Η ουδ?τερη οπτικ? γων?α αυτο? του λ?μματο? αμφισβητε?ται . Πιθαν?τατα παρουσι?ζει κ?ποια γεγον?τα ? απ?ψει? μονομερ?? ? με δυσαν?λογη ισορροπ?α σε σχ?ση με την αντ?στοιχη βαρ?τητ? του?. Παρακαλο?με δε?τε τη σχετικ? συζ?τηση στη σελ?δα συζ?τηση? του λ?μματο?. (Σ?μανση: 1 Ιουν?ου 2015)

Θεοδ?σιο? Α?
Επιγρ.: D N THEODOSIVS PE AVG.
Αυτοκρ?τορα? των Ρωμα?ων
Περ?οδο?	19 Ιανουαρ?ου 379 ? 17 Ιανουαρ?ου 395
Προκ?τοχο?	Ου?λη?
Δι?δοχο?	Φλ?βιο? Ον?ριο? στη Δυτικ? Ρωμα?κ? Αυτοκρατορ?α Αρκ?διο? στη Βυζαντιν? Αυτοκρατορ?α
Γ?ννηση	11 Ιανουαρ?ου 347 Κ?κα, Ισπαν?α
Θ?νατο?	17 Ιανουαρ?ου 395 (48 ετ?ν) Μιλ?νο , Ιταλ?α
Τ?πο? ταφ??	Να?? των Αγ?ων Αποστ?λων (Κωνσταντινο?πολη)
Σ?ζυγο?	Αιλ?α Φλασ?λλα Γ?λλα
Επ?γονοι	Αιλ?α Πουλχερ?α Αρκ?διο? Φλ?βιο? Ον?ριο? Γρατιαν?? Γ?λλα Πλακιδ?α Ιω?ννη?
Ο?κο?	Δυναστε?α του Θεοδοσ?ου
Πατ?ρα?	Κ?μη? Θεοδ?σιο?
Μητ?ρα	Θερμαντ?α
Θρησκε?α	Νικαι?τικο? Χριστιανισμ??
Σχετικ? πολυμ?σα
δεδομ?να ( π   ?   σ   ?   ε )

Ο Θεοδ?σιο? Α? ( Flavius Theodosius Augustus ^[1] , 11 Ιανουαρ?ου 347 ? 17 Ιανουαρ?ου 395), γνωστ?? και ω? Μ?γα? Θεοδ?σιο? , ?ταν Ρωμα?ο? αυτοκρ?τορα? απ? το 379 ?ω? το 395, ω? ο τελευτα?ο? αυτοκρ?τορα? τ?σο στο ανατολικ? ?σο και στο δυτικ? ?μισυ τη? Ρωμα?κ?? Αυτοκρατορ?α? , πριν χωριστο?ν τα δ?ο αυτ? ημ?σεα. Αφο? αποδ?χθηκε το θρ?νο, αγων?στηκε εναντ?ον των Γ?τθων και ?λλων βαρβ?ρων που εισ?βαλαν στην αυτοκρατορ?α.

Βασ?λευσε ω? συναυτοκρ?τορα? αρχικ? με το Γρατιαν? και Ουαλεντινιαν? Β? μ?χρι το 383, στη συν?χεια μ?νο με τον Ουαλεντινιαν? Β? και απ? το 392 και μετ? με συναυτοκρ?τορα τον γιο του Αρκ?διο . Υπ?ρξε ικαν?τατο? στρατιωτικ?? αλλ? ουσιαστικ? ?σκησε τη διο?κηση τη? αυτοκρατορ?α? ?σο ο Ουαλεντινιαν?? Β' ?ταν αν?λικο?. Παντρε?τηκε αρχικ? τη Φλασ?λλα με την οπο?α απ?κτησε τον Αρκ?διο , τον Ον?ριο και την Αιλ?α Πουλχερ?α και αργ?τερα την αδερφ? του Ουαλεντινιανο? Γ?λλα ? Γκ?λλα, κ?ρη τη? Ιουστ?να? απ? την οπο?α απ?κτησε την Γ?λλα Πλακιδ?α , ? Γκ?λλα Πλακιντ?α.

