Korea Respubliko
, alinomata anka?
Sud-Koreio
a?
Sud-Koreujo
(Hangule: 大韓民國; Hanjae: 大韓民國; Daehan Minguk "La Respubliko de Granda Koreio"; ROK=Republic of Korea (en)), estas ?tato en
Orienta Azio
nome en la suda parto de
korea duoninsulo
. La nomo
Koreo
derivas el la
Regno Korjeo
, literumita anka?
Korj?
.
Korea Respubliko
|
大韓民國
大韓民國
|
Daehanminguk
|
|
|
Detaloj
|
Detaloj
|
Nacia himno
:
愛國歌
La patriota kanto
|
Nacia devizo
:
弘益人間 (弘益人間)
Favoru la tutan homaron
|
|
suverena ?tato
konstitucia respubliko
lando
vd
|
Bazaj informoj
|
?efurbo
|
Seoul
|
Oficiala(j) lingvo(j)
|
korea
|
Uzata(j) lingvo(j)
|
korea lingvo
, Jeju, korea signolingvo
|
Plej ofta(j) religio(j)
|
nenia
(46,5%)
kristanismo
(29,3%)
budhismo
(22,8%)
korea ?amanismo
(0,8%)
|
Areo
|
100?032 km²
|
-?% de akvo
|
0,3?%
|
Lo?antaro
|
51966948 (
2023
)
(2017)
|
Lo?denso
|
493 lo?./km²
|
Lo?antoj
|
Koreoj
|
Horzono
|
+9
|
Interreta domajno
|
kr
|
Landokodo
|
KR
|
Telefona kodo
|
82
|
Plej alta punkto
|
Hallasan
|
Plej malalta punkto
|
Japana Maro
|
Politiko
|
Politika sistemo
|
Prezidenta
respubliko
|
?tatestro
|
Prezidento
Moon Jae-in
(文在寅 , 文在寅)
|
?efministro
|
Kim Boo-kyum
(金富謙 , 金富謙)
|
Nacia tago
|
15-a de a?gusto
|
Sendependi?o
disde
Japanio
|
15-a de a?gusto
1945
|
Ekonomio
|
Valuto
|
Sudkoreia ?ono
(KRW)
|
MEP
|
la? 2007
|
? suma
|
$
1,201 duiliono
|
? pokapa
|
$ 24.800
|
|
Esperanto-movado
|
Landa E-asocio
|
Korea Esperanto-Asocio
|
|
|
La lando havas nur unu terlimon, kiu estas 243?km longa kaj dividas Sud-Koreion de norda parto
Nord-Koreio
. La du koreaj ?tatoj fondi?is en 1948, kiam komenci?is konflikto inter
Usono
kaj
Sovetunio
rilate al la
Malvarma Milito
kiu i?is mortigega milito en
Koreio
. La sekva
Korea Milito
(1950-1953) fiksis la dividon. Sud-Koreio okcidente limas kun
Flava Maro
kaj trans ?i kun
?inio
, sude kun
Orient?ina Maro
kaj oriente kun
Orienta Maro
, kiu alinomi?as
Japana Maro
en Japanio, kaj trans ?i kun
Japanio
.
Preska? duono de la 50 milionoj da lo?antoj de la lando lo?as fakte en la metropola areo ?irka? ties ?efurbo,
Seulo
, kiu estas la
dua al kvara plej granda en la mondo
depende el la statistika sistemo
[1]
kun ?irka? 25 milionoj da lo?antoj.
[2]
Sud-Koreio estis lo?ata tiom frue kiom ?is Malsupra
Paleolitiko
[3]
[4]
kaj ties civilizo ekis per la fondo de
Go?oseon
. Post la unuigo de la
Tri Antikvaj Regnoj de Koreio
en 668, Koreio ?uis ?irka? unu
jarmilon
de relativa trankvleco dum
dinastioj kiuj da?ris jarcentoj
en kiuj ties komerco, kulturo, literaturo, scienco kaj teknologio floris.
[5]
En 1910 ?i estis konkeraldonita de la
Japana Imperio
, post kies malvenko en 1945, Koreio estis
dividita
en sovetunia kaj usona zonoj de okupado, el kiuj tiu lasta i?os la Respubliko Koreio en 1948. Kvankam
Unui?intaj Nacioj
aprobis deklaron ke la Respubliko Koreio estus la sola rajtigita registaro de Koreio,
[6]
samtempe komunisma re?imo estis tuj muntita en la nordo de la duoninsulo koreia kiu klopodis invadi la sudon en 1950, kio kondukis al la
Korea Milito
kiu finis
de facto
en 1953, kio definitivis la dividan situacion.
Oficiale la ?tata nomo estas
Korea Respubliko
en Esperanto, sed en ?iutaga vivo la lando ofte estas nomata
Sud-Koreio
. En la korea lingvo ?i oficiale nomi?as
Daehan Minguk
(
大韓民國
;
大韓民國
; esperante "Granda Han-Respubliko"), sed ?iutage estas nomata
Hanguk
(
韓國
,
韓國
, "Han-?tato") a?
