Pa?lo de Tarso
Pa?lo de Tarso
(greke:
Πα?λο?
; mortinta inter 65 kaj 67 en
Romo
) estis en
kristanismo
la "
apostolo
de la
paganoj
", kiu disvastigis kristanismon ekster la
judaro
. La tempo de lia naski?o ne estas sciata. Pluraj bran?oj de kristanismo, anka?
katolikismo
, kultas lin kiel sanktulon.
Sankta Pa?lo
transformis
kristanismon
, tiam sekton de
judismo
fonditan de
Jesuo Kristo
, en mondan religion. Anta?
Pa?lo
, la nova
kredo
estis predikata ?efe al
judoj
, sed Pa?lo, kun aliaj, disvastigis ?in al
Anatolio
,
Grekio
,
Ilirio
,
Italio
kaj
Hispanio
. Li reinterpretis la kredon, farante ?in aplikebla kaj pli akceptebla al ne-judoj. Li estas la precipa interpretisto de Jesuo: li kaj liaj sekvintoj verkis 56% de la
Nova Testamento
de la
Biblio
. (La Nova Testamento estas je 56 % pa?la, je 20 % johana, je 13 % matea, je 11 % petra kaj je malpli ol 1 % ali-origina).
La? judismo kaj anta?-pa?la kristanismo (kiu estis nura sekto de judismo), oni devas obei la
Le?on de Moseo
? la
?abaton
,
cirkumcidon
,
ko?eron
, ktp. Sed Pa?lo diras, ke
Savo
ne venas de la Le?o, kiu estis nur lernejo por la judoj, sed per kredo je Kristo, kies
morto
sur la
kruco
estis
ofero
por niaj
pekoj
.
Papo
Benedikto la 16-a
proklamis la periodon de la 28-a de junio 2008 ?is la 29-a de junio 2009 ?jaro de Sankta Pa?lo".
[1]
Pa?lo naski?is kiel
Sa?lo
je ?irka? 10 en
Tarso
, urbo en sudorienta
Anatolio
. La? kredo, li origine estis judo, apartenanta al la
farizea
sekto
; la? klerigado, greka; la? civitaneco, romia. La? metio, li faris tendojn, sed en la Biblio ni renkontas lin kiel studenton de la rabeno Gamliel en
Jerusalemo
, fervore persekutante la novan kristanan sekton. Li persekutis la
kristanojn
?is la jaro 37. La? la
Agoj de la Apostoloj
(
Agoj 7, 58?60; Agoj 22, 20
) li aktive partoprenis al la
martirigo
de
Sankta Stefano
.
Tiam, voja?ante al
Damasko
, li vidis grandan lumon el la ?ielo kaj a?dis la vo?on de Jesuo (sep jarojn post lia morto sur la kruco) kaj parolis kun li. La lumo blindigis lin provizore, sed malblindigis lin al kristanismo. Dum 45?58 li fervore predikis Kriston kaj disvastigis la novan kredon tra la nordorienta
Mediteraneo
, precipe ?irka? la
Egea Maro
.
Jen kiel Pa?lo klarigis kristanismon al la filozofoj kaj idolanoj de
Ateno
:
Kaj ili prenis lin, kaj kondukis lin al la Areopago, dirante: ?u ni povas scii, kio estas tiu nova instruo, priparolata de vi? ?ar fremda?ojn vi portas al niaj oreloj; ni do volas scii, kion signifas tiuj aferoj. (?iuj Atenanoj kaj la tie lo?antaj fremduloj pasigadis la tempon ?e nenio alia, krom diri a? a?di ion plej novan.)
