Joe Biden
(folut:
Joseph Robinette Biden jr.
;
Scranton
(
Pennsylvania
),
20 novimber
1942
), is in
Amerikaansk
jurist
en
politikus
fan 'e
Demokratyske Partij
, dy't fan
2021
de 46e
presidint fan 'e Feriene Steaten
wie. Foartiid wied er fan
2009
oant
2017
under
Barack Obama
de 47ste
fise-presidint
fan 'e
Feriene Steaten
wie. Yn
2020
wied er de Demokratyske kandidaat by de
presidintsferkiezings fan dat jier
. Earder wie Biden under mear
gemeenteriedslid
en
senator
. Hy stiet derom bekend dat er wat in ruchhouwer is, dy't geregeldwei aparte utspraken docht.
Biden waard yn
1942
berne yn
Scranton
, yn 'e
steat
Pennsylvania
, as de soan fan Joseph Robinette Biden sr. (
1915
-
2000
), in sakeman fan mingd
Ingelsk
-
Fransk
etnysk
komof, en dy syn frou Catherine Eugenia Finnegan (
1917
-
2010
), dy't fan Jean neamd waard en ut in
Ierske
famylje kaam. Biden wie de aldste fan fjouwer bern yn in
roomsk
gesin, dat earst in stikmannich jierren by syn pake en beppe oan memmekant ynwenje moast om't syn heit finansjeel yn 'e underwal rekke wie. Yn
1953
, doe't Biden alve jier wie, ferhuzen se nei
Claymont
, yn 'e steat
Delaware
, der't Joe Biden sr. in hannel yn twaddehans auto's opsette. Dernei hiene se it wat rommer.
Joe Biden mei presidint
Jimmy Carter
.
Biden folge de middelbere skoalle te Claymont, der't er yn it
Amerikaansk footballtiim
spile, en yn
1961
eksamen die. Oanslutend studearre er oan 'e
Universiteit fan Delaware
, yn
Newark
, der't er op 'e nij Amerikaansk football spile, no foar it universiteitstiim, de
Delaware Fightin' Blue Hens
. Yn
1965
studearre er of mei in bachelorstitel yn twa haadfakken,
skiednis
en
politikology
. Dernei skreau er him yn oan 'e
rjochteskoalle
fan 'e
Universiteit fan Syracuse
, te
Syracuse
, yn 'e steat
New York
, dy't er utkeas om't syn faam der ek studinte wie. Syn
masterskip yn de rjochten
behelle er yn
1968
, al fun er nei eigen sizzen syn rjochtestudzje it saaiste ding dat er ea by de ein han hie.
Hoewol't de Feriene Steaten yn dy tiid de
tsjinstplicht
ynfierd hiene, tsjinne Biden nea yn 'e
Fjetnamoarloch
, mei't er earst ferskate kearen utstel krige om syn studzje of te meitsjen, en letter ofkard waard op grun fan in
astmatyske
oandwaning dy't er as tiner han hie. Om't sawol syn heite as syn memme famylje tige negatyf tsjin it ynnimmen fan
alkohol
oanseach, waard Biden
gehielunthalder
. Hy
stammere
oant er yn 'e tweintich wie, mar wist dat te oerwinnen troch oerenlang foar de spegel
poezij
foar te dragen.
Wylst er yn
1964
in
spring break
(krookjefakansje) op 'e
Bahama's
trochbrocht, kaam er der yn 'e kunde mei Neilia Hunter, dy't ut in begoedige fermidden yn
Skaneateles
, yn 'e steat New York, kaam, en studearre oan 'e Universiteit fan Syracuse. Op
27 augustus
1966
trouden se te Skaneateles, tsjin 'e beswieren fan har famylje tsjin syn roomske eftergrun yn. Se krigen trije bern,
Joseph Robinette Biden III
(
1969
), dy't Beau neamd wurdt,
Robert Hunter Biden
(
1970
), dy't Hunter neamd wurdt, en Naomi Christina Biden (
1971
-
1972
).
Joe Biden as senator.
Op
18 desimber
1972
, doe't se oan it winkeljen wiene foar de
kryst
, rekken Biden syn frou en bern belutsen by in slim ungemak, werby't har auto op in krusing fansiden raamd waard troch in frachtwein. Sawol Neilia Hunter Biden as har ienjierrige dochterke kamen derby om it libben, wylst Beau Biden in brutsen skonk hie en Hunter Biden in
skedelbasisfraktuer
en lichtere ferwunings. Nei't Joe Biden fiif jier lang in allinnichsteand heit west hie, wertroude er op
17 juny
1977
mei
Jill Tracy Jacobs
, in skoaljuffer ut
Willow Grove
, yn
Pennsylvania
, mei wa't er yn
1975
yn 'e kunde kommen wie op in
blind date
dy't bewurkmastere wie troch ien fan syn bruorren. Mei syn twadde frou krige Biden ien bern,
Ashley Blazer Biden
(
1981
), dy't sosjaal wurkster waard. Syn soan Beau waard de steatsminister fan Justysje fan Delaware en tsjinne as
auditeur-militer
by it
Amerikaanske Leger
yn
Irak
, foar't er op
30 maaie
2015
mei 46 jier oan in
harsenstumor
kaam te ferstjerren. Biden syn oare soan Hunter is abbekaat en polityk lobbyist te
Washington, D.C.
