Ο
Γ?ιο? Ιο?λιο? Κα?σαρ
(
λατινικ?
:
Gaius Julius Caesar
[2]
), (
13 Ιουλ?ου
100 π.Χ.
[3]
-
15 Μαρτ?ου
44 π.Χ.
), ?ταν
Ρωμα?ο?
πολιτικ??, στρατηγ?? και αξι?λογο? συγγραφ?α? τη?
λατινικ??
ιστοριογραφ?α?. ?παιξε πρωτε?οντα ρ?λο στον μετασχηματισμ? τη?
Ρωμα?κ?? Δημοκρατ?α?
σε
Ρωμα?κ? αυτοκρατορ?α
.
Το
60 π.Χ.
, ο Κα?σαρ, ο
Μ?ρκο? Λικ?νιο? Κρ?σσο?
και ο
Πομπ?ιο?
σχημ?τισαν πολιτικ? συμμαχ?α που κυρι?ρχησε στη ρωμα?κ? πολιτικ? για αρκετ? χρ?νια. Οι προσπ?θει?? του? να συγκεντρ?σουν εξουσ?α βρ?καν αντ?δραση εντ?? τη?
Ρωμα?κ?? Συγκλ?του
, στι? τ?ξει? τη? οπο?α? ?ταν ο
Μ?ρκο? Π?ρκιο? Κ?των
με τη συχν? υποστ?ριξη του
Μ?ρκου Τ?λλιου Κικ?ρωνα
. Οι ν?κε? του Κα?σαρο? στου?
Γαλατικο?? Πολ?μου?,
που ολοκληρ?θηκαν το
51 π.Χ.
, επεξ?τειναν το ?δαφο? τη? Ρωμα?κ?? Δημοκρατ?α? μ?χρι τη
Μ?γχη
και τον
Ρ?νο
. Ο Ιο?λιο? Κα?σαρ ?γινε ο πρ?το? Ρωμα?ο? στρατηγ?? που ?χτισε γ?φυρα στον
Ρ?νο
και πραγματοπο?ησε την πρ?τη εισβολ? στη
Μεγ?λη Βρεταν?α
.
Καθ?? αυτ? τα επιτε?γματα του προσ?δωσαν απαρ?μιλλη στρατιωτικ? ισχ?, απε?λησε να επισκι?σει το κ?ρο? του Πομπ?ιου, ο οπο?ο? επανευθυγραμμ?στηκε με τη Σ?γκλητο μετ? τον
θ?νατο του Κρ?σσου
το
53 π.Χ..
Με του? Γαλατικο?? πολ?μου? να ?χουν ολοκληρωθε?, η Σ?γκλητο? δι?ταξε τον Κα?σαρα να παραιτηθε? απ? τη στρατιωτικ? διο?κηση και να επιστρ?ψει στη Ρ?μη. Ο Κα?σαρ αρν?θηκε να υπακο?σει στην εντολ? και, αντιθ?τω?, επ?δειξε την περιφρ?νησ? του το
49 π.Χ.
?ταν δι?σχισε τον
Ρουβ?κωνα
με τη 13η λεγε?να, αφ?νοντα? την επαρχ?α του και εισερχ?μενο? παρ?νομα στη ρωμα?κ? Ιταλ?α με στρατ?
[4]
. Το γεγον?? οδ?γησε σε εμφ?λιο π?λεμο και η ν?κη του Κα?σαρο? στον π?λεμο τον ?βαλε σε μ?α ασυναγ?νιστη θ?ση ισχ?ο? και επιρρο??.
Μ?γα? στρατηγ?? και χαρισματικ?? πολιτικ??, ο Ιο?λιο? Κα?σαρ ?λλαξε τη μορφ? του πολιτε?ματο? τη?
Ρ?μη?
, εν? με τι? κατακτ?σει? του ?βαλε τι? β?σει? τη? εξ?λιξη? του ευρωπα?κο? πολιτισμο?. Αν και αριστοκρατικ?? καταγωγ??, τ?χθηκε με το μ?ρο? τη? φιλολα?κ?? παρ?ταξη? στη διαμ?χη τη? με τη συγκλητικ?, κατ?κτησε τη
Γαλατ?α
, ολοκλ?ρωσε την κατ?κτηση τη? Ιβηρικ?? χερσον?σου, εισ?βαλε στη Βρεταν?α και αν?κοψε τι? γερμανικ?? εισβολ??. ?ταν ν?κησε τον μεγ?λο αντ?παλ? του
Πομπ?ιο
και επικρ?τησε οριστικ?, κατ?ργησε ουσιαστικ? τ?σο τη συγκλητικ? ?σο και τη
λα?κ? κυριαρχ?α
και επ?βαλε το ηγεμονικ? καθεστ??. Δολοφον?θηκε απ? του? οπαδο?? τη? παλαι?? τ?ξη? πραγμ?των, αλλ? οι αλλαγ?? που επ?φερε και οι κατακτ?σει? που ?κανε διατηρ?θηκαν για αι?νε?.
?ταν γ?νο? τη? Ιουλ?α? γενι??, μια? απ? τι? παλαι?τερε? και αριστοκρατικ?τερε? τη? Ρ?μη?, που αν?γε την καταγωγ? τη? στον
Ασκ?νιο
(? Ιο?λο), γιο του
Αινε?α
, γιου τη? Αφροδ?τη?.
[5]
Παρ? την προ?λευσ? τη? αυτ?, η οικογ?νει? του αν?κε στη φιλολα?κ? παρ?ταξη (populares). Ο
Γ?ιο? Μ?ριο?
ε?χε παντρευτε? την αδελφ? του πατ?ρα του Κα?σαρο?, που ?ταν συνεπ?? εξ?δελφο? του Μ?ριου του Νε?τερου.
[6]
Ο ?διο? δε ο Κα?σαρ σε ηλικ?α 17 ετ?ν
[7]
παντρε?τηκε την Κορνηλ?α, κ?ρη του Κ?ννα, που ?ταν ο δι?δοχο? του Μ?ριου στην ηγεσ?α των φιλολα?κ?ν.
Νεαρ?τατο? ονομ?στηκε ιερ?α? του Δ?α, επ? υπατε?α? Μαρ?ου και Κ?ννα (
86 π.Χ.
) Αλλ? το
84 π.Χ.
, ?ταν ο ηγ?τη? τη? αριστοκρατικ?? παρ?ταξη? (optimates)
Λε?κιο? Κορν?λιο? Σ?λλα?
επιβλ?θηκε ω? δικτ?τορα?, απα?τησε απ? τον Κα?σαρα να χωρ?σει την Κορνηλ?α ω? ?νδειξη αποδοκιμασ?α? των φιλολα?κ?ν. Αυτ?? αρν?θηκε (ε?χε εν τω μεταξ? αποκτ?σει μια κ?ρη, την Ιουλ?α) κι ο Σ?λλα? τον καθα?ρεσε απ? το ιερατικ? του αξ?ωμα, δ?μευσε την περιουσ?α του και την προ?κα τη? Κορνηλ?α? και τον συμπερι?λαβε στι?
προγραφ??
του. Ο Κα?σαρ ?ζησε κρυπτ?μενο? για ?να δι?στημα, εν? αριστοκρ?τε? συγγενε?? του π?εζαν τον Σ?λλα να δ?σει χ?ρη ≪σ’ ?να παιδ?≫. Ο Σ?λλα? αντιστεκ?ταν για μεγ?λο δι?στημα αλλ? τελικ? εν?δωσε λ?γοντα? ≪Ωρα?α λοιπ?ν! Αλλ? να θυμ?στε ?τι ο ?νθρωπο? αυτ?? θα αποδειχθε? η καταστροφ? τη? αριστοκρατικ?? παρ?ταξη?. Μ?σα σ’ αυτ?ν τον Κα?σαρα, υπ?ρχουν πολλο? Μ?ριοι≫.
[8]
Το στρατιωτικ? του στ?διο το ?ρχισε ο Κα?σαρ στην Ασ?α, στο επιτελε?ο του στρατηγο? Μ?ρκου Θ?ρμου. Παρ?μεινε για ?να δι?στημα με αποστολ? στο αν?κτορο του βασιλι? τη? Βιθυν?α? Νικομ?δη, και ακο?στηκαν ?ντονε? φ?με? για ομοφυλοφιλικ?? σχ?σει? μεταξ? των δ?ο ανδρ?ν.
[9]
Το
78 π.Χ.
π?θανε ο Σ?λλα? και ο Κα?σαρ επ?στρεψε στη Ρ?μη προβλ?ποντα? εξελ?ξει?. Αλλ? μια εξ?γερση των φιλολα?κ?ν υπ? την ηγεσ?α του
Μ?ρκου Αιμ?λιου Λ?πιδου
[10]
κατεστ?λη. Ο Κα?σαρ δεν ε?χε συμμετοχ?, εν?γαγε ?μω? αμ?σω? μετ? τον Κορν?λιο Δολαβ?λλα, ?νθρωπο του Σ?λλα, για καταπ?εση των π?λεων τη? Ελλ?δο?. Δεν π?τυχε την καταδ?κη του αλλ? κ?ρδισε τη λα?κ? υποστ?ριξη για τι? πολιτικ?? του θ?σει? και τη ρητορικ? του.
[11]
Μ?χρι να εκτονωθε? η κατ?σταση, ο Κα?σαρ ?φυγε στη Ρ?δο για να παρακολουθ?σει τα μαθ?ματα ρητορικ?? του Απολλ?νιου του Μ?λωνα.
[12]
Τον αιχμαλ?τισαν ?μω? οι πειρατ?? που λυμα?νονταν τ?τε το Αιγα?ο και ζ?τησαν ε?κοσι τ?λαντα για να τον ελευθερ?σουν. Του? περιγ?λασε, του? ε?πε ?τι δεν ?ξερε ποιον ε?χαν συλλ?βει και ?ρισε σε πεν?ντα τ?λαντα το ποσ? των λ?τρων του. Επ? σαρ?ντα μ?ρε? ?μεινε με του? πειρατ??, του? φερ?ταν με περιφρ?νηση, δι?ταζε να κ?νουν ησυχ?α ?ταν αναπαυ?ταν, ?γραφε ποι?ματα, του? απ?γγειλε λ?γου? και του? απειλο?σε γελ?ντα? ?τι θα του? κρεμ?σει ?λου?. Οι πειρατ?? γελο?σαν με την αφ?λει? του, αλλ? ?ταν τα λ?τρα ?ρθαν κι ο Κα?σαρ ελευθερ?θηκε, εξ?πλισε πλο?α στη
Μ?λητο
, συν?λαβε του? πειρατ?? και του? στα?ρωσε ?πω? του? ε?χε υποσχεθε?.
[13]
?στερα π?γε στη Ρ?δο, ?κουσε τα μαθ?ματα του Απολλ?νιου, ?πω? προηγουμ?νω? και ο
Κικ?ρων
,
[14]
και μετ? π?ρασε στα μικρασιατικ? παρ?λια που λεηλατο?νταν απ? στρατε?ματα του Μιθριδ?τη, τα απ?θησε ?χοντα? οργαν?σει στρατ? απ? ατ?κτου? και κρ?τησε τι? π?λει? που υπ?φεραν στη συμμαχ?α με τη Ρ?μη.
[15]
Προτομ? του Ιουλ?ου Κα?σαρο?, Βι?ννη, Μουσε?ο Ιστορ?α? τη? Τ?χνη?.
Το 68 εξελ?γη ταμ?α? (
quaestor
) και στ?λθηκε στην Ισπαν?α. Στα
Γ?δειρα
(Κ?διξ) ε?δε στο ιερ? του
Ηρακλ?
τον ανδρι?ντα του
Μεγ?λου Αλεξ?νδρου
και αναφ?νησε: ≪Στην ηλικ?α μου ο Αλ?ξανδρο? ?ταν κοσμοκρ?τορα?, εν? εγ? τ?ποτα που ν' αξ?ζει δεν ?κανα ακ?μη≫,
[16]
φρ?ση που παρ?μεινε ιστορικ? και δε?χνει εξαιρετικ? φιλ?δοξο ?νθρωπο. Κι ?ταν περνο?σε απ? ?να φτωχ? κι ολιγ?νθρωπο χωρι? των ?λπεων και οι επιτελε?? του αναρωτι?νταν γελ?ντα? αν υπ?ρχαν κι εκε? φιλοδοξ?ε? κι ανταγωνισμο? των δυνατ?ν, ο Κα?σαρ ε?πε: ≪Θα ?θελα να ε?μαι πρ?το? σ’ αυτο?? παρ? δε?τερο? στη Ρ?μη≫.