Kaj Pa?lo staris meze de la Areopago, kaj diris:
Atenanoj, mi rimarkas, ke vi estas ?iurilate tro servemaj al
dia?oj
. ?ar preterpasante kaj rigardante viajn adorata?ojn, mi trovis anka? altaron, sur kiu estis skribite: AL DIO NEKONATA. Kiun do vi nekonante adoras, Tiun mi predikas al vi. La Dio, kiu faris la mondon kaj ?ion, kio estas en ?i, estante per Si mem Sinjoro de la ?ielo kaj la tero, ne lo?as en manfaritaj temploj; kaj ne estas servata de homaj manoj, kvaza? Li ion bezonus, ?ar Li mem donas al ?iuj vivon kaj spiron kaj ?ion; kaj el unu origino Li faris ?iujn naciojn de la homoj, por lo?i sur la tuta supra?o de la tero, difininte ordigitajn epokojn kaj la limojn de iliaj lo?ejoj; por ke ili ser?u Dion, se eble ili povus ?irka?palpi kaj trovi Lin, kvankam Li ne estas malproksime de ?iu el ni; ?ar en Li ni vivas kaj movi?as kaj ekzistas, kiel anka? iuj viaj poetoj diris: ?ar ni estas anka? Lia idaro
[2]
. Tial ni, estante idaro de Dio, devas ne opinii la Diecon simila al oro a? ar?ento a? ?tono, gravura?o de homa arto kaj imagado. Kaj la tempojn de nesciado preterrigardis Dio, sed nun Li proklamas al ?iuj homoj, ke ili pentu; tial Li difinis tagon, en kiu Li ju?os la mondon en justeco per tiu viro, kiun Li elektis, doninte garantion pri tio al ?iuj homoj per tio, ke Li relevis lin el la mortintoj.
Dum la jaroj
48
?is
63
Pa?lo verkis
epistolojn
a? leterojn al la novaj eklezioj tra la
Romia Imperio
. La leteroj estas la plej fruaj skribitaj atestoj de kristanismo, e? pli fruaj ol la evangelioj, kiuj estis skribitaj dum la jaroj
70
?is
100
. El liaj leteroj, ?i tiuj aperas en la
biblio
:
Folio de la papiruso 46, kiu enhavas la eron korespondan al la
2-a epistolo al la korintanoj
11:33?12:9. El folio prezentas
lakunon
piede. Temas pri papiruso de
Kategorio I
la? la klasigo de
Kurt Aland
kaj Barbara Aland.
[3]
?i estis datita ?e la jaroj 175-225.
Ikono
kiu reprezentas Pa?lon, realigitan de
Andreo Rublov
?irka? la jaro 1407. De 110 x 160 cm, ?i konservi?as en la
Tretjakova galerio
de
Moskvo
.
Iuj el ?i tiuj eble estis verkitaj ne de Pa?lo mem sed de liaj sekvintoj. La libroj
Luko
kaj
Agoj
estis verkitaj de Luko, kiu estis tia sekvinto.
La plej frua el liaj leteroj estas tiu al la
Galatoj
, verkita en
48
, 18 jarojn post la morto de Jesuo. En
50
li verkis la du leterojn al la kristanaj tesalonikanoj, kaj en
57
la leterojn al romanoj kaj korintanoj.
La? tradicio, Pa?lo anka? verkis la leteron al la
hebreoj
, sed kvankam la penso estas pa?la, la greka lingva?o estas multe pli bonstila ol la aliaj leteroj. Tial ?i probable estas la verko de sekvinto, ne de li mem. La?
E?sebio de Cezareo
, Pa?lo verkis la leteron en la
hebrea lingvo
kaj poste ?i estis tradukita en la grekan fare de
Klemento de Romo
.
La
evangelio
predikita de Pa?lo estis skribita de lia sekvinto Luko en la libro
Luko
.
El liaj verkoj, la plej gravaj estas
Romanoj
kaj
1 Korintanoj
, en kiuj li klarigas la naturon de kristana fido kaj vivo.
Pa?lo reinterpretis la ideon de
Izraelo
kiel frataro la? la spirito, ne la? la karno. El tio sekvis la ideo ke la koro de kristanismo ne konsistas de la
Le?o de
Moseo
, la fundamento de judismo, sed de la
fido
en Jesuo Kristo,
Dio enkarni?inta
. La Le?o ne estas la celo de religio, la? Pa?lo, sed ?ia lernejo, instruinta pri peko, pri tio, ke homo ne povas sin liberigi el peko sen la helpo de Dio. Tian helpon Pa?lo nomis
graco
.
?i tiu ideo pri peko kaj graco apartigas kristanismon kaj el judismo kaj el
greka filozofio
.
Pro tio, la kristano ne ?efe celas sekvi la Le?on, ne e? celas agi morale; anstata? li fidas en Kristo kaj tio donas al li, per graco (se Dio elektas), la forton kaj volon ami Dion kaj, sekve, ami sian proksimulon kaj, per tia amo, agi morale. Bonagado ne estas la celo sed la rezulto de kristana fido: fido, tiam graco, tiam
amo
, tiam
virto
. Pensu pri
Patrino Teresa
de
Kalkato
.
