Mapo pri Srilanko, kie estas videbla Trinkomali (la? la angla nomo) la? la orienta marbordo
Srilanko
(
sinhale
????? ????
,
?r? La?k?
,
tamile
??????
,
Ila?kai
,
angle
Sri Lanka
) estas
respubliko
en suda
Azio
, fondita en
1972
; inter
1948
kaj
1972
, la lando nomi?is
Cejlono
(angle
Ceylon
, el
S?hala-d?pa
, "Sinhala insulo") kaj estis
monarkio
sub la
re?o
a?
re?ino
de
Britio
; anta? 1948 ?i estis brita
kolonio
.
Teritorie, la lando konsistas el la ?efinsulo
Cejlono
kaj kelkaj apudaj insuletoj.
Lingvohistorie, la insulo estis konata sub diversaj nomoj: Lanka, Lanka-dv?pa (
sanskrite
) a? Lanka-d?pa (
palie
),
Taprobane
(el sanskrito
T?maraparn?
),
Serendip
a? Serendib (el
S?hala-dv?pa
/
S?hala-d?pa
, poste pli?an?ita al Selan, Ceilan kaj Ceylon). La oficiala nom?an?o de la ?tato, kiam ?i i?is
respubliko
, ne okazis rapide, kaj neniam komplete; la
teo
de la lando e? hodia? nomi?as "Cejlona teo".
La oficiala nomo de la ?tato,
Srilanka Demokratia Socialisma Respubliko
, restis tia dum la tuta ?isnuna historio de la respubliko, sendepende ?u la aktuala registaro estas por- a? kontra?socialisma.
- E-nomo:
[a] Srilanko; [o] Srilanka Demokratia Socialisma Respubliko.
- Nacia oficiala nomo:
Prajatantravadi Samajavadi Janarajaya Sri Lanka
(si),
Ilankaic Cananayaka Cocalicak Kutiyarcu
(ta),
Democratic Socialist Republic of Sri Lanka
(en); la populara nomo sinhala estas
Lank?va
.
- Areo:
65.610 km². Pro tio ?i estas
la 25a plej granda insulo en la mondo
.
- Politika sistemo:
respubliko
.
- Lo?antaro:
18.114 mil (1995), inter ili
sinhaloj
74,5 %,
tamiloj
17,7%.
- ?efaj religioj:
budhismo
,
hinduismo
,
kristanismo
kaj
islamo
.
- Eksporto:
tekstila?o
,
teo
, multekostaj ?tonoj,
ka??uko
,
kokoso
.
- Organizoj:
UNO
(
1955
)
En Srilanko en la politika movado tamila hegemonias la movadoj federistaj kiu poste i?os la Unuigita Fronto Tamila de Liberigo, ?is komenco de la 1980-aj jaroj. Tiam la politika movado estis anstata?ata grandparte de
armita lukto
?efe fare de la
Liberigaj Tigroj de Tamil Ilam
, LTTE, kiuj hegemoniis en la 1990-aj jaroj, danke al la helpo de
tamiloj
el Barato kaj el la diasporo. La LTTE kontrolis grandan parton de la nordo de Srilanko (?irka? kvarono de Srilanko), kaj klopodis starigi sian propran registaron tie.
La nasko de la LTTE en 1983 rilatis subpremadon kaj morton de centoj da tamiloj post atenco kontra? 13 srilankaj soldatoj. Barato intervenis kiel pacforto, sed mortis pli da 1,000 barataj soldatoj. En 1991 teruristo, eble ligata al la LTTE, mortigis la ?efministron el Barato
Rajiv Gandhi
.