Η πολιτικ? του Θεοδοσ?ου [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Η διακυβ?ρνησ? του [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Ο Θεοδ?σιο? αντιμετ?πισε επιτυχ?? τι? βαρβαρικ?? εισβολ??, τη διε?σδυση Γ?τθων κ.?., οι οπο?οι απειλο?σαν ?δη την αυτοκρατορ?α με δι?λυση (κ?τι που για το δυτικ? τμ?μα του κρ?του? ?γινε πραγματικ?τητα εκατ? περ?που χρ?νια μετ?), και στερ?ωσε την αυτοκρατορ?α παραδ?δοντα? στου? απογ?νου? κρ?το? στα ?ρια αυτο? του Μεγ?λου Κωνσταντ?νου, με στρατιωτικ? και οικονομικ? ισχ? και, ακ?μη περισσ?τερο, ενια?α και ισχυρ? πολιτειακ? ιδεολογ?α.

Κατ? την απουσ?α του Θεοδ?σιου στι? πολεμικ?? επιχειρ?σει? στην Ιταλ?α και κατ? την παραμον? του εκε? για επιβολ? τη? ειρ?νη?, ο πληθυσμ?? τη? Θεσσαλον?κη? στασ?ασε και σκ?τωσε του? στρατηγο?? και του? μισθοφ?ρου? Γ?τθου? του αυτοκρ?τορα με του? οπο?ου? ο Θεοδ?σιο? ε?χε κ?νει συμφων?α για να σταματ?σει τι? επιθ?σει? του, ο λα?? ?δεσε τα κορμι? του? στα ?λογα και του? ?συρε στην π?λη για να του? εξευτελ?σει τ?τε ο Θεοδ?σιο? αγαν?κτησε και εν? μ?γα πλ?θο? παρακολουθο?σε τι? Ιπποδρομ?ε? δι?ταξε του? μισθοφ?ρου? να σφ?ξουν τον ?μαχο πληθυσμ?. Αυτ? αποτ?λεσε ?να απ? τα τραγικ?τερα σημε?α τη? Βυζαντιν?? ιστορ?α?. Η επ?θεση του Θεοδ?σιου χαρακτηρ?ζεται πολιτικ? καθ?τι ε?χε ?ρθει σε συμφων?α με του? Γ?τθου? για να σταματ?σουν οι καταστροφικ?? επιδρομ?? του? στην Ελλ?δα και ?χι θρησκευτικ?, καθ?τι η Θεσσαλον?κη ?ταν ?δη το κ?ντρο του Χριστιανισμο? στην β?ρεια Ελλ?δα ?πειτα απ? την πρ?τη αποστολ? του Πα?λου εκε? το 54 μ.Χ. Γι’ αυτ? ?λλωστε και στην αρχ? ο Μ?γα? Κωνσταντ?νο? θ?λησε να κ?νει πρωτε?ουσα τη? Ρωμα?κ?? Αυτοκρατορ?α? τη Θεσσαλον?κη , την οπο?α μ?λιστα αποπερ?τωσε και μερικ? ?ργα οχ?ρωση?, μ?χρι? ?σπου να επιλ?ξει εν τ?λει το Βυζ?ντιο ω? ν?α πρωτε?ουσα.