Namhan
(
南韓
,
南韓
, "Suda Han") kontraste de
Bukhan
(
北韓
,
北韓
, "Norda Han"). En Nord-Koreio la ?tata nomo esprimite en ?inkoreaj silaboj ne estas
Han
, sed
Chos?n
. Pro tio "Sud-Koreio" havas la nomon
Nam-Chos?n
(
南朝鮮
,
南朝鮮
, "Sud-Joseon") en la norda parto de duoninsulo.
La kapitulaco al la Aliancaj nacioj de imperia Japanio sub
Hirohito
kaj la anta?a kolapso de Germanio sub Hitler, kun fundamentaj ?an?oj en mondpolitiko kaj ideologio, kondukis al divido de Koreio en du okupaciaj zonoj, kio efektive komenci?is je la 8-a de septembro
1945
. Usono regis la sudan parton de la duoninsulo kaj Sovetio regis la teritorion pli nordan ol la 38a latituda linio. ?i tiu divido celis esti provizora, kaj la unua intenco estis redoni unui?intan Koreion al la popolo kiam Usono, Britio, Sovetio, kaj ?inio povos aran?i propran administradosistemon.
Unuaj esperoj por unui?inta, sendependa Koreio rapide fori?is kiam la politikoj de la
Malvarma Milito
kaj enlanda opono al la administrada plano kondukis en la jaro 1948 al fondo de du apartaj re?imoj kun diametre kontra?aj politikaj, ekonomiaj, kaj sociaj sistemoj. Dum junio 1950 komenci?is la
Korea Milito
, forigante ?ian esperon pri paca reunui?o en la proksima estonteco.
?is nun neniu pactraktato ekzistas. Nur ?eso de batalo inter la du koreaj landoj. En novembro 2010 la
bombado de Jonpjongo
plistre?igis la interrilatojn.
La areo de Sud-Koreio estas 100,032 kvadrataj kilometroj. Nur 290 kvadrataj kilometroj de la tuto estas akvo, ?ar ne ekzistas grandaj lagoj.
Sud-Koreo inkludas la sudan parton de korea duoninsulo kaj malgrandaj insuloj. La parto proksime de okcidenta marbordo kaj sudoriente estas ebena grundo kun multe da montetoj, kio konsistigas nur ?irka? trionon de la landareo, sed kie lo?as la plejparto de sud-koreaj lo?antoj. La cetera lando, krom malvasta bendo apud la orienta marbordo kaj malvastaj valebenoj, estas montara. La montoj kaj montetoj en Sud-Koreio estas pleje kovritaj de
arbaroj
, kaj ne estas altegaj, sed krutaj. Estas ideala tereno por
montogrimpado
.
Estas ok grandurboj kiuj enhavas pli ol unu miliono da lo?antoj. La ceteraj en la listo havas pli ol 100 000 lo?antoj.
La nombroj de lo?antoj estas de 2015.
Sud-Koreio kun urbonomoj en la
Latinliteriga transskribo de la korea lingvo
Sud-Koreio estas
prezidenta respubliko
, kun regulaj demokratiaj balotadoj. Krom
prezidento
, estas anka?
Vicprezidanto de Sudkoreio
.
La
Partio de Popola Potenco
(
koree
國異議퍼
, en
Hanja
:國民醫퍼, foje kutimas indiki siajn inicialojn en
latinaj literoj
?:
PPP
) estas
politika partio
en Sud-Koreio, kies membroj havas 106 sidlokojn el 300 sidlokoj en la
Nacia Asembleo
(le?donanto) kaj estas unu el la du plej grandaj politikaj partioj en Koreio, kune kun la
Demokrata Partio
. La partio estis establita en februaro
2020
de la fuzio de kelkaj partioj kun
konservativan
-
liberalan ekonomian
platformon, kaj ekde la baloto por la prezidanteco de 2022 ?ia kandidato,
Jun Sok-jol
funkciis kiel la
prezidanto de Sud-Koreio
[7]
[8]
.
La
Demokrata Partio de Koreio
(
koree
하다민주당
, foje kutimas indiki ?iajn inicialojn: DPK; anka? estas konata kiel la
Nova Politika Alianco por Demokratio
(NPAD)) estas
politika partio
en Sud-Koreio, la reganta partio ekde la elekto de ?ia reprezentanto,
Mun ?e-In
, por
prezidanto
en
2017
, kaj la partio kun la absoluta parlamenta plimulto en la
Nacia Asembleo
ekde la parlamenta baloto en
2020
. Al la sudkorea prezidant-baloto en 2022, la partio estis gvidata de
Lee Jae-myung
kiel ?ia kandidato por sukcedi Mun kiel prezidanto
[9]
.