La? Pa?lo, la morala parto de la Le?o ? ne mortigu, ne ?telu, ne adultu, ktp ? estas ankora? deviga por ?iu kristano, sed la cetera ? le?oj pri man?o,
cirkumcido
, ktp ? estas afero de persona elektado por "nacianoj" (= nejudoj). Same kiel Jesuo, Pa?lo resumis la Le?on kiel
amu Dion kaj amu vian proksimulon kiel vin mem.
Pa?lo predikis kaj disvastigis tian kredon furore tra la
Romia Imperio
,
sed renkontis problemon en
Jerusalemo
. Tie la kristanismo de Jakobo, frato de Jesuo, plej gravis. ?i tiu kredo estas priskribata en
Agoj
kaj
Jakobo
en la Biblio. ?i tiu
kristanismo estis esence sekto de judismo: ?iaj sekvantoj praktikis la tutan Mosean Le?on kaj vidis sin kiel bonajn judojn. Pro la diferenco inter Pa?lo kaj Jakobo, la eklezio emis al dispeci?o. Tamen,
Petro
, post
vizio
el Dio, igis la du flankojn konsenti, ke la tuta Le?o apliki?as nur al judoj, ne al la nacianoj. Fine, la pa?la kristanismo, pro la granda nombro de nacianoj, fari?is la kristanismo de la
Eklezio
kaj, per tio, de la Biblio.
Dum la finaj jaroj (66?67) de sia vivo, Pa?lo laboris por disvastigi la fidon el
Romo
, kie fine la imperiestro
Nerono
senkapigis lin en
67
(kaj samjare
krucumis
sanktan Petron).
La
Kapelo de Sankta Pa?lo
(en
araba
: ????? ??? ????, Kan?sat Mar Ba?lus) estas pre?ejo en
Damasko
, Sirio, situa la?longe de la strato Tarafa bin al-Abd ?e la iama Bab Kisan (Kisan Pordego).
- ↑
Monato 2009/1, p. 16.
- ↑
Elvoko de versego de helenisma poeto Arato el Soli, kiu diras: "de Li ni estas la idaro"
- ↑
Kurt Aland, Aland, Barbara, The Text of the New Testament: An Introduction to the Critical Editions and to the Theory and Practice of Modern Textual Criticism , William B. Eerdmans Publishing Company, 1995, Grand Rapids, pa?o 98,
http://books.google.com.ar/books?id=RtcUAAAAIAAJ&printsec=frontcover&dq=%22+The+Text+of+the+New+Testament:+An+Introduction+to+the+Critical+Editions+and+to+the+Theory+and+Practice+of+Modern+Textual+Criticism%22+P46&source=bl&ots=YUv05M4og9&sig=9MGUCLGo4vcnrZTdXPcJclG_AP4&hl=es-419#v=onepage&q=%22%20The%20Text%20of%20the%20New%20Testament%3A%20An%20Introduction%20to%20the%20Critical%20Editions%20and%20to%20the%20Theory%20and%20Practice%20of%20Modern%20Textual%20Criticism%22%20P46&f=false
isbn=978-0-8028-4098-1
- Barbaglio, Giuseppe (2009). Jesus de Nazaret y Pablo de Tarso. 378 paginas. Salamanca: Secretariado Trinitario.
ISBN 978-84-96488-31-1
. Konsultita la
17an de oktobro
de
2012
.
[1]
- Becker, Jurgen (2007). Pablo, el apostol de los paganos. Salamanca: Ediciones Sigueme.
ISBN 978-84-301-1276-0
.
- Bornkamm, Gunther (2002). Pablo de Tarso. Barcelona: Ediciones Sigueme.
ISBN 84-301-0775-4
.
- Brown, Raymond E. (2002). Introduccion al Nuevo Testamento. II. Cartas y otros escritos. Madrid: Editorial Trotta.
ISBN 84-8164-539-7
.
- Campbell, W. S. Paul's Gospel in an Intercultural Context: Jew and Gentile in the Letter to the Romans. Frankfurt: Peter Lang, 1991.
- Campbell, W. S. Paul and the Creation of Christian Identity. Londres: T & T Clark International, 2006.
ISBN 0-567-04434-3
- Carron, Julian (2010). Acontecimiento y razon en san Pablo. Encuentro.
ISBN 978-84-9920-025-5
.
[2]
- Den Heyer, C.J.: Pablo, un hombre de dos mundos. Ediciones El Almendro.
ISBN 84-8005-061-6
.
