Affganistan
Math
| gwladwriaeth sofran,
gwlad dirgaeedig
,
gwlad
|
---|
|
Prifddinas
| Kabul
|
---|
Poblogaeth
| 37,466,414
|
---|
Sefydlwyd
| 1709
|
---|
Anthem
| This Is the Home of the Brave
|
---|
Pennaeth llywodraeth
| Mohammad Hasan Akhund
|
---|
Cylchfa amser
| UTC+04:30, Asia/Kabul
|
---|
Iaith/Ieithoedd
swyddogol
| Pashto
,
Dari
, Balochi, Nuristani, ieithoedd Pamir, Pashayi,
Wsbeceg
,
Arabeg
, Turkmen
|
---|
Daearyddiaeth
|
---|
Gwlad
|
Affganistan
|
---|
Arwynebedd
| 652,230 km²
|
---|
Yn ffinio gyda
| Pacistan
,
Iran
,
Tyrcmenistan
,
Wsbecistan
,
Tajicistan
,
Gweriniaeth Pobl Tsieina
|
---|
Cyfesurynnau
| 33°N 66°E
|
---|
Gwleidyddiaeth
|
---|
Corff gweithredol
| Llywodraeth Affganistan
|
---|
Corff deddfwriaethol
| Cynulliad Cenedlaethol Affganistan
|
---|
Swydd pennaeth
y wladwriaeth
| Amir al-Mu'minin
|
---|
Pennaeth y wladwriaeth
| Hibatullah Akhundzada
|
---|
Swydd pennaeth
y Llywodraeth
| Prif Weinidog Affganistan
|
---|
Pennaeth y Llywodraeth
| Mohammad Hasan Akhund
|
---|
|
Ariannol
|
---|
Cyfanswm CMC (
GDP
)
| $14,583 million
|
---|
Arian
| afghani
|
---|
Canran y diwaith
| 9 canran, 8.5 canran
|
---|
Cyfartaledd plant
| 4.843
|
---|
Mynegai Datblygiad Dynol
| 0.478
|
---|
|
|
Gwlad dirgaeedig
yng
Nghanolbarth Asia
yw
Gweriniaeth Islamaidd Affganistan
neu
Affganistan
(hefyd
Affganistan
). Mae'r wlad yn ffinio ag
Iran
,
Pacistan
,
Tyrcmenistan
,
Wsbecistan
,
Tajicistan
a gorllewin eithaf
Tsieina
. Ei phrifddinas yw
Kabul
. Poblogaeth Affganistan yn y cyfrifiad diwethaf oedd 37,466,414
(Gorffennaf 2021)
[1]
.
Arwynebedd
y wlad yw 652,000 cilomedr sgwar (252,000 metr sgwar), ac mae'n fynyddig gyda gwastadeddau yn y gogledd a'r de-orllewin.
Kabul
yw'r brifddinas a'r ddinas fwyaf. Mae'r boblogaeth yn cynnwys
Pashtuniaid
ethnig,
Tajiciaid
, Hazaraiaid ac
Wsbeciaid
yn bennaf.
Gweriniaeth Islamaidd
arlywyddol unedol yw Affganistan. Mae gan y wlad lefelau uchel o
derfysgaeth
,
tlodi
,
diffyg maeth plant
, a
llygredd
. Mae'n aelod o'r
Cenhedloedd Unedig
, y
Sefydliad Cydweithrediad Islamaidd
, Cymdeithas Cydweithrediad Rhanbarthol De Asia, y
Gr?p o 77
, y Sefydliad Cydweithrediad Economaidd, a'r
Mudiad Gwledydd Heb Aliniad
. Economi Affganistan yw 96ain mwyaf y byd, gyda
chynnyrch domestig gcrynswth
(GDP) o $72.9 biliwn trwy
Paredd gallu prynu
. Mae'r wlad yn waeth o lawer o ran CMC y pen (PPP), gan ddod yn 169fed allan o 186 o wledydd yn 2018. Mewn cymhariaeth, yn 2019 Cymru oedd 31fed gwlad fwya'r byd o ran CMC y pen (PPP).