Politika mapo de Sud-Koreio
Politike Sud-Koreio estas dividita en:
- unu
Speciala Urbo
- 6
memstaraj urbegoj
- 9 provincoj:
La lo?antaro de la lando estas ?irka? 48 milionoj da homoj, en areo de ?irka? 100.000?km
2
, kio igas el Sud-Koreio la tria plej dense lo?ata granda lando de la mondo.
La lando estas etne tre homogena.
?osesignalo en angla kaj korea, en
Daegu
.
La
korea lingvo
estas
oficiala lingvo
kaj
norma lingvo
en Sud-Koreio. Agnoskitaj lingvoj de minoritatoj ne ekzistas. Kelkaj lingvistoj konsideras la korean lingvon kiel membro de la
altaja lingvaro
, aliaj konsideras ?in kiel
izolita lingvo
. Onidire ?i estas pli parenca al la
japana-rjukjua lingvo
. Mondskale ?irka? 78 milionoj da homoj parolas la korean. Diferencoj inter regionaj
dialektoj
malgrandegas, krom la dialekto parolata en la suda insulo
Jeju-do
. Por multaj nocioj estas pura korea vorto kaj anka? (?inkorea) vorto transprenita de
?ina lingvo
. Nuntempe multaj vortoj transpreni?is el la
angla lingvo
.
La korea skribo
Hangulo
estas
alfabeto
kun 24 simplaj
literoj
kaj 27 literoj asemblitaj de simplaj literoj. ?ar silaboj estas konstruataj kiel blokoj de multaj literoj, eblas ricevi impreson, ke la korea skribo estas tiel kompleksa kiel ekzemple la ?ina skribo, sed la korea skribo estas kreita tre facile kaj logike. ?i estis iniciatita kaj disvastigita de granda re?o
Sejong
en la 14-a jarcento. Tamen
hangulo
longe ne estis oficiala skribsistemo en Koreio, sed kiel anta?e skribsistemo nomita
Hanja
, kiu konsistas el ?inaj literoj uzita en tipa korea maniero. Post la fino de regado de
japana imperialismo
en 1945 la uzado de hanja-literoj malkreskis. Hanja-literoj iom post iom malaperis en gazetoj kaj libroj kaj
hangulo
i?is oficiala skribsistemo. Nuntempe sud-koreaj lernantoj devas lerni 1.800 hanja-literojn en mez- kaj alt-lernejoj kaj pliajn specialajn literojn en
universitato
. Tamen raras junaj koreoj, kiuj bone uzas
?inajn ideogramojn
.
La sidejo de Samsung en la turo Samsung, en
So?o-ku
,
Seulo
.
Sud-Koreio estas industrii?inta lando, kiu multe kreskis ekde la
1970-aj jaroj
, kaj kies ekonomio estas inter la plej evoluintaj kaj industriigitaj ekonomioj en
Azio
, kaj estas la 13-a en la mondo la?
malneta nacia produkto
. Sud-Koreio estas membro de la forumo
G-20
, same kiel la organizon
OECD
.
La dividado de Koreio post la
Korea milito
forlasis la plej grandan parton de la industriigita areo en
Nord-Koreio
, dum la sudkorea ekonomio estis bazita ?is la 1960-aj jaroj plejparte sur
agrikulturo
,
malpeza industrio
,
fi?kaptado
kaj iom da
peza industrio
. Post longa tempo, kiam Sud-Koreio bezonis internacian (kaj precipe usonan) helpon por kontentigi siajn minimumajn bezonojn, la registaro estrita de
Park Chung-hee
en la fruaj 1960-aj jaroj komencis vastajn ekonomiajn reformojn kiuj temigis instigado de eksporta?oj kaj malpezindustriaj plantoj kiuj postulas multe da laboro. La registaro reformis la valuton de la ?tato kaj plifortigis la financajn instituciojn. En la 1970-aj jaroj, la registaro komencis direkti sian monon kaj ekonomian politikon al la kreado de "peza" industrio kaj kemiaj plantoj. Krome, la registaro subtenis la konstruadon de elektronikaj kaj
a?tofabrikoj
. Tiel kreskis en Koreio grandegaj familiaj korporacioj (konata en la korea kiel "chaebol"), kiel
Hyundai
,
Samsung
(kaj
Samsung C&T
),
LG
,
Daewoo
,
Kia Motors
kaj aliaj, kiuj ankora? respondecas pri grava parto de la sudkorea produkto.
Kiel unu el la landoj konataj kiel la kvar "Tigroj de Orienta Azio" (kune kun Honkongo, Singapuro kaj Tajvano), Sud-Koreio montris imponan sinsekvon de kresko kaj integri?o en la modernan mondan ekonomion en areoj kiel industrio kaj
altteknologio
. ?i tiu kresko alportis Sud-Koreion al la rango kiel la 12-a plej granda ekonomio en la mondo. Tio malgra? la akra
ekonomia krizo en Azio en 1997
kiu elmontris problemojn disvolva plano de la sudkorea ekonomio.