La historio de Srilanko estis markita dum pli da du jardekoj (fine de la
20-a jarcento
kaj komence de la 21-a per etna konflikto inter la nacia registaro kaj la insurekcia movado de
tamiloj
nomita
Liberigaj Tigroj de Tamil Ilam
(
Liberation Tigers of Tamul Eelam
a? LTTE en la
angla
), kio ka?zis ?irka? 70 000 mortintojn sen kalkuli la finajn en 2009. Komence de 2002 la du konfliktaj flankoj militpa?zis, sed amba? partioj rompis tiun akordon. Komence de 2009 la nacia registaro atakis la teritorion kontrolatan de tamiloj dum kelkaj monatoj kaj nuligis la gerilon kaj mortigis ?ian estraranojn, ?efe Velupillai Prabhakaran, sed poste la? Unui?intaj Nacioj mortigis anka? pli da 6 500 civilulojn, ?efe tamilojn.
[1]
La? la lastaj ciferoj de Unui?intaj Nacioj mortis en la milito inter 80 000 kaj 100 000 personoj, el kiuj ?irka? 6,200 soldatoj el la armeo de Srilanko (30,000 vunditoj) kaj 22,000 tamilaj gerilanoj ekde julio de 2006 (tiuj lastaj ciferoj la? la srilanka registaro). La? Unui?intaj Nacioj estas el 250,000 al 300,000 tamilaj rifu?intoj en koncentrejoj, ?efe en la regiono de Vavunija, kiuj suferas militvundojn, malsaton kaj nehoma situacio, dum la registaro malpermesas ilin foriri, ?ar onidiras, ke ili klopodos identigi fu?intajn eksgerilanojn. Anka? la laboro de NRG estas malhelpata de la armeo.
[2]
Inter tiuj kiuj dokumentis la konflikton estas la verkistoj
Cheran Rudhramoorthy
kaj Michael Ondaatje.
La? la
srilanka konstitucio
la lando estas socialisma demokrata respubliko. La politika sistemo estas la parlamenta. Ekde la amendo al la konstitucio pasigita en 2015, kiu celas plifortigi la potencon de la parlamento, la
Prezidanto de Srilanko
funkcias kiel la ?tatestro ?efe en simbola rolo. La prezidanto havas la a?toritaton dissolvi parlamenton, nomumi ?efministron kaj ministrojn kiuj bezonas gajni la fidon de parlamento. La elekto de prezidanto okazas ?iujn ses jarojn. La parlamento estas
unu?ambra
kaj elektita de ?iuj civitanoj de la ?tato kaj povas forigi la prezidanton per dutriona plimulto.
Politiko en Sri-Lanko staris dum la plej multaj jaroj en la ombro de la sanga interna konflikto inter la
sinhala
plimulto kaj la
tamila
malplimulto. La ?efa defio al ?i estas pace solvi konfliktojn kaj internajn disputojn.
Alia interpopola konflikto estas inter kristanoj kaj islamanoj. Tiu konflikto kulminis en aprilo 2019. Tiam pli ol 250 homoj estis mortigitaj en terorisma atako kiu inkludis ses
sinmortigaj atencoj
realigitajn samtempe en pluraj centroj en la lando. Kelkaj estis faritaj ene de pre?ejoj dum pre?o kaj la alia parto en hoteloj. La atakoj estis direktitaj kontra? la kristana komunumo kiu festis
Paskon
tiun semajnon.
La srilanka ekonomio bazi?as ?efe sur
agrikulturo
. La ?efaj kultiva?oj estas
teo
,
gumo
,
kokoso
kaj
rizo
. La loka
rizkultiva?o
ne sufi?as por la bezonoj de la lo?antaro kaj tial anka? la ?tato estas devigita importi ?in. Sri-Lanko havas grandan turisman potencialon. La lando abundas je belaj strandoj kaj arkeologiaj lokoj, sed la da?ra konflikto kun la tamiloj malhelpis la disvolvi?on de
turismo
.
Situo de Srilanko
En
industrio
, ?irka? 21 procentoj de la laboristaro estas dungita kaj ?i kontribuas ?irka? 15 procentojn de la
malneta nacia produkto
. La ?efaj industrioj estas fabrikoj de
ceramika?oj
, naftaj produktoj ,
man?eblaj oleoj
,
sterkoj
kaj
cemento
. La plej multaj el la grandaj fabrikoj estas posedataj de la registaro. Sri-Lanko havas diversajn
naturresursojn
, inkluzive de
grafito
,
titano
kaj
fosfatoj
. La batalado kaj teroraj atakoj sur la insulo malinstigis investantojn de ?i.
