1939: Gerraren hasiera Europan
aldatu
Poloniaren inbasioa
aldatu
Europan
gerra
1939ko
irailaren 1ean
hasi zen,
Alemaniak
Poloniari
eraso egitean.
Hitlerren
asmoak
Danzig
hiri askea (non alemaniarrak eta poloniarrak bizi ziren) menderatzea eta hiri hau Alemaniarekin lotzeko korridorea lortzea izan ziren. Nazioarteko komunitatearen aurrean, mugan aldez aurretik prestatutako gatazka erabili zuen.
Irailaren 3an
,
Erresuma Batuak
zein
Frantziak
gerra deklaratu zioten Alemaniari. Erresuma Batuak itsas blokeoa ezarri arren, ez
Londresek
ez
Parisek
ez zuten Alemania inbaditzeko gogo sendorik erakutsi
.
[16]
Frantzia, motel mugituta,
Sarren
burutu zuen eraso txiki bat. Poloniari laguntzeko troparik ez zuten igorri.
Bitartean, Polonian, armada alemaniarrak
Blitzkrieg
edo Tximista Gerra burutu zuen. Estrategia militar horretan, hegazkineriak gogor bonbardatu ondoren, lurreko armadak, batez ere
gerra-gurdiek
, ustekabean egiten du eraso. Alemaniarrek hiri eta gune estrategikoak hartuta, armada poloniarrak, lurraldean sakabanatuta eta elkarrekin bat egin gabe, pixkanaka pixkanaka amore eman zuen.
Varsovia
irailaren 27an
erori zen, eta azken tropa poloniarrak
urriaren 6an
errenditu ziren.
Irailaren 17an
,
Alemaniarekin hitzartutako akordioari
eutsita,
Sobietar Batasunak
ekialdetik eraso zion Poloniari. Bigarren frontea irekian, Poloniako defentsak amildu ziren. Hurrengo egunean Poloniako presidenteak eta aginteko komandanteak herrialdea utzi zuten. Polonia, berriz, ez zen ofizialki errenditu. Aldameneko herrialdeetan babestu ziren armadaren apurrak, eta Polonian barnan, erresistentzia gogorra sortu zen.
Horren ostean,
1939
-
1940ko
neguan Alemaniako armadak biltzen ziren bitartean, Frantziak eta Erresuma Batuak ez zuten erasorik egin. Kazetari batzuek “Phoney war”, “Sitzkrieg” edo Gerra Faltsua deitu zioten epe horri, hain eskasa zen buruz buruko borroka.
Neguko Gerra
aldatu
Negu horretan,
1939ko
azaroaren 30ean
hain zuzen ere,
Sobietar Batasunak
Finlandiari
eraso zion. Sobietar Batasuneko armada Finlandiakoa halako lau zen arren,
Armada Gorria
lotsagarri gelditu zen aurrera egiteko orduan. Finlandiako defentsak herrialde osoko inbasioa saihestu zuen, nahiz eta, azkenean, sobietarrek garaitu eta Finlandiak
Leningrad
inguruko eremu estrategikoak eman behar izan. Nolanahi ere, Armada Gorriaren ahalmena zalantzan jarri zen
Europako
kantzelaritza askotan, tartean
Berlinen
.
Sobietar Batasunak,
Molotov-Ribbentrop itunaren
azpian,
1940ko
ekainean
Estonia
,
Letonia
eta
Lituania
herrialdeak okupatu zituen, baita
Errumaniako
Besarabia
eta
Ipar Bukovina
eskualdeak ere.
1940: Gerraren hedapena
aldatu
Norvegia eta Danimarkaren inbasioa
aldatu
1940ko
apirilaren 9an
hasi zen
naziek
burututako
Danimarka
eta
Norvegiaren
kontrako erasoa.
Alemaniarrek
, alde batetik,
Suediako
burdin
hornidurak ziurtatu nahi zituen, Alemaniara
Narvik
portu norvegiarretik baitzekarten. Baina beste alde batetik, horrela Norvegia ez aliatuen eskuetara eroriko, Alemaniako portuen aurkako enbargoa indartzeko asmoa izanez gero. Danimarkaren balio estrategikoa ez zen hain handia, baina herrialde horretako kaietatik aise iristen zen Norvegiara.
Danimarka berehala errenditu zen, armada alemaniarrari aurre egitea alferrik zelakoan, alferrikako odol-jarioa saihestu nahi baitzuen. Hori zela eta, nazien okupazioa arina izan zen, beste herrialdeek nozitu zutenaren aldean bederen. Danimarkako instituzioek, hein handi batean, autonomia gorde ahal izan zuten, eta
juduen
deportazioa atzeratu zen. Nolanahi ere, esku zabaleko joera hau
1943an
amaitu zen,
Stalingrad
eta
El Alamein
porroten ostean okupazioaren kontrako protestak eta istiluak hedatu baitziren, eta, nazien ustez, Danimarkako gobernuak ez zituen behar bezain gogor itzaltzen.
Norvegiako inbasioa korapilatsuagoa izan zen. Portuak hiru egunetan okupatu arren, armada norvegiarra barnealde menditsuan babestu zen, naziei aurre egiteko prest. Gainera,
Erresuma Batuak
zein
Frantziak
hainbat dibisio igorri zituzten laguntza ematera. Hala ere, aliatuen egoerak okerrera egin zuen, eta
apirilaren 28an
, britainiarrek Norvegiaren hegoaldetik alde egiteko erabaki zuten.
Maiatzaren 28an
aliatuek Narvik iparraldeko portua hartu bazuten ere, Frantziako inbasioarekin batera, aliatuen lehentasunak irauli ziren.
Ekainaren 8an
, portuko instalazioak suntsitu ondoren, Norvegiako iparraldetik atera ziren tropa aliatuak. Azkenean, Norvegia,
ekainaren 10ean
, errenditu zen.