De la fruaj 1960-aj jaroj ?is la malfruaj 1980-aj jaroj, la sudkorea ekonomio kreskis kun impona rapideco de 8.7% jare. Ekde la mezo de la dua jardeko de la 21-a jarcento, la
MEP pokapa en Sud-Koreio
estas ekvivalenta al tiu de la mezgrandaj ekonomioj de la
E?ropa Unio
, kaj 20 fojojn tiu de
Nord-Koreio
.
Ekde 2005, Sud-Koreio estis inter la gvidaj landoj en la produktado de duonkonduktiloj, maldikaj ekranoj kaj sa?aj
po?telefonoj
. Krome, la lando estis la unua en la mondo en konstruado de ?ipoj kaj kvina en konstruado de a?toj.
La ekonomia sukceso bazi?is, interalie, sur proksimaj rilatoj inter la registaro kaj la komerca sektoro, kiuj inkludis: limigoj al importo,
subvencioj
al industrio kaj la kultivado de la laboristaro. La registaro instigis la importadon de
kruda?oj
kaj alta teknologio. En la dua jardeko de la 21-a jarcento, Sud-Koreio estas karakterizita de stabila ekonomio kun modera
inflacio
, malalta
senlaboreco
kaj relative egala distribuo de mono inter la lo?antoj.
Komerco inter la
E?ropa Unio
kaj Sud-Koreio atingis en
2008
entutan valoron de proksimume 65 miliardoj da
e?roj
. En
oktobro 2009
estis subskribita komerca akordo kun la E?ropa Unio, la? kiu estos forigita la plimulto de la komercaj tarifoj inter la du partneroj. La interkonsento anta?vidas la forigon de 1,6 miliardo da e?roj de ?uldoj por eksportantoj al Sud-Koreio. La?atendate ?i ekvalidi?is en la dua duono de
2010
, post kiam ?i estis ratifita de la
E?ropa Parlamento
.
[10]
Muzikistino ludanta
kajagumon
.
Sud-Koreio kunhavas sian tradician kulturon kun
Nord-Koreio
, sed amba? Koreioj disvolvis diferencajn nuntempajn formojn de kulturo ekde kiam la lando kaj la duoninsulo estis dividita en
1945
. Historie, kvankam la kulturo de Koreio estis tre forte influita de tiu de la najbara ?inio, ?i tamen sukcesis disvolvi unikan kulturan identecon, kiu estas diferenca el tiu de ties pli granda najbaro.
[11]
Ties ri?a kaj vibra kulturo lasis
21 Unesko nemateriajn kulturajn hereda?ojn
,
[12]
nome la kvara plej granda listo en la mondo, kaj
15 mondaj hereda?oj de Unesko
. La Sudkorea Ministerio de Kulturo, Sporto kaj Turismo aktive kura?igas la tradiciajn artojn, same kiel la modernajn formojn, pere de financado kaj de edukprogramoj.
[13]
La industriigo kaj urbigo de Sud-Koreio alportis multajn ?an?ojn al la moderna vivmeniero de Koreoj. ?an?ado de ekonomio kaj de vivostiloj kondukis al koncentrigo de la lo?antaro en
grandurboj
, speciale la ?efurbo Seulo, kii plurgeneraciaj familioj lo?as la? apartaj aran?oj de
nukleaj familioj
. Esploro en 2014 fare de Euromonitor trovis, ke sudkoreoj plej drinkas alkoholon semajne kompare kun la cetero de la mondo. Sudkoreoj drinkas 13.7 glasetojn da likvoro semajne avera?e kaj, el la 44 aliaj analizitaj landoj, Rusio, Filipinoj kaj Tajlando sekvis.
[14]
Blublanka
porcelano
kiel persiko-forma akvoguto el la
Joseon Dinastio
de la 18-a jarcento.
Korea arto estis tre influita de
budhismo
kaj
konfuceismo
, kio videblas en multaj tradiciaj pentra?oj, skulpta?oj, ceramiko kaj spektaklaj artoj.
[15]
La koreaj
ceramiko
kaj
porcelano
, kiel la blanka porcelano "baekja" kaj la bluverdeca "bun?ong" de la
Joseon-Dinastio
kaj la jadecverda "celadon" de
Korjo
estas bone konataj tra la tuta mondo.
[16]
La korea
teceremonio
, la muzika rakontado "pansori", la dancoj "tal?um" kaj "bu?e?um" estas elstaraj koreaj spektaklaj artoj.
Postmilita moderna korea arto ekfloris en la 1960-aj kaj 1970-aj jaroj, kiam sudkoreaj artistoj ekinteresi?is pri geometriaj formoj kaj abstraktaj temoj. Anka? establi harmonion inter homo kaj
naturo
estis favorita temo de tiu tempo. Pro la socia malstabileco, sociaj temoj aperis kiel ?efaj temoj ?efe en la 1980-aj jaroj. Arto estis influita de variaj internaciaj eventoj kaj ekspozicioj en Koreio, kaj tio alportis plian diversecon.