Στι? 27 Φεβρουαρ?ου του 380 αναγν?ρισε τον Χριστιανισμ? ω? την επ?σημη θρησκε?α τη? αυτοκρατορ?α? δηλ?νοντα? ≪επιθυμο?με ?λα τα δι?φορα υπ?κοα ?θνη [...] να ακολουθο?ν την Θρησκε?α που παραδ?θηκε στου? Ρωμα?ου? απ? τον ?γιο απ?στολο Π?τρο≫ και στι? 8 Νοεμβρ?ου του 392 ?θεσε εκτ?? ν?μου τι? αρχα?ε? θρησκε?ε?. ^{[2] [3]} Στι? 2 Μα?ου του 381 εξ?δωσε το λεγ?μενο ≪?δικτο κατ? των αποστατ?ν≫ ^[4] με το οπο?ο τιμωρο?σε με πλ?ρη στ?ρηση δικαιωμ?των δικαιοπραξ?α? ?λου? του? πρ?ην χριστιανο?? που επ?στρεφαν στην Εθνικ? Θρησκε?α. Στι? 21 Δεκεμβρ?ου του 382 απαγ?ρευσε με ποιν? θαν?του και δ?μευση τη? περιουσ?α? των εν?χων Εθνικ?ν (που χαρακτηρ?ζονται ≪παρ?φρονε?≫ και ≪ιερ?συλοι≫ ), κ?θε μορφ? θυσ?α? , μαντικ??, ψαλμωδι?ν προ? τιμ? των Θε?ν ? τι? απλ?? επισκ?ψει? σε αρχα?ου? Ναο??. ^[5]

Το 384 δι?ταξε την κατεδ?φιση ? το σφρ?γισμα ειδωλολατρικ?ν Ιερ?ν ^{[6] [7]} και υπ?γραψε ν?α απαγ?ρευση των θυσι?ν, εν? στι? 24 Φεβρουαρ?ου του 391 αναν?ωσε την πλ?ρη απαγ?ρευση των θυσι?ν, των επισκ?ψεων σε ειδωλολατρικο?? ναο??: ≪Κανε?? δεν θα μολυνθε? με θυσ?ε? και σφ?για, κανε?? δεν θα πλησι?σει ? θα εισ?λθει σε Ναο??, ο?τε θα σηκ?σει τα μ?τια σε εικ?νε? φτιαγμ?νε? απ? ανθρ?πινο χ?ρι, διαφορετικ? θα ε?ναι ?νοχο? μπροστ? στου? ανθρ?πινου? και του? θε?κο?? ν?μου?≫ . ^[8] Ω? συν?πεια τη? διογκο?μενη? ?λλειψη? ανεκτικ?τητα?, το 392 καταστρ?φηκε ο μεγ?λο? να?? του Σ?ραπι στην Αλεξ?νδρεια τη? Αιγ?πτου. Σταμ?τησαν να δ?νονται επιχορηγ?σει? προ? τα παγανιστικ? ιερατε?α, εν? αυξ?θηκε η οχλοκρατικ? β?α εναντ?ον των παγανιστικ?ν να?ν και ομοιωμ?των με την υποκ?νηση των μοναχ?ν . ^[9]

Στι? 5 και 6 Σεπτεμβρ?ου του 394 εξουδετ?ρωσε τα στρατε?ματα υπ? του? Β?ριο Νικ?μαχο Φλαβιαν? και Αρβογ?στη, τα οπο?α ε?χαν την υποστ?ριξη τη? παγανιστικ?? πλειοψηφ?α? τη? ρωμα?κ?? Συγκλ?του, νικ?ντα? τον στρατ? του? στη φονικ? μ?χη του Φρ?γδου και εξοντ?νοντα? μετ? ?λου? του? πρωτεργ?τε? τη? ανταρσ?α?. Τα χριστιανικ? στρατε?ματα θε?ρησαν αυτ? τη ν?κη ω? σημε?ο στροφ?? καθ?? ο Θε?? ε?χε εκδηλ?σει την οργ? του κατ? των παγανιστ?ν.