Mae'n mwynhau cysylltiadau agos gyda nifer o genhedloedd
NATO
, yn enwedig yr
Unol Daleithiau
,
Canada
, y
Deyrnas Unedig
, yr
Almaen
,
Awstralia
a
Thwrci
. Yn 2012, llofnododd yr Unol Daleithiau ac Affghanistan Gytundeb Partneriaeth Strategol.
[2]
Mae gwraidd yr enw
"Afgh?n
", yn ol rhai ysgolheigion, yn deillio o enw'r
A?vakan
neu'r
Assakan
, sef enw trigolion hynafol rhanbarth
Hindwaidd Kush.
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
Ystyr
A?vakan
yw "marchogion", "bridwyr ceffylau", neu "w?r meirch" (o
a?va
neu
aspa,
mae'r
Sansgrit
a Avestan sef "
ceffyl
").
[8]
Yn hanesyddol, defnyddiwyd yr ethnonym
Afgh?n
i gyfeirio at y
Pashtuniaid
ethnig. Ceir y cofnod cyntaf o'r ffurf
Arabeg
a Phersiaidd yr enw, Af??n, mewn llyfr daearyddiaeth o'r
10g
Hudud al-'Alam
.
[9]
Mae rhan olaf yr enw, "
-stan
" yn ol-ddodiad Persiaidd ar gyfer "man" neu "lle". Felly, ystyr y gair "Affganistan" yw "gwlad yr Affghaniaid", neu "wlad y Pashtuns" mewn ystyr hanesyddol.
Roedd pobol yn byw yn yr hyn sydd bellach yn Affganistan o leiaf 50,000 o flynyddoedd yn ol. Daeth bywyd sefydlog i'r amlwg yn y rhanbarth 9,000 o flynyddoedd yn ol.
[10]
Ymfudodd Indo-Aryaniaid trwy ardal Bactria-Margiana i Gandhara, a gwelwyd cynnydd diwylliant Yaz I yn yr
Oes Haearn
(tua 1500?1100 CC), sydd a chysylltiad agos a'r diwylliant a ddarlunnir yn yr Avesta, testunau crefyddol hynafol Zoroastrianiaeth.
[11]
Syrthiodd y rhanbarth, a elwid ar y pryd yn " Ariana", i
Bersiaid Achaemenid
yn y
6g CC
a orchfygodd yr ardaloedd i'w dwyrain cyn belled ag
Afon Indus
.
Goresgynnodd Alecsander Fawr
y rhanbarth yn y
4g CC
, a phriodi
Roxana
yn
Bactria
ychydig cyn ei ymgyrch yn
Nyffryn Kabul
, lle wynebodd wrthwynebiad gan lwythau Aspasioi ac Assakan.
Daeth y Deyrnas Greco-Bactrian, felly'n ben dwyreiniol y
byd Hellenistig
. Yn dilyn y goncwest gan yr Indiaid
Mauryan
, ffynnodd Bwdhaeth
a
Hind?aeth
yn y rhanbarth am ganrifoedd. Chwaraeodd yr ymerawdwr Kanishka, a oedd o'r ymerodraeth Kushan , ac a oedd yn llywodraethu o Kapisi a Puru?apura, ran bwysig yn lledaeniad
Bwdhaeth Mahayana
i
Tsieina
a Chanolbarth Asia. Tarddodd amryw linach Bwdhaidd eraill o'r rhanbarth hwn hefyd, gan gynnwys y Kidarites, Hephthalites, Alkhons, Nezaks, Zunbils a Turk Shahis.
Daeth Mwslimiaid ag Islam i
Herat
a Zaranj a ddaliwyd gan
Sassanian
yng nghanol y
7g
, tra cyflawnwyd Islameiddio llawnach rhwng y
9fed
a'r
12g
o dan linach y Saffarid, y Samanid, yGhaznavid a'r Ghurid. Yn ddiweddarach rheolwyd rhannau o'r rhanbarth gan ymerodraethau Khwarazmian, Khalji, Timurid, Lodi, Sur,
Mughal
a Safavid.