Frantziako bataila
aldatu
Poloniako
inbasioa burututakoan, naziak
Frantziaren
kontrako borroka prestatzen hasi ziren. Euren egitasmoa zen
Belgika
eta
Luxenburgo
artean dagoen
Ardenak
izeneko lurralde oihantsuan armadaren multzo nagusia kokatzea, gerra gurdiek zeharkatu ezin izango zutelakoan, zakar defenditu baitzuten aliatuek. Horretarako, naziek
Herbehereak
,
Belgika
eta
Luxenburgo
herrialde neutralak inbaditu behar izango zituzten.
Erasoa
1940ko
maiatzaren 10ean
hasi zen,
alemaniarrek
aurreikusi zuten bezala. Ardenetan zeharkako ibilaldia sumatu gabe,
12an
Mosa ibaian
,
Sedandik
hurbil, saiatu ziren frantziarrak alferrik inbaditzaileak geldiarazten. Frantziako iparralde osan egin zuten aurrera,
Mantxako kanalera
iritsi arte (
maiatzaren 20a
). Honela, aliatuen armadaren zati handi bat Belgikan geratu zen inguratuta. Gainera, atzera egitearen ondorioz,
Dunkerque
eskala masiboan hustu behar izan zuten aliatuek:
maiatzaren 26tik
ekainaren 3
arte, 338.226 soldadu atera zituzten Frantziako kostaldetik.
Ekainaren 5ean
,
Parisa
jo zuten alemaniarrek geldiezin. Frantziaren porrota saihestezina zela ikusita,
Mussoliniren
Italiak
probestu zuen ekainaren 10ean Frantziari gerra deklaratzeko.
Ekainaren 14ean
Parisen sartu ziren naziak. Armistizioa
ekainaren 22an
sinatu zuten Frantziak eta Alemaniak. Alemaniaren menpean Frantziako iparraldea eta mendebaldeko kostaldea geratu zen. Horren hegoaldean, gobernu kolaboratzailea eratu zen, zeinek
Vichy
zuen hiriburua eta
Philippe Petain
gobernuburua. Haien aurrean,
Charles de Gaulle
jenerala zegoen, Erresuma Batuko herbestetik “Frantzia Askea”ren buruan, Vichyko gobernua onartu gabe.
Ingalaterrako Gudua
aldatu
Frantzia
garaituta eta
Erresuma Batuko
armadaren hornigai eta arma gehienak
Dunkerquen
galduta,
Hitlerrek
uste zuen Erresuma Batua errenditzekoa zela. Nolanahi ere,
Winston Churchill
buru zuen gobernu britainiarrak borrokatzen jarraitzea erabaki zuen, bakarrik bazen ere. Beraz, alemaniarrak
Itsas Lehoi
izenpean
Bretainia Handiaren
inbasioa prestatzen hasi ziren. Itsas armada britainiar boteretsua menderatuko ez zutelakoan, airean nagusitasuna lortzea ezinbestekotzat jo zen zen, eta, hortaz, hegazkineria hutsezko
Ingalaterrako bataila
borrokatu zen.
1940ko
udan burututa,
Alemaniako
hegazkineria (
Luftwaffe
) Britainia Handiko aireportuak eta
radar
estazioak bonbardatzen hasi zen. Nolanahi ere, hegazkineria britainiarra (
RAF
), pilotu gutxiago edukita ere, espero baino kementsuago aritu zen. Emaitza argirik gabe eta
Berlinen
jasandako bonbardaketei adinako erantzuna eman nahian, Hitlerrek
Londresen
bonbardaketa (Blitz) agindu zuen. Hala ere, RAF nagusitu zen azkenean,
Mantxako kanala
kontrolpean edukita.
Irailaren 17an
, Erresuma Batuko inbasioa atzeratu zuen Hitlerrek, eta hasiera batean hurrengo urterako egitekoa bazen ere, azkenean ez zen berriro burutu.
Italiako erasoak
aldatu
Mussolini
ere ez zen geldirik geratu.
1940ko
irailaren 13an
,
Libiako
kolonia
italianarretik
Egipto
(
Erresuma Batuko
kolonia) eraso zuten. Estrategikoki, oso gune garrantzitsua zen,
Suezko kanalari
esker ekialdeko
Commonwealtheko
herrialdeek (
Indiak
,
Zeelanda Berriak
edo
Australiak
besteak beste) hornigaiak eta armak garraiatu ahal izaten zituzten
Britainia Handira
. Italiarrek mendebaldeko eskualde txikia okupatu ahal izan zuten, Sidi Barrani hiri egiptoarrean defentsak paratuta. Alabaina,
abenduaren 9an
, britainiarrek kontraerasoa burutu zuten. Italiarrek El Agheila (Libia) hirira egin behar izan zuten atzera.
Urriaren 28an
,
Greziaren
kontra jardun zuen Italiak,
Albaniako
baseetatik eraso eginda. Hala ere, armada greziarrak ofentsiba geldiarazteaz gain, kontraerasoa ere burutu zuen, eta Albaniako hegoaldeko hainbat hiri hartu zituen. Neguarekin batera, dena den, borroka gelditu zen.
1941: Mundu gerra bihurtuta
aldatu
Ipar Afrikako kanpaina
aldatu
Italiako
armadaren porrota zela medio,
Hitlerrek
errefortzuak bidali behar izan zituen ipar
Afrikara
.
1941eko
otsailean,
Afrika Korps
izenpean lehenengo tropa
alemaniarrak
iritsi ziren
Libiara
,
Erwin Rommel
jeneralaren agindupean. Hasiera batean, arerioen erasoen aurrean egoera gordetzeko agindua baino ez zeukan Rommelek. Baina erresistentzia ahula jaso zuela ikusita, erasoari ekin zion, britainiarrak
Egiptoko
mugaraino eraman arte. Hainbat alferrikako kontraerasoren ostean,
abenduaren 18an
, britainiarrek
Gurutzatu Operazioa
(
Operation Crusader
) burutu zuten, non udaberrian galdutako lurralde osoa berreskuratu zuten.
