La
norvega lingvo
(norvege:
norsk
) estas
nord?ermana lingvo
, kiun oni parolas en
Norvegio
. Oni skribas ?in per
latinaj
literoj, kun la samaj aldonaj literoj kiel la
dana lingvo
, nome Æ/æ, Ø/ø kaj A/a. Kune kun la sveda kaj dana, la norvega lingvo estigas kontinua?on de pli-malpli reciproke kompreneblaj lokaj kaj regionaj varia?oj.
?i-lingvoj skandinavaj kune kun faroa kaj islanda, same kiel kelkaj formortintaj lingvoj, konstituas nordgermanaj (same konataj kiel skandinavaj) lingvoj. La faroa kaj islanda estas apena? reciproke kompreneblaj kun norvega en ties parolata formo, ?ar kontinenta skandinava diver?is de ili.
La? la le?o kaj registara politiko, ekzistas du oficialaj formoj
[2]
de la skriba norvega ? la bukmolo -
Bokmal
(”la?litere “libra lingvo”) kaj la njuno?ko -
Nynorsk
(la?litere “nova norvega”). La
Norvega Lingva Konsilio
respondas por regulado de la du formoj, kaj rekomendas la sekvajn fakesprimojn anglajn: "Norwegian Bokmal" kaj "Norwegian Nynorsk". Ekzistas du pliaj formoj neoficialaj de la skriba norvega, la plej grava el kiuj estas la riksmolo -
Riksmal
(“nacia lingvo”), kiu estas iom pli proksima al la dana, kvankam hodia? ?i altgrade estas tute sama lingvo kiel Bokmal. ?i estas regulata fare de
Norvega Akademio
, kiu interpretas la nomon kiel “la standarta norvega”. La dua estas la hjogno?ko -
Høgnorsk
(“la alta norvega”), pli purisma formo de Nynorsk, kiu insistas la lingvo estu en la formo origina, tiu de
Ivar Aasen
, kaj rifuzas plimulton da reformoj de 20-a jarcento. La uzo de ?i-formo de Nynorsk estas tre limigita.
Nynorsk kaj Bokmal provizas standartojn por skribi la norvegan, sed ne por paroli ?in. Ne ekzistas oficialaj standartoj de la parolata norvega, kaj plimulto da norvegoj parolas iliajn proprajn dialektojn en ?iuj okazoj. Do, malgra? de multaj aliaj statoj, uzo de iu ajn norvega dialekto, sendepende de ?u ?i koincidas kun la skribaj normoj a? ne, estas akceptata kiel ?usta parolata norvega. Tamen, en areoj kie orientaj norvegaj dialektoj estas uzataj, oni strebas akcepti de facto parolatan standarton kiel la apartan regionan dialekton,
standard østnorsk
, kies vortprovizo koincidas kun Bokmal. Ekstere de la orienta Norvegio ?i vario parolata ne estas uzata.
Ekde la 16a ?is la 19a jarcento la dana estis standarta skriba lingvo de Norvegio. Rezulte, evoluo de la nuntempa skriba norvega lingvo estis objekto de diskutoj rilate al naciismo, kampa kontra? urba diskurso, kaj historio de la
norvega literaturo
. Historie, Bokmal estas norvegigita vario de la dana lingvo, sed Nynorsk estas lingvo bazita sur norvegaj dialektoj kaj purisma opozicio al la dana. La nun forlasita oficiala politiko por kunfandi Bokmal kaj Nynorsk en unu komunan lingvon nome
Samnorsk
per serio da prononcadaj reformoj, kreis vastan spektron da varioj de amba? lingvoj. Neoficiala formo nome riksmolo - Riksmal estas konsiderita pli konservativa ol Bokmal, kaj neoficiala hjogno?ko - Høgnorsk ? pli ol Nynorsk.
