Tjurka lingvaro

Landoj kaj regionoj kie tjurkaj lingvoj estas oficiale agnoskitaj.

Tjurka lingvaro estas familio de lingvoj parolataj de multaj homoj de Orienta E?ropo ?is Siberio kaj okcidenta ?inio . Tuta kvanto de parolantoj de ?iuj tjurkaj lingvoj estas ?irka? 200 milionoj, plimulto de kiuj (?. 180 milionoj) estas denaskaj parolantoj. La plej populara lingvo de la lingvaro estas Turka , kiun parolas ?irka? 40% de tjurka-parolantoj.

Gramatikaj ecoj [ redakti | redakti fonton ]

La plej karakterizaj ecoj de tjurka lingvaro estas aglutineco , plej ofte per sufiksoj, harmonio de vokaloj kaj neekzisto de verbaj klasoj a? gramatika sekso . En multaj tjurkaj lingvoj anka? mankas, a? ekzistas nur eta kvanto de, prepozicioj , kaj diversaj aspektoj de substantivoj estas esprimitaj per kazoj kaj postpozicioj . Modernaj tjurkaj lingvoj uzas variantojn de cirila , latina kaj araba skribsistemoj. Antikvaj tjurkaj lingvoj anka? uzetis bolgaran kaj or?onan runoskribojn kaj grekajn literojn .

Klasado [ redakti | redakti fonton ]

?enerala klasifiko de la Tjurka lingvaro

Malnovtjurkaj lingvoj

	?azara lingvo †

	Or?ona lingvo †

	Mezepokaj Tjurkaj lingvoj †

Ogura (bolgara) bran?o

	Bolgara lingvo †

	?uva?a lingvo

Veraj tjurkaj lingvoj

Okcident-tjurka supergrupo

Sud-Okcidenta (Oguza) grupo

Oguza lingvaro

Malnovoguza lingvo †

Pe?enega lingvo †

Salara lingvo

Okcident-Oguza (Okcident-Sel?uka) subgrupo

Osmana lingvo †

Turka lingvo

	Mes?eta dialekto

Balkano-tjurkaj lingvoj

Gagauza lingvo

Suda dialekto de Krime-tatara lingvo

Mez-Oguza (Orient-Sel?uka) subgrupo

	Azerbaj?ana lingvo

	Ka?kaja lingvo

	?orasano-tjurka lingvo

Orient-Oguza subgrupo

	Turkmena lingvo

	?ivinaj dialektoj de Uzbeka lingvo

Nord-Okcidenta (Kip?aka) grupo

Kip?aka lingvaro

Malnovkip?aka lingvo †

Polova (Kip?ako-Polova) subgrupo

Polova lingvo †

Kumika lingvo

Kara?aj-Balkara lingvo

Karaima lingvo

Krime-tatara ^[2]

	Uruma lingvo ^[1]

	Krim?aka lingvo

Nord-Kip?aka subgrupo

Tatara lingvo

	Mi?ara dialekto

	Kazan-Tatara dialekto

Siberia Tatara lingvo

Ba?kira lingvo

Nogaja subgrupo

Nogaja lingvo

	Astra?ana dialekto

	Alabugata dialekto

Karakalpaka lingvo

Kaza?a lingvo

Stepa (norda) dialekto de Krime-tatara lingvo

Kip?ako-Uzbekaj lingvoj

Kirgiza lingvo

Karluka (Sud-Orienta) subgrupo

	Kara?anida lingvo †

	?agataja lingvo †

	?ala?a lingvo

	Plimulto da dialektoj de Uzbeka lingvo

	Ujgura lingvo

Nord-Orienta (Siberia) subgrupo

Siberia lingvaro

?akaso-Altaja grupo

Malnovujgura lingvo †

Sari-Ujgura lingvo

?akasa subgrupo

Malnovkirgiza lingvo †

?ulima lingvo

Fu-Juj Kirgiza lingvo

Sajano-Altajaj lingvoj

	?akasa lingvo

	?ora lingvo

Montar-Altaja subgrupo

Nordaltaja lingvo

	?elkana dialekto (Kuu lingvo)

	Kumandina dialekto

Sudaltaja lingvo

	?enerala Altaja dialekto

	Teleuta dialekto

	Tubalara dialekto

	Telengita dialekto

Sajana grupo

Stepa subgrupo

	Tuva lingvo

	Cengela lingvo

	Mon?aka lingvo

Tajgaa subgrupo

Tofalara lingvo

Sojoto-Catana lingvo

	Catana dialekto

	Sojota dialekto

Jakuta grupo

	Jakuta lingvo

	Dolgana lingvo

Problemoj pri klasado [ redakti | redakti fonton ]