[17]
Επ?στρεψε στη Ρ?μη πριν λ?ξει η θητε?α του και ?γινε ?ποπτο? συμμετοχ?? σε δι?φορε? συνωμοσ?ε?.
[18]
Το 65 εξελ?γη αγοραν?μο? (
aediles
). Καλλ?πισε το Forum (Αγορ?), ?δωσε θε?ματα στον λα? και επαν?φερε στο Καπιτ?λιο τα τρ?παια του Μ?ριου, προ? μεγ?λην δυσαρ?σκεια των αριστοκρατ?ν.
[19]
Το 63 ψ?φισε στη
Σ?γκλητο
-μ?νο? αυτ??-κατ? τη? θανατικ?? καταδ?κη? των συνεν?χων του
Κατιλ?να
, στη συνωμοσ?α του οπο?ου υπ?ρχαν υπ?νοιε? ?τι ?ταν αναμεμιγμ?νο? και ο ?διο?.
[20]
Την ?δια χρονι? εξελ?γη μ?γα? αρχιερε?? (
pontifex maximus
) και ?γινε ο παθητικ?? ?ρωα? εν?? σκανδ?λου: Η γυνα?κα του Κορνηλ?α ε?χε πεθ?νει και ο Κα?σαρ ?ταν τ?ρα παντρεμ?νο? με την Πομπη?α, εγγον? του Σ?λλα,
[21]
παρ? την πολιτικ? του τοποθ?τηση και τα ?σα ε?χαν προηγηθε? με τον Σ?λλα εξ αιτ?α? του πρ?του γ?μου του Κα?σαρο?. Στο σπ?τι του μεγ?λου αρχιερ?α, δηλ. του Κα?σαρο? αυτ? τη χρονι?, γιορταζ?ταν κατ? παρ?δοσιν τα ≪Μυστ?ρια τη? Αγαθ?? Θε??≫, στα οπο?α απαγορευ?ταν να παρευρ?σκεται ?νδρα?. Ο Π?πλιο? Κλα?διο? Πο?λχερ, ?να? νεαρ?? αριστοκρ?τη?, πλο?σιο?, θρασ?? και λαοφιλ?? δεδομ?νου ?τι ε?χε προσχωρ?σει κι αυτ?? στη φιλολα?κ? παρ?ταξη, μπ?κε ντυμ?νο? γυναικε?α στο σπ?τι του Κα?σαρο?, γιατ? ?ταν ερωτευμ?νο? με την Πομπη?α η οπο?α δεν τον ?βλεπε αδι?φορα. Ανακαλ?φθηκε ?μω? και το σκ?νδαλο ξ?σπασε.
Ο Κα?σαρ ?διωξε την Πομπη?α και δεν προ?βη σε ?λλη εν?ργεια. ?να? δ?μαρχο? ?μω? ?σκησε αυτεπ?γγελτη δ?ωξη κατ? του Κλα?διου για τη βεβ?λωση τη? τελετ?? και ο Κα?σαρ κλ?θηκε ω? μ?ρτυ?. Δ?λωσε ?τι δεν γνωρ?ζει τ?ποτα για το θ?μα κι ο δικαστ?? απορημ?νο? τον ρ?τησε, γιατ? εν τοια?τη περιπτ?σει χ?ρισε τη γυνα?κα του. Η απ?ντηση ?ταν ≪Γιατ? ?χω την αξ?ωση ο?τε υπ?νοια να υπ?ρχει εναντ?ον τη?≫.
[22]
Οι φιλολα?κο? τη? Ρ?μη? θε?ρησαν τη δ?ωξη του Κλα?διου συγκλητικ? συνωμοσ?α με πρωτεργ?τη τον Κικ?ρωνα που ε?χε προηγο?μενα μαζ? του, ο Κρ?σσο? δωροδ?κησε του? δικαστ?? και ο Κλα?διο? απηλλ?γη.
Το 61 ο Κα?σαρ διορ?στηκε προπρα?τωρ στην Ισπαν?α αλλ? ε?χε δανειστε? υπ?ρογκα ποσ? για τι? δωροδοκ?ε? των εκλογ?ων και για δ?ρα στι? ερωμ?νε? του,
[23]
και οι δανειστ?? του ματα?ωσαν την αναχ?ρησ? του. Κατ?φυγε για πολλοστ? φορ? στον Μ?ρκο Λικ?νιο Κρ?σσο, ο οπο?ο? ε?χε διαγν?σει τα προτερ?ματα του Κα?σαρο? και σκ?πευε να τον χρησιμοποι?σει κατ? του Πομπ?ιου. Ο Κρ?σσο? αν?λαβε τα χρ?η του Κα?σαρο? προ? του? πιο απαιτητικο?? δανειστ??, κατ?βαλε οκτακ?σια τρι?ντα τ?λαντα ω? εγγ?ηση κι ?τσι ο Κα?σαρ μπ?ρεσε ν’ αναχωρ?σει.
[24]
Στην Ισπαν?α ο Κα?σαρ υπ?ταξε τι? εγχ?ριε? φυλ?? και κ?ρδισε την ευγνωμοσ?νη των κατο?κων μει?νοντα? του? τ?κου? των δανε?ων που ε?χαν συν?ψει. Παρ?λληλα πλο?τισε κι ο ?διο? και κ?ρδισε την αφοσ?ωση των στρατιωτ?ν, που ωφελ?θηκαν απ? τι? εκστρατε?ε?.
[25]
Επιστρ?φοντα? απ? την Ισπαν?α επρ?κειτο να τελ?σει θρ?αμβο, αλλ? η Σ?γκλητο? ?ρισε την ημ?ρα του θρι?μβου μετ? τι? υπατικ?? εκλογ?? στι? οπο?ε? ο Κα?σαρ επρ?κειτο να συμμετ?σχει. Σ?μφωνα με του? ν?μου?, ο θριαμβευτ?? στρατηγ?? ?πρεπε να παραμε?νει εκτ?? Ρ?μη? μ?χρι την ημ?ρα του θρι?μβου, ο δε υποψ?φιο? για την υπατε?α ?πρεπε να βρ?σκεται σ’ αυτ?ν κατ? την ημ?ρα τη? εκλογ??. Ο Κα?σαρ απαρν?θηκε τον θρ?αμβ? του και μπ?κε στην π?λη ω? ιδι?τη?.
[26]
Μετ? απ? ?να ?ργιο εξαγορ?? ψ?φων, ο Κα?σαρ εξελ?γη ?πατο? για το ?το? 59. Προ του κινδ?νου να εκλεγε? και ο δε?τερο? ?πατο? απ? τη φιλολα?κ? παρ?ταξη, ?πω? ε?χε μεθοδε?σει ο Κα?σαρ, οι αριστοκρ?τε? δωροδ?κησαν κι αυτο? του? εκλογε??, κι εξ?λεξαν τον Μ?ρκο Β?βουλλο. Ακ?μη κι ο περ?φημο? για την ηθικ? του ακεραι?τητα
Κ?των ο Νε?τερο?
εν?κρινε αυτ? τη δωροδοκ?α ≪για τη σωτηρ?α τη? πολιτε?α?≫.
[27]
Εν τω μεταξ? ε?χε επιστρ?ψει το 60 απ? την Ανατολ? ο Γνα?ο? Πομπ?ιο?, θριαμβευτ?? κι αυτ??. Η Σ?γκλητο? ?βλεπε με φ?βο τη δημοτικ?τητα και τον πλο?το του με αποτ?λεσμα να τον στρ?ψει -καθ?? και του? κεφαλαιο?χου? που ε?χαν ευνοηθε? απ? τι? εκστρατε?ε? και τι? συμφων?ε? του- προ? του? φιλολα?κο??, παρ? το ?τι ο Πομπ?ιο? υπ?ρξε συνεργ?τη? του Σ?λλα και υποστηρικτ?? τη? συγκλητικ?? παρ?ταξη?. Κα?σαρ, Κρ?σσο? και Πομπ?ιο? σχημ?τισαν την Πρ?τη Τριανδρ?α για να προωθ?σουν τα συμφ?ροντ? του?.
[27]
Ο Κα?σαρ πρ?τεινε στη Σ?γκλητο μ?τρα που ε?χε προηγουμ?νω? εισηγηθε? ο Πομπ?ιο? και η Σ?γκλητο? τα ε?χε απορρ?ψει: Διανομ? κρατικ?ν γαι?ν σε 20.000 φτωχο?? πολ?τε? (πολλο? απ? του? οπο?ου? ?ταν στρατι?τε? του Πομπ?ιου) με τρ?α ? περισσ?τερα παιδι?, περιορισμ? κατ? ?να τρ?το τη? φορολογ?α? τη? Ασ?α?, επικ?ρωση των συμφωνι?ν του Πομπ?ιου στην Ανατολ?.
[28]
Η Σ?γκλητο? αντιδρο?σε σε ?λα και τ?τε ο Κα?σαρ εισ?γαγε τα νομοσχ?δια στη λα?κ? συν?λευση (
comitia centuriata
). Ο Β?βουλλο? αντ?ταξε β?το το οπο?ο αγνο?θηκε, τα μ?τρα ψηφ?στηκαν και η β?α κατ? των αριστοκρατ?ν ?ταν συνεχ??. Ο Κ?των φυλακ?στηκε για λ?γο επειδ? μακρηγορο?σε στη Σ?γκλητο, ο Λο?κουλλο? απειλ?θηκε με διωγμ?, ο Κικ?ρων μετατ?χθηκε στην τ?ξη των πληβε?ων και κ?ποιοι αριστοκρατικο? κατηγορ?θηκαν για απ?πειρα δολοφον?α? του Πομπ?ιου. Ο Β?βουλλο? ?παψε να προσ?ρχεται στη Σ?γκλητο και ο Κα?σαρ κυβερνο?σε μ?νο?. Οι Ρωμα?οι ?λεγαν για την περ?οδο αυτ? ειρωνικ?: ≪Επ? τη? υπατε?α? του Ιουλ?ου και του Κα?σαρο?...≫
[29]
Στην υπατε?α του αυτ? ο Κα?σαρ καθι?ρωσε την πρ?τη εφημερ?δα, τα Acta Diurna, καταλ?γου? δηλαδ? των συγκλητικ?ν, των δημοσ?ων πρ?ξεων και των γεγον?των, που αναρτο?νταν στου? το?χου? του Forum, και αποσκοπο?σαν στον ?λεγχο τη? Συγκλ?του απ? τον λα?.
[28]
Περ? τα τ?λη τη? υπατε?α? του, ανετ?θη στον Κα?σαρα η διο?κηση τη? Εντε?θεν και τη? Εκε?θεν των ?λπεων Γαλατ?α?, δηλ. τη? Β?ρεια? Ιταλ?α? και τη? Ν?τια? Γαλλ?α?. Για να διατηρηθο?ν οι νομοθετικ?? ρυθμ?σει?, η φιλολα?κ? παρ?ταξη π?τυχε την εκλογ? του Α?λου Γαβιν?ου και του Λε?κιου Καλπο?ρνιου Πε?σωνα ω? υπ?των το 58. Ο Κα?σαρ ?δωσε την κ?ρη του Ιουλ?α στον Πομπ?ιο και ο ?διο? παντρε?τηκε την Καλπουρν?α, κ?ρη του Πε?σωνα. Ο Κ?των διαμαρτυρ?θηκε ?ντονα:
Ουκ ανεκτ?ν ε?ναι γ?μοι? διαμαστροπευομ?νη? τη? ηγεμον?α?
. Το χειρ?τερο απ? ηθικ?? απ?ψεω? ?ταν ?τι με τι? ευλογ?ε? του Κα?σαρο? εξελ?γη δ?μαρχο? ο Π?πλιο? Κλα?διο? Πο?λχερ, ο ?ποπτο? μοιχε?α? ει? β?ρο? του.
[30]
Δε?τε επ?ση?:
Γαλατικ?? Π?λεμο?