[12]
Symudodd llwythi Iranaidd i'r ardal yn ystod yr ail fileniwm Cyn Crist. Mae rheolaeth ar y wlad wedi newid sawl gwaith. Am ganrifoedd roedd yn ganolbwynt
Bactria
, teyrnas hynafol a oedd yn ymestyn rhwng
Persia
a Chanolbarth Asia ac
India
. Am gyfnod hir bu'n rhan o ymerodraeth Persia. Goresgynnodd
Alecsander Fawr
rannau o'r wlad ar ei daith i'r dwyrain. Am gyfnod o rai canrifoedd roedd y wlad yn ganolfan
Fwdhaidd
bwysig. Mae adfeilion
Bamiyan
yn dyst i hynny, ac yn cysylltu'r wlad a diwylliant Bwdhaidd
Canolbarth Asia
(
gwerddon
Turfan
er enghraifft) a
Tibet
ar un llaw ac a dinasoedd Bwdhaidd
Gandhara
(gogledd-orllewin
Pacistan
heddiw) ar y llaw arall. Fe orchfygodd yr
Arabiaid
Bersia yn y
7g
a meddiasant Affganistan yn ogystal. Fe'i gorchfygwyd gan y
Mongoliaid
yn y
13g
, ac am gyfnod, dan reolwyr
Ghazni
, roedd Affganistan ei hun yn rheoli rhan sylweddol o ogledd-orllewin
isgyfandir India
.
Sefydlwyd
Emiraeth Affganistan
yn
1747
ac yn ddiweddarach daeth dan ddylanwad
Prydain Fawr
. Am ganrif a rhagor roedd Affganistan yn ddarn gwerin
gwyddbwyll
yn
y Gem Fawr
am reolaeth yng Nghanolbarth Asia rhwng Prydain a
Rwsia
. Ar ol cyfnod dan reolaeth bell Brydeinig enillodd y wlad radd o annibyniaeth yn
1919
dan yr emir
Amanullah Khan
ac yn gyflawnach yn
1922
pan sefydlwyd
Teyrnas Affganistan
yn unol a
Chytundeb Rawalpindi
.
Dechreuodd hanes gwleidyddol yr Affganistan fodern gydag ymerodraeth
Hotak
, pan ddatganodd ei sylfaenydd
Mirwais Hotak
annibyniaeth de Affganistan ym 1709. Yn 1747, sefydlodd
Ahmad Shah Durrani
Ymerodraeth Durrani
gyda'i phrifddinas yn Kandahar. Yn 1776, symudwyd prifddinas Durrani i Kabul tra daeth
Peshawar
yn brifddinas y gaeaf;
[13]
collwyd Peshawar
i Sikhiaid ym 1823
. Ar ddiwedd y
19g
, daeth Affganistan yn wladwriaeth ragod (
buffer state
) yn "
y Gem Fawr
" rhwng ymerodraethau
Prydain
a
Rwsia.
[14]
[15]
Yn
1973
datganiwyd
gweriniaeth
. Cafodd y
rhyfel cartref
hir rhwng
1979
a
1992
a phresenoldeb byddin Rwsia (hyd at
1989
) effaith bellgyrhaeddol ar wleidyddiaeth y wlad. Yn y
1990au
tyfodd dylanwad a grym y
Taleban
ffwndamentalaidd ac o
1994
hyd at
2001
rheolwyd rhan sylweddol o'r wlad ganddynt. Yn 2001
ymosododd
lluoedd arfog
UDA
, gyda chymorth
Cynghrair y Gogledd
, ar y Taleban ac fe'u disodlwyd. Ers hynny mae llywodraeth ddemocrataidd wedi rheoli y rhan fwyaf o'r wlad, gyda chefnogaeth lluoedd
NATO
, ond erys y Taleban a'u cefnogwyr yn gryf yn y de a'r dwyrain.
