Michel Eyquem DE MONTAIGNE
[
mi?el ejkem de mo
n
tenj
], esperante
Montanjo
[1]
(naski?is la
28-an de februaro
1533
en la
Kastelo Montanjo
(
Dordogne
), mortis la
13-an de septembro
1592
samloke) estis
franca
humanisma
verkisto
. Per sia ?efa verko "
Eseoj
", li metis la bazon de nova
literatura
?enro
. Lia senanta?ju?a observado de la homoj kaj lia liberala
pensado
iniciatis la
tradicion
de la
francaj moralistoj
.
Post studo de
juro
Montanjo en
1557
i?is parlamenta konsilisto kaj poste urbestro de
Bordozo
(
france
Bordeaux
).
En la jaro
1570
li rezignis pri ?iuj oficoj kaj retiri?is en sian kastelon. Tie li komencis skribi sian ?efan verkon, la "Eseojn", kiujn li da?re re-prilaboris. La titolvorton
eseo
, kiu en la franca signifas "provo", li uzis por distanci?i de la
scienco
. En liaj eseoj li priparolas subjektivajn spertojn kaj reflektadojn.
Oni ofte dividas liajn esojn en tri pensaj periodoj: la unua forte stampita de
stoikismo
, la dua
far skeptika krizo
(
Apologie de Raymon SEBON
), la tria personforme
epikura
, la tuto sen perdi la akiron de la anta?aj periodoj.
Dum lia juneco li flegis grandan amikecon al
Etienne de la Boetie
, kiun li vartis ?e mortlito kiam tiu ?i mortis pro
pesto
. LA BOETIE forte influis lin favore al
stoikaj
ideoj, precipe rilate morto. Montanjo flegis amikan rilaton al
Marie De Gournay
, kiun li komisiis administri lian literaturan hereda?on.
Originala manuskripto de liaj eseoj
Liaj "
Eseoj
" estis poiome vastigitaj kaj do publikigitaj en pluraj eldonoj, la?longe de lia vivo. Entute ili konsistigas tri "librojn".
En la jaro
1580
Montanjo skribis siajn unuajn eseojn:
Pri potenco kaj regado
,
Pri la maljuna?o
,
pri la simileco inter infanoj kaj patroj
kaj pliaj.
Stoika pretigado je la morto, anka? malestimo de ekstera?oj,
kritiko
de sciencokredemo, de homa arogo kontra? aliaj naturesta?oj kaj skeptiko pri ?iaj
dogmoj
karakterizas liaj
eseojn
. En ili la libera pensanta individuo traktas vastan temaron, interalie
literaturon
,
filozofion
etikon
kaj
edukon
.
Li anka? estis inter la unuaj kritiki uzon de torturo, admoni al tolero, kaj la?do la
sova?ulojn
.
Filozofie
oni ?enerale distingas tri periodojn en sia penso: unue
stoika
, poste
skeptika krizo
(en sia fama "apologio por Raymondo Sebon") fine
epikurismo
. Sed fakte li tutlonge restas li mem, kaj estas kontinueco en tio.
Liaj
eseoj
ricevis dum la jarcentoj multajn fervorajn legintojn, kaj influis pli da unu spirito. interalie:
- En kiel eble plej alta trono oni sidas, tamen oni ne sidas sur alia loko ol sia pugo.
- La plej bona pruvo de sa?eco estas konstanta bonhumoro.
- Mi donas mian vidpunkton ne kiel ?ustan, sed kiel mian.