La klasado uzata en tiu ?i artikolo estas kreita de la rusa tjurkologo O. Mudrak. Sed la lingvostatistika metodo , kiu ne prilaboris ?iujn tjurkajn lingvojn, donas iomete malsamajn rezultojn. Ekzemple, per ?i karluka kaj kip?aka grupoj estas unuigitaj kaj azerbaj?ana lingvo pli proksimas al la turkmena ol al la turka.

Ekzemploj de plej gravaj tjurkaj lingvoj [ redakti | redakti fonton ]

Jen specimenoj de la plej esencaj turklingvoj
Esperanta	Turka	Azerbaj?ana	Turkmena	Tatara	Kaza?a	Kirgiza	Uzbeka	Ujgura
"Kiaj vortoj ekzistas por pa?o de ?evalo?"	Atın yuruyu?leri icin hangi sozcukler var?	Atın yeri?i ucun hansı sozler var?	Atın yori?leri barada ne hili sozler bar?	Atnıng yuri?leri turında nindi suzler bar?	Atıng curisin sıypattaytın kanday sozder bar?	Attım curu?u conundo kanday atayın terimder bar?	Atnıng yuri?leri ucun kanday sozler bar?	Atnıng mengi? ve yurugi?liri to?ısında kandak atamlarılar bar?

Altaja superlingvaro [ redakti | redakti fonton ]

Multaj lingvistoj kredas ke tjurkajn lingvojn necesas unuigi kun la Mongolaj en unu grandan Altajan superlingvaron . Kelkaj e? proponas anka? aldoni la Japanan kaj la Korean . Sed multaj aliaj fakuloj tion tute ne agnoskas.

Etnoj [ redakti | redakti fonton ]

Turka grupo de etnoj apartenas al la altaja lingvofamilio . La plej multnombraj popoloj de la grupo estas turkoj , uzbekoj , azerbaj?ananoj , kaza?oj , tataroj kaj ujguroj .