Μ?σα σε ενν?α χρ?νια ο Κα?σαρ, σ?μφωνα με τον Πλο?ταρχο, κυρ?ευσε οκτακ?σιε? π?λει?, υποδο?λωσε τριακ?σια ?θνη και πολ?μησε με τριακ?σιε? μυρι?δε? εχθρ?ν, εκ των οπο?ων τι? εκατ? εξ?ντωσε κι ?λλε? εκατ? αιχμαλ?τισε.
[31]
Υπ’ ?ψιν ?τι πηγ? των πληροφορι?ν για τη δρ?ση του Κα?σαρο? στη Γαλατ?α ε?ναι το ?ργο του ?διου του Κα?σαρο?
Απομνημονε?ματα περ? του Γαλατικο? πολ?μου
(
Commentarii de Bello Gallico
).
Η Γαλατ?α ε?χε πλημμυρ?σει απ? Ελβετο?? που προσπαθο?σαν να μεταναστε?σουν στο νοτιοδυτικ? τμ?μα τη? και απ? Γερμανο?? υπ? τον Αρι?βιστο,
[32]
που ε?χε εγκατασταθε? στη Φλ?νδρα και απ?βλεπε στην κατ?κτηση ?λη? τη? χ?ρα?. ?ταν μια κ?νηση αν?λογη τη? Μεγ?λη? Μεταν?στευση? των γερμανικ?ν φ?λων π?ντε αι?νε? αργ?τερα.
[33]
Ο Κα?σαρ ν?κησε δ?σκολα του? Ελβετο??, οι οπο?οι αναγκ?στηκαν να επιστρ?ψουν στην πατρ?δα του? αποδεχ?μενοι την κυριαρχ?α τη? Ρ?μη?. Συν?τριψε μετ? του? Γερμανο??
[34]
και ο Αρι?βιστο? π?θανε ?στερα απ? λ?γο.
Ο Κα?σαρ εγκατ?στησε στη Γαλατ?α τη ρωμα?κ? εξουσ?α, για να την προστατ?ψει, ?πω? ε?πε, απ? του? Γερμανο??. Οι Γαλ?τε? αντ?δρασαν κι ο Κα?σαρ καταν?κησε διαδοχικ? τι? φυλ?? που αντιστ?κονταν και αν?γγειλε στη Ρ?μη την κατ?κτηση τη? Γαλατ?α?. Η Σ?γκλητο? την ανακ?ρυξε ρωμα?κ? επαρχ?α.
Στη Ρ?μη εν τω μεταξ? ε?χαν σημειωθε? ανακατατ?ξει?. Ο Κλα?διο? Πο?λχερ, που επεδ?ωκε τα παραγκων?σει τον Κα?σαρα και τον Πομπ?ιο απ? την ηγεσ?α τη? φιλολα?κ?? παρ?ταξη? και ηγο?νταν συμμορ?α? ταραχοποι?ν, ε?χε φροντ?σει να φ?γει ο Κ?των ω? ανθ?πατο? στην Κ?προ και ε?χε υποχρε?σει σε αυτοεξορ?α τον Κικ?ρωνα. Αλλ? ο Πομπ?ιο? π?ρε το μ?ρο? του τελευτα?ου, ο Κικ?ρων ανακλ?θηκε, επαν?λθε θριαμβευτικ? το 57 και συντ?χθηκε προσωριν? με του? φιλολα?κο??. Επαν?λθε και ο Κ?των και οι συντηρητικο? ενισχ?θηκαν. Τα πνε?ματα στη Ρ?μη ?ταν εναντ?ον του Κα?σαρο?. Ο ?διο? λ?ει ?τι πολλο? ολιγαρχικο? ?ταν σε συνενν?ηση με τον Αρι?βιστο. Ο Κικ?ρων ?λλαξε και π?λι στρατ?πεδο και το 56 πρ?τεινε την κατ?ργηση των αγροτικ?ν ν?μων του Κα?σαρο?.
Το 56 Κα?σαρ Πομπ?ιο? και Κρ?σσο? συναντ?θηκαν στη
Λο?κα
και συμφ?νησαν τα εξ??: Ο Κα?σαρ να παραμε?νει ?λλα π?ντε χρ?νια διοικητ?? τη? Γαλατ?α?? οι Πομπ?ιο? και Κρ?σσο? να ε?ναι υποψ?φιοι ?πατοι για το ?το? 55?
[35]
να τοποθετηθο?ν για π?ντε χρ?νια διοικητ?? τη? Ισπαν?α? ο Πομπ?ιο? και τη? Συρ?α? ο Κρ?σσο?. Ο Κα?σαρ ?στειλε ?φθονο χρ?μα στη Ρ?μη και οι Πομπ?ιο? και Κρ?σσο? εξελ?γησαν ?πατοι.
Το 55 δ?ο γερμανικ?? φυλ?? εισ?βαλαν στη Βελγικ? Γαλατ?α. Ο Κα?σαρ τι? απ?θησε ω? τον Ρ?νο και τι? εξ?ντωσε, κατασκε?ασε τερ?στια γ?φυρα, π?ρασε σε γερμανικ? ?δαφο? κι ?κανε τον Ρ?νο ασφαλ?? σ?νορο τη? Γαλατ?α?.
[36]
Γ?ρισε π?σω στη Γαλατ?α κι αμ?σω? μετ? εισ?βαλε δ?ο φορ?? στη Βρεταν?α, ν?κησε τον Κασσιβελα?νο κι ?φτασε ω? τον Τ?μεση. Οι Βρετανο? υποσχ?θηκαν φ?ρο υποτ?λεια?
[37]
κι ο Κα?σαρ γ?ρισε στη Γαλατ?α, κατ?στειλε μια τοπικ? εξ?γερση και π?ρασε π?λι στη Γερμαν?α. Τ?τε ?μω? ξ?σπασε η μεγ?λη επαν?σταση των Γαλατ?ν υπ? τον
Βερκιγγετ?ριγα
. Ο Κα?σαρ, αφο? κινδ?νεψε ?σο ποτ? ?λλοτε, πολι?ρκησε τον Βερκιγγετ?ριγα στην
Αλεσ?α
και κατασκε?ασε δ?ο ομ?κεντρα χωμ?τινα τε?χη γ?ρω απ? την π?λη τοποθετ?ντα? τι? λεγε?νε? του ενδι?μεσα, για ν’ αποκρο?ει τι? επιθ?σει? τ?σο των πολιορκημ?νων ?σο και των ενισχ?σεων που ?ρχονταν. Τελικ? οι ενισχ?σει? των Γαλατ?ν αποχ?ρησαν και η Αλεσ?α παραδ?θηκε καθ?? και ο
Βερκιγγετ?ριξ
που στ?λθηκε σιδηροδ?σμιο? στη Ρ?μη ?που αργ?τερα κ?σμησε τον θρ?αμβο του Κα?σαρο?
[38]
και θανατ?θηκε. Η Γαλατ?α υποτ?χθηκε οριστικ? στου? Ρωμα?ου?. Ο Κικ?ρων παλιν?δησε για μιαν ακ?μη φορ? και ?μνησε τι? ν?κε? του Κα?σαρο?.
Το
54
η Ιουλ?α, κ?ρη του Κα?σαρο? και σ?ζυγο? του Πομπ?ιου, π?θανε στη γ?ννα καθ?? και το βρ?φο?.
[39]
Την ?δια χρονι?, μετ? τη λ?ξη τη? υπατικ?? θητε?α? Πομπ?ιου και Κρ?σσου, ο τελευτα?ο? ?φυγε στη Συρ?α, ?πω? ε?χε συμφωνηθε?. Σκοτ?θηκε τον ?λλο χρ?νο πολεμ?ντα? εναντ?ον των Π?ρθων και το κεφ?λι του ?παιξε τον ρ?λο του Πενθ?α σε μια παρ?σταση των ≪Βακχ?ν≫ στην παρθικ? αυλ?. Οι δεσμο? που συν?δεαν Κα?σαρα και Πομπ?ιο ε?χαν σπ?σει.
Ο Πομπ?ιο? αρν?θηκε προτ?σει? του Κα?σαρο? για ν?ε? επιγαμ?ε?,
[40]
κρ?τησε τι? λεγε?νε? του στην Ιταλ?α αντ? να τι? οδηγ?σει στην Ισπαν?α ?πω? ε?χε συμφωνηθε?, και επαν?λθε φανερ? στη συντηρητικ? παρ?ταξη.
Η Ρ?μη εν τω μεταξ? ε?χε καταντ?σει πεδ?ο β?α? και διαφθορ??. ?λε? οι τ?ξει? και ?λε? οι παρατ?ξει? παρανομο?σαν. Η οχλοκρατ?α βασ?λευε.
[41]
≪Ο Τ?βερι? γ?μισε απ? πτ?ματα πολιτ?ν≫ ?γραψε ο Κικ?ρων.
[42]
Ο Κλα?διο? Πο?λχερ δολοφον?θηκε απ? την αντ?παλη συμμορ?α του πομπηιανο? Τ?του ?ννιου Μ?λωνα που ε?χε διατελ?σει δ?μαρχο? το 57, και οι φτωχο? Ρωμα?οι του ?καναν λαμπρ? κηδε?α β?ζοντα? φωτι? στον Ο?κο τη? Συγκλ?του.
[43]
Ο Πομπ?ιο? αποκατ?στησε την τ?ξη και η Σ?γκλητο?, κατ? συμβουλ? του Κ?τωνα, τον ανακ?ρυξε ≪?πατον μ?νον≫, χωρ?? δε?τερο ?πατο δηλαδ?, για να προλ?βει τη
δικτατορ?α
του.
[41]
Το δικα?ωμα που ε?χε παραχωρηθε? στον Κα?σαρα να υποβ?λει υποψηφι?τητα για το αξ?ωμα του υπ?του εν? απουσ?αζε (in absentia), ανακλ?θηκε. Προτ?θηκε η αντικατ?στασ? του απ? τη διο?κηση τη? Γαλατ?α? και μ?νο το β?το των δημ?ρχων την απ?τρεψε.
[44]
Μ?α λεγε?να που ?θεσε στη δι?θεση τη? Συγκλ?του για ν’ αποσταλε? κατ? των Π?ρθων, κρατ?θηκε στην Ιταλ?α. ?στερα η Σ?γκλητο? διακ?ρυξε ?τι αν ο Κα?σαρ δεν παραιτο?νταν απ? τη διο?κηση τη? Γαλατ?α? μ?χρι την 1η Ιουλ?ου του 49, θα θεωρο?νταν εχθρ?? του κρ?του?.
[45]
Ο Κα?σαρ ?κανε αντιπροτ?σει?,
[46]
προσθ?τοντα? ?μω? ?τι αν απορρ?πτονταν θα το θεωρο?σε κ?ρυξη πολ?μου. Τελικ?, αν και μ?λλον απρ?θυμα, η Σ?γκλητο? δι?ταξε τον Πομπ?ιο ≪να φροντ?σει να μη συμβε? κακ? στο κρ?το?≫ ?κφραση που σ?μαινε δικτατορ?α και στρατιωτικ? ν?μο.
Εκτ?? ν?μου πλ?ον ο Κα?σαρ, με τη Σ?γκλητο και τον Πομπ?ιο εναντ?ον του, ?ξερε ?τι δεν ε?χε ?λλη επιλογ? απ? το να προχωρ?σει. Οι δυν?μει? του ?ταν μικρ?τερε? μεν αλλ? εμπειροπ?λεμε?, πειθαρχημ?νε? και απ?λυτα αφοσιωμ?νε?. Στι? 10 Ιανουαρ?ου του 49 π?ρασε ?να μικρ? ποταμ? κοντ? στο
Ρ?μινι
, τον Ρουβ?κωνα, λ?γοντα? τη φρ?ση ≪jacta alea est≫ (ο κ?βο? ερρ?φθη).
[47]
Οι π?λει? τη? Ιταλ?α? τον δ?χτηκαν με ενθουσιασμ? και οι δυν?μει? του ενισχ?θηκαν. Απαγ?ρευσε λεηλασ?ε? και αντεκδικ?σει?, ?στειλε του? αιχμ?λωτου? πομπηιανο?? αξιωματικο?? στη Ρ?μη και συμβιβαστικ?? προτ?σει? προ? ?λου?. Ο Πομπ?ιο? τι? απ?ρριψε και δ?λωσε ?τι θα θεωρο?σε εχθρ? του ?ποιον συγκλητικ? δεν προσερχ?ταν στο στρατ?πεδ? του, εν? ο Κα?σαρ ε?χε πει ?τι ?ποιο? ?ταν ουδ?τερο? ?ταν φ?λο? του.