[17]
La Olimpia Skulpt?ardeno de Seulo en 1988, la translokigo en 1993 de la
Bienalo Whitney
al Seulo,
[18]
la kreado de la Bienalo de
K?ang?uo
[19]
kaj la Korea Paviliono en la
Bienalo de Venecio
en 1995
[20]
estis elstaraj okaza?oj.
Namdemun
.
Pro la tumulta historio de Sud-Koreio, la ciklo konstruado, detruado kaj rekonstruado estis ripetita senfine, rezulte en interesa miksa?o de arkitekturaj stiloj kaj desegnoj.
[21]
Korea tradicia arkitekturo estas karakterizata pro sia harmonio kun naturo. Antikvaj arkitektoj adoptis la sistemon de trabapogiloj karakterizita per pajlaj tegmentoj kaj varmaj plankoj nomitaj
ondol
.
[22]
La homoj de supraj klasoj konstruigis al si pli grandajn domojn kun elegante kurbaj tegmentoj kun kaheloj a? tegoloj kaj sveltaj tegmentorandoj. Tradicia arkitekturo povas esti vidata en palacoj kaj temploj, konservitaj malnovaj domoj nomitaj
hanok
,
[23]
kaj en specialaj lokoj kiel la Hahoe Popolvila?o de
Andon
, la Jangdong vila?o ?e
Kjon?u
kaj la Korea Popolvila?o de
Jongin
. Tradicia arkitekturo estas videbla anka? en na?
mondaj hereda?oj de Unesko
en Sud-Koreio.
[24]
Templo Bulguksa,
Monda Hereda?oj de Unesko
.
Okcidenta arkitekturo estis dekomence enkondukita en Koreion fine de la 19-a jarcento. Pre?ejoj, oficejoj por eksterlandanoj, lernejoj kaj universitatoj estis konstruitaj en novaj stiloj. Je la
aneksigo de Koreio fare de Japanio en 1910
la kolonia re?imo intervenis en la korea arkitektura hereda?o, kaj oni trudis la japan-stilan modernan arkitekturon. La kontra?-japana sento kaj la
Korea Milito
, kondukis al la detruado de plej granda parto de la konstrua?oj konstruitaj dum tiu epoko.
[25]
La korea arkitekturo eniris en nova fazo de disvolvigo dum la postmilita rekonstruado, aligante modernajn arkitekturajn tendencojn kaj stilojn. Stimulita de la ekonomia kresko en la 1970-aj kaj 1980-aj jaroj, aktiva redsivolvigo rezultis en novaj horizontoj en la arkitektura dezajno. En la sekvo de la
Somera Olimpiko 1988
de Seulo, Sud-Koreio atestis ampleksan variadon de stiloj en sia arkitektura pejza?o pro, grandparte, la malfermo al la merkato de eksterlandaj arkitektoj.
[26]
Nuntempaj arkitekturaj klopodoj celis konstante ?efe ekvilibrigi la tradician filozofion de "harmonio kun naturo" kun la rapidritma urbigo kiun suferis la lando la?longe de la ?usaj jaroj.
[27]
Bibimbap
.
Korea kuirarto,
hanguk yori
(韓國料理; 韓國料理), a?
hansik
(韓食; 韓食), evoluis la?longe de jarcentoj de sociaj kaj politikaj ?an?oj. Ingrediencoj kaj pladoj varias la? provincoj. Estas multaj gravaj regionaj pladoj kiuj abundas en diferencaj varia?oj tra la tuta lando nuntempe. La re?a korea kortega kuirarto iam alportis unuecon al unikaj regionaj speciala?oj por la re?a familio. Fakte man?a?oj konsumitaj kaj de la re?a familio kaj de ordinaraj koreoj estis regulataj de unikaj kulturo kaj
etiketo
.
La korea kuirarto bazi?as sur
rizo
,
nudeloj
,
tofuo
, vegeta?oj, fi?a?oj kaj vianda?oj. Tradiciaj koreaj man?oj famas pro la plurnombreco de surtablaj pladoj,
ban?an
(飯饌), kiu akompanas vaporbakitaj mamlonggrena rizo. ?iu man?o estas akompanata de plurnombra
ban?an
.
Kim?io
(김치), nome fermentita, kutime spicita vegetala di?o estas ofte servita je ?iu man?o kaj estas unu el la plej bone konataj koreaj di?oj. Korea kuirarto kutime uzas tre fortan spicadon per
sezamoleo
,
doenjang
(된醬), tipo de fermentita pasto de
sojfabo
,
sojsa?co
, salo, ajlo,
zingibro
, kaj
go?ujang
(고추醬), varma pipropasto.
Popularaj
alkohola?oj
estas
Soju
,
Makolio
kaj
Bokbunja ju
.
Koreo estas unika inter orientaziaj landoj en sia uzado de metalaj
man?obastonetoj
. Metalaj man?obastonetoj estis malkovritaj en arkeologiaj ku?ejoj de Gogurjeo.