Yn y
Rhyfel Eingl-Affganistan Cyntaf
, cipiodd y
British East India Company
reolaeth ar Affganistan ond yn dilyn y Drydedd Ryfel Eingl-Affganistan ym 1919 llwyddodd y wlad i ddod yn annibynnol ar ddylanwad tramor, gan ddod yn
frenhiniaeth
o dan arweiniad y brenin
Amanullah Khan
, tan bron i 50 flynyddoedd yn ddiweddarach pan
ddymchwelwyd Zahir Shah
a sefydlwyd gweriniaeth. Ym 1978, ar ol ail coup, daeth Affganistan yn wladwriaeth sosialaidd gyntaf, gan ddwyn i gof y
Rhyfel Sofietaidd-Afghanistan
yn yr
1980au
yn erbyn gwrthryfelwyr
mujahideen
.
Erbyn 1996, cipiwyd y rhan fwyaf o'r wlad gan y
Taliban
ffwndamentalaidd, Islamaidd, a oedd yn llywodraethu fel cyfundrefn dotalitaraidd; chwalwyd eu grym yn ufflon, ar ol goresgyniad yr Unol Daleithiau yn 2001, ond yn 2021 roedden nhw'n parhau i reoli cyfran sylweddol o'r wlad. Mae’r
rhyfel parhaus
rhwng y llywodraeth a’r Taliban yn golygu fod hawliau dynol a hawliau menywod Affganistan, wedi cael eu hanwybyddu, gyda llawer o bobl yn cael eu camdrin, gan y ddwy ochr, megis lladd sifiliaid, herwgipio ac arteithio. Oherwydd dibyniaeth helaeth ei llywodraeth ar gymorth milwrol ac economaidd
America
, mae rhai yn dosbarthu'r genedl fel talaith o'r UDA.
[16]
Mae Affganistan yn wlad tirgaeedig o wastadeddau uchel a mynyddoedd. Mae cadwyn fawr yr
Hindu Kush
yn cyrraedd dros 7,000 m o uchder yn
Tirich Mir
, ar y ffin a Phacistan yn y gogledd-ddwyrain. Ceir amrywiadau mawr mewn
hinsawdd
mewn lle cymharol gyfyngedig, yn amrywio o hinsoddau
sych
ac
isdrofannol
i
hinsawdd alpaidd
eithafol yn y mynyddoedd. Mae'r dinasoedd a threfi pwysig yn cynnwys y brifddinas
Kabul
a thref hanesyddol
Ghazni
yn y canolbarth,
Herat
a
Kandahar
yn y gorllewin,
Faizabad
,
Konduz
,
Mazar-i-Sharif
a
Maimana
yn y gogledd, a
Jalalabad
yn y dwyrain. Mae d?r yn gymharol brin yn y wlad. Yr unig afonydd o bwys yw
Afon Oxus
, sy'n rhedeg ar hyd y ffin ogleddol; afon
Hari Rud
yn y canolbarth a'r gorllewin,
Afon Helmand
(
Rud-e Helmand
) yn y de-orllewin, sy'n rhedeg dros y ffin i Iran i gael ei llyncu yng nghorstir hallt
Daryacheh-ye Sistan
; ac
Afon Kabul
(
Darya-ye Kabul
) sy'n rhedeg o ardal
Bwlch Khyber
i gyfeiriad Kabul.
Mae Affganistan yn wlad
Islamaidd
ers yr
8g
ond yn y gorffennol bu'n ganolfan bwysig iawn yn hanes
Zoroastriaeth
a
Bwdhaeth
. Hyd at ddiwedd yr
20g
roedd
Nuristan
, i'r gogledd o ddyffryn Jalalabad, yn wlad
baganaidd
led-annibynnol a elwid yn
Kaffiristan
(mae'r olaf o'r Kaffiriaid paganaidd yn byw dros y ffin yn nhalaith
Chitral
ym Mhacistan).
Ceir nifer o fosgiau hanesyddol yn Affganistan, yn cynnwys y Mosg Las ym
Mazar-e-Sharif
yn y gogledd, mosgiau hynafol dinas
Herat
yn y gorllewin ac adfeilion mosg a minaret enwog yn
Ghazni
. Y safle Bwdhaidd pwysicaf yw
Bamiyan
, yng nghanolbarth y wlad; yn anffodus dinistriwyd rhan sylweddol o'r cerfluniau hynafol o'r
Bwdha
gan y
Taleban
ar ddiwedd y
1990au
.