Balkanetako kanpaina
aldatu
Sobietar Batasunari
eraso egin baino lehen,
Hitlerrek
uste zuen hegoaldea menpean edukitzea ezinbestekoa zela. Hau da,
Italia
eta
Greziaren
arteko gatazka bukatu behar zen. 1940-41eko neguan,
Hungaria
,
Errumania
,
Bulgaria
eta
Jugoslaviako
gobernuekin negoziatu zuten alemaniarrek Ardatzarekin bat egiteko. Alabaina, 1941eko
martxoaren 27an
, Jugoslavian Ardatzaren aurkako estatu-kolpe bat burutu zen, eta, hortaz, Greziaz gain Jugoslavia ere jarri zuten jomugan.
1941eko
apirilaren 6an
tropa alemaniarrek, italiarrek eta hungariarrek batera Jugoslavia eta Greziaren kontra egin zuten. Britainiarrek Greziari laguntza luzatu arren, Ardatzeko aurrera egitea geldiezina zen. Jugoslavian, gainera, erresistentzia ez zen oso gogorra izan.
Belgrado
, hiriburua,
apirilaren 12an
hartu zuten, eta herrialdea
apirilaren 17an
errenditu zen.
Grezian ere Ardatzeko erasoa azkarra eta eraginkorra izan zen. Hilabetearen bukaerako, nazien menpea zegoen jada.
Maiatzaren 20an
, alemaniarrak
Kretaren
aurkako erasoari ekin zioten.
Ekainaren 1erako
guztiz okupatuta zegoen.
Luftwafferen
nagusitasunaren aurrean,
RAF
britainiarrak hornigaiak eta pertsonak
Egiptora
garraio zituen, hurrengo borroketarako gorde nahian.
Alemaniarren garaipena bizkorra eta zalantzarik gabekoa izan arren, Balkanetako kanpainak bost aste atzeratu zuen
Bizargorri Operazioa
, Sobietar Batasunaren inbasioa alegia.
Sobietar Batasunaren inbasioa
aldatu
1941eko
ekainaren 22an
,
Napoleonek
aukeratutako egun berean, hasi zen
Bizargorri Operazioa
. Ustekabean harrapatu zuten
Mosku
, nahiz eta erasoa egunen batean espero. Izan ere,
Molotov-Ribbentrop itun
sekretua zela eta (
1939ko
abuztuan sinatua),
SESB
eta
Alemania
aliatuak ziren.
Erasoa hiru frontetan zegoen antolaturik: lehenengoa iparraldera begira,
Leningradera
; bigarrena, Moskuko bidera; eta hirugarrena,
Donetsk
industria eskualdera eta
Kaukasoko
petrolio zelaietara.
Adolf Hitlerren
asmoa
Armada Gorria
Bielorrusia
eta
Ukrainako
lautadetan ixtea eta azkar garaitzea zen. Gero, Sobietar Batasunako alde europarra okupatu nahi zuen,
Ozeano Artikotik
Kaspiar Itsasoa
arte. Horretarako, 140 dibisio prestatu zituzten alemaniarrek, guztira 3.200.000 soldadu, 625.000 zaldi, 7.100 kainoi, 3.300 gerra-gurdi eta 2.770 hegazkin. Hainbat aliatuk,
Italiak
,
Hungariak
,
Errumaniak
edo
Bulgariak
dibisioak ere erantsi zituzten. Armada Gorriak, beste aldetik, 134 dibisio zituen: 2.500.000 soldadu, 24.000 gerra-gurdi eta 8.000 hegazkin. Zalantzarik gabe historiak operazio militarrik handiena.
Estraineko asteetan alemaniarren aurrerapena bizkorra eta eraginkorra izan zen. Iparraldean,
Baltikoko
estatuak okupatuta, Leningradeko setioa
irailaren 8an
hasi zen (
1944ko
urtarrilera arte irautekoa zen). Erdialdean, Bielorrusia osoa azpiratuta,
Smolensk
uztailaren 16an
hartu zuten. Hegoaldean, berriz, Ukrainan zeharkako martxa uste baino motelagoa izan zen. Hori zela eta, Hitlerrek erdialdeko fronteko tropei gelditzeko agindu zien, hegoaldekoei lagun ziezaieten. Jeneral alemaniar gehienak ez zatoz bat egitasmo horrekin, Mosku jomuga nagusitzat hartzen baitzuten. Azkenean, behin
Kiev
hartuta,
irailaren 19an
, Moskuraino jarraitzeko agindua eman zen. Nolanahi ere, ekialdeko frontean eguraldi txarra hasi zen, eta alemaniarren aurrerapena motelduta suertatu zen. Gainera, hirira hurbildu ahala, sobietarren erresistentzia gero eta gogorrago bilakatu zen. Naziak
Kremlindik
30 kilometrora iritsi ziren, baina ez haratago.
Abenduaren 5ean
, Hitlerrek geldialdi orokorra agindu zuen, hurrengo udaberrian ekitzeko asmotan.
AEBen sarrera
aldatu
Japonia
eta
Txinaren
arteko gerrak,
1940rako
, ez zuen ez aurrera ez atzera egiten.
Irailaren 22an
,
Frantziako
Indotxinaren
iparraldeari eraso zion Japoniak. Mendebaldeko botereekiko harremanak gaiztotu ziren azken urteotan,
AEBek
,
Erresuma Batuak
eta
Herbehereek
petrolio
eta beste hornigaien salmentetan enbargoak ezarri baitzizkioten Japoniari.
Abenduaren 3an
, Japoniako Egoitza Nagusiak baimendu zion
Yasuji Okamura
jeneralari
Ekialdeko Asian
gerra orokorra hedatzeko. Horrela,
Hong Kong
,
Filipinak
eta
Britainia Handiko
hainbat
kolonia
(
Malaia
,
Borneo
eta
Burma
) konkistatu zituzten japoniarrek, petrolio zelaiak bereganatu nahian.