Yn
1968
run Biden in healjier lang staazje by in abbekatekantoar, wernei't er in hoartsje as
pro deo
-
abbekaat
wurke en doe in baan fun by in abbekatekantoar yn
Wilmington
. Yn dy tiid fielde er him mear oanlutsen ta de pleatslike
Republikeinen
as ta de
Demokraten
, mar doe't se him besochten partijlid te meitsjen, hold er de boat of fanwegen syn ofwearze fan 'e lanlike Republikeinske lieder
Richard Nixon
. Yn
1969
rjochte er mei in partner in eigen abbekatekantoar op,
Biden and Walsh
. Yn it neijier fan 1969 stelde er him as Demokraat kandidaat foar de gemeenterie fan
New Castle County
, en wun derby mei in romme marzje ien fan 'e sitten. Dernei siet er fan
1970
oant
1972
yn 'e gemeenterie.
Yn
1972
died er mei oan 'e ferkiezings foar ien fan 'e beide sitten fan Delaware yn 'e
Amerikaanske Senaat
, en wun op 'e nij. Doe't oan 'e ein fan dat jier syn frou en dochter omkamen by it auto-ungemak, liet er it yn him omgean om syn politike karriere op te jaan, mar dat waard him troch partijgenoaten untpraat. It ferlies hie him lykwols ferfolle fan lulkens en twifels op it med fan syn
leauwe
. Letter fertelde er dat er yn dy snuorje graach juns let yn efterbuerten omkuierje mocht, op 'e siik nei slaanderij.
"Ik hie net witten dat ik by steat wie ta it fielen fan sa'n razernij [...] Ik hie it gefoel dat God my freeslik bedondere hie."
Joe Biden haldt under de presidinsjele kampanje fan
2008
, op
23 augustus
in taspraak te
Springfield
, yn
Illinois
, fuort nei't
Barack Obama
(rj.) him presintearre hat as syn
running mate
.
Begjin
1973
waard Biden mei de minimumaldens fan tritich jier de op seis nei jongste senator yn 'e Amerikaanske skiednis. Hy fertsjintwurdige 36 jier lang Delaware yn 'e Senaat, fan
3 jannewaris
1973
oant
15 jannewaris
2009
. Yn dy perioade waard er seis kear werkeazen, en hy einige as de op trije nei langst sittende senator. Hy siet ferskate senaatskomitees foar, werunder it Komitee foar Butenlanske Betrekkings, it Komitee oangeande de Rjochterlike Macht en de Ynternasjonale Gearkomste foar de Behearsking fan Narkoatika. Hy wie in tsjinstanner fan 'e
Earste Golfoarloch
, yn
1991
. Mids njoggentiger jierren spile er as fuleindich foarstanner fan Amerikaansk yngripen yn 'e
Bosnyske Oarloch
in wichtige rol by it ta stan bringen fan 'e Amerikaanske yntervinsje yn dat konflikt. Yn
2002
stimde er foar de resolusje dy't de
Twadde Golfoarloch
mooglik makke, mar neitiid fersette er him tsjin it belied fan 'e regearing-
Bush
oangeande
Irak
. Fierders hied er in liedende rol by it realisearjen fan 'e
Violence Against Women Act
, in wet dy't
frouljusmishanneling
yn 'e Feriene Steaten oanpakt. Njonken syn politike karriere wie Biden fan
1991
of fierders wurksum as adjunkt-heechlearaar oan 'e rjochteskoalle fan 'e
Widener Universiteit
yn
Wilmington
.
Twa kear die Biden mei oan 'e
Amerikaanske presidintsferkiezings
, yn
1988
en yn
2008
, mar beide kearen waard er by de Demokratyske foarferkiezings ferslein. Yn 2008 waard er lykwols neitiid troch de winner fan 'e foarferkiezings, senator
Barack Obama
fan
Illinois
, frege om dy syn
running mate
(fise-presidintskandidaat) te wurden. Biden gie derop yn, en tegearre mei Obama fersloech er dat jiers by de eigentlike ferkiezings it Republikeinske kandidaatspear
John McCain
en
Sarah Palin
. Sadwaande waard er op
20 jannewaris
2009
ynsward as de 47ste (en de earste roomske) fise-presidint fan 'e Feriene Steaten. Yn
2012
wunen Obama en hy in twadde termyn, troch de Republikeinen
Mitt Romney
en
Paul Ryan
te ferslaan.