Ceir 34 talaith yn Affganistan, a adnabyddir yn lleol fel
wilayats
. Rhennir pob talaith yn ei thro yn
ardaloedd
.
Amcangyfrifwyd bod poblogaeth Affganistan yn 32.9 miliwn yn 2019 gan Awdurdod Ystadegau a Gwybodaeth Affganistan,
[17]
tra bod y Cenhedloedd Unedig yn amcangyfrif dros 38.0 miliwn.
[18]
Mae tua 23.9% ohonynt yn
drefol
, 71.4% yn byw mewn ardaloedd gwledig, ac mae'r 4.7% sy'n weddill yn grwydrol.
[19]
Ceir tair miliwn ychwanegol o Affghaniaid mewn gwersylloedd ym
Mhacistan
ac
Iran
gyfagos, a chafodd y mwyafrif ohonynt eu geni a'u magu yn y ddwy wlad hynny. Yn 2013, Affganistan oedd y wlad fwyaf i gynhyrchu ffoaduriaid yn y byd, teitl a ddaliwyd am 32 mlynedd.
Y gyfradd twf poblogaeth gyfredol yw 2.37%,
[20]
un o'r uchaf yn y byd y tu allan i Affrica. Disgwylir i'r boblogaeth hon gyrraedd 82 miliwn erbyn 2050 os yw'r tueddiadau poblogaeth cyfredol yn parhau.
[21]
Cynyddodd poblogaeth Affganistan yn gyson tan yr
1980au
, pan achosodd rhyfel cartref i filiynau ffoi i wledydd eraill fel Pacistan.
[22]
Mae miliynau wedi dychwelyd ers hynny ac mae amodau'r rhyfel wedi golygu cyfradd ffrwythlondeb uchel o gymharu a thueddiadau byd-eang a rhanbarthol.
[23]
Mae gofal iechyd Affganistan wedi gwella ers troad y ganrif, gan achosi gostyngiad mewn marwolaethau babanod a chynnydd mewn hirhoedledd. Achosodd hyn (ynghyd a ffactorau eraill fel ffoaduriaid sy'n dychwelyd) dwf cyflym yn y boblogaeth yn y 2000au.
Dari
a
Pashto
yw
ieithoedd swyddogol
Affganistan; mae dwyieithrwydd yn gyffredin iawn.
[24]
Mae Dari, sy'n amrywiaeth o
Berseg
(ac a elwir yn aml yn 'Farsi' gan rai Affghaniaid fel yn Iran) yn gweithredu fel y
lingua franca
yn
Kabul
yn ogystal ag yn llawer o rannau gogleddol a gogledd-orllewinol y wlad.
[24]
Pashto yw iaith frodorol y Pashtuns, er bod llawer ohonyn nhw hefyd yn rhugl yn Dari tra bod rhai nad ydyn nhw'n Pashtuns yn rhugl yn Pashto. Er gwaethaf y ffaith bod y Pashtuns wedi bod yn drech yng ngwleidyddiaeth Affganistan ers canrifoedd, arhosodd Dari yn ddewis iaith ar gyfer llywodraeth a biwrocratiaeth.
[25]
Mae yna nifer o ieithoedd rhanbarthol llai, gan gynnwys
Wsbeceg
, Turkmen, Balochi, Pashayi, a Nuristani.
Mae Affganistan yn un o wledydd tlotaf y byd. Mae'r mwyafrif o'r bobl yn gweithio ar y tir. Yn y dyffrynoedd a chymoedd mae rhwydweithiau
dyfrhau
yn galluogi
amaethyddiaeth
a thyfu coed ffrwythau i ffynu. Yn y mynyddoedd a'r gwastadeddau uchel
bugeilio
a chodi
gwartheg
a
geifr
yw asgwrn cefn yr economi leol. Mae tyfu cnydau
opiwm
yn bwysig yn yr ardaloedd gwledig ers canrifoedd ac mae canran uchel iawn o opiwm y byd yn dod o Affganistan. Mae nwyddau naturiol y wlad yn cynnwys
glo
,
petroliwm
a
nwy naturiol
a mwyngloddir
lapis lazuli
yn y gogledd, yn arbennig yn y Hindu Kush.