Commonwealtheko
herrialdeen erresistentzia gorabehera, leku horiek guztiak japoniarren eskuetara erori ziren hilabete gutxiren buruan. Erresuma Batuko 80.000 kide inguru atxilotuta,
kontzentrazio-zelaietara
bidali zituzten.
Churchillen
ustetan, Singapurreko porrota historia britainiarraren umiligarrienetakoa izan zen.
Abenduaren 7an
,
Thailandia
,
Malasia
eta
Hong Kongekin
batera, Japoniak
Hawaii
irletan kokatutako AEBetako
Pearl Harbor
itsas baseari ere eraso egin zion. Amerikarren galerak gogorrak izan ziren: hildakoen kopurua 2.400ra hurbiltzen da, gerraontzi asko kaltetuta suertau ziren eta baseko hegazkineria gehiena suntsituta. Nolanahi ere, erasoaren jomuga nagusia izan ziren lau hegazkin-eramaileak salbatu ziren, basean ez zeudelako. Gainera, Pearl Harborko portuko kalteak aise konpondu ziren, eta erregai biltegiak, ezinbestekoak itsas armada hankamotz ez ibiltzeko, ukitu gabe utzi zuten. Hurrengo egunean,
abenduaren 8an
, AEBek eta Erresuma Batuak gerra deklaratu zioten Japoniari.
Abenduaren 11n
,
Alemaniak
AEBei deklaratu zien gerra, nahiz eta Japoniarekin hitzartutako akordioaren arabera beharrezkoa ez izan. Honela, mundu gerra bihurtu zen.
1942: Ez aurrera ez atzera
aldatu
Ipar Afrikako kanpaina
aldatu
Gurutzatu Operazioa
zela eta,
Afrika Korps
ek atzera egin behar izan ostean, bazirudien alemaniarren porrota erabatekoa zela. Nolanahi ere,
Ekialde Hurbileko
hainbat gatazkak Ipar
Afrikatik
tropa batzuk eramatera behartu zituzten britainiarrak. Bitartean, Ardatzak hornigai bidaltzeari ekin zion berriro
Tripolitik
.
Rommelek, orduan,
1942ko
urtarrilaren 21ean
bigarren erasoa jarri zuen martxan. Gazalaraino eraman zituzten aliatuak, eta horren ostean,
Egiptoraino
, non Alam Halfa bataila burutu zen (
uztailaren 1tik
27
arte).
Alemaniarren
aurreratzea geldiaraztea lortu arren, tropa eta mota guztietako hornigaiak igorri zituzten aliatuek, porrotak ekar litzakeen ondorioen beldurrez.
Gainera,
Bernard Montgomery
8. armada britainiarraren buru izendatu zuten. Urrian iritsita, soldaduen kopuruaren aldetik aliatuen nagusitasuna jadanik agerikoa zen.
Urriaren 23tik
azaroaren 4
arte
El Alamein bataila
burutu zen, non aliatuek garaipen osoa eta erabakigarria eskuratu zuten.
Afrika Korps
etik geratzen zen apurra
Libia
eta
Tunisia
aldera abiatu zen ihesean.
Azaroaren 8an
Suziri Operazioa
(Operation Torch) burutu zuten aliatuek (
AEBek
eta
Erresuma Batuak
batik bat)
Aljeria
eta
Maroko
gaineko kontrola beregatu nahian,
Casablancan
,
Oranen
eta
Aljerian
batera lehorreratuta. Gainera, alemaniarrei erretaguardiatik eraso egitea espero zuten, Ipar Afrikako kanpainia azkar amaitzeko. Aljeria eta Moroko
Vichyko Gobernuaren
mendean egon arren, oso erresistentzia urria erakutsi zuten, eta berehala
Henri Giraud
jeneral frantsesaren aginpean geratu ziren. Ondorioz,
Hitlerrek
Vichy Gobernuko
Frantzia
okupatu zuen.
Tunisiako tropa alemaniarrak zein
italiarrak
inguratuta geratu ziren aliatuek mendebaldetik eta ekialdetik aurrera egiten baitzuten. Abendurako Ardatzako egoera larria zen oso, baina eskarmentu txikiko tropa estatubatuarrak garaituta (
Kasserineko igarobideko bataila
,
1943ko
otsailaren 19tik
25
arte), uste baino luzeago iraun zuen alemaniarren erresistentziak. Azkenean, aliatuen nagusitasunak, bai hornigaien aldetik bai soldaduen aldetik, Ardatzaren porrota ekarri zuen, eta
1943ko
maiatzaren 13an
, 250.000 soldadu alemaniarrak eta italiarrak errenditu ziren.
Ekialdeko Frontea
aldatu
1941-42ko neguan,
Sobietar Batasunak
Mosku
inguruko lurralde pixka bat berreskuratu ahal izan zuen, baina ezin izan zuten gehiagorik alemaiarrak atzera eragin,
Stalinek
nahi zuen bezala. Eguberrian, frontea egonkortu zen, bi aurkariek udako erasoa prestatzen zuten bitartean.
Hitlerrek
aurreko urteko helburua aldatu zuen, eta
Kaukaso
aldeko
petrolio
zelaiak hartzen ahalegindu zen. Honela, sobietarrak erregai horniketarik gabe utzi nahi zituen, eta bide batez, petrolioa lortzeko alemaniarrek zeuzkaten arazoak konpondu. Bere egitasmoa
Itsaso Beltza
eta
Kaspio
eta Kaukaso Mendilerroaren artean dagoen eskualdea hartzea zen. Bitartean, armadako beste zati bat Volgan gora joatekoa zen,
Stalingraderaino
, alemaniarren aurreratzea babestu ahal izateko.