[48]
Οι περισσ?τεροι συγκλητικο? ?μειναν στη Ρ?μη. Ο Πομπ?ιο? ?μω?, που δεν ε?χε εμπιστοσ?νη στο ετοιμοπ?λεμο του στρατο? του, ?φυγε απ? τη Ρ?μη στο
Μπρ?ντιζι
και π?ρασε την Αδριατικ?.
[49]
Σκ?πευε να εξασκ?σει του? στρατι?τε? του και να διακ?ψει την τροφοδοσ?α τη? Ρ?μη? με τον ισχυρ? στ?λο του.
Ο Κα?σαρ μπ?κε στη Ρ?μη στι? 16 Μαρτ?ου του 49 εν? ο στρατ?? του ε?χε με?νει εκτ?? π?λεω?. Δεν υπ?ρξε αντ?σταση αλλ? η Σ?γκλητο? αρν?θηκε να τον ονομ?σει δικτ?τορα, να στε?λει αντιπροσωπε?α στον Πομπ?ιο για ειρ?νευση και να του επιτρ?ψει τη διαχε?ριση του δημοσ?ου χρ?ματο?. Ο Κα?σαρ ε?πε στου? εχθρο?? του στη Ρ?μη ?τι του? ?ταν ε?κολο να μιλο?ν, δ?σκολο ?μω? να ενεργο?ν και ετοιμ?στηκε να αντιμετωπ?σει τι? τρει? στρατι?? που οι πομπηιανο? ε?χαν οργαν?σει στην Ελλ?δα, την Αφρικ? και την Ισπαν?α.
Για να λ?σει το επισιτιστικ? πρ?βλημα τη? Ρ?μη? κατ?λαβε τη σιτοπαραγωγ?
Σικελ?α
στην οπο?α βρισκ?ταν ο Κ?των. Αυτ?? ?φυγε στην Αφρικ? ?που ν?κησε τον στρατηγ? του Κα?σαρο? που τον καταδ?ωξε. Ο ?διο? ο Κα?σαρ π?γε στην Ισπαν?α για τον ?διο λ?γο και για να προλ?βει επ?θεση απ? του? πομπηιανο?? τη? Ιβηρικ??. Του? ν?κησε και επιβλ?θηκε σε ?λη τη χερσ?νησο.
[49]
Γυρ?ζοντα? στην Ιταλ?α ν?κησε ?να στρατ? του Πομπ?ιου και αναδιοργ?νωσε τη διο?κηση τη? Γαλατ?α?.
Η Σ?γκλητο? τον ον?μασε τ?ρα δικτ?τορα αλλ? αυτ?? παραιτ?θηκε και αρκ?στηκε να εκλεγε? ?πατο? για το 48. Ανακ?λεσε ?λου? του? εξ?ριστου? εκτ?? απ? τον Τ?το Μ?λωνα που ε?χε καταδικαστε? για τον φ?νο του Κλα?διου Πο?λχερ και προχ?ρησε σε οικονομικ?? ρυθμ?σει? που ικανοπο?ησαν του? π?ντε? πλην των ακρα?ων τη? λα?κ?? παρ?ταξη?, που προσδοκο?σαν διαγραφ? των χρε?ν και αναδασμ? τη? γη?.
Στα τ?λη του 49 π?ρασε την
Αδριατικ?
με 60.000 στρατ?. Ο στ?λο? που ε?χε μπορο?σε να μεταφ?ρει μ?νο 20.000 ?ντρε? γι’ αυτ? ?γιναν τρει? διαδρομ??. Αφο? μετ?φεραν τον Κα?σαρα και τι? πρ?τε? 20.000 των ανδρ?ν, τα πλο?α του ναυ?γησαν επιστρ?φοντα? στην Ιταλ?α. Θ?λοντα? να μ?θει γιατ? καθυστερο?σε το υπ?λοιπο στρ?τευμα, ο Κα?σαρ επιβιβ?στηκε στι? εκβολ?? του Α?ου σ’ ?να μικρ? πλο?ο για να διαπλε?σει π?λι την Αδριατικ?. ?ταν χειμ?να?, η θ?λασσα τρικυμισμ?νη και το πλ?ρωμα απελπισμ?νο. Ο Κα?σαρ ε?πε στον πλο?αρχο να μη φοβ?ται. ≪Κα?σαρα φ?ρει? και την Κα?σαρο? Τ?χην≫.
[50]
Τελικ? υποχρε?θηκε να επιστρ?ψει στο στρατ?πεδο τη? Απολλων?α?, αλλ? ο
Μ?ρκο? Αντ?νιο?
συγκ?ντρωσε ν?ο στ?λο και π?ρασε και τον υπ?λοιπο στρατ?. Ο Πομπ?ιο?, εν? κατε?χε το ισχυρ? Δυρρ?χιο με 40.000 στρατο? καλ? εφοδιασμ?νου, ?κανε το σφ?λμα να μη επιτεθε? στο πρ?το και εξουθενωμ?νο τμ?μα του Κα?σαρο?. Τ?ρα αυτ?? ?στειλε αντιπροσ?που? και πρ?τεινε να παραιτηθο?ν κ’ οι δ?ο απ? τι? διοικ?σει? του?. Ο Πομπ?ιο? δεν απ?ντησε. Ο Κα?σαρ επετ?θη αλλ? αποκρο?στηκε. Ο Πομπ?ιο? δεν τον καταδ?ωξε και ο Κα?σαρ ε?πε ?τι ο αντ?παλ?? του δεν ξ?ρει να χρησιμοποιε? τι? ν?κε? του.
[51]
?στερα οπισθοχ?ρησε στη Θεσσαλ?α κι ανασυγκρ?τησε τον στρατ? του. Ο Πομπ?ιο? δεν ?κουσε τη συμβουλ? να επιστρ?ψει στην ανυπερ?σπιστη Ιταλ?α και οι πατρ?κιοι αξιωματικο? τον παρ?συραν να δ?σει αποφασιστικ? χτ?πημα.
[52]
Η σ?γκρουση ?γινε στι? 9 Αυγο?στου του 48 στα Φ?ρσαλα. Ο Πομπ?ιο? ε?χε 45.000 πεζο?? και 7.000 ιππε??, ο Κα?σαρ 22.000 πεζο?? και χ?λιου? ιππε??.
[53]
Ο Πλο?ταρχο? λ?ει ?τι Ρωμα?οι και ?λληνε? που παρακολουθο?σαν απ? μακρι? τη μ?χη, σκ?πτονταν ?τι κοντ? ?ταν η συμφορ? που η αρχομαν?α και η πλεονεξ?α ?φερνε. Αδελφο? εναντ?ον αδελφ?ν, το ?νθο? και δ?ναμη τη? π?λη? εναντ?ον του εαυτο? τη?.
[54]
Ο Κα?σαρ δι?ταξε να μη θανατωθο?ν ?σοι αντ?παλοι παραδ?νονταν. Ειδικ? εντολ? δ?θηκε για τον Βρο?το: να μη σκοτωθε? σε καμι? περ?πτωση και ε?ν μεν παραδοθε?, καλ??, ειδ?λλω? να τον αφ?σουν να φ?γει απε?ραχτο?.
[55]
Η υπ?ρτερη ηγεσ?α, η καλ?τερη εκπα?δευση και το αν?τερο ηθικ? του στρατο? του Κα?σαρο? επικρ?τησαν. Δεκαπ?ντε χιλι?δε? πομπηιανο? σκοτ?θηκαν ? τραυματ?στηκαν και 20.000 χιλι?δε? αιχμαλωτ?στηκαν. Ο Κα?σαρ ?χασε μ?νο τρι?ντα εκατ?νταρχου? και διακ?σιου? στρατι?τε? !
[56]
Ο Πομπ?ιο? ?φυγε στη Λ?ρισα κι απ? εκε? στη Μυτιλ?νη, ?που του ζητ?θηκε να παραμε?νει. Οι Μυτιληνα?οι του ζ?τησαν να παραμε?νει στο νησ? αλλ? ο Πομπ?ιο? του? συν?στησε να υποταχθο?ν στον Κα?σαρα γιατ? ?ταν επιεικ?? και εν?ρετο?.
[57]
?φυγε μετ? στην Αλεξ?νδρεια. Ο Βρο?το? ?φυγε επ?ση? στη Λ?ρισα κι απ? εκε? ?γραψε στον Κα?σαρα. Χ?ρηκε αυτ?? που ο Βρο?το? ε?χε σωθε? και τον συγχ?ρησε. Για χ?ρη του Βρο?του συγχ?ρησε και τον Κ?σσιο.
Ο Κα?σαρ απεδε?χθη ?ντω? επιεικ?? προ? του? ?λληνε?, που ε?χαν υποστηρ?ξει τον Πομπ?ιο. Μο?ρασε τα αποθ?ματα σ?του του Πομπ?ιου στον πληθυσμ? και ε?πε στου? Αθηνα?ου? ?ταν του ζ?τησαν συγγν?μη:
Π?σε? φορ?? θα σα? σ?ζει απ? την αυτοκαταστροφ? η δ?ξα των προγ?νων σα?
;
[58]
Ο Πομπ?ιο? ?φτασε στην Αλεξ?νδρεια ?που βασ?λευε ο νεαρ?? Πτολεμα?ο? ΙΓ?. Εκε? ο υπουργ?? του βασιλι? ευνο?χο? Ποθειν?? τον δολοφ?νησε, υπολογ?ζοντα? στην ευγνωμοσ?νη του Κα?σαρο? ο οπο?ο? ?φτασε σε λ?γο.
Σ?μφωνα με τη διαθ?κη του πατ?ρα του, ο
Πτολεμα?ο? ΙΓ?
?πρεπε να παντρευτε? και να συμβασιλε?σει με την αδελφ? του
Κλεοπ?τρα
. Ο Ποθειν?? ?μω? την ε?χε αναγκ?σει να φ?γει απ? την Αλεξ?νδρεια, κ’ η συμπεριφορ? του τ?ρα προ? τον Κα?σαρα ?ταν εχθρικ?. Εχθρικ? επ?ση? ?ταν η συμπεριφορ? τη? ρωμα?κ?? φρουρ?? που η Σ?γκλητο? ε?χε απ? πολ?ν καιρ? εγκαταστ?σει στην Αλεξ?νδρεια, δεδομ?νου ?τι η Α?γυπτο? ε?χε περι?λθει στη σφα?ρα επιρρο?? τη? Ρ?μη?.
Επιζητ?ντα? τη συμμαχ?α τη? Κλεοπ?τρα?, ο Κα?σαρ την κ?λεσε στην Αλεξ?νδρεια. ?να? υπηρ?τη? ?φτασε φορτωμ?νο? μ’ ?να κ?λυμμα στρ?ματο?, το ?νοιξε στα π?δια του Κα?σαρο? κι εμφαν?στηκε η Κλεοπ?τρα.
Η εμφ?νιση τη? Κλεοπ?τρα? επ?σπευσε τι? εξελ?ξει?. Ο Ποθειν?? και ο στρατηγ?? Αχιλλ?? αποφ?σισαν την εξ?ντωση του Κα?σαρο?. Αυτ?? το πληροφορ?θηκε και θαν?τωσε τον Ποθειν?, ο Αχιλλ?? ?μω? δι?φυγε και πολι?ρκησε τον Κα?σαρα στα αν?κτορα βοηθο?μενο? απ? τη ρωμα?κ? φρουρ?. Ο Κα?σαρ μετ?τρεψε τα αν?κτορα και το γειτονικ? θ?ατρο σε φρο?ριο, ?στειλε για ενισχ?σει? στη Μ. Ασ?α και στη Ρ?δο κι ?καψε τα πλο?α του για να μη π?σουν στα χ?ρια των επαναστατ?ν. Τ?τε κ?ηκε ?να μεγ?λο μ?ρο? τη? βιβλιοθ?κη? τη? Αλεξανδρε?α?.
[59]
Ο Κα?σαρ κινδ?νεψε σοβαρ? πολλ?? φορ?? κατ? τη δι?ρκεια αυτ?? τη? πολιορκ?α? κι ο Πτολεμα?ο?, πιστε?οντα? ?τι οι Αιγ?πτιοι ?ταν νικητ??, δι?φυγε απ? τα αν?κτορα αλλ? απ? τ?τε δεν ξαν?γινε λ?γο? γι’ αυτ?ν.