[3]
- Dreyfus, Paul (2001). Pablo de Tarso: Ciudadano del Imperio. Ediciones Palabra.
ISBN 978-84-8239-133-5
.
- Ehrman, Bart D. : Simon Pedro, Pablo de Tarso y Maria Magdalena. Editorial Critica. Barcelona 2007.
ISBN 978-84-8432-889-6
- Eisenbaum, P. Invitation to Romans. Nashville: Abingdon, 2006.
ISBN 978-0-687-49649-5
- Eisenbaum, P. Paul Was Not a Christian: The Original Message of a Misunderstood Apostle. Nueva York: HarperCollins, 2009.
ISBN 978-0-06-134991-1
- Elliott, N. The Rhetoric of Romans: Argumentative Constraint and Strategy in Paul's Dialogue with Judaism. Sheffield: Sheffield Academic Press, 1990.
ISBN 978-0-8006-6202-8
- Elliott, N. Liberating Paul: The Justice of God and the Politics of the Apostle. Sheffield: Sheffield Academic Press, 1995. 2ª ed.
ISBN 978-0-8006-2379-1
- Escuela biblica de Jerusalen (1976). Biblia de Jerusalen (Edicion Espanola). Bilbao (Espana): Desclee de Brouwer.
ISBN 84-330-0022-5
.
- Fabris, Rinaldo (1999). Pablo: el apostol de los gentiles. Ediciones San Pablo.
ISBN 978-84-285-2116-1
.
- Fitzmyer, Joseph A. (1972). ≪Vida de San Pablo ? Las epistolas del Nuevo Testamento≫. En Brown, Raymond E.; Fitzmyer, Joseph A.; Murphy, Roland E. Comentario Biblico ≪San Jeronimo≫ III. Madrid (Espana): Ediciones Cristiandad. pp. 546?564 y 565?574.
- Fredriksen, P. "Judaizing the Nations: The Ritual Demands of Paul's Gospel". New Testament Studies 56 (2010): 232-52
Reta versio (Boston University)
Arkivigite je
2012-10-25 per la retarkivo
Wayback Machine
- Gager, J. G. Reinventing Paul. Nueva York: Oxford University Press, 2000.
ISBN 0-19-513474-5
- Gaston, Ll. Paul and the Torah. Vancouver: University of British Columbia Press, 1987.
ISBN 978-1-59752-538-1
- Johnson Hodge, C. E. If Sons, Then Heirs: A Study of Kinship and Ethnicity in the Letters of Paul. Nueva York: Oxford University Press, 2007.
ISBN 978-0-19-518216-3
- Nanos, M. D. The Mystery of Romans: The Jewish Context of Paul's Letter. Minneapolis: Fortress Press, 1996. ISBN O80062937X
- Nanos, M. D. The Irony of Galatians: Paul's Letter in First-Century Context. Minneapolis: Fortress Press, 2002.
ISBN 978-0-8006-3214-4
- Penna, Romano (2000). ≪Pablo≫. En Leonardi, C.; Riccardi, A.; Zarri, G. Diccionario de los Santos, Volumen II. Madrid: San Pablo. pp. 1801?1812.
ISBN 84-285-2259-6
.
- Pinero, A. y C. A. Segovia, Guia para entender a Pablo de Tarso. Madrid: Editorial Trotta, 2013.
Rudolph, D. A. A Jew to the Jews: Jewish Contours of Pauline Flexibility in 1 Corinthians 9:19-23. Tubinga: J. C. B. Mohr-P. Siebeck, 2011.
ISBN 978-3-16-149293-8
- Segovia, C. A. ¿Fue Pablo cristiano? El redescubrimiento contemporaneo de un judio mesianico. Madrid: Editorial Trotta, 2013.
- Stendahl, K. Paul Among Jews and Gentiles. Philadelphia: Fortress Press, 1976.
- Stendahl, K. Final Account: Paul's Letter to the Romans. Minneapolis: Fortress Press, 1995.
ISBN 0-8006-2922-1
- Stowers, S. K. A Rereading of Romans: Justice, Jews, and Gentiles. New Haven: Yale University Press, 1994.
ISBN 0-300-07068-3
- Theissen, Gerd (2002). La religion de los primeros cristianos. Salamanca: Ediciones Sigueme.
ISBN 84-301-1465-3
.
- Vidal Garcia, Senen (2007). Pablo. De Tarso a Roma. Santander: Editorial Sal terrae.
ISBN 978-84-293-1716-9
.