Norvegoj estas edukataj en amba? oficialaj varioj de la norvega. Enketo de la jaro 2005 indikas, ke 86.3% uzas precipe Bokmal kiel ?iutagan skriban lingvon, 5.5% uzas amba? lingvojn kaj 7.5% precipe uzas Nynorsk. Do, 13% skribas Nynorsk ofte, kvankam la plimulto parolas dialektojn, kiuj similas al Nynorsk pli ol al Bokmal. Njuno?ka skribo estas vaste uzata en okcidenta Norvegio, krom ?efaj urbaj areoj, kaj anka? en altaj partoj de la montaj valoj en sudaj kaj orientaj partoj de Norvegio. Ekzemploj estas
Setesdal
, la okcidenta parto de graflando (fylke)
Telemark
kaj kelkaj municipoj en
Hallingdal
,
Valdres
kaj valo
Gudbrand
. ?i estas malvaste uzata aliloke, sed anta? 30-40 jaroj ?i anka? havis bastionojn en multaj kamparoj de
Trøndelag
(meza Norvegio) kaj en la suda parto de norda Norvegio (graflando
Nordland
). Nuntempe Nynorsk estas oficiala lingvo kaj en 4 el 19 norvegiaj graflandoj (fylker), kaj en multaj municipoj de aliaj 5 graflandoj. La
Brodkasta Korporacio de Norvegio
(NRK) brodkastas kaj en Bokmal kaj en Nynorsk, kaj amba? skribaj lingvoj estas subtenendaj por ?iuj registaraj agentejoj. Bokmal estas uzata en 92% de ?iuj skribaj publika?oj, Nynorsk en 8% (2000).
La norvega estas unu el la laborlingvoj de la
Norda Konsilio
. La? la
Norda Lingva Konvencio
civitanoj de la Nordaj ?tatoj, kiuj posedas la norvegan lingvon, povas uzi ?in por interakti kun oficejoj en aliaj Nordaj ?tatoj sen krompagoj por interpretado.
Pro la valoplena pejza?o de Norvegio ?iam estis centoj da malsamaj
dialektoj
en jena lando. Sed se oni per "lingvo" intencas diri "skrib-konvencio", tiam fakte ekzistas du norvegaj lingvoj. De
1380
?is
1814
Norvegio
estis unui?inta kun
Danio
kaj regata el
Kopenhago
. Dum tiu tempo la
dana lingvo
, prononcata la? norvegaj reguloj, estis parolata en Norvegio. Post la disi?o de Danio anka? la lingvo disi?is: al
Riksmal
(= la
dana
kun kelkaj norvega?oj) kaj
Landsmal
, kiu fakte estas
planlingvo
, kreita de la poeto kaj sciencisto
Ivar Aasen
el pluraj arkaikaj kamparanaj dialektoj. Ekde
1929
Riksmal
oficiale nomi?as
Bokmal
(="librolingvo") kaj
Landsmal
nomi?as
Nynorsk
(="novnorvega"). Nuntempe amba? (skrib)lingvoj samrajte estas uzataj.
El la malnova skandinava al la lingvoj skandinavaj
[
redakti
|
redakti fonton
]
Lingvoj nuntempe parolataj en Skandinavio evoluis el
malnova skandinava lingvo
, kiu ne diversis multe inter nunaj areoj danaj, norvegaj kaj svedaj. Fakte,
vikingaj
komercistoj disvastigis la lingvon tra E?ropo kaj en Rusion, farante ?in la plej disvastigita lingvo tiutempe. La? tradicio,
Harald la belhara
kunigis Norvegion en la jaro 872. Tiutempe
runaj alfabetoj
estis uzataj. La? skriba?oj trovitaj sur ?tonaj tabeloj de tiu historia periodo, la lingvo montris remarkinde malmultajn deviojn inter paroloj de diversaj regionoj. Runoj estis en limiga uzo ekde almena? la 3a jarcento. ?irka? la 1030a, kristanismo venis en Norvegion, alportante la skribon latinan. ?irka? unu jarcenton pli malfrue norvegaj manuskriptoj aperis en la nova alfabeto. Anka? la lingvo norvega komencis devii de siaj najbaroj tiutempe. Vikingaj esploristoj komencis eklo?on en Islando en la 9a jarcento, alportante la malnovan skandinavan lingvon. Tra la tempo, la lingvo evoluis en okcidentan kaj orientan variojn. La
okcidenta skandinava
okupis Norvegion kaj eksterlandajn setlejojn en Islando, Grenlando, Faroaj insuloj kaj ?etlandaj insuloj, sed la
orienta skandinava