Η βασιλε?α του Θεοδοσ?ου δεν παρουσι?ζει συνταρακτικ?? επιτυχ?ε?, ωστ?σο ?λθε σε εποχ? εξαιρετικ? δ?σκολη για την Αυτοκρατορ?α, και συνετ?λεσε αποφασιστικ? στη δι?σωσ? τη?. ?ταν ικαν?? στρατηλ?τη? και διπλωμ?τη? και σε ?λη την δι?ρκεια τη? βασιλε?α? του πολεμο?σε συνεχ?? με επιτυχ?α εναντ?ον εξωτερικ?ν εχθρ?ν. Κατ? τη δι?ρκεια τη? βασιλε?α? του ακολο?θησε αδι?λλακτη θρησκευτικ? πολιτικ? στη δι?ρκεια τη? οπο?α? ?θεσε εκτ?? ν?μου τι? αρχα?ε? λατρε?ε?. Η αρχα?α θρησκε?α επ?ζησε β?βαια τουλ?χιστον ?ω? την εποχ? του Ιουστινιανο?.

?ω? σ?μερα ε?ναι διαδεδομ?νη η ?ποψη ?τι ο Μ?γα? Θεοδ?σιο? απαγ?ρευσε την τ?λεση των Ολυμπιακ?ν Αγ?νων, με την αιτιολογ?α ?τι ε?χαν π?ρει πλ?ον μια καθαρ? ωφελιμιστικ? κατε?θυνση, με επιδε?ξει? μονομ?χων , θε?ματα τσ?ρκων και εκτεταμ?νο επαγγελματισμ?, θε?ματα που ?ταν ασ?μβατα με την νοοτροπ?α του Χριστιανισμο?. (≪Η μεγαλ?τερη ευεργεσ?α για του? Ολυμπιακο?? Αγ?νε?≫, γρ?φει ο π. Γ. Μεταλλην?? στο ?ργο του ≪Παγανιστικ?? Ελληνισμ?? ? Ελληνορθοδοξ?α;≫, ≪?ταν η πα?ση του? [≪στο πλα?σιο ?μω? τη? απαγορε?σεω? κ?θε εθνικ?? θρησκευτικ?? εκδηλ?σεω?≫, σημει?νει και παραπ?μπει], ?πω? ε?χαν καταντ?σει≫.) Σ?μφωνα με ?ρευνε? νεωτ?ρων βυζαντινολ?γων (Howell, Robinson κ.?.· βλ. και Κορομηλ? Μαρι?ννα, ≪Εν τω Σταδ?ω≫), ?μω?, δεν απαγ?ρευσε ο Μ?γα? Θεοδ?σιο? του? Ολυμπιακο?? Αγ?νε? , αλλ? απλ?? απαγ?ρευσε τι? θυσ?ε? κατ? τη δι?ρκει? του?. Μ?λιστα, οι Αγ?νε? συνεχ?στηκαν για περ?που 30 χρ?νια ακ?μη και ο λ?γο? που ?σβησαν (?χι διεκ?πησαν - οι συγκεκριμ?νοι ιστορικο? ομιλο?ν για φθορ? και σβ?σιμο) ?ταν η ?λλειψη χρημ?των (χορηγ?ν) και κ?ποιε? φυσικ?? καταστροφ?? , ?πω? η πυρκαγι? στον να? τη? Ολυμπ?α?.

Πεθα?νοντα? ο Θεοδ?σιο? τον Ιανου?ριο του 395, σε ηλικ?α 50 ετ?ν, κληροδ?τησε την αυτοκρατορ?α στου? δ?ο γιου? του: στον Αρκ?διο, το ανατολικ? τμ?μα και στον Ον?ριο το δυτικ?. Απ? τ?τε τα δ?ο τμ?ματα τη? αυτοκρατορ?α? ακολο?θησαν διαφορετικ?? πορε?ε?, γι’ αυτ? πολλο? ιστορικο? θεωρο?ν το ?το? 395 απαρχ? τη? βυζαντιν?? ιστορ?α?.