[28]
BTS
aperis kiel unu el la sukcesaj K-pop grupoj ekde sia starigo de internacia elstareco dum la lasta duono de la 2010-aj jaroj. Tie kun
Joe Biden
.
Aldone al la enlanda konsumado, Sud-Koreio havas fortan distrindustrion en kiu estas variaj fakoj, kiel televidaj dramoj, filmoj kaj popolmuziko, kiuj atingis internacian popularecon kaj generis gravajn eksportenspezojn por la landa ekonomio. La kultura fenomeno konata kiel
Hallyu
a? "Korea Ondo", venis al multaj landoj tra kontinenta kaj orienta Azio kio faris Sud-Koreion grava povo kiel eksportanto de popolaj kulturo kaj distrado, rivalante kun okcidentaj landoj kiel Usono kaj Britio.
[29]
[30]
[31]
[32]
[33]
?is la 1990-aj jaroj, "trot" kaj tradicia popolmuzikaj
baladoj
hegemoniis en la sudkorea popolmuziko. La apero de la sudkorea pop grupo "Seo Taiji and Boys" en
1992
markis mejlo?tonan turnopunkton por la sudkorea popolmuziko, konata anka? kiel
K-pop
.
Blackpink
estas unu el la plej popularaj K-pop grupoj en la mondo.
Ekde la 1990-aj jaroj, la ?enro kontinue re-modernigis sin aligante elementojn de popolmuzikajn ?enrojn kaj tendencojn el la tuta mondo kiel
okcidenta pop-muziko
,
eksperimenta
,
?azo
,
gospelo
, latinamerika,
klasika
,
hiphopo
,
ritmenbluso
,
elektronika dancmuziko
,
regeo
,
konteo
,
folk
, kaj
rock
al la pinto de la radikoj de sia unika tradicia korea muziko.
[34]
Kvankam la sukcesoj de okcident-stila popo, hiphopo, ritmenbluso, roko, folko, elektronika danco i?is hegemoniaj en la nuntempa sudkorea popolmuzika etoso,
trot
estas ankora? aprezataj kaj ?uita de sudkoreoj el a?aj generacioj.
K-pop
idoloj
, steluloj kaj grupoj estas bone konataj tra kontinenta Azio kaj trafis internacian famon en la okcidenta mondo enspezante milionojn da dolaroj en eksportenspezoj enirante al novaj nelistigitaj muzikmerkatoj tra Orienta Azio. Multaj
K-pop
agantoj sekurigis fortan tutmondan sekvantaron uzante retajn platformojn kiel la filmeja retejo
Jutubo
.
K-pop
ekestabli?is kaj certigis sian sukceson en la ekstera mondo trans la limigoj de kontinenta kaj orienta Azio sekvante la neatenditan sukceson de sudkorea kantisto
Psy
, kiam li i?is tuja internacia muzika stelulo kiam lia kanto "
Gangnam Style
" pintis en la pintolistoj de tutmonda muziko en 2012.
Ekde la sukceso de la filmo
?iri
en
1999
, la korea kinindustrio akiris internacian agnoskon. Enlandaj filmoj havas hegemonian proporcion de la merkato, parte pro la ekzistado de kinejaj kvotoj kiuj postulas ke kinejoj surekranigu koreajn filmojn almena? 73 tagojn jare.
[35]
2019's
Parazitoj
, re?isorita de Bong Joon-ho, i?is la plej enspeziga filmo en Sud-Koreio kaj la unua neanglalingva filmo kiu i?is la Plej Bona Filmo en la Usonaj
Oskar-premioj
tiun jaron inter nombraj aliaj premioj.
Tekvondo
, korea batalarto kaj olimpia sporto.
La
batalarto
tekvondo
origini?is en Koreio. En la 1950-aj kaj 1960-aj jaroj, modernaj reguloj estis normigitaj, kaj tekvondo i?is oficiala
olimpia sporto
en 2000.
[36]
Aliaj koreaj batalartoj estas
taekjeono
,
hapkido
,
tangsudo
,
Kuk Sool Won
,
kumdo
kaj
subak
.
[37]
Futbalo
estis tradicie konsiderata kiel la plej populara sporto en Koreio, kaj
basbalo
kiel la dua.
[38]
?usa esplorado indikas, ke majoritato, 41% el sudkoreaj sportsekvantoj plue identigas sin kiel futbalsekvantoj, dum
basbalo
estas rangigita en la dua rango fare de 25% de respondantoj. Tamen, la esplorado ne indikis la etendon la? kiu la respondantoj sekvas amba? sportojn.
[39]
La
nacia teamo de futbalo
i?is la unua teamo de la
Azia Futbala Konfederacio
kiu atingis la duonfinalon de la
Futbala Mondpokalo
en la
Futbala Mondpokalo 2002
, kune gastigita de Sud-Koreio kaj Japanio. La
korea teamo de futbalo
(kiel ?i estas konata enlande) kvalifiki?is por ?iu Mondpokalo ekde
Meksiko 1986
.
