| ?i tiu artikolo temas pri sub?tato de USA. Por urbo rigardu la pa?on
Novjorko
.
|
Nov-Jorkio
a?
Nov-Jorko
[1]
(
angle
State of New York
[njujork] a? [nujork]) estas
sub?tato
de
Usono
. ?i enhavas la metropolon
Novjorko
. Nov-Jorkio situas en la nordorienta Usono kaj havis 19.849.399 lo?antojn en 2017
[2]
kaj terareon de 127.190 km
2
(proksimume la areo de
Anglio
). Nov-Jorkio estas okcidente de
Nov-Anglio
, norde de
Pensilvanio
kaj
Nov-?erzejo
, oriente de la
Kanada
provinco de
Ontario
kaj sude de la Kanada provinco de
Kebekio
.
Nov-Jorkio aprobis po?telefonan kaj retan sportajn vetojn kiel parto de la ?tata bu?eto ekde 2022.
Nov-Jorkio estas la kvara plej granda Usona ?tato la? lo?antaro: nur
Kalifornio
,
Teksaso
, kaj
Florido
estas pli grandaj.
[2]
La ?efaj partoj de la ?tato estas (kun % de Nov-Jorkianoj):
62% de la ?tatanoj lo?as en la aglomera?o de Novjorko.
Politike, Novjorko kutime vo?donas maldekstren, Upstate dekstren, do la batalkampo de la ?tato estas en Longinsulo kaj Westchester.
La urbo
Novjorko
, havante 8.008.278 lo?antojn (2000), estas grava monda centro por komerco kaj financoj. La stabejo de la
Unui?intaj Nacioj
trovi?as en la urbo. Dek milionoj, kiuj lo?as en la aglomera?o de Novjorko, lo?as ekster la ?tato en norda
Nov-?erzejo
kaj sudokcidenta
Konetikuto
.
Ne-metropola Nov-Jorkio enhavas la
Adirondak-Montaron
kaj
Katskil-Montaron
, la riveron
Hudsono
, la
Fingrajn Lagojn
, la
Niagaran Akvofalaron
, kaj la gravajn urbojn:
La okcidenta limo estas la
Lago Erio
, la nordokcidenta la
Lago Ontario
kun
Kanado
je la aliflanka bordo, kaj anka? norde la limo estas kun
Kanado
- nordokcidente per la
Rivero Sankt-La?renco
. ?e la
Niagara Akvofalaro
, inter la du
grandaj lagoj
en la okcidento apud
Kanado
, 150 milionoj litroj da akvo falas ?iusekunde (150.000 m
3
/s) en la Niagaran kanjonon, kaj generas multan elektran potencon, e? por la malproksima Novjorko mem.
Giovanni da Verrazano
(
1524
) kaj
Henry Hudson
(
1609
) vizitis la Hudsonan Riveron, sed
Nederlando
formis la unuan kolonion, Nov-Nederlandon en
1624
.
Peter Minuit
a?etis Manhattan-Insulon de la Indianoj Kanarsiaj (
Canarsee
) por 60
guldenoj
da komerca?oj (= 24 dolaroj la? mito). La Nederlandanoj fondis multajn urbetojn; Nov-Amsterdamo (
Novjorko
), Fortika?o
Orange
(Albeno, la ?efurbo de la ?tato),
Breuckelen
(
Brooklyn
), kaj
Schenectady
.
Nov-Jorkio i?is Brita kolonio en
1664
, kaj okazis konfliktoj kun la francoj en la nordo (Lago
Champlain
,
Mohawk
Valo, kaj en la Niagara Regiono.) Post la
Franca-kaj-Indiana Milito
, en Novjorkio okazis multaj bataloj de la
Revolucia Milito
kontra?
Britio
. Norde de Novjorko situas fortika?o
West Point
, strategie tre grava loko por preventi ke la britoj kaptu la riveron kaj apartigu la ?tataron. ?e West Point oni poste starigis faman militistaran akademion. La
26-an de julio
,
1788
, Nov-Jorkio fari?is la dek-unua ?tato de la nova
Usono
.
Nov-Jorkio konsistas el 62 kantonoj:
|
|
|
|
|
|