Η θρησκευτικ? πολιτικ? του [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Ο Μ?γα? Θεοδ?σιο? κατ? τα αρχικ? ?τη τη? διακυβ?ρνησ?? του, εφ?ρμοσε μια μετριοπαθ? θρησκευτικ? πολιτικ?, κυρ?ω? λ?γω τη? παρουσ?α? ουκ ολ?γου πληθυσμο?, που εξακολουθο?σε ακ?μα να ?χει ω? π?στη την ≪εθνικ?≫ θρησκε?α. Σε κ?θε περ?πτωση, εν?σχυσε περαιτ?ρω την χριστιανικ? π?στη, χωρ?? να μεταβ?λει ουσιαστικ? με κ?ποια δι?ταξη το περιεχ?μενο τη? πολιτικ?? αντιμετ?πιση? τη? ≪εθνικ??≫ θρησκε?α?, με εξα?ρεση το 383 ?ταν και απαγ?ρευσε με ποιν? θαν?του και δ?μευση τη? περιουσ?α? του? ?ποιον τελο?σε προσφορ?? θυσι?ν. Λ?γο νωρ?τερα, το 380 σε συνενν?ηση με το Γρατιαν?, ο οπο?ο? αν και δεν ?ταν ο δι?δοχο? στο Δυτικ? κομμ?τι τη? Αυτοκρατορ?α?, κατε?χε ?μω? στα χ?ρια του την εξουσ?α, ε?χε απαγορε?σει ?λε? τι? θρησκε?ε? πλην τη? χριστιανικ??, που ?μω? λ?γο τη? μετριοπαθο?? πολιτικ?? του, δεν τι? εξεδ?ωξε. Η μεγαλ?τερη σπουδ? του Θεοδοσ?ου αφορο?σε κατ? κ?ριο λ?γο την αντιμετ?πιση των αιρετικ?ν ομ?δων, δηλαδ? ?σων διαφωνο?σαν με τι? αποφ?σει? τη? ? Οικουμενικ?? συν?δου . ?τσι θ?λοντα? να εξουδετερ?σει την εσωτερικ? δι?σπαση του Χριστιανισμο?, συγκ?λεσε, ?πω? και ο Κωνσταντ?νο? , σ?νοδο στην Κωνσταντινο?πολη ( Β’ Οικουμενικ? ) το 381 για την καταπολ?μηση των Αρειαν?ν ?που δεν ε?χαν εκλε?ψει? η οπο?α συμπλ?ρωσε το Σ?μβολο τη? Π?στη? . Ο διορισμ?? ω? επ?ρχου τη? Ανατολ??, του Ματ?ρνου Κυνηγ?ου το 384, φα?νεται πω? αποτ?λεσε την αφετηρ?α πι?σεων στου? εναπομε?ναντε? ≪εθνικο??≫ και ειδωλολ?τρε?. Την ?δια εποχ? κατ? τον ιστορικ? Σωκρ?τη, καταστραφ?καν πολλο? ναο? των εθνικ?ν και ειδωλολατρ?ν, κατ? κ?ριο λ?γο στην Α?γυπτο και τη Συρ?α , εν? πολλο? ?λλοι μετατρ?πηκαν σε χριστιανικο?? ναο??. Ο Θεοδ?σιο? αντιλαμβαν?μενο? ?μω? ?τι αυτ? η πολιτικ? ?ταν αδι?ξοδη, φρ?ντισε με το θ?νατο του Κυνηγ?ου το 388, να τον διαδεχθε? ο Ευτ?λμιο? Τατιαν?? , ο οπο?ο? ?ταν ιδια?τερα μετριοπαθ?? σε θρησκευτικ? ζητ?ματα και ο οπο?ο? με την ?νοδ? του στο επαρχιακ? αξ?ωμα, ?παυσε πλ?ρω? του? διωγμο??, εν? με διατ?γματα υπ? την ονομασ?α του Θεοδοσ?ου, απαγ?ρευε τι? καταστροφ?? να?ν.