evoluis en Danio kaj sud-centra Svedio. La lingvo de Islando kaj Norvegio estis fakte la sama ?is la 14a jarcento, kiam ili komencis devii unu de alia. La lingva periodo la? tradicio datita ekde la 1350a ?is la 1525a jaro nome
meza norvega
kaj rigardata kiel transira periodo ekde la malnova norvega ?is la norvega nuntempa. La kialo de tio estas, ke kvankam plimulto da lingvoj konstante ?an?as, norvega fonologio, morfologio kaj sintakso ?an?is tre konsiderinde dum la tempo. Uzo de gramatikaj kazoj kaj granda parto de verbaj konjugacioj estis perditaj kaj anstata?igitaj kun pli nevaria sintakso, uzo de prepozicioj kaj pli granda uzo de helpaj verboj. Dum la malfrua malnov-skandinava kaj meza norvega periodo okazis konsiderinda adopto de
mezmalaltgermana
vortprovizo. Simila evoluo de gramatiko kaj fonologio okazis en Svedio kaj Danio, samtempe konservante dialektan kontinuon en kontinenta Skandinavio nerompita, sed kun pli grandaj dialektaj varioj. Tiu ?i proceso tamen ne okazis sammaniere en la faroa kaj la islanda lingvoj. La lastaj du lingvoj restas konservativaj ?is nuntempo, rilate al gramatiko kaj vortprovizo, do reciproka komprenebleco inter ili kaj kontinenta Skandinavio estis perdita.
En la 1397a jaro la Kalmara Unio unuigis Norvegion, Svedion kaj Danion, kaj ekde la 1536a Norvegio estis subordigita al la Re?lando de Danio-Norvegio. La dana fari?is komuna skriba lingvo inter norvegia klerularo. Urba elito la?grade adoptis la parolatan danan, unue ?e okazoj formalaj, kaj poste en ?iutaga parolo. La ?iutaga parolo iris tra
kojneiga
proceso, kiu evoluigis gramatikan plisimpligon kaj norvegigan elparolon. Kiam la unio fini?is en la 1814a jaro, la danonorvega kojneo i?is lingvo denaska de solida parto de la norvega elito, kaj la pli dansonora solena vario ankora? estis uzata ?e okazoj formalaj. Norvegio estis devigita eniri novan personan union kun Svedio tuj post la fino de la anta?a unio kun Danio. Tamen norvegoj komencis celi veran sendependecon subtenante demokration kaj provante efikigi la konstitucian deklaracion de estado la stato suverena.
Parto de tiu ?i naciisma movado estis direktata al la disvolvi?o de la sendependa norvega lingvo. Tri ?efaj vojoj estis haveblaj: fari nenion (la norvega skriba lingvo estis jam malsama de la sveda), norvegigi la danan lingvon, a? konstrui novan nacian lingvon surbaze de tiatempaj norvegaj dialektoj. ?iuj tri aliroj estis provataj.
Ekde la 1840a jaro kelkaj verkistoj eksperimentis kun la norvegiga dana per korpigado de vortoj, kiuj priskribis norvegian pejza?on kaj popolan vivon, kaj per adopto pli norvegan sintakson.
Knud Knudsen
proponis ?an?i ortografion kaj fleksion konforme kun la dana-norvega kojneo, nome ”kultivita ?iutaga parolo”. Eta ?i-direkta al?ustigo estis efektigita dum la unua oficiala reformo de la dana lingvo en Norvegio en 1862a jaro kaj pli vasta - post lia morto dum du oficialaj reformoj en 1907a kaj 1917a jaroj.
Dume, naciisma movado strebis al evolui?o de nova skriba norvega. Ivar Aasen, sciencisto kaj poeto, komencis laboron por krei novan norvegan lingvon ?e a?o de 22 jaroj. Li veturis ?irka? la lando, kolektante vortojn kaj gramatikajn ekzemplojn de la dialektoj kaj komparante dialektojn de diversaj regionoj unu al la alia. Li ekzamenis evoluon de la islanda, kiu plejparte sukcesis eskapi la influojn, kiujn la norvega subku?is. Li nomis sian verkon, kiu estis publikigita en kelkaj libroj ekde 1848a ?is 1873a jaro, ”Landsmal”, kio signifas ”nacia lingvo”. La nomon ”Landsmal” iufoje ili interpretas kiel ”kampara lingvo”, sed tio ne estis Aasen'a intence donita signifo.