La plej granda organiza?o de esperantistoj en Sud-Koreio estas
Korea Esperanto-Asocio
(KEA), kiu ?iumonate eldonas sian oficialan organon
La Lanterno Azia
. Korea Esperanto-Asocio tutlande havas 9 regionajn filiojn kaj 6 regionajn filietojn. ?ia junulara sekcio estas
Korea Esperanto-Junularo
(KEJ), kiu ?iun duan monaton publikigas la gazeton
Verda Vo?o
.
?efa konstrua?o de Hankuk-Universitato, en la anta?a blanka konstrua?o okazis la solena?oj kaj distraj vesperoj de la
102-a
Universala Kongreso de Esperanto
. La salonoj por prelegoj estis en apuda konstrua?o.
En 3 sud-koreaj universitatoj (
Hankuk-Universitato pri Fremdaj Studoj
,
Universitato Dankuk
kaj
Universitato Wonkwang
), studentoj povas lerni Esperanton kiel kleran lecionon, kaj anka? ekzistas rondoj de esperantistoj en kelkaj universitatoj kaj altlernejoj. En la ?efurbo
Seulo
anka? ekzistas
Seula Esperanto-Kulturcentro
, kiu instruas Esperanton en ?iumonataj kursoj. La kulturcentro anka? funkcias kiel librovendejo, kie oni povas a?eti ?irka? 600 da libroj verkitaj en Esperanto a? tradukitaj en Esperanton.
?iujare okazas
Korea Kongreso de Esperanto
organizite de KEA, kaj ?iujare
Komuna Seminario
(KS) okazas alterne en aziaj tri landoj (
?inio
,
Japanio
kaj Sud-Koreio). Por disvastigi la lingvon KEA anka? organizas kurskunvenojn en somero kaj vintro. En printempo kaj a?tuno filioj de KEA en
Daegu
kaj
Kyeongsangbuk-do
okazigas
Namkang Esperanto-lernejon
, kunlabore kun
Kansaja Ligo de Esperanto-Grupoj
kaj
Esperanto-Populariga Asocio
.
UEA
okazigis sian
102-an
Universalan Kongreson
en
Seulo
de la 22-a de julio ?is la 29-a de julio
2017
.
ILEI
okazigis sian 50-an
Kongreson
en
Pusano
de la 15-a de julio ?is la 22-a de julio 2017.
Cho Sung Ho en dupa?a artikolo priskribas la aferon de posteuloj de dinastio Ly de
Vjetnamio
kiuj elmigris al
Koreio
kaj tie i?is bone traktitaj de la lokanoj kiel militherooj en militoj kontra? invadintaj
mongoloj
. Lastatempe, kaj post jardekoj de unue
milito
kaj poste sekva malamikeco de amba? flankoj oni iniciatis aktivecojn por rememori pri tiu historia afero kaj pri la posteuloj de la dinastio en nuna Sud-Koreio.
[40]
- ↑
R.L. Forstall, R.P. Greene, kaj J.B. Pick,
Which are the largest? Why lists of major urban areas vary so greatly
Arkivigite je
2011-06-24 per
Archive.today
,
Tijdschrift voor economische en sociale geografie
100
, 277 (2009), Table 4
- ↑
Current population of the Seoul National Capital Area
. Statistics Korea.
- ↑
http://www.rom.on.ca/news/releases/public.php?mediakey=sg1yebpnv8
Ancient civilizations,
Royal Ontario Museum
, Canada, 12a de Decembro, 2005, alirita la 25an de Aprilo, 2010.
- ↑
Wayback 20080302014245
http://www.opm.go.kr/warp/webapp/content/view?meta_id=english&id=35
Arkivigite je
2008-03-02 per la retarkivo
Wayback Machine
Prehistoric Korea, Office of the Prime Minister.
- ↑
http://www.gwangjunewsgic.com/online/behind-the-myth-the-many-invasions-of-korea/
- ↑
(mankas referenco)
- ↑
"
'議席 113席' 未來統合黨 出帆…오늘 議員總會서 相見禮
", 18 February 2020.
Arkivigite je
2020-02-18 per la retarkivo
Wayback Machine
- ↑
"
文在寅, 得票率 41.08% …歷代 最多 票差 當選
", 10 May 2017.
- ↑
SEO JI-EUN (28 August 2022)
Lee Jae-myung takes control of DP
.
Korea JoongAng Daily
.
- ↑
Grava komerca interkonsento inter Sudkoreio kaj EU
[
rompita ligilo
]
esperante
- ↑
Fairbank, John K.. (1978)
East Asia: Tradition & Transformation
. Boston: Houghton Mifflin.
ISBN 978-0-395-25812-5
.
- ↑
UNESCO - Republic of Korea
. Arkivita el
la originalo
je 20a de Majo 2021. Alirita 14a de Oktobro 2021.