Η πολιτικ? του Μεγ?λου Θεοδοσ?ου ?μω? οξ?νθηκε μετ? απ? το 392 ?ταν στη Δ?ση ο Φλ?βιο? Ευγ?νιο? και πολλο? αριστοκρ?τε? εθνικο?, με προεξ?ρχοντα τον στρατηγ? Αρβογ?στη, στ?ριξαν υποψηφι?τητα για τον Αυτοκρατορικ? θρ?νο, τον πρ?ην ?μπιστο του Θεοδοσ?ου και εθνικ? Νικ?μαχο Φλαβιαν? . Ο ?διο? μ?λιστα αγων?στηκε με π?θο? για την αναβ?ωση τη? παλαι?? θρησκε?α?, φτ?νοντα? σε σημε?ο να υποσχεθε?, πω? σε περ?πτωση εκλογ?? του, θα μετατρ?ψει σε στ?βλου? το χριστιανικ? να? του Αμβροσ?ου . Η αντιπαρ?θεση αυτ? ?φτασε σε πολεμικ? σ?ρραξη στον ποταμ? Φρ?γδο τη? Ακυλη?α? , με αποτ?λεσμα τη συντριβ? των δυν?μεων του Αρβογ?στη και του Νικ?μαχου, οι οπο?οι και αυτοκτ?νησαν. Ο Θεοδ?σιο? συν?δεσε ?ρρηκτα τη ν?κη αυτ? με τον ?ναν Θε? των χριστιαν?ν. Παρ?λα αυτ? με το π?ρα? τη? ν?κη? δεν ?δειξε εκδικητικ?? διαθ?σει?, αλλ? με ν?α διατ?γματα εν?σχυσε και ?λλο τη θ?ση του Χριστιανισμο? στην αυτοκρατορ?α, ?ντα? παν?σχυρο?, μεταξ? 392 και 394. Σ?μερα επ?ση? πιστε?εται ?τι δεν εξ?δωσε δι?ταγμα επ? των ημερ?ν του, για πα?ση των Ολυμπιακ?ν αγ?νων, ?πω? πολλο? του αποδ?δουν. Εν τ?λει ο Μ?γα? Θεοδ?σιο? με τη θρησκευτικ? πολιτικ? του, καθ?ρισε την εξαιρετικ? θ?ση τη? Εκκλησ?α? στι? δομ?? τη? λειτουργ?α? τη? αυτοκρατορ?α?, επιβ?λλοντα? το Χριστιανισμ? ω? επ?σημη θρησκε?α.

Οικογ?νεια [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Νυμφε?τηκε πρ?τα το 376 την Αιλ?α Φλασ?λλα , Ισπανο-Ρωμα?α και ε?χε τ?κνα:

• Αρκ?διο? 377-408, Αυτοκρ?τορα? των Ρωμα?ων στην Ανατολ?.
• Ον?ριο? 384-423, Αυτοκρ?τορα? των Ρωμα?ων στη Δ?ση.
• Αιλ?α Πουλχερ?α 385-386, απεβ. 1 ?του?.

?πειτα ο Θεοδ?σιο? Α? ?κανε δε?τερο γ?μο το 387 με τη Γ?λλα , κ?ρη του Βαλεντινιανο? Α? Αυτοκρ?τορα των Ρωμα?ων στη Δ?ση και ε?χε τ?κνα:

• Γρατιαν??.
• Γ?λλα Πλακιδ?α 388/9-392/3, παντρε?τηκε πρ?τα τον Αταο?λφο ηγεμ?να των Βησιγ?τθων και μετ? τον Κωνστ?ντιο Γ? Αυτοκρ?τορα των Ρωμα?ων στη Δ?ση.

Υποσημει?σει? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Βιβλιογραφ?α [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Τα Wikimedia Commons ?χουν πολυμ?σα σχετικ? με το θ?μα    Θεοδ?σιο? Α?