Erasoa
1942ko
ekainean hasi zen, eta abenduan amaitu zen
Groznin
, petrolio-zelaietatik hurbil, zeren, ironikoki,
Alemaniako
gerra-gurdiak
erregairik gabe geratu baitziren. Gainera, alemaniarrek sortu zuten frontea luzeegia zen, sobietarren kontraerasoetatik babesik gabe. Honela, atzera egiteari ekin zioten, hasieran motel, baina bueltarik gabe.
Volgara
abuztuaren 20an
iritsi ziren alemaniarrak. Stalingraden aurkako erasoa segituan hasi zen. Stalinek hiria kosta ahala kosta defendatu behar zela agindu zuen. Horrela, hiru hilabetez, kalez kale borrokatu zen, sobietarren defentsek atzera egiten zuten bitartean. Hala ere,
azaroaren 19an
kontraerasoa jarri zuen
Armada Gorriak
, zeinek Alemaniako 6. Armada hirian inguratuta utzi zuen. Hitlerrek ez zuen ihes egitea baimendu, okupatutako lurraldea uzteak tropen nahigabea eragiten zuelakoan. Setioa apurtzeko kanpotik egin ziren ahaleginei eutsi zieten sobietarrek. Hilabete horietan, setiatutak airez hornitu zituzten, baina behar baino arma eta janari gutxiagoa jasotzen zuten, eta, urtearen bukaerako, kinka benetan larria zen Stalingradeko alemaniarrena.
Ozeano Bareko Frontea
aldatu
Japoniako Inperioa
Asiako
Hego-Ekialdean eta
Ozeano Barean
hedatu zen
1942ko
erdialdera arte.
Pearl Harboren
erasoaren hurrengo sei hilabeteetan ia-ia helburu guztiak lortuta zituzten. Bere itsas armadak aski ongi zirauen eta
AEBetako
gerraontzi gehienak kaltetuta edo ondoratuta zeuden.
Erresuma Batuko
zein
Herbehereetako
itsas armadak ere suntsituta zeuden, eta
Australiakoa
kaietara itzuliarazia zen. Hala ere, aliatuen armadek hiru eremutan (
Midway
,
Ginea Berria
eta
Guadalcanal
) geldiarazi zuten.
Bere nagusitasunean konfidaturik, japoniarrek
Midway uhartera
bidali zuen itsasarmadaren zati bat, AEBei geratzen zitzaizkien gerraontziak borrokara erakartu nahian.
Ekainaren 5ean
, Japoniako hegazkin-eramile hoberentako lau hondoratu zituzten estatubatuarrek, haietako baten ordainetan. Arrakasta itzel honek Ozeano Bareko fronteari buelta eman zion. AEBetako arma eta gerraontzi ekoizpena Japoniakoa baino askoz boteretsuagoa zen, eta Japoniarrek ez zuten berriro horren alde handia izan.
Ginea Berrian
, Japoniako helburua
Port Moresby
hartzea zen, Australiari eraso egin ahal izateko. Nolanahi ere, euren egitasmoak bitan zapuztu zituzten aliatuek. Lehenengoan,
Koral Itsasoko guduan
(
maiatzaren 4
-
8
) estatubatuar tropek japoniarren lehorreratzea galarazi zuten. Bigarrenean,
Kokoda batailan
(abuztu eta irailean) oihanean elkarren kontra borrokatu ziren. Port Moresbytik 50 kilometrora iritsi ondoren, hornigai eta errefortzuen faltak atzera eragin zituen japoniarrak.
Guadalcanal uhartea
1942ko uztailean hartu zuten japoniarrek. Amerikarrak
abuztuaren 7an
iritsi ziren, eta, hortik aurrera, lur, ur eta aire borroka gogorrak suertatu ziren. Bajen erritmoari eutsi ezinean,
1943ko
urtarrilean irla husteko agindu zen. Porrot hauen ostean, japoniarrek eraso egiteko gaitasuna galdu zuten, okupatutako lurraldeak defenditzera mugatuta.
1943: Norabide aldaketa
aldatu
Italiako kanpaina
aldatu
Ipar
Afrikako
kanpainia bukatutzat jota, aliatuek
Italia
inbaditzeko deliberoa hartu zuten.
Siziliatik
hasita,
1943ko
uztailaren 10ean
lehenengo tropa
britaniarrak
eta
estatubatuarrak
lehorreratu ziren. Hilabete baten buruan irla bere menpe zegoen. Horren aurrean,
Vittorio Emanuele III.ak
, Italiako erregeak,
Mussoliniren
atxiloketa agindu zuen,
Pietro Badoglio
mariskala bere karguan ordezkatzeko. Italiako gobernu berria berehala bake-elkarrizketetan hasi zen aliatuekin, nahiz eta sekretupean gorde ziren
Hitlerren
beldurrez.
Irailaren 3an
, Italia ofizialki errenditu zen.
Egun berean, aliatuek
Messinako itsasartea
zeharkatu zuten,
Calabriako penintsulan
gora. Dena den, aliatuen indar nagusia
irailaren 9an
lehorreratu zen,
Salernotik
hurbil. Ordurako, italiarren traizioaz ohartuta, armada alemaniarrak Italia okupa zezan eta armada italiarra desarma zezan agindu zuen Hitlerrek. Bitartean, paraxutista alemaniarrek Mussolini askatu zuten,
Milan
hiruburua zuen
Ipar Italiako Estatu Faxista
eratu ahal izateko. Italiako hegoaldetik atzera egitean, defentsa fronte bat (
Gustav Marra
) osatu zuten
Cassino
hiriaren inguruan,
Erromatik
100 kmra hego-ekialdean. Aliatuak marra horretan
1944ko
maiatza arte egon ziren geldituta.
Ekialdeko Frontea
aldatu
Stalingradeko
azken tropa
alemaniarrak
1943ko
otsailaren 2an
errenditu ziren. Alemaniak 6. armada osatzen zuten 300.000 soldatutik 96.000 besterik ez ziren Stalingradetik bizirik atera. Hauxe izan zen Bigarren Mundu Gerrako norabidea aldatu zuen une garrantzitsuenetako bat.