Etnoj de la grupo	Kvanto	Propra nomo	france	ruse	Priskribo	lingvo	Religioj
Oguza subgrupo
Turkoj	53.300.000 ^[3]	Turkler /tjurkler/	Turcs	турки /turki/	Popolo, ?eflo?antoj de Turkio (50 mln). En konsisto de Turkoj trovi?as subetnaj grupoj - Jurjukoj, Ta?ta?oj, Abdaloj, Zejbekoj. Antropologie diversaj, sed plimulto apartenas al balkano-ka?kaza bran?o de europoida raso.	turka .	muzulmanoj-sunaistoj .
Azerbaj?ananoj	17.000.000 ^[3]	az?rbaycanlılar ?????????????? /azerbaj?anlilar/, az?ril?r ???? ?? /azeriler/	Azerbaidjanais	азербайджанцы /azerbaj?anci/	Popolo, ?eflo?antoj de Azerbaj?ano (5,8 mln, ^[3]). Lo?as anka? en Irano (10,43 mln), Rusio (336 mil), Kartvelio (307 mil), Kaza?io (90 mil), Armenio kaj aliaj landoj. Dividi?as je subetnaj grupoj: Ajrumoj, Af?aroj, Bajatoj, Karadaganoj, Karapapa?oj, ?ahsevenoj. suda bran?o de europoida raso.	azera	precipe muzulmanoj-?ijaistoj .
Tali?oj	121.000	толышон /toli?on/	Talychs	талыши /tali?i/	Popolo en sudoriento de Azerbaj?ano (21,1 mil, ^[4]) kaj en nordo de Irano (100 mil, ^[3]).	tali?a , foje anka? azera	muzulmanoj-?ijaistoj, parto - sunaistoj.
Turkmenoj	4.600.000	тюркменлер Turkmenler /tjurkmenler/	Turkmenes	туркмены /turkmeni/	Popolo, ?eflo?antoj de Turkmenio (2,537 mln, ^[3]). Lo?as anka? en Afganio , Irano , Turkio kaj aliaj landoj.	turkmena .	muzulmanoj-sunaistoj.
Gagauzoj	220.000 ^[3].	Gagauzlar	Gagaouzes	гагаузы /gagauzi/	Popolo en Moldavio (153 mil) kaj Ukrainio (32 mil, ^[3]). Lo?as anka? en Rusio (?. 10 mil), Bulgario , Rumanio , Grekio kaj Turkio .	gagauza .	kristanoj-ortodoksuloj .
Ka?aroj	30.000 (1987)	Qacarlar /ka?arlar/	Kadjars	каджары (ka?ari)	Popolo en nordo de Irano . Devenas de unu el kizilba?aj triboj.	de turka grupo.	muzulmanoj-?ijaistoj, parto - sunaistoj.
Kip?aka subgrupo
Kaza?oj	9.420.000	?аза?тар q?z?qt?r	Kazakhs	казахи (kaza?i)	Popolo, ?eflo?antoj de Kaza?io (pli ol 6,54 mln, ^[3]). Lo?as anka? en Uzbekio (808 mil), Turkmenio (87 mil), Kirgizio (37 mil), Ta?ikio kaj Rusio (635,9 mil); en ?inio (1,115 mln, ^[3]), Mongolio (125 mil) k.a.	kaza?a .	muzulmanoj-sunaistoj.
Nogajoj	90.666 en Rusio, ?irka? 90 mil en Turkio ^[3]	Ногъайлар Nogaylar /nogajlar/	Nogais	ногайцы /nogajci/	Popolo en Rusia Federacio , precipe en Stavropola regiono, en Dagestano , anka? en Kara?ajio-?erkesio , en ?e?enio kaj Ingu?io . En Turkio lo?as en regionoj de Adana , Eski?ehir kaj Ceyhan	nogaja .	muzulmanoj-sunaistoj.
Tataroj	5.520.000 6,71 mln	татарлар tatarlar	Tatares	татары /tatari/	Popolo, ?eflo?antoj de Tatario (1,765 mln, ^[3]). Lo?as anka? en Ba?kirio , Maria Respubliko , Mordovio , Udmurtio , ?uva?io , en aliaj regionoj de Rusia Federacio. Oni nomas tatarojn anka? turklingvaj popoloj de Siberio (siberiaj tataroj), Krimeo (krimeaj tataroj) k.a. En Rusia Federacio (sen krimeaj tataroj) 5,52 mln ^[3].	tatara .	muzulmanoj-sunaistoj.
Nagajbakoj	6.000 ^[3]	нагайб?кл?р na?aybaklar /nahajbaklar/	Nagaibaks	нагайбаки /nagajbaki/	Etnografia grupo de tataroj, idoj de baptitaj en XVI jc nogajanoj. Lo?as en Ba?kirio kaj ?eljabinska oblasto (Rusia Federacio).	tatara.	kristanoj-ortodoksuloj.
Kirgizoj	2.660.000	кыргыздар /kirgizdar/	Kirghizes	киргизы /kirgizi/	Popolo, ?eflo?antoj de Kirgizio (2,23 mln). en Uzbekio 175 mil, Ta?ikio 64 mil. Rusio 42 mil ^[3]; en ?inio 150 mil (1987).	kirgiza .	muzulmanoj-sunaistoj.
Ba?kiroj	1.420.000	баш?орттар ba?qorttar /ba?korttar/	Bachkirs	башкиры /ba?kiri/	Popolo en Rusio , ?eflo?antoj de Ba?kirio (864 mil). Entute en Rusia Federacio ?irka? 1,35 mln ^[3]. Lo?as anka? en Kaza?io (42 mil), Uzbekio (35 mil) k.a.	ba?kira .	muzulmanoj-sunaistoj.
