome wer in
republyk
meitsje woe. Ynstee hearske er de leste trije jier tegearre mei Kommodus, dy't nei syn dea allinnich trochregearre.
Yn it begjin fan 'e film besljochtet Markus Aurelius (troch de ynset fan Maksimus) de
Markomanne-oarloch
yn it foardiel fan it Romeinske Ryk, wylst dy eins noch yn folle gong wie doe't er stoar. Nei syn dea makke Kommodus der in ein oan troch mei de
Markomannen
en de
Kwaden
in
fredesferdrach
te sluten. Markus Aurelius lei ek net it near op 'e gladiatorgefjochten yn Rome (sa't de film hawwe wol), mar inkeld yn
Antiochie
, as
straf
foar de stipe fan dy sted oan 'e
usurpator
Avidius Kassius
. Wol ronsele er de gladiators fan Rome foar syn
legioenen
, wat resultearre yn in tekoart oan gladiators foar de gladiatorgefjochten, in untefreden befolking en in butenkans foar eigners fan
gladiatorskoallen
(lykas de Proksimo yn 'e film) om mei ununderfune of net bot talintearre gladiators gans jild te fertsjinjen.
It personaazje fan Maksimus is net histoarysk, mar liket eleminten te ferienjen fan ferskate histoaryske figueren:
Hoewol't keizer
Kommodus
wol deeglik meidie oan gefjochten yn it Kolosseum, kaam er net om yn 'e arena, mar waard er nei in reger fan tolve jier yn syn
bad
smoard
troch de wrakselder Nasissus. Syn suster
Lusilla
wurdt yn 'e film ofskildere as de
widdo
fan
Lusius Fearus
mei ien soan dy't ek fan Lusius Fearus hjit. Yn it echt wie se yndie de widdo fan Lusius Fearus, mar stoar har soan jong, lang foar't Kommodus oan it bewald kaam, en ek hie se ut har
houlik
mei Lusius Fearus noch twa
dochters
, Lusilla Plautia en Aurelia Lusilla. Boppedat wie se fuort nei de dea fan earste
man
wertroud mei
Klaudius Pompejanus
. Yn 'e mande mei har twadde man en ferskate oaren waard se yn
182
skuldich befun oan in
gearspanning
tsjin Kommodus, wernei't se
ferballe
waard nei it eilan
Capri
. Dere waard se letter datselde jiers op syn befel fermoarde.
Gladiator
brocht yn 'e
bioskopen
yn 'e
Feriene Steaten
en
Kanada
$
187,7 miljoen op, en yn alle oare
lannen en territoaria
$269,9 miljoen. Wraldwiid kaam de
opbringst
dermei ut op $457,6 miljoen. Ofset tsjin it
budget
fan $103 miljoen betsjut dat in
winst
fan $357,3 miljoen, hoewol't der de
marketingkosten
noch wol of moatte.
Yn
2001
waard
Gladiator
by de
Oscars
nominearre foar
prizen
yn tolve
kategoryen
, werunder beste
regisseur
(
Ridley Scott
), beste
byrol
fan in
akteur
(
Joaquin Phoenix
), beste orizjinele
senario
(
David Franzoni
,
John Logan
en
William Nicholson
), beste
kamerarezjy
(
John Mathieson
), beste origjinele
filmmuzyk
(
Hans Zimmer
en
Lisa Gerrard
), beste
filmmontaazje
(
Pietro Scalia
) en beste
art direction
(
Arthur Max
en
Crispian Sallis
). De film wun de Oscars foar
beste film
, beste akteur (
Russell Crowe
), beste
kostumuntwerp
(
Janty Yates
), beste
lud
(
Bob Beemer
,
Scott Millian
en
Ken Weston
) en beste
fisuele effekten
(
Tim Burke
,
Neil Corbould
,
Rob Harvey
en
John Nelson
).
Fierders waard
Gladiator
nominearre foar fiif
Golden Globes
, werunder de prizen foar beste regisseur, beste akteur yn in
dramafilm
(Crowe) en beste byrol fan in akteur (Phoenix). De film wun de Golden Globes foar
beste dramafilm
en beste orizjinele filmmuzyk. By de
BAFTA's
, de wichtichste
Britske
filmprizen, waard
Gladiator
nominearre yn fjirtjin kategoryen. Derfan wun er de BAFTA's foar beste film, beste kamerarezjy, beste
produksje-untwerp
(Arthur Max) en beste special effects.
Gladiator
waard ek nominearre foar seis
Saturn Awards
, mar wun net ien.