Sobietar Batasunak
1943ko hasieran erasoari ekin zion berriz,
Don ibaitik
hurbil. Hasieran aurrera egitea lortu zuen Armada Gorriak, harik eta alemaniarrak sobietarren armada hedatuegiaz eta egoera ahulaz baliatu ziren arte. Kontraerasoan, alemaniarrek
Kharkov
hiria eta aldameneko eremua berreskuratu zituzten.
Nazien
azken garaipen inportantea izan zen.
Udaberrian euriteek borroketan hastea galarazi zuten, baina bi aldeak denboraz probestu ziren udan etortzekoa zen bataila prestatzeko. Erasoaren data behin eta berriro atzeratu ostean eta gerra osoko indar handiena bildu ondoren,
uztailaren 4an
ekin zioten alemaniarrek erasoari
Kursken
. Asmo horiek ezagutua, sobietarrek lubaki-sare erraldoia industu zuten defentsarako.
Kurskeko bataila
gerrako tanke-borroka handiena bilakatu zen. Errefortzurik gabe, alemaniarrek sobietarren kontraerasoari ezin izan zioten eutsi.
Porrot honen ostean, Ekialdeko Frontean eta gerra bukatu arte alemaniarrek atzera egiten zuten sobietarrek aurrera egin ahala. Abuzturako
Hitlerrek
Dnieperrera
itzultzeko agindu zuen. Baina urrian Dniper ere ezin izan zuten defendatu. Azaroran
Kiev
berreskuratu zuten sobietarrek.
Ozeano Bareko Frontea
aldatu
Guadalcanal uhartea
hartu ostean,
AEBek
,
Zeelanda Berriak
eta
Australiak
Solomon Uharteak
,
Ginea Berria
eta
Herbehereetako
Ekialdeko Indiak berreskuratzeari ekin zioten.
Ekainaren 30ean
,
Cartwheel Operazioa
martxan jarri zuten aliatuek,
Ozeano Bareko
hegoaldea eta hegomendebaldea menderatzean
Japoniako
Rabaul basea isolatu nahian. Ondoren, uhartez uharte Japonia arte joan nahi zuten. Horretarako, Tulagi eta Santa Cruz irlak, Ginea Berriko iparraldeko kosta eta aipatutako Rabaul basea helburu nagusiak izan ziren.
Azaroan, ABEk
Tarawako bataila
, Ozeano Barean lehen anfibio-eraso ezagutu zuen borroka, irabazi zuten. Bajen kopuru handiak protestak eragin zituen AEBen barnan, lehen bistadizoan garrantzi txikiko irla nimino batengatik horrenbeste hildako izatea ez ulertuta. Orduan, aliatuek japoniarren hainbat gotorleku inguratu zituzten hornigaien eta tropa berrien faltak Japoniari amore emanarazi ziolakoan.
1944: Amaieraren hasiera
aldatu
Mendebaldeko Frontea
aldatu
Ekialdeko Frontean
Alemaniako
presioa arintzeko eta gerraren bukaera lehenago iristeko,
1944ko
ekainaren 6an
aliatuek Mendebaldeko
Europan
beste fronte bat zabaldu zuten
Normandiako
kostaldean
lehorreratze masiboren bidez
. Hiru milioi soldaduk parte hartuta, historiako tropa lehorreratze handiena izaten jarraitzen du
Overlord Operazioa
ezkutuko izena zuen lehorreratze hark.
Tropa alemaniarren %85-90 Ekialdeko Frontean zegoen, eta VII. Armada eta Panzer V. Armada besterik ezin zuen ekialdetik mugitu aliatuen lehorreratzeari aurre egiteko. Gainera, kostaldean gotorleku andana eraikita zituzten naziek, baina zenbait tokitan amaitu gabe zeuden.
Dwight D. Eisenhower
buru zuten aliatuek lehorreratzea
Calais
aldean gertatzekoa zen plana zabaldu zuten. Horrela, 50.000 soldadu alemaniar baino ez zeuden Normandia aldean lehorreratzearen egunean.
Nolanahi ere, alemaniarren erresistentzia gogorra zen oso, hainbat hondartzatan aliatuek egundoko bajen kopuruak izan baitzituzten. Uztailaren bukaerako frontea ongi garatuta zegoen. Normandia menderatuta,
Frantzia
hartzea erraza izan zen.
Abuztuaren 25ean
Parisa
sartu ziren aliatuak. Irailerako
Belgika
eta Frantziako zati nagusiak aliatuen menpe zeuden berriro.
Irailean bertan, aliatuek, izugarrizko azpiegituraz baliaturik, ofentsiba zabal bat abiatu zuten
Herbeheretan
. Ofentsiba honi,
Market Garden Operazioa
deitu zioten, eta helburu gisa herrialdea zeharkatzea zuen,
Rhin ibaira
heldu eta Alemaniako lurretan sartzeko. Aitzitik, operazio honek izaniko aurrikuspen eta antolakuntza eskasa zela medio, aliatuek sekulako porrota jasan zuten Holandan, eta gerraren amaiera ia urte betez luzatu zitzaien.
Abenduan alemaniarrek kontraerasoa burutu zuten,
Bulgeko bataila
izenekoa,
Anberes
hiria berreskuratzeko asmotan, zeren, hala gertatuz gero, aliatuen hornigai-bidaltzea etenda gertatuko litzatekeen eta aliatuen frontea erdibituko litzatekeen. Hasierako garaipenak gorabehera, nazien hegazkineria oso kaltetuta atera zen, eta, urtarrilerako, galdutako lurraldea berreskuratu zuten aliatuek.
Bitartean,
Italian
,
Anzion
lehorreratu ziren aliatuak.