Joe Biden as fise-presidint, mei presidint
Barack Obama
, yn
2012
.
As fise-presidint en foarsitter fan 'e Senaat (in funksje dy't keppele is oan it fise-presidintskip) wie Biden djip behelle yn it beslutfoarmingsproses fan 'e regearing-Obama op alle med. Hy hie it tafersjoch oer de ynvestearrings yn 'e Amerikaanske ynfrastruktuer dy't resultearren ut it stimulearringspaket der't Obama yn
2009
de Amerikaanske
ekonomy
wer mei op gong en ut 'e
resesje
helpe woe. Biden syn fermogen om mei Republikeinen yn it
Amerikaanske Kongres
te underhanneljen (in fermogen der't Obama sels net of amper mear oer beskikte), wie krusjaal foar de gearwurking fan 'e beide partijen op it med fan
belestingen
, ekonomyske stimulans, de feststelling fan 'e jierlikse begrutting, de krises oangeande it
skuldeplafon
en it fuortstjoeren fan 'e Amerikaanske ekonomy by it "
fiskale klif
" wei.
Hoewol't er in yn 'e wol ferve politikus is dy't bepaald net dom is, stiet Biden derom bekend dat er geregeldwei taktleaze en unhandige utspraken docht, wermei't er himsels polityk sjoen gauris yn 'e pine set. Sa seid er begjin
2007
oer Obama:
"Ik bedoel, dat is de earste gewoane Afro-Amerikaan dy't mulryp en yntelligint en skjin en in aardich utsjende keardel is, ik bedoel, moaier kinne je 't net krije."
Mei dizze unbedoeld
rasistyske
utspraak undermine er syn eigen presidintskampanje fan
2008
. Earder hied er al in soartgelikense flater makke doe't er it oer de grutte
Yndiaaske
ymmigrantemienskip yn Delaware hie. Yn april
2009
beantwurde er in fraach oer de hearskjende
bargegryp
mei te sizzen dat er syn famylje ofriede soe om it
fleantuch
of de
metro
te nimmen. Soks wurke fansels de ungerestens under de befolking yn 'e han, en it
Wite Hus
kaam dan ek daliks mei it boadskip dat Biden it sa net bedoeld hie en dat dit net de miening fan it regear wie. Dat ynsidint late derta dat Biden yn in hiele rige komyske
tillefyzjeprogramma
's op 'e hak nommen waard as in healewizenien dy't der mar wat op los eamele, in yndruk dy't noch fuortsterke waard troch in ynsidint ut
2008
, doe't er by in kampanjegearkomste
Chuck Graham
, in steatssenator fan
Missouri
, eefkes yn it sintsje sette woe, en him troch de mikrofoan frege om stean te gean, wat de man lykwols net oprede mei't er yn 'e rolstoel siet. Ditoangeande ropt Biden oantinkens op oan in oare Amerikaanske fise-presidint dy't him oates en toates ferprate,
Dan Quayle
, mar it ferskil is dat Quayle it oansjen fan in arrogante omkoal hie, wylst Biden nettsjinsteande syn nuvere opstigings dochs runom as in ynnimlik persoan beskoge wurdt. Sa't syn eardere kollega-senator
Lindsey Graham
sei:
"As der gjin flaters wiene, soe der gjin Joe weze. Hy is ien dy't jo wol lije meie moatte."
Oan 'e ein fan syn fise-presidintskip untfong Biden op
12 jannewaris
2017
ut 'e hannen fan Barack Obama de
Presidinsjele Frijheidsmedalje
, de heechste Amerikaanske boargerlike
underskieding
.
Op
25 april
2019
stelde Biden him ferkiesber foar de
Amerikaanske presidintsferkiezings
fan
2020
. Yn 't earstoan liek er de favoryt foar de oerwinning, mar in
skandaal
om syn soan Hunter hinne, dy't belutsen west hawwe soe by
korrupsje
yn 'e
Oekraine
, smiet in skaad oer syn kampanje.
Presidint
Donald Trump
hold ut dat Joe Biden syn ynfloed yn it butenlan brukt hawwe soe om syn soan de han boppe de holle te halden. Biden sels untstried dat yn alle toanaarden. Yn
septimber
2019
die bliken dat Trump syn Oekraynske amtsgenoat
Volodomyr Zelenski
under druk set hie om in formeel undersyk nei de Bidens te iepenjen. Dat late ta it
Oekraineskandaal
yn 'e Amerikaanske
polityk
en ta Trump syn
impeachment
yn it Hus fan Offurdigen yn
desimber
2019
.