Mae'r rhyfela parhaol dros y degawdau diwethaf wedi dinistrio dros 65% o ffatrioedd a safleoedd diwydiannol eraill y wlad ac mae'r economi heddiw mewn cyflwr bregus iawn ac yn ddibynnol ar gymorth ariannol tramor.
Er bod diffyg ariannol, cyfredol y genedl yn cael ei ariannu i raddau helaeth gydag arian rhoddwyr, dim ond cyfran fach a ddarperir yn uniongyrchol i gyllideb y llywodraeth. Darperir y gweddill i wariant nad yw'n gyllidebol a phrosiectau a ddynodwyd gan roddwyr trwy system a sefydliadau anllywodraethol.
[26]
Mae 'Banc Da Affganistan' yn gwasanaethu fel banc canolog y genedl
[27]
a'r
Afghani
(AFN) yw'r arian cyfred cenedlaethol, gyda chyfradd gyfnewid o tua 75 Afghanis i 1 doler yr UD.
[28]
Mae nifer o fanciau lleol a thramor yn gweithredu yn y wlad, gan gynnwys Banc Rhyngwladol Affganistan, Banc Kabul Newydd,
Banc Azizi
, Banc Pashtany, Banc Siartredig Safonol, a'r Banc Micro Cyllid Cyntaf .
Mae adnoddau naturiol y wlad yn cynnwys: glo,
copr
,
mwyn haearn
,
lithiwm
,
wraniwm
, elfennau daear prin, cromite, aur,
sinc
,
talc
, barite,
sylffwr
,
plwm
,
marmor
, cerrig gwerthfawr a
lled werthfawr
, nwy naturiol, a petroliwm.
[29]
Yn 2010, amcangyfrifodd swyddogion llywodraeth yr UD ac Affganistan fod dyddodion mwynau heb eu cyffwrdd a leolwyd yn 2007 gan Arolwg Daearegol yr UD werth o leiaf $1 triliwn.
[30]
Yn ol y
Mynegai Datblygiad Dynol
, Affganistan yw'r 15fed wlad leiaf datblygedig yn y byd . Amcangyfrifir bod y disgwyliad oes ar gyfartaledd oddeutu 60 mlynedd.
[31]
[32]
Cyfradd marwolaethau mamau’r wlad yw 396 marwolaeth / 100,000 o enedigaethau byw a’i
chyfradd marwolaethau babanod
yw 66
[32]
i 112.8 o farwolaethau ym mhob 1,000 o enedigaethau byw.
[20]
Mae gan y wlad fwy na 3,000 o
fydwragedd
, gyda 300 i 400 yn ychwanegol yn cael eu hyfforddi bob blwyddyn.
[33]
Mae dros 100 o ysbytai yn Affganistan,
[34]
gyda'r triniaethau mwyaf datblygedig ar gael yn Kabul. Sefydliad Meddygol Plant Ffrainc ac Ysbyty Plant Indira Gandhi yn Kabul yw'r prif ysbytai plant yn y wlad. Mae rhai o'r ysbytai blaenllaw eraill yn Kabul yn cynnwys Ysbyty Jamhuriat ac Ysbyty Jinnah.
[35]
Er gwaethaf hyn oll, mae llawer o Affghaniaid yn teithio i Bacistan ac India i gael triniaeth dwys.
- ↑
"Afghanistan: People and Society"
. Cyrchwyd
25 Chwefror
2021
.
- ↑
"Hillary Clinton says Afghanistan 'major non-Nato ally
'
"
.
BBC News
. 7 Gorffennaf 2012.
Archifwyd
o'r gwreiddiol ar 5 Gorffennaf 2019
. Cyrchwyd
4 Grffennaf
2019
.
- ↑
"The name Afghan has evidently been derived from Asvakan, the Assakenoi of Arrian... "
(Megasthenes and Arrian, p 180. See also: Alexander's Invasion of India, p 38; J.W. McCrindle).
