Paus Gregorius XIII
De
Gregoriaanske kalinder
is de
kalinder
dy't op it stuit brukt wurdt yn de westerske wrald.
De Gregoriaanske kalinder is in oanpassing fan de
Juliaanske kalinder
, om't dy oer de rin fan in
milennium
sa'n 7,8 dagen te lang duorre. De ferbettering fan paus
Gregorius XIII
, op rie fan
Lilio
en oaren, wie dat in
iuw-jier
gjin
skrikkeljier
is, utsein as it dield wurde kin troch 400. Dit is noch net perfekt, en men hat dan ek alris utsteld om elts jier dat troch 4000 dield wurde kin ek gjin skrikkeljier te meitsjen, mar eins is it sa dat men der net wis fan is dat oer sa'n lange tiid it
sinnejier
altyd likelang bliuwe sil.
Tinkstien tachtigjierrige oarloch, Jakobinertsjerke Ljouwert
De Gregoriaanske kalinder is
24 febrewaris
1582
, mei de bul
Inter gravissimas
, troch Gregorius XIII ynsteld. Dat woe net sizze dat dizze tiidrekkening ek oeral daalks ynfierd waard. Ien fan de problemen wie dat by it ynfieren ek de ofwiking oant dan ta wer goedmakke wurde moast. Mar by de oanpassings hat wis ek it ferskil tusken Katoliken en de Protestanten meispile. Sa wurdt yn it beslut fan de
Steaten fan Fryslan
ek net sprutsen fan it ynfieren fan de "Gregoriaanske kalinder", mar fan it ynfieren fan de "ferbettere Juliaanske kalinder".
De measte
katolike
lannen hawwe de kalinder daalk ynfierd, werby op tongersdei
4 oktober
1582 freed
15 oktober
1582 folge. Mar oare lannen hawwe langer wachte om't se eins net oan dy nuvere oergong yn de kalinder woenen. De sudlike en westlike Nederlannen wienen der fluch by; in part die it al yn 1582, en de rest, lykas
West-Fryslan
, gong fan
1 jannewaris
1583
nei
11 jannewaris
1583. Mar de noard-eastlike, werunder
Fryslan
, binne pas fan
31 desimber
1700
op
12 jannewaris
1701
oergongen, utsein de
Grinzer Ommelannen
dy't pas yn 1711 oergongen binne. Dizze oergong fan alve dagen hat de oarsaak west fan it untstean fan dagen as
Alde Maaie
en
Ald Alderheljen
.
Mar yn de
Sowjetuny
hat de oergong noch yngripender west. De Sovjetuny gong yn
1918
oer, koart nei de
Russyske revolusje
. Doe wie it ferskil fansels noch grutter wurden. Nei
31 jannewaris
1918 kaam derom
14 febrewaris
, sa't 13 dagen ynhelle wienen. Om't de revolusje op
25 oktober
1917
wie, skode de jierdei derfan ek troch. Sa komt it dat de Oktober-revolusje yn novimber fierd waard.
It leste lan dat de Gregoriaanske kalinder ynfierde wie
Grikelan
, yn
1924
. Mar yn in part fan de
Otterdokse tsjerken
wurdt foar de tsjerke-kalinder hieltyd noch mei de Juliaanske kalinder rekkene.
Tusken 1583 en 1700 brukten Fryslan en Hollan ferskillende kalinders. De Fryske steedhalder
Willem Freark
, dy't ek geregeldwei nei De Haach moast, hold yn syn deiboeken beide datums oan, bygelyks yn 1643:
Den 23 april/3 maij ginck ick uyt Vrieslandt oover Bolswert, Worckum ende quam dien avont tegens wint noch tot Enckhuysen om half achten ende nam strackx een waghen ende voer nae Alckmaer ……
[1]
Fiif jier letter einige de
Tachtichjierrige oarloch
. De Steaten fan Fryslan lieten in tinkstien foar de frede fan Munster meitsje, mei de wichtichste datums der op, yn alde en nije styl. Oer de tekst fan it fredesferdrach wie yn jannewaris 1648 oerienstimming berikt. Yn Fryslan stie de kalinder op 20 jannewaris, yn Hollan op 30 jannewaris. Itselde ferskil wie der by de datums fan it offisjeel goedkarren fan it ferdrach en fan de
spektakulere feesterijen
. De
Steaten
pleatsten de tinkstien tsjin de gevel fan har gearkomsteplak, it
Lanskipshus
yn
Ljouwert
. (Tsjintwurdich sit de stien yn it koar fan de Grutte of
Jakobinertsjerke
.)
Ungelok prins Maurits, Frjentsjer 1665 nije styl
Wa't gjin dubele boekhalding fiere woe moast mei klam neame hokker datum hy brukte: alde of nije styl. In foarbyld derfan stiet op de gevelstien yn de muorre fan it eardere Blau Weeshus yn de Dykstrjitte yn
Frjentsjer
. Op 6 jannewaris 1665 sakke prins
Jehan Maurits fan Nassau-Siegen
mei in diel fan syn gefolch troch de houten brege yn de Dykstrjitte. Hy wie in neef fan de Fryske steedhalder Willem Frederik, dy't op 31 oktober 1664 ferstoarn wie. Johan Maurits hie de bysetting fan de steedhalder yn de Jacobinertsjerke op 25 desimber 1664 bywenne. De trije hjir neamde datums binne nije styl. De bysetting fan de steedhalder wie dus foar de Friezen net op earste krystdei, want foar harren wie it pas 15 desimber alde styl. Jehan Maurits bleau dernei noch yn Ljouwert om der de Fryske krystdagen mei te meitsjen, want dy wiene yn Hollan al foarby.
[2]
| Boarnen, noaten en/as referinsjes:
|
- ↑
Gloria Parendi. Dagboeken van Willem Frederik, stadhouder van Friesland, Groningen en Drenthe, Dagboek 1943 p. 43
- ↑
Hofstede de Groot, C., De schilder Frans Carree en zijne teekeningen voor de Lijkstatie van Vorst Willem Frederik van Nassau, De Vrije Fries 1918 pp. 12-36;
http://www.mpaginae.nl/At/WF.htm
: begrafenis Willem Frederik 1664; W. Bergsma, Enege Gedenckwerdege geschiedenissen, Kroniek van de Friese militair Poppo van Burmania uit de Tachtigjarige oorlog (Hilversum 2012) pp. 160-163
|