By de earste
foarferkiezings
fan 'e Demokratyske Partij, dy't yn
febrewaris
holden waarden, sloech Biden noch gjin duk yn in pakje buter en lieken syn kansen op 'e oerwinning fersjoen. Yn
maart
oppenearre er him lykwols frij hommels as de favoryt. Hy fersloech by de foarferkiezings u.o.
Pete Buttigieg
,
Amy Klobuchar
en
Elizabeth Warren
. Syn leste rivaal, de alde
sosjalist
Bernie Sanders
, joech (mei omreden fan 'e oangeande
koroanapandemy
) op
8 april
2020
de striid op, wernei't de Demokratyske nominaasje Biden net mear untgean koe. Hy keas
Kamala Harris
, in heal
swarte
, heal-
Yndiaaske
froulike
senator
ut
Kalifornje
as syn
running mate
.
Joe Biden wurdt op
20 jannewaris
2021
ynsward
as de 46e
presidint fan 'e Feriene Steaten
.
Yn 'e kampanje foar de eigentlike presidintsferkiezings, dy't op
3 novimber
2020
holden waarden, stelde Biden him op as in fermoedsoener. Hy woe de Feriene Steaten, dy't under it presidintskip fan Donald Trump slim polarisearre rekke wiene, wer ta ien naasje ferienje. Dy opstelling stie yn skril kontrast ta it moddergoaien en de oanhaldende fertochtmakkings oan syn adres der't Trump him skuldich oan makke. De koroanapandemy drukte in swier stimpel op 'e ferkiezings, werby't foar in grut part oer de
post
stimd waard. Biden rop syn efterban op om dat safolle mooglik te dwaan, mar Trump besocht de yntegriteit fan it stimmen oer de post mei bewearings fan
fraude
te undergraven, ek al levere er derfoar gjin inkeld stekhaldend bewiis. Fan gefolgen stimden fral Demokraten oer de post, wylst Republikeinen op ferkiezingsdei opkamen. Om't yn in protte steaten earst de stimmen teld waarden dy't op ferkiezingsdei utbrocht wiene, liek it op 'e jun nei de ferkiezings dat Trump wun hie. Mar doe't yn 'e folgjende dagen de poststimmen teld waarden, helle Biden him yn krusjale steaten as
Wiskonsin
en
Michigan
fluch yn, en nei in neiltsjebitend spannende ekstra pear dagen ek yn 'e
swingsteaten
Pennsylvania
,
Nevada
en
Arizona
, en sels
Georgia
, dat foartiid sunt de
1990-er jierren
fest yn Republikeinske hannen west hie. Uteinlik waard Biden pas op
7 novimber
troch de grutte Amerikaanske
tillefyzjenetwurken
as winner fan 'e ferkiezings utroppen.
Yn 'e
moannen
nei de ferkiezings wegere de sittende presidint
Donald Trump
syn ferlies ta te jaan. Hy die der alles oan om 'e ferkiezingsutslach te feroarjen. Mar wertellings yn ferskate steaten joegen gjin oare resultaten en de mear as fyftich
rjochtsaken
dy't er oanspande, waarden troch
rjochters
nei de foddekoer ferwiisd. Mei syn praat oer
stimbusfraude
undergroef Trump moedwillich it
fertrouwen
fan it Amerikaanske
elektoraat
yn it ferkiezingssysteem; dat kaam de Republikeinen djoer te stean doe't it mei late ta de Demokratyske oerwinning yn 'e ferkiezings foar de
Amerikaanske Senaat
dy't op
5 jannewaris
2021
yn 'e steat
Georgia
holden waarden. De Demokraten krigen dertroch in nipte mearderheid yn 'e Senaat yn 'e hannen. Op
20 jannewaris
waarden Biden en Harris
ynaugurearre
as presidint en fise-presidint fan 'e Feriene Steaten by in
seremoanje
dy't plakfun yn it skaad fan 'e
Bestoarming fan it Amerikaanske Kapitoal
. Derby wie op
6 jannewaris
in
breinroere
kliber Trump-oanhingers dy't troch de presidint sels opstokele wie, it
Amerikaanske Kapitoal
binnenkrongen op 'e siik nei "ferrieders", yn wat neitiid algemien omskreaun waard as in gefal fan
terrorisme
. Trump sels keas derfoar om net by de ynauguraasje fan syn opfolger te wezen, eat dat sunt
1869
net foarkommen wie en der't alle media skande fan sprieken. Biden, dy't by syn ynauguraasje in leeftyd fan 78 jier hie, wie de aldste nije presidint ut 'e Amerikaanske skiednis.