Arkivigite je
2021-05-20 per la retarkivo
Wayback Machine
Arkivita kopio
. Arkivita el
la originalo
je 2021-05-20. Alirita 2023-04-21.
- ↑
Associated Organisations
. MCT. Arkivita el
la originalo
je 24a de Decembro 2005. Alirita 11a de Aprilo 2006.
Vidu anka?
Mission and Goal
. Korea Cultural Administration. Arkivita el
la originalo
je 30a de Aprilo 2006. Alirita 11a de Aprilo 2006.
Arkivigite je
2006-04-30 per la retarkivo
Wayback Machine
Arkivita kopio
. Arkivita el
la originalo
je 2006-04-30. Alirita 2023-04-21.
- ↑
Roberto A. Ferdman.?"
South Koreans drink twice as much liquor as Russians and more than four times as much as Americans
", 2a de Februaro 2014.
- ↑
Korean painting
Arkivigite je
2019-12-19 per la retarkivo
Wayback Machine
, Asia Art
- ↑
Korean Pottery and Celadon
, Asian Relocation Management Korea
- ↑
Contemporary Korean Art in 1990s
Arkivigite je
2023-03-01 per la retarkivo
Wayback Machine
, apexart, 1999
- ↑
Bienalo Whitney en Seulo denove
,
Seoul News
, 26a de Marto 2010. ALirita la 13an de Julio 2010.
- ↑
Gwangju Biennale
. Gwangju Biennale. Arkivita el
la originalo
je 10a de Julio 2010. Alirita 29a de Oktobro 2010.
Arkivigite je
2010-07-10 per la retarkivo
Wayback Machine
Arkivita kopio
. Arkivita el
la originalo
je 2010-07-10. Alirita 2023-04-22.
- ↑
Korean Pavilion
Arkivigite je
2016-05-16 per la retarkivo Portuguese Web Archive, La Biennale di Venezia.
- ↑
Korean architecture
, Asian Info Organization
- ↑
Chung Ah-young (31a de Marto 2010).
"Exhibit Focuses on Traditional Architecture"
Arkivigite je
2023-03-15 per la retarkivo
Wayback Machine
,
The Korea Times
;
Photos of traditional Korean shelters
- ↑
List of traditional Korean houses
, Asian Tradition in Architecture
- ↑
UNESCO World Heritage: Republic of Korea
. Unesco. Alirita 29a de Oktobro 2010.
- ↑
Brief Review of Korea Modern Architecture
, Prof. Park Kil-ryong (Kukmin University), modifita de Architectural Design Lab, GSNU.
- ↑
Contemporary Korean architecture
, Asian Info Organization
- ↑
"
Korean buildings that captivate world
".
,
Asia News
, 15a de Januaro 2010; Lee Hoo-nam (16a de Aprilo 2009).
"Still, slow waters of Korean architecture"
,
Joongang Daily
(Seulo). Alirita la 10an de Julio 2010.
- ↑
재미있는 東洋3國의 젓가락 文化比較
Arkivigite je
2018-06-19 per la retarkivo
Wayback Machine
. Article.joins.com (19a de Majo 2012). Alirita la 5an de Oktobro 2016.
- ↑
"
'Korean Wave' piracy hits music industry
",
BBC News
, 9a de Novembro 2001.
- ↑
How The South Korean Government Made K-Pop A Thing
. National Public Radio. Alirita 4a de Septembro 2021.
- ↑
Lara Farrar.?"
'Korean Wave' of pop culture sweeps across Asia
",
CNN
. (
angle
)
- ↑
"
Surfing the Korean Wave: How K-pop is taking over the world | The McGill Tribune
",
The McGill Tribune
, 2a de Februaro 2016.
- ↑
Nguyen Hoai Phuong, Duong
Korean Wave as Cultural Imperialism: A study of K-pop Reception in Vietnam
disertacio ?e Leiden Universitato.
- ↑
Seo Taiji
, KBS World
- ↑
"S.Korea's Screen Quota Hinders Market Access"
Arkivigite je
2021-02-24 per la retarkivo
Wayback Machine
, KBS World, 16a de Julio 2010.
- ↑
Taekwondo
. World Taekwondo Federation (29a de Novembro 2002). Arkivita el
la originalo
je 21a de Januaro 2010. Alirita 10a de A?gusto 2013.
- ↑
Korea Martial Arts Federation
?(
koree
). Arkivita el
la originalo
je 19a de Julio 2011.
- ↑
프로스포츠, 興行 봄날 오나…야구·축구 人氣몰이 中
EBN, 17a de Marto 2015. Alirita la 13an de Aprilo 2016.
- ↑
한국갤럽조사연구소
publikigita de Gallup.co.kr la 20an de Majo 2009. Alirita la 10an de A?gusto 2013.
- ↑
Cho Sung Ho,
La reveno de imperiestra familio post 800 jaroj
,
Kontakto
, nº 307, januaro 2022, pp. 18-19.
- En tiu ?i artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo
South Korea
en la angla?Vikipedio.