Aktuale en 2019, Sri-Lanko estas en financa mizero. Kelkaj teroristaj atakoj en 2019 pliseverigis ekonomiajn problemojn, kiuj ekzistis en la lando anta?e, ka?zante malplii?on de kresko, plii?on de
senlaboreco
kaj severan dama?on al turismo, sur kiu dependis granda nombro da malgrandaj privataj entreprenoj.
Hidroelektraj centraloj
provizas preska? la tutan elektran konsumon de la lando.
La
Srilanka leono
estis prahistoria
subspecio
de
leono
, kiu lo?is en Srilanko. ?ajne ?i estis
formortinta
anta? modernaj homoj eniris tien, kiuj alvenis en 37 000 a.K.
Biogeografie
la insulo apartenas al hinda
ekoprovinco
de la
orientalisa
ekozono
la? la
tipologio
de la
Monda Natur-Fonduso
(WWF). La organiza?o
Naturprotekto Internacie
(angle :
Conservation International
) indikis ?in kiel
biodiverseco-ri?a?ejo
"
Okcidentaj Ghatoj
kaj Sri-Lanko".
La
Srilanka palumbo
a? toringtona kolombo (
Columba torringtoniae
) estas birdospecio de la familio de
Kolombedoj
,
Columbidae
, kiu estas lo?anta reproduktanta
endemio
en montoj de Srilanko.
La
Sirima??astri Pakto
estas pakto inter Barato kaj Srilanko de Oktobro 1964. ?i estis grava interkonsento por determinigi la statuson kaj estonton de homoj de barata origino en Srilanko.
La
Malferma Universitato de Srilanko
(akronime OUSL; sinhale ????? ???? ????? ??????????????, tamile ?????? ?????? ?????????????) estas nacia universitato en Srilanko. ?i estas unika?o ene de la nacia universitata sistemo kiel la ununura universitato proponanta programojn de studo gvidanta al atesto, diplomo, gradoj kaj postbakala?raj gradoj ?is PhD nivelo uzante dedistancan edukadon.
En la kvina kanto de la verko de
Abel Montagut
nome
Poemo de Utnoa
okazas asembleo de la Gobanoj (eksterteranoj). Tie oni akceptas, ke oni plikura?igu la malfortigitan Utnoan (nome la ?efrolulo
Noa
) pere de la drogo
ano?do
. Inna malsupreniras kaj liveras ?in al Noa. Je ties efiko aperas anta? li la poeto
Valmikio
kiu montras al li la enormajn atingojn de la estonta homaro, se li sukcesas savi ?in, nome, en Azio, el
?ina Murego
al insulo Srilanko. Jen kiel oni montras la insulon Srilanko:
- Amba? voja?as sekve al la insulo Sri-Lanka:
- -Jen vidu klo?pagodojn, anka? Anura-Dapuren
- kaj la Palacon Brazen, mil-kaj-sescente pilastran,
- urbegon Sinhalesan, jen tie Polonaruvon
- kun akrepingla Rankat kaj la Skribrula Pagodo.
[3]
- ↑
"Sri Lanka pone fin a 26 anos de guerra civil contra la minoria tamil", El Pais, 19-a de majo de 2009.
- ↑
"Sri Lanka encierra en campos a 300.000 tamiles", Publico, 23a de majo 2009, pa?o 10.
- ↑
Abel Montagut
,
Poemo de Utnoa
. Pro Esperanto. Vieno, 1993.
ISBN 3-85182-007-X
. 225 p., p. 113.
| Komunumo de Nacioj
|
|---|
| Membraj landoj
|
|
|---|
Dependaj teritorioj
de membraj landoj
|
Transmaraj teritorioj
(kronaj kolonioj):
|
|
|---|
|
|
|---|
Aparta statuso:
|
|
|---|
|
|---|
|