- ↑
"Even the name Afghan is Aryan being derived from Asvakayana, an important clan of the Asvakas or horsemen who must have derived this title from their handling of celebrated breeds of horses"
(See: Imprints of Indian Thought and Culture abroad, p 124, Vivekananda Kendra Prakashan).
- ↑
cf:
"Their name (Afghan) means "cavalier" being derived from the
Sanskrit
,
Asva
, or
Asvaka
, a horse, and shows that their country must have been noted in ancient times, as it is at the present day, for its superior breed of horses. Asvaka was an important tribe settled north to Kabul river, which offered a gallant resistance but ineffectual resistance to the arms of Alexander "
(Ref: Scottish Geographical Magazine, 1999, p 275, Royal Scottish Geographical Society).
- ↑
"Afghans are Assakani of the
Greeks
; this word being the
Sanskrit
Ashvaka
meaning 'horsemen' "
(Ref: Sva, 1915, p 113, Christopher Molesworth Birdwood).
- ↑
Cf:
"The name represents Sanskrit Asvaka in the sense of a
cavalier
, and this reappears scarcely modified in the Assakani or Assakeni of the historians of the expedition of
Alexander
"
(Hobson-Jobson: A Glossary of Colloquial
Anglo-Indian
words and phrases, and of kindred terms, etymological..by Henry Yule, AD Burnell).
- ↑
Majumdar, Ramesh Chandra
(1977) [1952].
Ancient India
(arg. Reprinted). Motilal Banarsidass. t. 99.
ISBN
978-8-12080-436-4
.
- ↑
Vogelsang, Willem (2002).
The Afghans
. Wiley Blackwell. t. 18.
ISBN
0-631-19841-5
. Cyrchwyd
6 Gorffennaf
2019
.
- ↑
Dyson, Tim (2018),
A Population History of India: From the First Modern People to the Present Day
,
Oxford University Press
, pp. 4?5,
ISBN
978-0-19-882905-8
,
https://books.google.com/books?id=3TRtDwAAQBAJ&pg=PA4
;
Fisher, Michael H. (2018),
An Environmental History of India: From Earliest Times to the Twenty-First Century
,
Cambridge University Press
, p. 33,
ISBN
978-1-107-11162-2
,
https://books.google.com/books?id=kZVuDwAAQBAJ&pg=PA23
- ↑
Anthony, David W.
(2007).
The Horse, the Wheel, and Language: How Bronze-Age Riders from the Eurasian Steppes Shaped the Modern World
. Princeton University Press. t.
454
.
ISBN
978-0691058870
.
- ↑
The Far East and Australasia 2003
. Psychology Press. 14 Mehefin 2002.
ISBN
9781857431339
.
- ↑
Qassem, Ahmad Shayeq (16 Mawrth 2016).
Afghanistan's Political Stability: A Dream Unrealised
. Routledge.
ISBN
9781317184591
.
- ↑
Tomsen, Peter (2014),
The Wars of Afghanistan
, pp. 41?2,
ISBN
978-1610392624
- ↑
Rashid, Ahmed (2000),
Taliban
, p. 187,
ISBN
1-86064-417-1
- ↑
Ladwig, Walter C. (2017).
The Forgotten Front: Patron-Client Relationships in Counter Insurgency
. Cambridge University Press. t. 302.
ISBN
9781107170773
. Cyrchwyd
2018-05-15
.
As with their Cold War counterparts, it was erroneous for American policymakers to believe that the governments of contemporary client states, such as Iraq, Afghanistan, and Pakistan, necessarily shared their desire to defeat radical Islamic insurgents by adhering to the prescriptions of U.S. counterinsurgency doctrine.
- ↑
"NSIA Estimates Afghanistan Population at 32.9M"
.
TOLOnews
.
- ↑
"Afghanistan Population 2020 (Demographics, Maps, Graphs)"
.
2020 World Population by Country
. 26 April 2020
. Cyrchwyd
13 Mehefin
2020
.
- ↑
"Afghan Population Estimates 2020"
. Worldmeters. 2020. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2021-07-19
. Cyrchwyd
27 Tachwedd
2020
.