?ταν ?ρθαν οι ενισχ?σει?, ο Κα?σαρ επιβλ?θηκε και εγκατ?στησε την Κλεοπ?τρα στον θρ?νο με συμβασιλ?α τον νε?τερο αδελφ? τη?
Πτολεμα?ο ΙΔ?
. ?μεινε ενν?α μ?νε? στην Α?γυπτο, σαγηνευμ?νο? απ? την Κλεοπ?τρα, και η συμμαχ?α του? απ?φερε πλην των ?λλων και ?να γιο, τον
Πτολεμα?ο ΙΕ?
, τον αποκαλο?μενο Καισαρ?ωνα.
[60]
?ταν ?μαθε ?τι ο γιο? του Μιθριδ?τη Φαρν?κη? ενεργο?σε κατ? των Ρωμα?ων στην Ασ?α, εξεστρ?τευσε εναντ?ον του τον Ιο?νιο του 47, κιν?θηκε με την ταχ?τητα που τον χαρακτ?ριζε απ? την Α?γυπτο μ?χρι τον Π?ντο και ν?κησε τον Φαρν?κη στη Ζ?λα. Στη Ρ?μη ?γραψε ≪veni, vidi, vici≫ (?λθον, ε?δον, ?ν?κησα).
[61]
Η επ?κταση του Ρωμα?κο? κρ?του? το 40 π.Χ. μετ? τι? κατακτ?σει? του Κα?σαρο?.
Ο Κα?σαρ γ?ρισε στην Ιταλ?α τον Σεπτ?μβριο του 47. Στον
Τ?ραντα
τον υποδ?χτηκε ο Κικ?ρων και του ζ?τησε συγγν?μη που ε?χε ερωτοτροπ?σει με του? πομπηιανο?? πριν απ? τα Φ?ρσαλα. Ο Κα?σαρ του? συγχ?ρησε ?λου?.
?φτασε τον Οκτ?βριο στη Ρ?μη συνοδευ?μενο? απ? την Κλεοπ?τρα, τον μικρ? αδελφ?, συμβασιλ?α και σ?ζυγ? τη? Πτολεμα?ο ΙΔ? και τον Καισαρ?ωνα. Βρ?κε τη Ρ?μη σε εκρηκτικ? κατ?σταση. Οι ακρα?οι τη? φιλολα?κ?? παρ?ταξη? πρ?τειναν ν?μο περ? κατ?ργηση? των χρε?ν. Ο Μ?λων ε?χε ανακληθε? απ? την αυτοεξορ?α του στη Μασσαλ?α και, στο πλευρ? των λα?κ?ν τ?ρα, οργ?νωνε στρατ? στη ν?τιο Ιταλ?α και καλο?σε του? δο?λου? να συμμετ?σχουν στην εξ?γερση. Στεφ?νια στ?λιζαν τον τ?φο του Κατιλ?να. Τελικ? ο Μ?ρκο? Αντ?νιο? ?πνιξε στο α?μα εκδ?λωση εν?πλων τη? φιλολα?κ?? παρ?ταξη? στο Forum με αποτ?λεσμα 800 νεκρο??. Σε ?λο αυτ? το δι?στημα οι στρατο? των πομπηιαν?ν στην Αφρικ? υπ? τον Κ?τωνα και στην Ισπαν?α υπ? τον Σ?ξτο Πομπ?ιο, γιο του μεγ?λου Πομπ?ιου, ε?χαν ενισχυθε?. Ο Κα?σαρ καταπρ?υνε του? populares καταργ?ντα? και του? τελευτα?ου? ν?μου? του Σ?λλα και διαγρ?φοντα? ορισμ?νου? τ?κου? δανε?ων. Συγχρ?νω? θ?λησε να καθησυχ?σει του? συντηρητικο??. Δι?ρισε τον Βρο?το διοικητ? τη? εντε?θεν των ?λπεων Γαλατ?α?, διαβεβα?ωσε ?τι δεν θα πειρ?ξει την ιδιοκτησ?α και δι?ταξε να τοποθετηθο?ν στη Σ?γκλητο τα αγ?λματα του Σ?λλα και του Πομπ?ιου.
[62]
?ταν ετοιμαζ?ταν να εκστρατε?σει κατ? τη? Αφρικ?? οι στρατι?τε? του στασ?ασαν γιατ? ε?χαν πολ?ν καιρ? να πληρωθο?ν. Ο Κα?σαρ στ?θηκε αν?μεσ? του? και του? ε?πε ?τι απολ?ονται. ?σο για τα χρωστο?μενα, ε?πε πω? θα τα ?παιρναν στο ακ?ραιο ?ταν αυτ?? θα θρι?μβευε στην Αφρικ? ≪μεθ’ ετ?ρων≫ στρατιωτ?ν. Ντρ?πηκαν τ?τε οι στασιαστ??, ζ?τησαν συγγν?μη και τον παρακ?λεσαν να του? κρατ?σει. Ο Κα?σαρ προσποι?θηκε τον αν?νδοτο, αλλ? τελικ? ξεκ?νησε μαζ? του? για την Αφρικ?.
[63]
Αποβιβαζ?μενο? παραπ?τησε κι ?πεσε μπρο?μυτα. Αυτ? θεωρο?νταν κακ? σημ?δι, αλλ? ο Κα?σαρ διασκ?δασε τον δεισιδα?μονα φ?βο φων?ζοντα? ≪Σε κρατ? γερ?, Αφρικ?≫.
[64]
Στι? 6 Απριλ?ου του 46 συναντ?θηκε στη Θ?ψο με τι? δυν?μει? των πομπηιαν?ν. Στην πρ?τη σ?γκρουση νικ?θηκε αλλ? αντεπιτ?θηκε και συν?τριψε του? αντιπ?λου? του. Η σφαγ? ?ταν φοβερ?.
[65]
Ο Κ?των δι?φυγε στην Ιτ?κη και, βλ?ποντα? το μ?ταιο τη? περαιτ?ρω αντ?σταση?, συμβο?λευσε τον γιο του κι ?σου? δεν ?θελαν να φ?γουν, να υποταχθο?ν στον Κα?σαρα. ?στερα αποσ?ρθηκε στο δωμ?τι? του, δι?βασε τον
Φα?δωνα
του Πλ?τωνα και β?θισε το ξ?φο? στα σπλ?γχνα του.
[66]
Ο Κα?σαρ γ?ρισε στη Ρ?μη το φθιν?πωρο του
46
. Η τρομοκρατημ?νη Σ?γκλητο? τον ψ?φισε δικτ?τορα για δ?κα χρ?νια. Ο Κα?σαρ πλ?ρωσε στου? στρατι?τε? πολ? περισσ?τερα απ’ ?σα του? ε?χε υποσχεθε?, πρ?σφερε ?ρτον και θε?ματα στον λα?, κι ?στερα εξεστρ?τευσε στην Ισπαν?α, ?που καταν?κησε και τον τελευτα?ο μεγ?λο στρατ? των οπαδ?ν του Πομπ?ιου.
Ο Κα?σαρ ε?χε θριαμβε?σει σε ?λα τα μ?τωπα, αλλ? η οικονομ?α τη? Ιταλ?α? ?ταν στα πρ?θυρα τη? κατ?ρρευση?. Εκατ? χρ?νια εμφυλ?ων πολ?μων ε?χαν καταστρ?ψει την παραγωγ?, τα αγροκτ?ματα ε?χαν ερημωθε?, τα εισαγ?μενα σιτηρ? και οι χιλι?δε? δο?λοι του πολ?μου που καλλιεργο?σαν τα κτ?ματα των μεγ?λων γαιοκτημ?νων ε?χαν αναγκ?σει του? χωρικο?? να συσσωρευθο?ν στι? π?λει? και να αποτελ?σουν ?να προλεταρι?το σε μ?νιμο αναβρασμ?. Οι πατρ?κιοι τον εχθρε?ονταν, ?μεναν ασυγκ?νητοι απ? την επιε?κει? του, αδιαφορο?σαν για τι? προτ?σει? του, κατ?κριναν την παρουσ?α τη? Κλεοπ?τρα? στη Ρ?μη, κι ?βλεπαν ?τι ?φτανε η ?ρα που θα γιν?ταν κ?ποιο? αυτ? που π?ντοτε φοβο?νταν, βασιλι??.
Η Σ?γκλητο? φαινομενικ? ?παψε να αντιστ?κεται. Το 44 π.Χ. τον ανακ?ρυξε ισ?βιο δικτ?τορα (dictator in perpetuum) και του επ?τρεψε να φορ? δ?φνινο στεφ?νι.
[67]
?ταν ?πατο?, τιμητ??, δ?μαρχο?, μ?γα? αρχιερε??.
[68]
Οι λα?κ?? συνελε?σει? (comitia) ποδηγετο?νταν απ? τον ?διο
[69]
? του? υπαρχηγο?? του, αλλ? ο?τω? ? ?λλω? ?ταν μαζ? του.
Α?ξησε τον αριθμ? των συγκλητικ?ν απ? 600 σε 900 και β?βαια οι ν?οι συγκλητικο? ?ταν ?νθρωποι δικο? του. Εγκαιν?ασε τη γραφειοκρατικ? διο?κηση του απ?ραντου κρ?του?, κατ?ργησε τι? συντεχν?ε? για να αποτρ?ψει λα?κ?? συσπειρ?σει? εναντ?ον του, θ?σπισε ?τι δικαστ?? θα γ?νονταν μ?νο πατρ?κιοι και ιππε?? και δ?καζε συχν? ο ?διο?. Επιν?ησε ν?α μ?θοδο απογραφ?? του λαο?, με αποτ?λεσμα ο αριθμ?? αυτ?ν που ?παιρναν δωρε?ν σιτ?ρι απ? την πολιτε?α να μειωθε? απ? 320.000 σε 150.000.
[69]
Μο?ρασε κρατικ?? γα?ε? στου? παλα?μαχου? στρατι?τε? και στου? φτωχο??, απαγορε?οντα? την π?ληση του? πριν την παρ?λευση εικοσαετ?α?. ?ρισε ?τι το ?να τρ?το των εργαζομ?νων στα αγροκτ?ματα ?πρεπε να ε?ναι ελε?θεροι. ?στειλε 80.000 πολ?τε? σε δι?φορε? χ?ρε? ω? απο?κου? και εγκαιν?ασε ?να μεγαλ?πνοο πρ?γραμμα οικοδομ?ν.
[70]
Με?ωσε τα χρ?η, του? τ?κου? και του? φ?ρου?. Αποκατ?στησε τη σταθερ?τητα του νομ?σματο? κι ?ταν π?θανε υπ?ρχαν στο δημ?σιο ταμε?ο 700 εκατομμ?ρια σηστ?ρτιοι και 100 εκατομμ?ρια στο ιδια?τερο ταμε?ο του.
Παραχ?ρησε την ιδι?τητα του Ρωμα?ου πολ?τη στου? μορφωμ?νου? ξ?νου? που ζο?σαν κι εργ?ζονταν στη Ρ?μη και θ?σπισε μ?τρα υπ?ρ των πολυτ?κνων. Καθι?ρωσε πλ?ρη ανεξιθρησκε?α και αν?θεσε στον
Αλεξανδριν? Σωσιγ?νη
να καταρτ?σει ν?ο ημερολ?γιο ?το Ιουλιαν?? γιατ? το παλι? ε?χε χ?σει κ?θε επαφ? με τι? εποχ??.
[71]
Η Σ?γκλητο? ?δωσε το ?νομα τη? οικογ?νει?? του σε ?ναν μ?να.
Ε?χε κατ? νουν π?μπολλα σχ?δια π?ση? φ?σεω?: διοικητικ?, κατασκευαστικ?, και β?βαια πολεμικ?. Σχεδ?αζε να τιμωρ?σει του? Π?ρθου? για τον θ?νατο του Κρ?σσου, να φτ?σει στον Ε?ξεινο Π?ντο και να κατακτ?σει τη Γερμαν?α.
[72]
Δεν πρ?λαβε ?μω?.