• Γι?τση? Σωτ?ρη?, Η σφαγ? στον Ιππ?δρομο τη? Θεσσαλον?κη? το 390 μ.Χ. ?να πολιτικ? ?γκλημα του Θεοδοσ?ου Α? , Ε?α και Εσπερ?α, τομ. 6 (2004-2006),σελ.211-232
• Runciman Steven Sir, ≪Βυζαντιν?? πολιτισμ??≫, εκδ. Γαλαξ?α?-Ερμε?α?.
• Γιανναρ?? Χρ?στο?, ≪Ορθοδοξ?α και Δ?ση στη νε?τερη Ελλ?δα≫, εκδ. Δ?μο?, 1992.
• Μεταλλην?? Γε?ργιο?, ≪Παγανιστικ?? Ελληνισμ?? ? Ελληνορθοδοξ?α;≫, εκδ. Αρμ??, 2003.
• Μαρι?ννα Κορομηλ?, ≪Εν τω Σταδ?ω≫, εκδ. ?γρα, 2004.
• Ρωμαν?δη? Ιω?ννη?, ≪Ρωμηοσ?νη-Ρωμαν?α-Ρο?μελη≫, εκδ. Πουρν?ρα?, 2001.
• Χατζηφ?τη? Ιω?ννη?, ≪Ορθοδοξ?α και Αρχα?ο? Ελληνισμ??≫, εκδ. Ελληνικ? Γρ?μματα, 1998.
• Κιτσ?κη? Δημ?τρη? , ≪Το Βυζαντιν? πρ?τυπο διακυβερν?σεω? και το τ?λο? του κοινοβουλευτισμο?≫, εκδ. ?σοπτρον, 2001.
• Γεωργαλ?? Γε?ργιο?, ≪Χριστιανισμ?? και Ελληνικ?τη?≫, εκδ. Πελασγ??, 2001.
• Γεωργαλ?? Γε?ργιο?, ≪Ειδωλομ?χοι και χριστιανομ?χοι≫, εκδ. Ερωδι??, 2003.
• Γεωργαλ?? Γε?ργιο?, ≪Αντιβυζαντινισμ??≫, εκδ. Ερωδι??, 2005.
• Σακκ?το? ?γγελο?, ≪Ιησο?? Χριστ??: Ελληνισμ??-Χριστιανισμ??≫, εκδ. Δημιουργ?α, 2000.
• Σιμ?πουλο? Κυρι?κο?, ≪Ο μ?θο? των Μεγ?λων τη? Ιστορ?α?≫, Αθ?να, 1995
• Pharr C., ≪The Theodosian Code≫, Princeton, 1952
• Milman Henry Hart, ≪History of Christianity to the Abolition of Paganism in the Roman Empire ≫, τ?μοι 2 και 3, London, 1840
• Klein Richard, ≪Symmachus, eine tragische Gestalt des ausgehenden Heidentums≫, Darmstadt, 1971
• Ρασσι?? Βλ?ση?, ≪Μια.. Ιστορ?α Αγ?πη?. Η Ιστορ?α τη? χριστιανικ?? επικρατ?σεω?≫, τ?μο? Α (?το? 0 -400), Αθ?να, 2004
• Καμ?ρα Αφροδ?τη, επιμ., ≪Η Αντιπαγανιστικ? Νομοθεσ?α Τη? ?στερη? Ρωμα?κ?? Αυτοκρατορ?α? Μ?σα Απ? Του? Κ?δικε?≫, Αθ?να 2000
• Chuvin Pierre, ≪A Chronicle of the Last Pagans≫, New York, 1990
• Deschner Karlheinz, ≪Η Εγκληματικ? Ιστορ?α του Χριστιανισμο?≫, τ?μοι Α και Β, Αθ?να, 2004
• Chuvin Pierre, ≪Χρονικ? των τελευτα?ων Εθνικ?ν≫, Θεσσαλον?κη, 2004
• ≪Ιστορ?α του Ελληνικο? ?θνου?≫, ΤΟΜΟΙ Ζ', Η', Θ' εκδ. ≪ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ≫
• Εγκ. ≪Π?πυρο?-Larousse-Britannica≫, λ?μμα: ≪Θεοδ?σιο?≫
• Βλασ?ου Φειδ? ≪Εκκλησιαστικ? Ιστορ?α≫, Αθ?να, 2002