Gustav Marrak
pairatu zituen erasoak zirela eta, alemaniarrek atzera egin behar izan zuten, eta
Erroma
1944ko
ekainaren 4an
hartu zuten aliatuek. Nolanahi ere, alemaniarrek beste defentsa-fronte bat osatu zuten,
Marra Gotikoa
izenekoa,
Apeninoetan
,
Florentziatik
ipar eta ekialdean. Gogor ahaleginduta, aliatuak mendateak bereganatzen hasi ziren,
Po ibaira
jaisteko prest. Alabaina, Frantziaren inbasioak hainbeste tropa eskatzen zuenez, moteldu zen Italiako kanpaina. Negurako,
Boloniako
hegoaldean zeuden aliatuak.
Ekialdeko Frontea
aldatu
Sobietarrek fronteko hegoaldean oso azkar egin zuten aurrera
1943ko
irailetik
1944ko
maiatza arte,
Ukraina
osoa berreskuratu baitzuten,
Errumania
eta
Poloniako
mugetaraino. Fronteko iparraldean,
Leningradeko setioa
hautsita,
Estonia
eta
Letonia
aldera abiatu ziren.
1941ean
Finlandiak
hartutako lurraldea ere berreskuratu zuen
SESBk
. Ondorioz, Finlandia
irailaren 4an
errenditu zen. Fronteko erdialdean,
Bagration Operazioan
Alemaniako
armada suntsiturik suertatu zen. Sobietar Batasunak 600?km egin zuen aurrera,
Bielorrusia
zeharkatuta,
Lituania
,
Polonia
eta
Hungariaraino
.
Fronteko hegoaldean, Errumaniako armada garaituta, Karlos II. erregeak bakea eskatu zien sobietarrei. Horrean aurrean, naziak erregea hiltzen saiatu ziren. Ekintza horrek Errumania aliatuen aldera eraman zuen, Alemaniari gerra deklaratuta. Aste baten buruan,
Bulgaria
ere aliatuen aldera igaro zen. Sobietarrek
Jugoslaviarantz
jo zuten,
Belgradera
urriaren 15ean
iritsirik.
Greziak
alemaniarren menpe jarraitzen zuen arren, isolaturik ez geratzeko, naziek utzi behar izan zuten.
Polonian, alemaniarren agintearen kontrako matxinada sortu zen
abuztuaren 1ean
,
Varsovian
hain zuzen ere. Poloniarrek matxinadak egun batzuk irautea espero zuten,
Armada Gorria
hirira iritsi arte. Baina
Stalinen
asmoa bestelakoa zen, zeren, naziak kanporatuta, Poloniak gobernu
komunista
izan zezan nahi zuen, eta matxinatuak Poloniako herbesteko gobernuaren aginduetara jarri ziren. Bitartean, alemaniarrek tropa berriak igorri zituzten hiriaren gaineko kontrola berreskuratzeko. Honela,
urriaren 2an
, azken matxinoak errenditu ziren.
Ozeano Bareko Frontea
aldatu
Japonia
1944ko
martxoaren 8an
India
, oraindik ere
Erresuma Batuko
kolonia
, hartzen saiatu zen
Birmaniatik
eraso eginda.
Imphal
setiatzea eta
Kohimarekiko
komunikazioa etetea lortu arren, hilabete batzuen ostean aurrerapenik gabe, japoniarrek atzera egin zuten hornigaien faltan. Guztira 55.000 hildako izan zituzten japoniarrek, historiako kopuru okerrena.
Ozeano Barean bertan,
Ameriketako Estatu Batuek
aurrera jarraitzen zuten.
Marshall uharteak
1944ko otsailean bereganatuta, ekain eta abuztuaren bitartean
Mariana uharteak
eta
Saipan
konkistatu zituzten. Saipan uhartea edukitzeak Japonia bera bonbardatzea ahalbidetu zien AEBei. Japoniako erantzuna
Filipinetako Itsasoko bataila
izan zen, non geratzen zitzaien gerraontzi gehienak erabili zituzten japoniarrek, AEBetako armada
Mariana uhartetatik
egotzi nahian. Garaituta atera ondoren, Japoniako hegazkin-eramaileak suntsiturik edo larriki kalteturik suertatu ziren. Ondorioz,
urriaren 20an
Filipinetako
konkista hasi zen AEBen partez. Borroka horietan, japoniarrek kamikazeak lehen aldiz erabili zituzten.
1945: Gerraren amaiera
aldatu
Apirilean Alemania errenditu zen, Hitler hil eta bi egunetara. Hau eta gero, Japonia izan zen gerran jarraitzen zuen ardatzeko estatu bakarra eta Estatu Batuak hauen kontra jo zuten. Okinawa inbaditu eta gero Estatu Batuetako lehendakariak ikusi zuen Japoniako irlak inbaditzerakoan soldadu asko hilko zirela eta honegatik "
Fat Man
" (uraniozkoa) eta "
Little boy
" (plutoniozko)
bonba atomikoak
jaurti zituen
Hiroshima eta Nagasakin
[17]
. Bitartean Errusiak
Mantxuria inbaditu zuen
eta
Kurilak
ere. Hau eta gero Japonia "
USS Missouri
" gerra-ontzian Japoniako presidentea eta komitiba batek
errendizioa sinatu zuen
.
≪
|
Askatutako herriek eskubide horiek gauzatzeko behar dituzten baldintzak ezartzeko, hiru gobernuek batera lagunduko diete Europan askatutako estatuetako herriei edo Ardatzaren antzinako sateliteetakoei, behar den beste aldiz eta helburu hauekin:
- Herrialde barneko bakea ziurtatzea.
- Kaltetutako herriei laguntzeko premiazko neurriak hartzea.
- Behin-behineko gobernuak ezartzea (herritarren elementu demokratiko guztiak ordezkaturik egon daitezen) hauteskunde libreen bitartez, herri-borondatearen arabera jokatuko duten gobernuak ahalik eta arinen era daitezen.
- Beharrezkoa izanez gero, hauteskunde horiek egiten laguntzea. Hiru gobernuek iritzia eskatuko diete Nazio Batuei eta Europako gainerako gobernuei (behin-behinekoei edo besteei), zuzenean dagozkien arazoen kasuetan.
|
≫
|
?