CS1 maint: BOT: original-url status unknown (
link
)
- ↑
20.0
20.1
20.2
"Afghanistan"
.
The World Factbook
. cia.gov
. Cyrchwyd
22 Awst
2018
.
- ↑
"Afghanistan ? Population Reference Bureau"
.
Population Reference Bureau
. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 2 December 2013
. Cyrchwyd
29 December
2009
.
- ↑
Wickramasekara, Piyasiri; Sehgal, Jag; Mehran, Farhad; Noroozi, Ladan; Eisazadeh, Saeid.
"Afghan Households in Iran: Profile and Impact"
(PDF)
.
United Nations High Commissioner for Refugees
. Archifwyd o'r
gwreiddiol
(PDF)
ar 23 Chwefror 2018.
- ↑
Nasir, Jamal Abdul; Akhtar, Sohail; Zaidi, Syed Arif Ahmed; Rani, Andleeb; Bano, Hina; Hinde, Andrew (16 Hydref 2019).
"Is recent Afghanistan survey data suitable for fertility analysis? A regional investigation based on fertility inhibiting determinants"
.
PLOS ONE
14
(10): e0223111.
Bibcode
2019PLoSO..1423111N
.
doi
:
10.1371/journal.pone.0223111
.
PMC
6795489
.
PMID
31618275
.
http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6795489
.
- ↑
24.0
24.1
"Article Sixteen of the 2004 Constitution of Afghanistan"
. 2004. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 28 Hydref 2013
. Cyrchwyd
13 Mehefin
2012
.
Pashto and Dari are the official languages of the state. Uzbek, Turkmen, Baluchi, Pashai, Nuristani and Pamiri are ? in addition to Pashto and Dari ? the third official language in areas where the majority speaks them
- ↑
Bodetti, Austin.
"What will happen to Afghanistan's national languages?"
.
alaraby
.
- ↑
"The Taliban Is Capturing Afghanistan's $1 Trillion in Mining Wealth"
. Bloomberg L.P. 20 Hydref 2015. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 17 Mai 2017
. Cyrchwyd
23 Mai
2017
.
- ↑
"Interest Rate Cut in Place, Says Central Bank"
.
TOLOnews
. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 4 Gorffennaf 2019
. Cyrchwyd
28 Mai
2019
.
- ↑
"Afghani Falls Against Dollar By 3% In A Month"
. TOLOnews. 18 April 2019. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 19 April 2019
. Cyrchwyd
28 Mai
2019
.
- ↑
"Minerals in Afghanistan"
(PDF)
.
British Geological Survey
. Archifwyd o'r
gwreiddiol
(PDF)
ar 26 Gorffennaf 2013
. Cyrchwyd
4 December
2010
.
- ↑
"Afghans say US team found huge potential mineral wealth"
.
BBC News
. 14 Mehefin 2010. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 9 Awst 2013
. Cyrchwyd
13 Hydref
2011
.
- ↑
"Afghanistan"
(PDF)
.
World Health Organization
(WHO). Archifwyd o'r
gwreiddiol
(PDF)
ar 22 Gorffennaf 2017
. Cyrchwyd
17 Mai
2017
.
- ↑
32.0
32.1
"Afghanistan"
. UNESCO. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 23 Mehefin 2017.
- ↑
Peter, Tom A. (17 December 2011).
"Childbirth and maternal health improve in Afghanistan"
.
The Christian Science Monitor
. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 31 December 2013
. Cyrchwyd
12 Ionawr
2012
.
- ↑
"Afghanistan National Hospital Survey"
(PDF)
. Afghan Ministry of Health. August 2004. Archifwyd o'r
gwreiddiol
(PDF)
ar 7 Awst 2019
. Cyrchwyd
28 Mai
2019
.
- ↑
Gul, Ayaz (20 April 2019).
"Pakistan-funded Afghan Hospital Begins Operations"
.
VOA News
. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 23 April 2019
. Cyrchwyd
28 Mai
2019
.
It opens a new chapter in the friendship of the two countries... This is the second-largest hospital [in Afghanistan] built with your support that will serve the needy," Feroz told the gathering.