Ο Κα?σαρ ε?χε συμπεριφερθε? με γενναιοψυχ?α στου? ομ?τιμο?? του μεν ταξικ?, παραταξιακ? ?μω? αντιπ?λου? του αριστοκρ?τε?. Λ?γου? μ?νο αξιωματικο?? ε?χε καταδικ?σει σε θ?νατο, αυτο?? που εν? συγχωρ?θηκαν μ?α φορ?, ?στρεψαν π?λι τα ?πλα εναντ?ον του. Την αλληλογραφ?α του Πομπ?ιου και του Κ?τωνα που βρ?κε μετ? τι? ?ττε? του? στι? σκην?? του?, την ?καψε χωρ?? να τη διαβ?σει. ?στειλε την κ?ρη και του? εγγονο?? του Πομπ?ιου στον Σ?ξτο εν? βρ?σκονταν σε εμπ?λεμη κατ?σταση. Οι οπαδο? του ε?χαν καταστρ?ψει το ?γαλμα του Πομπ?ιου στη Σ?γκλητο κι αυτ?? το τοποθ?τησε εκ ν?ου. Ε?χε δ?σει αν?τερα αξι?ματα στου? πατρικ?ου? και ανεχ?ταν τι? ασταμ?τητε? κακολογ?ε? του?.
Αλλ? ?ταν κοινολογ?θηκαν τα ν?α του πολεμικ? σχ?δια κατ? των Π?ρθων κτλ., που ενθουσ?ασαν λα? και κεφαλαιο?χου?, οι αριστοκρ?τε? κατ?λαβαν ?τι αυτ? θα σ?μαινε την οριστικ? πολιτικ? του? εξαφ?νιση. Πριν ?, ακ?μη πιο β?βαια, μετ?, ο Κα?σαρ θα γιν?ταν βασιλι??.
Οι ενδε?ξει? ?ταν πολλ??. Μολον?τι οι σχ?σει? του Κα?σαρο? με τη σ?ζυγ? του Καλπουρν?α φα?νονταν αρμονικ??, η Κλεοπ?τρα ?ταν π?ντα στη Ρ?μη με τον (πιθανολογο?μενο) γιο του? Καισαρ?ωνα και φημολογο?νταν ?τι σκ?πευε να την παντρευτε? και να μεταφ?ρει την πρωτε?ουσα στην Αλεξ?νδρεια.
[73]
Ε?χε στ?σει το ?γαλμ? του στο Καπιτ?λιο, δ?πλα στα αγ?λματα των αρχα?ων βασιλ?ων τη? Ρ?μη?. Τα νομ?σματα ?φεραν τη μορφ? του ?σκανδαλ?δε?? και τα ρο?χα του ?ταν απ? πορφ?ρα.
[74]
?ταν οι δ?μαρχοι ?βγαλαν απ? το ?γαλμ? του το στ?μμα που ε?χαν β?λει φ?λοι του, του? καθα?ρεσε. Κι ?ταν η Σ?γκλητο? τον επισκ?φθηκε στον να? τη? Αφροδ?τη?, αυτ?? δεν σηκ?θηκε. Ε?παν β?βαια κ?ποιοι ?τι ε?χε κρ?ση επιληψ?α? ? δι?ρροια? την ?ρα εκε?νη, αλλ? τα σημε?α ?ταν σαφ?. Και στι? 15 Φεβρουαρ?ου του 44, στη γιορτ? των Λουπερκαλ?ων, ο Μ?ρκο? Αντ?νιο?, ?πατο? τη χρονι? εκε?νη, τρει? φορ?? προσπ?θησε να β?λει το βασιλικ? στ?μμα στο κεφ?λι του Κα?σαρο?. Β?βαια ο Αντ?νιο? ?ταν μεθυσμ?νο? ω? συν?θω?,
[75]
και ο Κα?σαρ απομ?κρυνε και τι? τρει? φορ?? το στ?μμα, αλλ? ψ?θυρο? αποδοκιμασ?α? δι?τρεξε το πλ?θο?
[76]
και οι πατρ?κιοι αναθ?ρρησαν. Η αντ?δραση υπ?βοσκε.
[77]
Ο Κικ?ρων ξ?χασε π?λι τα καλ? λ?για που ?γραφε τελευτα?α για τον Κα?σαρα κι ?γραψε τ?ρα ?ναν ?παινο για τον Κ?τωνα. Ο Κα?σαρ, που δεν ε?χε απατηθε? και π?στευε ?τι ο Κικ?ρων τον μισο?σε απ? τα β?θη τη? καρδι?? του,
[78]
αρκ?στηκε στον
Αντικ?τωνα
. Αλλ? η γραφ?δα δεν ε?ναι σπαθ? κι ο Κικ?ρων αναδε?χτηκε νικητ??. Ο Κα?σαρ θαυμ?στηκε μ?νο για την ανεκτικ?τητ? του.
[79]
Ο
Γ?ιο? Κ?σσιο?
, υπαρχηγ?? του Κρ?σσου στην Παρθ?α και ?ρωα? εκε?νου του πολ?μου θεωρο?μενο?, ?ταν αυτ?? που οργ?νωσε τη συνωμοσ?α κατ? του Κα?σαρο?.
[77]
Μεταξ? των συνωμοτ?ν ο Π?πλιο? Σερβ?λιο? Κ?σκα?, ο αδελφ?? του Γ?ιο? Σερβ?λιο?, ο Λε?κιο? Τ?λλιο? Κ?μβρο?, ο Δ?κιμο? Βρο?το? και ?λλοι. Επιφαν?στερο? ?λων ?ταν ο
Μ?ρκο? Ιο?νιο? Βρο?το?
.
Ο Βρο?το? αν?γε την καταγωγ? του στον θρυλικ? Λε?κιο Ιο?νιο Βρο?το, που ?διωξε τον βασιλι? Ταρκ?νιο τον Υπερ?φανο πριν απ? 450 χρ?νια, εγκαθ?δρυσε το αβασ?λευτο πολ?τευμα τη? Ρ?μη?, και θαν?τωσε του? δ?ο του γιου? επειδ? αναμε?χθηκαν σε συνωμοσ?α για την επαναφορ? τη? βασιλε?α?. Η μητ?ρα του Βρο?του Σερβιλ?α ?ταν ετεροθαλ?? αδελφ? του Κ?τωνα και η δε?τερη γυνα?κα του Πορκ?α κ?ρη του Κ?τωνα. Μεγ?λη λοιπ?ν αντιμοναρχικ? παρ?δοση β?ραινε του? ?μου? του.
Σπο?δασε φιλοσοφ?α στην Αθ?να, ?γραψε μια πραγματε?α περ? ηθικ??, ?ταν π?ντοτε συνοφρυωμ?νο? και σιωπηλ??, και θεωρο?νταν υπ?δειγμα αρετ??. Αλλ? θεωρο?νταν και γιο? του Κα?σαρο?.
Η ερωτικ? σχ?ση του Κα?σαρο? με τη μητ?ρα το? Βρο?του Σερβιλ?α κατ? το κρ?σιμο δι?στημα τη? σ?λληψη? του Βρο?του
[55]
αμφισβητ?θηκε απ? ορισμ?νου? συγγραφε?? αλλ? ο Σουητ?νιο? ε?ναι κατηγορηματικ??: ≪Ο Κα?σαρ αγ?πησε περισσ?τερο απ? κ?θε ?λλη γυνα?κα τη Σερβιλ?α, μητ?ρα του Βρο?του≫.
[23]
Ο δε Πλο?ταρχο? ε?ναι ακ?μη πιο κατηγορηματικ?? και δ?νει λεπτομ?ρειε?.
[80]
Η δε ?ποψη των αρχα?ων συγγραφ?ων ενισχ?εται απ? τη φροντ?δα του Κα?σαρο? για τον Βρο?το που ε?δαμε κατ? τη
μ?χη των Φαρσ?λων
, και απ? την εν συνεχε?α προ?θησ? του σε αξι?ματα, με τελευτα?ο αυτ? του πρα?τωρα.
Η ψυχολογικ? κατ?σταση του Βρο?του ?ταν δειν?. Η οικογενειακ? παρ?δοση τον β?ραινε αφ?ρητα. ?ταν π?γαινε στο πραιτ?ριο ?βρισκε στο ?γαλμα του μεγ?λου προγ?νου του Λε?κιου Βρο?του επιγραφ?? που ?λεγαν: ≪Κοιμ?σαι, Βρο?τε≫ και ≪Δεν ε?σαι Βρο?το?≫.
[81]
Υπ?ρχε επ?ση? το μ?σο? προ? τον διαφθορ?α τη? μητ?ρα? του ?που τον ε?χε κ?νει κ?νει να μην ξ?ρει αν ε?ναι ?να? Βρο?το? ? ?να? ν?θο?? και, ?πω? διαδιδ?ταν, και τη? αδελφ?? του. Ο Κ?σσιο? θε?ρησε απαρα?τητη τη σ?μπραξη του Βρο?του, κατ?ρθωσε να τον παροξ?νει και τον μ?ησε στη συνωμοσ?α.
[82]
?ταν φημολογ?θηκε ?τι στι? Ειδο?? του Μαρτ?ου (15 του μην??) ο Λε?κιο? Κ?ττα? θα πρ?τεινε στη Σ?γκλητο να γ?νει ο Κα?σαρ βασιλι?? ?γιατ? ?ταν γραμμ?νο στα Σιβυλλικ? βιβλ?α πω? μ?νο βασιλι?? θα νικο?σε του? Π?ρθου??, οι συνωμ?τε? αποφ?σισαν να δρ?σουν.
[83]
Ο θ?νατο? του Κα?σαρο? (
Carl Theodor von Piloty
1865.
Λ?γε? μ?ρε? νωρ?τερα ο οιωνοσκ?πο? Σπουρ?ννα? ε?χε πει στον Κα?σαρα να φυλ?γεται απ? τι?
Ειδο?? του Μαρτ?ου
.
[84]
Το βρ?δυ τη? 14η? σε συγκ?ντρωση φ?λων στο σπ?τι του, η συζ?τηση περιστρ?φηκε γ?ρω απ? το ποιο? θ?νατο? ε?ναι ο καλ?τερο?. ≪Ο απροσδ?κητο?≫, ?ταν η γν?μη του Κα?σαρο?.
[85]
Το πρω? τη? 15η? η Καλπουρν?α τον παρακ?λεσε να μη π?ει στη Σ?γκλητο εκε?νη την ημ?ρα γιατ? ε?χε δει στον ?πνο τη? ?τι τον κρατο?σε στην αγκαλι? τη? σφαγμ?νο. Οι ιερε?? ?ρθαν και ε?παν ?τι οι οιωνο? ?ταν απα?σιοι. Αλλ? ο εκ των συνωμοτ?ν Δ?κιμο? Βρο?το? περιγ?λασε γυνα?κε? και ιερε?? κι ?πεισε τον Κα?σαρα να μεταβε? στη Σ?γκλητο, ?στω για ν’ αναβ?λει τη συνεδρ?αση.
[84]
Εν? προχωρο?σαν, ε?δε ο Κα?σαρ τον οιωνοσκ?πο και τον ειρωνε?τηκε: ≪Αι Ειδο? του Μαρτ?ου ?ρθαν≫. Ο Σπουρ?ννα? απ?ντησε ≪Ναι, ?ρθαν, αλλ? δεν π?ρασαν≫.
[86]
Στην πορε?α του?, το πλ?θο? που συνωστιζ?ταν γ?ρω απ? τον Κα?σαρα ?ταν μεγ?λο. Πολλο? του ?διναν αιτ?σει? και αναφορ?? που ?στερα τι? παραλ?μβαναν οι ακ?λουθο? του. Ο ?λληνα? σοφιστ?? Αρτεμ?δωρο? ο Κν?διο?, που ε?χε σχ?σει? με ανθρ?που? του περιβ?λλοντο? του Βρο?του και ε?χε μ?θει για τη συνωμοσ?α, πλησ?ασε πολ? κοντ? και του ?δωσε ?να σημε?ωμα λ?γοντα? ≪Δι?βασ? το αυτ?, Κα?σαρ, ο ?διο? και γρ?γορα. Λ?ει για σπουδα?α πρ?γματα που σ’ ενδιαφ?ρουν≫. Ο Κα?σαρ προσπ?θησε να το διαβ?σει αλλ? οι εκδηλ?σει? του πλ?θου? ?ταν τ?σε? που δεν μπ?ρεσε. Μπ?κε στη Σ?γκλητο κρατ?ντα? το σημε?ωμα
[87]
, εν? ο Δ?κιμο? Βρο?το? συγκρ?τησε τον Μ?ρκο Αντ?νιο στην ε?σοδο σε μια παρατειν?μενη συζ?τηση για σοβαρ?, δ?θεν, θ?μα.