[18]
. Testu osoa irakurtzeko
Wikisourcen duzu eskuragarri
|
Mendebaldeko Frontea
aldatu
Italian
aliatuen azken erasoa
1945eko
apirilaren 9an
hasi zen.
Po
ibaiko lautada osoa okupatuta,
naziek
Alpeetara
jo zuten.
Mussolini
,
Clara Petacci
amorantearekin,
Milandik
Suitzara
ihesean joan zen, baina bidean partisano italiarrek atzeman zituzten. Fusilatuta, euren gorpuak Milan erakutsi zituzten. Italiako armada alemaniarra 1945eko
maiatzaren 2an
errenditu zen.
Frantzian
, 1945eko otsailean eta martxoan, aliatuek
Rhin
aldera egin zuten aurrera,
Herbeheretatik
Suitzara zihoan frontean. Rhin zeharkatuta, apirilean Alemaniako defentsa amildu zen, eta Rhin eta Elba ibaien arteko eremua,
Iparraldeko Itsasotik
Alpeetara, aliatuen mendean geratu zen.
Dwight D. Eisenhower
aliatuen buruak
Berlinen
konkista
Armada Gorriaren
esku uztea erabaki zuen.
Apirilaren 25ean
aliatuen bi armadak elkartu ziren lehen aldiz.
Ekialdeko Frontea
aldatu
Vistula
ibaian trabaturik geratu ondoren,
1945eko
urtarrilaren 12an
Poloniaren
kanpainari ekin zion berriro
SESBk
. Ordu gutxiren buruan,
Alemaniako
defentsa amildu zen, eta harrigarri asko egin zuten aurrera sobietarrek.
Ekialdeko Prusia
okupatuta, milioika alemaniar jatorrizko biztanleek ihes egin zuten,
errusiarren
errepresioaren beldurrez.
Urtarrilaren 19an
gerraren aurretiko Alemaniako muga zeharkatu zuten.
Oder ibaian
,
Berlindik
70 kilometrora gelditu ziren indarrak biltzearren.
Fronteko gainerako zonaldeetan ere ziztu bizian egiten zuten aurrera sobietarrek.
Budapest
otsailaren 13an
hartu zen, setio luze baten ostean.
Austrian
martxoaren 30ean
sartu ziren, eta
Viena
apirilaren 13an
bereganatu.
Apirilaren 16an
Berlinen kontrako azken erasoa hasi zen iparraldetik, ekialdetik eta hegoaldetik, hiria inguratzeko asmotan (ikusi,
Berlineko bataila
). Defentsa alemaniarra zibilek, horietako asko nerabeek, osatua zen. Auzoz auzo eta kalez kale, pixkanaka pixkanaka hiriburua menderatuz joan ziren.
Hitlerrek
ihes egiteari uko egin zion, eta,
apirilaren 30ean
, sobietarrak kale batzuk haratago zeudela, bere buruaz beste egin zuen. Berlin
maiatzaren 2an
erori zen.
Karl Donitz
almiranteak, Hitlerren ondorengoak,
maiatzaren 7an
baimendu zuen Jodl jenerala Alemaniaren baldintzarik gabeko errendizioa onar zezan. Honela,
Europako
frontean amaitu zen gerra.
Ozeano Bareko Frontea
aldatu
Txinako
armada lagun,
1944ko
bukaeratik
Erresuma Batuak
Birmaniaren
birkonkistatzeari ekin zion
Indiatik
eta herrialdeko hartu gabe zirauten lurraldeetatik eraso eginda.
Mandalay
1945eko
martxoaren 20an
hartu zuten, eta
Rangun
, hiriburua,
maiatzaren 2an
,
japoniarrak
Birmaniatik ateraraziz.
Filipinetan
,
Luzonera
, irla handienera, lehorreratuta,
Manila
martxoaren 3an
bereganatu zuten aliatuek. Irletako konkista osoa uztailean bukatu zen. Hori burutu baino lehen, halere, beste aurrerapauso batuk eman zituzten estatubatuarrek.
Iwo Jima
irla estrategikoki oso garrantzitsua zen, hortik B-29 bonbardatzaileei laguntza eman ahal baitzitzaien. Hor, japoniarren defentsa bereziki gogorra izan zen, eta aliatuen hildakoen kopurua oso altua izan zen (ikusi,
Iwo Jimako bataila
).
Okinawan
, hurrengo helburuan ere, bajen kopurua oso handia izan zen.
Ozeano Barean zehar erresistentzia gune andana geratu arren,
AEBetako
komandantziak Japoniako inbasioa azarorako zeukan aurreikusita. Nolanahi ere, Iwo Jiman eta Okinawan aurkitutako aurkaritzak beste plan bat pentsatzera eraman zituen.
Uztailean,
Manhattan Proiektuari
esker, munduko lehen bonba atomikoa sortu zen.
Harry S. Truman
AEBetako presidente berriak arma berri hori erabiltzeko deliberoa hartu zuen, Japoniak lehenbailehen amore ematera behartzeko.
Abuztuaren 6an
Hiroshima
hirian
lehertu zuen
asmo belikoak zituen lehen bonba atomikoak. Hiria erabat txikituta eta 75.000 hildako zituen ondorio.
Abuztuaren 9an
Nagasakin
, paretsuko hondamendia eraginda, bigarrenak lehertu zuen.
Abuztuaren 8an
,
Jaltako Batzarrean
hitzartutakoari eutsita,
Sobietar Batasunak
gerra deklaratu zion Japoniari eta
Mantxuria
inbaditu zuten.
Abuztuaren 15ean
,
Hirohito
Japoniako enperadoreak irratian herrialdeari errendizioa jakinarazi zion, nahiz eta gobernuko zati bat borrokan jarraitzearen alde egon.
Irailaren 2an
errendizio ofiziala sinatuta amaitu zen Bigarren Mundu Gerra.