Nomo de la dana lingvo en Norvegio estis temo por varmegaj diskutoj dum la 19a jarcento. Ties propagandistoj pretendis, ke ?i estas komuna lingvo de Norvegio kaj Danio, kaj ne pli dana ol norvega. Subtenantoj de Landsmal kredis, ke la dana karaktero de la lingvo ne devas esti ka?ata. En 1899a jaro,
Bjørnstjerne Bjørnson
proponis ne?tralan nomon Riksmal, kio signifas ”nacia lingvo” same kiel Landsmal, kaj tio estis oficiale adoptata kune kun ortografia reformo de la 1907a jaro. La nomo ”Riksmal” estas iufoje interpretata kiel ”stata lingvo”, sed ?i tiu signifo estas sekundara, komparante kun
Dansk rigsmal
, de kiu la nomo estis pruntita.
Post la unio kun Svedio detrui?is en la 1905a jaro, amba? lingvoj plu evolui?is kaj atingis iliajn klasikajn formojn post la reformo en la 1917a jaro. Riksmal estis alinomita al Bokmal (”libra lingvo”) kaj Landsmal - al Nynorsk (”nova norvega”). La nomo Nynorsk, la lingvistika termo por moderna norvega, estis elektita pro kontrasto al la dana kaj akcento al la historia kunigo kun la malnova norvega. Nuntempe la signifo estas plejparte perdita, kaj ?i erare estas prenata kiel ”nova” norvega en kontrasto al ”efektiva” norvega Bokmal.
Bokmal kaj Nynorsk estis faritaj pli proksimaj per la reformo de la 1938a. Tio estis la rezulto de registara politiko kunfandi Nynorsk'on kaj Bokmal'on en unu lingvon, kiu nomi?us Samnorsk (”komuna norvega”). Enketo de la 1946a jaro montris, ke 79% norvegoj aprobis la politikon tiutempe. Tamen kontra?uloj de la oficiala politiko sukcesis krei masivan protestan movadon kontra? Samnorsk en la 1950aj jaroj, aparte batalante kontra? uzo de ”radikalaj” formoj en Bokmal ‘aj tekstolibroj en lernejoj. En la reformoj de la 1959a, reformo de la 1938a, rilate Bokmal, estis parte inversigita, sed Nynorsk estis ?an?ita plu Bokmal - maniere. Ekde tiam Bokmal estis restarigita e? plu al la tradicia Riksmal, sed Nynorsk ankora? ali?is al la 1959a jara standarto. Tial eta malplimulto de Nynorsk’a entuziastoj uzas pli konservativan standarton nome Høgnorsk. La Samnorsk’a politiko havis malgrandan influon post la 1960a jaro, kaj estis oficiale forlasita en la 2002a.
| Bokmal
|
Nynorsk
|
| Fader var, du som er i himmelen!
|
Fader var, du som er i himmelen!
|
| La ditt navn holdes hellig.
|
Lat namnet ditt helgast.
|
| La ditt rike komme.
|
Lat riket ditt koma.
|
| La din vilje skje pa jorden
|
Lat viljen din rada pa jorda
|
| som i himmelen.
|
so som i himmelen.
|
| Gi oss i dag vart daglige brød.
|
Gjev oss i dag vart daglege brød.
|
| Forlat oss var skyld,
|
Forlat oss var skuld,
|
| som vi og forlater vare skyldnere.
|
som vi og forlet vare skuldmenn.
|
| Led oss ikke inn i fristelse,
|
Før oss ikkje ut i freisting,
|
| men frels oss fra det onde.
|
men frels oss fra det vonde.
|
| For riket er ditt, og makten
|
For riket er ditt, og makta
|
| og æren i evighet.
|
og æra i all æve.
|
| Amen.
|
Amen.
|
Vikipedio havas du versiojn en norvega: bokmal (alirkodoj: alternative
nb
a?
no
) kaj alian en nynorsk (
nn
).