[88]
?ταν ο Κα?σαρ κ?θισε στο ?δραν? του, οι συνωμ?τε? τον περικ?κλωσαν προφασιζ?μενοι ικεσ?ε? για την αν?κληση του εξ?ριστου αδελφο? του Τ?λλιου Κ?μβρου. Ο Κα?σαρ αρνο?νταν σε ?ντονο ?φο? και τ?τε ο Κ?μβρο? του τρ?βηξε προ? τα κ?τω την τ?βεννο. ?ταν το σ?νθημα. Πρ?το? ?να? απ? του? Κ?σκε? τον κτ?πησε στον αυχ?να αλλ? η πληγ? δεν ?ταν σοβαρ?. Ο Κα?σαρ προσπ?θησε ν’ αντισταθε? αλλ? ?που κι αν στρεφ?ταν ?βλεπε τα γυμν? σπαθι? των συνωμοτ?ν, εν? οι ?λλοι συγκλητικο? παρακολουθο?σαν με βουβ? φρ?κη. Τον χτ?πησαν ?λοι για να ?χουν ?λοι συμμετοχ? στον φ?νο, κι ?ταν ε?δε και τον Βρο?το να ορμ? εναντ?ον του ε?πε στα Ελληνικ? ≪Και συ, τ?κνον Βρο?τε;≫ και σκ?πασε το κεφ?λι του με την τ?βεννο. Δ?χτηκε ε?κοσι τρ?α χτυπ?ματα και κατ?ρρευσε στη β?ση του αγ?λματο? του Πομπ?ιου.
[89]
Ο λα?? τη? Ρ?μη? εξεγ?ρθηκε κατ? των δολοφ?νων, αλλ? ο Αντ?νιο?, κ?ριο? πλ?ον τη? κατ?σταση?, φ?νηκε συγκρατημ?νο?, δ?χθηκε την πρ?ταση του Κικ?ρωνα για χορ?γηση γενικ?? αμνηστ?α? και συμφ?νησε να δοθο?ν στον Βρο?το και στον Κ?σσιο διοικ?σει? επαρχι?ν. Η Σ?γκλητο? συγκατατ?θηκε σε ?λα αλλ? κ?λεσε επιπροσθ?τω? τον
Οκταβιαν?
(Γ?ιο? Οκτ?βιο?, ο μετ?πειτα Α?γουστο?) μικρανεψι?, θετ? γιο και κληρον?μο του Κα?σαρο? σ?μφωνα με τη διαθ?κη του.
Ο Αντ?νιο?, ο Οκταβιαν?? και ο Λ?πιδο? συγκρ?τησαν τη Δε?τερη Τριανδρ?α, η οπο?α συγκρο?στηκε με του? δολοφ?νου? του Κα?σαρο?, που ε?χαν στο μεταξ? ισχυροποιηθε? στην Ανατολ?. Στου? Φιλ?ππου? (42 π.Χ.) Βρο?το? και Κ?σσιο? νικ?θηκαν και αυτοκτ?νησαν, με τα ?δια εκε?να ξ?φη με τα οπο?α ε?χαν σκοτ?σει τον Κα?σαρα.
[90]
Ακολο?θησε διανομ? του κρ?του?. Ο Αντ?νιο? π?ρε την Α?γυπτο, τα?τισε την τ?χη του μ’ αυτ?ν τη? Κλεοπ?τρα?, και τελικ? ?ρθε σε ρ?ξη με τον Οκταβιαν?. Στη
ναυμαχ?α του Ακτ?ου
ο Αντ?νιο? και η Κλεοπ?τρα νικ?θηκαν (31 π.Χ.) και αυτοκτ?νησαν τον επ?μενο χρ?νο. Ο Οκταβιαν?? ?γινε μονοκρ?τορα?.
Ο Κα?σαρ ε?χε φτ?σει στο συμπ?ρασμα ?τι το κρ?το? (
res publica
) δεν ?ταν τ?ποτα, ?να ?νομα μ?νο χωρ?? σ?μα ? μορφ?.
[91]
?δη απ? την εποχ? τη? επικρ?τησ?? του η παραδοσιακ? μορφ? του ρωμα?κο? πολιτε?ματο?, η συγκλητικ? κυριαρχ?α των ευγεν?ν με τα δημοκρατικ? στοιχε?α που περιε?χε, ε?χε καταργηθε?. Ο αριστοκρ?τη? Κα?σαρ κυρι?ρχησε τη? Συγκλ?του των αριστοκρατικ?ν και ο αρχηγ?? τη? φιλολα?κ?? παρ?ταξη? Κα?σαρ κατ?πνιξε τι? φων?? των ομο?δεατ?ν του. Κι ?λα αυτ? παρ? τη διατ?ρηση των θεσμ?ν και τι? φροντ?δε? του για τον λα?. Η δολοφον?α του δεν ?σωσε καμι?ν απ? τι? δ?ο αντιμαχ?μενε? παρατ?ξει?. Μετ? απ? δεκαπ?ντε χρ?νια εμφυλ?ων πολ?μων εγκαθιδρ?θηκε πολ?τευμα το οπο?ο ναι μεν ε?χε ?λα τα τυπικ? γνωρ?σματα του παλαιο? καθεστ?το?, ?ταν ?μω? μοναρχ?α. Το καθεστ?? που ετο?μασε-υπ?δειξε ?ταν η β?ση για τον χρυσο?ν αι?να του Αυγο?στου.
Στη στρατιωτικ? ιστορ?α, ο Ιο?λιο? Κα?σαρ θεωρε?ται ?να? απ? του? τρει? μεγ?λου? στρατηλ?τε? του αρχα?ου κ?σμου (
Μ?γα? Αλ?ξανδρο?
,
Ανν?βα?
, Ιο?λιο? Κα?σαρ). Κ?ρδιζε ?λου? του πολ?μου? ακ?μη κι ?ταν ?χανε τι? πρ?τε? μ?χε?. Ο Πλο?ταρχο? τον θεωρε? αν?τερο απ? ?λου? του? μ?χρι τ?τε Ρωμα?ου? στρατηγο??, κρ?νοντα? απ? τι? δυσμενε?? περιβαλλοντικ?? συνθ?κε? των τ?πων στου? οπο?ου? πολ?μησε, την ?κταση των χωρ?ν που κατ?κτησε, το πλ?θο? και το π?θο? των εχθρ?ν, και την αφοσ?ωση που εν?πνεε στον στρατ? του.
[92]
Σ?θηκαν δ?ο ιστορικ? ?ργα του Κα?σαρο? για του? πολ?μου? στου? οπο?ου? αυτ?? πρωταγων?στησε. Τα
Απομνημονε?ματα περ? του Γαλατικο? Πολ?μου
και τα
Απομνημονε?ματα περ? του Εμφυλ?ου Πολ?μου
. Το πρ?το αναφ?ρεται στην
κατ?κτηση τη? Γαλατ?α?
και το δε?τερο στη διαμ?χη του με τον Πομπ?ιο. Και τα δ?ο ε?ναι γραμμ?να σε τρ?το πρ?σωπο. Παρ? την εξυπακου?μενη ?λλειψη απ?λυτη? αντικειμενικ?τητα?, τα βιβλ?α αυτ? ε?ναι πολ?τιμη πηγ? για τα γεγον?τα τη? εποχ??. ?λλα ?ργα του δεν σ?θηκαν. Ο
Κικ?ρων
επαινε? τα Απομνημονε?ματα και του? λ?γου? του και τον θεωρε? τον μεγαλ?τερο ρ?τορα, ?σω? ?μω? αυτ? να ?ταν ?να? ακ?μη ελιγμ?? του ?ντω? μεγαλ?τερου ρ?τορα. Ε?χε γρ?ψει επ?ση? Περ? Αναλογ?α?, τον Αντικ?τωνα και ?να πο?ημα με τ?τλο Ταξ?δι.
[93]
Π?ρα απ? την υπ?νοια
ομοφυλοφιλ?α?
στη σχ?ση του με τον βασιλι? τη? Βιθυν?α? Νικομ?δη ?που ο Σουητ?νιο? την αναφ?ρει ω? μοναδικ? φ?μη τ?τοια? μορφ??, αλλ? επιμ?νει σ? αυτ? με προφαν? ευχαρ?στηση?
[94]
ο Κα?σαρ υπ?ρξε ακαταπ?νητο? εραστ??. Κατ? τον Σουητ?νιο π?ντα, ε?χε σχ?σει? με πολλ?? γυνα?κε?, μεταξ? των οπο?ων και με τι? συζ?γου? του Κρ?σσου και του Πομπ?ιου. Π?νω απ’ ?λε? αγ?πησε τη Σερβιλ?α, τη μητ?ρα του Βρο?του ?για την οπο?α ελ?χθη ?τι του εξ?διδε την κ?ρη τη? Τερτ?α, σ?ζυγο εν συνεχε?α του αρχισυνωμ?τη Γ?ιου Κ?σσιου?, και την Κλεοπ?τρα. Η δρ?ση ?ταν τ?ση που ?ταν τ?λεσε θρ?αμβο για την κατ?κτηση τη? Γαλατ?α?, οι στρατι?τε? του τραγουδο?σαν ≪Πολ?τε?, κλειδ?στε τι? γυνα?κε? σα?, γιατ? ?ρχεται ο φαλακρ?? μοιχ??≫.
[95]
Ο Κα?σαρ θεωρε?ται μια απ? τι? σημαντικ?τερε? προσωπικ?τητε? τη? παγκ?σμια? ιστορ?α?. ?λλαξε το πολ?τευμα τη? κοσμοκρ?τειρα? Ρ?μη? και το ?νομ? του ?φεραν οι μετ?πειτα αυτοκρ?τορ?? τη? και ?γινε ?στερα συν?νυμο του απ?λυτου μον?ρχη, του αυτοκρ?τορα (Κ?ιζερ, Τσ?ρο?). Ο Μ?μμσεν τον θεωρε? γ?φυρα τη? Ιστορ?α? μεταξ? Ελλ?δο?, Ρ?μη? και σ?γχρονη? εποχ??.
[96]
Οι κατακτ?σει? του εκλατ?νισαν τη Γαλατ?α και την Ιβηρικ?, δι?δωσαν τον ελληνορωμα?κ? πολιτισμ? στην Ευρ?πη και αν?στειλαν για τετρακ?σια χρ?νια τι? επιδρομ?? των βαρβ?ρων.
[97]
Ο Κικ?ρων ?γραψε:
Δεν ε?ναι το τε?χο? των ?λπεων, ο?τε το αφρισμ?νο κ?μα του Ρ?νου, η ασπ?δα και το φρ?γμα κατ? τη? εισβολ?? των βαρβ?ρων, αλλ? τα ?πλα και η στρατηγικ? ικαν?τητα του Κα?σαρο?
. Μπορο?με να θεωρ?σουμε τα λ?για του σαν φωτειν? δι?λειμμα ειλικρ?νεια? ? σαν αφ?ρητη κολακε?α.
C. Iulii Caesaris quae extant, 1678
- Κα?σαρ: Commentarii de Bello Gallico (
Απομνημονε?ματα περ? του Γαλατικο? Πολ?μου
)
[1]
Αρχειοθετ?θηκε
2011-09-26 στο
Wayback Machine
.
- Κα?σαρ: Commentarii de Bello Civili (Απομνημονε?ματα περ? του Εμφυλ?ου Πολ?μου)
- Πλο?ταρχο?: ≪Κα?σαρ≫, ≪Βρο?το?≫, ≪Κρ?σσο?≫, ≪Πομπ?ιο?≫, ≪Κ?των ο νε?τερο?≫, ≪Κικ?ρων≫, ≪Αντ?νιο?≫.
- Σουητ?νιο? (Gaius Suetonius Tranquillus): ≪De Vita Caesarum ? Divus Iulius≫ (Περ? του β?ου των Καισ?ρων ? Ο θε?ο? Ιο?λιο?). Ελληνικ? μετ?φραση Περικλ? Ροδ?κη, ‘’Παρασκ?νιο’’ 1990.