Karakalpakoj	423.000	?ара?алпа?лар qaraqalpaqlar /karakalpaklar/	Karakalpaks	каракалпаки /karakalpaki/	Popolo en Mez-Azio , precipe en Uzbekio , en Karakalpakio (412 mil, ^[3]); 5 mil Lo?as anka? en Afganio ^[3]. en Rusio - 6 mil	karakalpaka .	muzulmanoj-sunaistoj.
Kumikoj	282.000 ^[3]	Къумукълар /kumuklar/	Koumyks	кумыки (kumiki)	Popolo en Dagestano (232 mil).	kumika .	muzulmanoj-sunaistoj.
Krimeaj tataroj	272.000	qırımtatarlar къырымтатарлар /kirimtatarlar/, qırımlar, къырымлар /kirimlar/	Tatars de Crimee	крымские татары /krimskije tatari/	Popolo en Ukrainio ( Krimeo , Hersona regiono), anka? en Uzbekio , Rusia Federacio ( Nord-Ka?kazio ). ?. 272 mil ^[3].	krime-tatara .	muzulmanoj-sunaistoj.
Kara?ajoj	150.000 ^[3]	къарачайлыла /kara?ajlila/, та?лула /ta?lula/	Karatchaeviens	карачаевцы /kara?ajevci/	Popolo en Kara?ajio-?erkesio (129 mil) kaj Stavropola regiono.	kara?aj-balkara	muzulmanoj-sunaistoj
Balkaroj	78.000	Таулула /taulula/	Balkars	балкарцы /balkarci/	Popolo en Rusio , en Kabardio-Balkario (71 mil). Entute en Rusia Federacio 78 mil ^[3].	kara?aj-balkara.	muzulmanoj-sunaistoj.
Karluka subgrupo
Uzbekoj	18.500.000	?збеклар O‘zbeklar /uzbeklar/	Ouzbeks	узбеки /uzbeki/	Popolo, ?eflo?antoj de Uzbekio (14,145 mln, ^[3]). Lo?as anka? en Afganio (pli ol 1,7 mln), Ta?ikio (?. 1,2 mln), Kaza?io (332 mil) k.a. Apartenas al Pamira-Fergana bran?o de europoida raso.	uzbeka .	muzulmanoj-sunaistoj.
Ujguroj	7.770.000	????????? Уй?урлар Uyghurlar /ujgurlar/	Ouigours	уйгуры /ujguri/	Popolo en ?inio (7,5 mln, ^[3]). Lo?as anka? en Kaza?io , Kirgizio , Uzbekio k.a.	ujgura .	muzulmanoj-sunaistoj
Sudsiberia subgrupo
Tuvoj	207.000 ^[3]	тывалар /tivalar/	Touvas	тувинцы /tuvinci/	Popolo, ?eflo?antoj de Tuvio (198,4 mil). Entute en Rusio 206,2 mil ^[3]. Lo?as anka? en Mongolio kaj ?inio .	tuva .	budhistoj-lamaistoj .
?akasoj	80.300	тадарлар /tadarlar/	Hakasses	хакасы /?akasi/, malnove абаканские татары a? минусинские татары (abakanaj a? minusinaj tataroj)	Popolo en ?akasio (62,9 mil), Rusia Federacio	?akasa .	tradicie ?amanistoj , multaj kristanoj-ortodoksuloj
Altajanoj	130 000	алтай-кижи /altaj-ki?i/	Altaiens	алтайцы /altajci/	Popolo en Altaja Respubliko (59 mil). Kvanto: en Rusia Federacio 69 mil ^[3].	altaja.	kristanoj-ortodoksuloj, parto - baptistoj ; konservas tradiciajn kredojn.
Jakuta subgrupo
Jakutoj	380.000 ^[3]	сахалар /sa?alar/	Yakoutes	якуты /jakuti/	Popolo, ?eflo?antoj de Jakutio (365 mil)	jakuta .	kristanoj-ortodoksuloj, iuj kredantoj je Ajii
Bolgara subgrupo
?uva?oj	1.845.000	ч?вашсем /?ava?sem/	Tchouvaches	чуваши /?uva?i/	Popolo, ?eflo?antoj de ?uva?io (907,6 mil), Lo?as anka? en Ba?kirio , Tatario , najbaraj regionoj. Entute en Rusia Federacio 1773,6 mil ^[3].	?uva?a .	kristanoj-ortodoksuloj

Nova Tjurka Alfabeto [ redakti | redakti fonton ]

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Nova Tjurka Alfabeto .

Nova Tjurka Alfabeto (tatare я?а ?лифба/ja?a ?lif?a, ba?kire я?ы ?лифб?, "nova alfabeto"), mallonge я?алиф/ja?alif, ebla esperantigo janalifo, estas projekto de unuigita latinida alfabeto por tjurkaj lingvoj kreita en Sovetunio en la fino de 1920-aj jaroj. En 1928 ?i estis oficiale enkondukita en tjurklingvaj sovetaj respublikoj kaj a?tonomaj respublikoj de RSFSR anstata? arabidaj alfabetoj kiuj tie tradicie utili?is. Tamen en 1938?1940 janalifo estas ur?e anstata?igita per alfabetoj surbaze de cirila skribo kaj do estas ne plu uzata.