- Αππιαν??: ≪Ρωμα?κ?≫ (Ρωμα?κ?ν Εμφυλ?ων Β?επ.)
- Δ?ων Κ?σσιο?: ≪Ρωμα?κ? ιστορ?α≫
- Theodor Mommsen: ≪Romische Geschichte≫ (Ρωμα?κ? ιστορ?α)
- Will Durant: ≪The Story of Civilization≫ (v. 3 “Caesar and Christ “). (μετ?φραση Νικ.Παπαρρ?δου ω? Παγκ?σμιο? Ιστορ?α του Πολιτισμο?, τ. Γ?)
- ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΟΡΒΑΣ Γαλατικ? εκστρατε?α του Κα?σαρο?
[2]
- Γ?ιο? Ιο?λιο? Κα?σαρ 100-44 π.X. Ο λαοπρ?βλητο? δικτ?τωρ
[3]
- Μ?ρκο? Αννα?ο? Λουκαν??
: ≪Pharsalia≫, ?πο?, 61 (;) μ.Χ., αντικαισαρικο? περιεχομ?νου
- Σα?ξπηρ
:
Ιο?λιο? Κα?σαρα?
, τραγωδ?α, 1599. Αναφ?ρεται στα γεγον?τα τη? δολοφον?α? μ?χρι και τη
μ?χη των Φιλ?ππων
.
- Βιττ?ριο Αλφι?ρι
: Bruto secondo (Ο δε?τερο? Βρο?το?), τραγωδ?α, 1789
- Τζορτζ Μπ?ρναρντ Σω
:
Caesar and Cleopatra
, δρ?μα, 1893
- Θ?ρντον Ου?ιλντερ
: Ides of March, (Οι Ειδο? του Μαρτ?ου) μυθιστ?ρημα, 1948
Πολλ?? ε?ναι οι ?περε? με θ?μα τον Κα?σαρα. Περιφημ?τερο ε?ναι το ?ργο του
Χα?ντελ
Giulio Cesare in Egitto (Ο Ιο?λιο? Κα?σαρ στην Α?γυπτο), 1724
- ↑
Ο Ιο?λιο? Κα?σαρ κυβ?ρνησε ω? αδιαφιλον?κητο? ηγ?τη? τη? Ρωμα?κ?? Δημοκρατ?α? απ? το 49 π.Χ. μ?χρι τη δολοφον?α του το 44 π.Χ. Κατ? την περ?οδο αυτ?, κυβ?ρνησε ε?τε ω? δικτ?τορα? ε?τε ω? ?πατο? ? και τα δ?ο.
- ↑
Το πλ?ρε? ?νομα του Ιουλ?ου Κα?σαρο? ?ταν
Imperator Gaius Julius Gaii filius Gaii nepos Caesar Patris Patriae
. Η επ?σημη ονομασ?α του μετ? τη θεοπο?ησ? του το 42 π.Χ. ?ταν
Divus Iulius
.
- ↑
Υπ?ρχει κ?ποια διαφων?α σχετικ? με την ημερομην?α γ?ννηση? του Κα?σαρο?. Μερικ?? φορ?? αναφ?ρεται ω? ημερομην?α η 12η Ιουλ?ου, καθ?? η ημ?ρα αυτ? εορταζ?ταν μετ? τη θεοπο?ησ? του, αλλ? αυτ? συν?βαινε επειδ? τα πραγματικ? γεν?θλι? του συν?πεφταν με γιορτ? που γιν?ταν προ? τιμ?ν του θεο? Απ?λλωνα. Μερικο? μελετητ??, με β?ση τι? ημερομην?ε? που κατε?χε ορισμ?να αξι?ματα, υπ?θεσαν ?τι το ?το? γ?ννηση? ?ταν το 101 π.Χ. ? το 102 π.Χ. αλλ? η ακαδημα?κ? συνα?νεση τ?σσεται υπ?ρ του 100 π.Χ.
- ↑
Keppie, Lawrence (1998).
The Making of the Roman Army: From Republic to Empire
. University of Oklahoma Press. σελ. 102.
ISBN
978-0-8061-3014-9
.
- ↑
Σουητ?νιο? 6.
- ↑
Πλο?ταρχο?,
Κα?σαρ
1
- ↑
Σουητ?νιο? 1.
- ↑
Πλο?ταρχο?,
Κα?σαρ
1. Σουητ?νιο? 1
- ↑
Σουητ?νιο? 2
- ↑
Σουητ?νιο? 3-4.
- ↑
Πλο?ταρχο?,
Κα?σαρ
4
- ↑
Σουητ?νιο? 4.
- ↑
Πλο?ταρχο?,
Κα?σαρ
1-2
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
3
- ↑
Σουητ?νιο? 4
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
11. Σουητ?νιο? 25
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
11
- ↑
Σουητ?νιο? 9
- ↑
Σουητ?νιο? 11
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
7. Σουητ?νιο? 17
- ↑
Σουητ?νιο? 6
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
9-12. Σουητ?νιο? 6 & 74.
- ↑
23,0
23,1
Σουητ?νιο? 50
- ↑
Σουητ?νιο? 18
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
12
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
13. Σουητ?νιο? 18
- ↑
27,0
27,1
Σουητ?νιο? 19
- ↑
28,0
28,1
Σουητ?νιο? 20
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
14. Σουητ?νιο? 20
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
14
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
15
- ↑
Κα?σαρ
De bello Gallico
31. Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
18
- ↑
Mommsen, V 34
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
19
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
21. Σουητ?νιο? 24
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
22-23. Σουητ?νιο? 25
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
23. Σουητ?νιο? 25
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
26-27
- ↑
Σουητ?νιο? 26
- ↑
Σουητ?νιο? 27
- ↑
41,0
41,1
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
28
- ↑
Κικ?ρων
Pro Sextio
35.8
- ↑
Ο Μ?λων δικ?στηκε για τον φ?νο του Κλα?διου Πο?λχερ. Τον υπερασπ?στηκε ο Κικ?ρων αλλ? η αγ?ρευσ? του διακοπτ?ταν συνεχ?? απ? του? οπαδο?? του Κλα?διου και τελικ? εγκατ?λειψε την προσπ?θεια. Ο Μ?λων καταδικ?στηκε αλλ? πρ?λαβε να φ?γει στη
Μασσαλ?α
. Λ?γο αργ?τερα ο Κικ?ρων του ?στειλε ολ?κληρη την αγ?ρευση (?πω? θα την ε?χε πει αν τον ?φηναν), τον Pro Milone λ?γο του, αποσπ?σματα του οπο?ου σ?ζονται. ?ταν τον δι?βασε ο Μ?λων ε?πε ?τι ευτυχ?? που δεν εκφων?θηκε ?τσι αυτ?? ο λ?γο? στο δικαστ?ριο, γιατ? αν εκφωνο?νταν, δεν θα ?τρωγε τ?ρα τα μπαρμπο?νια τη? Μασσαλ?α?. (Δ?ων Κ?σσιο?
Ρωμα?κ? Ιστορ?α
40,54).
- ↑
Σουητ?νιο? 28-29
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
30
- ↑
Σουητ?νιο? 29
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
32:
ανερρ?φθω κ?βο?
. Σουητ?νιο? 32
- ↑
Σουητ?νιο? 74
- ↑
49,0
49,1
Σουητ?νιο? 34
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
38
- ↑
Σουητ?νιο? 36
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
41 και
Πομπ?ιο?
66
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
42
- ↑
Πλο?ταρχο?
Πομπ?ιο?
70
- ↑
55,0
55,1
Πλο?ταρχο?
Βρο?το?
5
- ↑
Αλλ? πηγ? για τι? απ?λειε? αυτ?? ε?ναι ο ?διο? ο Κα?σαρ (De bello Civili 99). Ο Αππιαν?? (82) λ?ει ?τι Κα?σαρ ε?χε χ?λιου? διακ?σιου? νεκρο??.
- ↑
Κα?σαρ
Πομπ?ιο?
75
- ↑
Ποσ?κι? υμ?? υπ? σφων αυτ?ν απολλυμ?νου? η δ?ξα των προγ?νων περισ?σει ;
(Αππιανο?
Ρωμα?κ?ν Εμφυλ?ων
Β?)
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
49
- ↑
≪εξ αυτο?≫ λ?ει ο Πλο?ταρχο? (49). Αμφιβολ?ε? καταγρ?φει ο Σουητ?νιο? (52).
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
50. Σουητ?νιο? 37. Αππιαν?? 91.
- ↑
Σουητ?νιο? 75
- ↑
Σουητ?νιο? 70
- ↑
Σουητ?νιο? 59
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
53
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κ?των ο νε?τερο?
68-69
- ↑
οι κακ?? γλ?σσε? ?λεγαν ?τι ?θελε το δ?φνινο στεφ?νι για να κρ?βει τη φαλ?κρα του. (Durant 227)
- ↑
Απ? τ?τε λ?γεται ?τι χρονολογε?ται ο πληθυντικ?? ευγενε?α?, γιατ? ?ποιο? μιλο?σε στον Κα?σαρα απευθυν?ταν σ’ ?λου? μαζ? του? παραπ?νω αξιωματο?χου?.
- ↑
69,0
69,1
Σουητ?νιο? 41
- ↑
Σουητ?νιο? 42
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
59. Σουητ?νιο? 40. Ο Κικ?ρων διαμαρτυρ?θηκε ?τι ο Κα?σαρ, μετ? τη γη, ?θελε τ?ρα να κυβερν? και τον ουραν?.
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
58
- ↑
Σουητ?νιο? 79
- ↑
Για τι? υπερβολικ?? τιμ?? που αποδ?θηκαν στον Κα?σαρα μιλ? ο Σουητ?νιο? στο κεφ. 76
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
51:
μεθ?ων Αντ?νιο?
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
61
- ↑
77,0
77,1
Σουητ?νιο? 80
- ↑
Κικ?ρων
Ad Atticum
XVI, 1
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
55
- ↑
?ταν γιν?ταν συζ?τηση στη Σ?γκλητο για τη συνωμοσ?α του Κατιλ?να, στην οπο?α ο Κα?σαρ φερ?ταν αναμεμιγμ?νο?, του επιδ?θηκε ?να σημε?ωμα. Ο Κ?των τον κατηγ?ρησε εκε?νη τη στιγμ? ?τι αντ?λλασσε μην?ματα με του? συνωμ?τε? και απα?τησε να μ?θει το περιεχ?μενο του σημει?ματο?. Ο Κα?σαρ του το ?δωσε. ?ταν
Σερβιλ?α? τ?? ?δελφ?? ?πιστ?λιον ?κ?λαστον πρ?? τ?ν Κα?σαρα γεγραμμ?νον, ?ρ?ση? κα? διεφθαρμ?νη? ?π' α?το?
. Ο Κ?των π?ταξε το σημε?ωμα στον Κα?σαρα λ?γοντα?
π?ρ’ το, μ?θυσε
. (Πλο?ταρχο?
Βρο?το?
5,
Κ?των ο νε?τερο?
24
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
62 και
Βρο?το?
9
- ↑
Πλο?ταρχο?
Βρο?το?
10
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
60. Σουητ?νιο? 79-80
- ↑
84,0
84,1
Σουητ?νιο? 81
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
63. Σουητ?νιο? 87. Ο Κικ?ρων αναφ?ρει ?τι τουλ?χιστον δ?ο χρ?νια πριν, ο Κα?σαρ ε?χε πει: ≪jam satis vixi≫ (?δη ?ζησα αρκετ?).
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
63. Σουητ?νιο? 81
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
66. Σουητ?νιο? 81
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
66
- ↑
Η περιγραφ? τη? δολοφον?α? στον Πλο?ταρχο (
Κα?σαρ
66) και Σουητ?νιο (82)
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
69. Σουητ?νιο? 89
- ↑
Σουητ?νιο? 77
- ↑
Πλο?ταρχο?
Κα?σαρ
15-16. Ο Σουητ?νιο? στα κεφ. 58-75 περιγρ?φει τι? διοικητικ?? του αρετ??, τα στρατηγικ? του τεχν?σματα και τη μεγαλοψυχ?α του προ? του? αντιπ?λου? του.
- ↑
Σουητ?νιο? 55-56
- ↑
Σουητ?νιο? 2-22-49-52
- ↑
Σουητ?νιο? 50-52
- ↑
Mommsen, V 100
- ↑
Ντυρ?ν 211-212