Cile

A prupositu di Wikipedia
Ripublica di u Cile
Republica de Chile
Mottu: Por la razon o la fuerza
(Per a ragio o a forza)

Lingue ufficiali spagnolu
Capitale Santiago di u Cile   (5.614.000 ab. / 2017)
Pulitica
Forma di guvernu Republica presidenziale
Presidente Gabriel Boric
Capiguvernu
Indipendenza da a Spagna in u 1818


Superficia
Tutale 755.276 km²
Acque 1,07 % %
Pupulazione
Tutale 19.212.000 ab.
Densita 25 ab./km²
Geografia
Cuntinente America di u Sudu
Fusu orariu {{{orario}}}
Ecunumia
Muneta Peso cilenu


Energia {{{energia}}}  kW/ab.
Varie
Duminiu internet .cl
Indicativu telefonicu +56
Siglu autom. {{{targa}}}
Innu Himno Nacional de Chile
Festa naziunale 18 e 19 di sittembre
{{{note}}}
WikiLettera
WikiLettera

' Ssu articulu he in custruzzione. Pudete cuntribuisce a a so redazzione.

U Cile he un statu di l' America suttana . A capitale he Santiago . A populazione di u paese he di 19 600 000 abitanti (in 2022). He u piu longu paese di u mondu, cu 4 200 km tra u nordu e u sudu. Ci so parechji paisaghji e clima sfarenti tra e regioni. Ci so due tarritorii isulani administrati da u Cile : l'isula di Pasqua e l'arcipelagu Juan Fernandez. U Cile rivindica ancu 1 250 000 km² di l' Antarticu . Cu questi tarritorii administrati o rivindicati, u Cile he un paese "prisente" nantu a tre cuntinenti : America meridiunale , Uceania e Antarticu .

Giugraffia [ mudifica | edita a fonte ]

Tra u nordu e u sudu di u paese, ci so 4 200 km. A larghezza di u Cile he di 350 km (media) tra u livanti e u punenti. U Cile sparte fruntiere cu a Bolivia , l' Argentina e u Peru . U paese he isulatu da l'altri paesi di u cuntinente da a curdigliera di l'Andi a u livanti , da u disertu di l'Atacama a u nordu e da l'ucenau Pacificu a u punenti . Cu l' Ecuador , he u solu paese di Sudamerica chi un ha micca cunfini cu u Brasile .

Rilievu [ mudifica | edita a fonte ]

Ojos del Salado

U Cile he un paese muntagnosu. A maio parte di u paese he attraversata da catene muntagnose. A curdigliera di l'Andi he a principale catena, situata a u livanti. Ci so parechji monti e vulcani a un altitudine di piu di 6.000 metri. A curdigliera di l'Andi he a sicunda piu alta catena muntagnosa di u mondu, dopu a l' Himalaia . U piu altu montu di u paese he l’Ojos del Salado, un vulcanu situatu a u nordu. He ancu u piu altu vulcanu attivu di a pianeta . Tra l' Andi e u Pacificu , ci he ancu un altra catena muntagnosa, piu chjucca : a curdigliera di a Costa. Tra e due catene, ci so dunque perechji piattoni (o piani), prupizii per a cultura di a vigna.

Terramoti [ mudifica | edita a fonte ]

Cu a so situazione giugraffica, u Cile cunnosce rigularmeinte terramoti . U piu importante terramotu registratu fu in u paese di Valdivia u 22 di maghju 1960 , cu una magnitude di 9,5. Fu u piu viulente terramotu registratu di a storia.

Biodiversita [ mudifica | edita a fonte ]

Araucania, Cile

U Cile pussede un ecosistema cu parechje spezie (piante e animali) endemiche. A biodiversita cilena he prutetta da u restu di u mondu da barriere naturali cume a curdigliera di l'Andi, l'uceanu Pacificu, o ancu u disertu di l'Atacama. U sudu di u paese, cu u so clima e a so umidita, he riccu in varieta di spezie vegetali. Ci so ancu parechji fiumi e corsi d'acqua in 'ste regione. U nome scientificu chilensis o chilense he specificu a i nomi di spezie endemiche cilene. Ci he una spezia di palma urighjinaria da u Cile, a palma cilena ( Jubaea chilensis ). He nativa di u centru di u paese, tra a regione metropolitana e a regione di Valparaiso . L'Araucaria he una spezia prisente in Cile, cu una sottuspezia endemica di u sudu di u paese, l'Araucaria cilena ( Araucaria araucana ), nativa di a regione di l'Araucania.

Clima [ mudifica | edita a fonte ]

Ci so parechji clima sfarenti tra e regioni di u paese. A u nordu, in u disertu di l'Atacama, u clima he aridu e diserticu. In qualchi lochi di stu disertu, un ha piossu dapoi piu di 80 anni. L'Atacama he u disertu u piu seccu e aridu di u mondu, ma micca u piu caldu. Per via di l'altitudine di u desertu e di l'influenza marina, e timperature so scarsameinti superiore a 30°C a l'ombra, ma i raggii UV so forti e priculosi. Intornu a a regione metropolitana, u clima he mediterraniu. L'inverni so dulce e umidi, l'istati caldi e secchi. In u sudu di u paese, u clima he piu frettu e umidu. Malgradu a a latitudine, nantu a a costa in u sudu di u paese, e timperature so scarsameinti inferiore a -10°C. A Puerto Williams, a cita a piu meridionale di u mondu, a timperatura media he di 2°C in invernu (-1°C a notte ; 4°C u ghjornu). Cu l'altitudine, ind'a muntagna, e timperature ponu esse nigative e frette, sopratuttu a u sudu.

Un trenu in u disertu di l'Atacama

U clima cilenu he influanzatu da u finomenu climaticu d'El Nino o di La Nina.

Rapportu climaticu di parechje cita di u Cile
Arica Isula di Pasqua Santiago Valdivia Punta Arenas
Clima diserticu Clima subtropicale Clima mediterraniu Clima uceanicu Clima subarticu

Dimugraffia [ mudifica | edita a fonte ]

A populazione di u Cile he di 19.212.000 abitanti in u 2021, incu una densita di 25 ab./km².

Storia [ mudifica | edita a fonte ]

Ecunumia [ mudifica | edita a fonte ]

Pulitica [ mudifica | edita a fonte ]

U Cile he una ripublica presidenziale . L'attuale presidente di a ripublica he Gabriel Boric , elettu in u 2022 . U presidente he elettu per un mandatu di 4 anni. A Custituzione attuale di u Cile he a Custituzione di 1980, criata durante a dittatura militare d'Augusto Pinochet. Ci so stati 6 presidenti dapoi a fine di a dittatura militare.

Ci so 16 regione in u paese. A capitale, Santiago , he situata in a regione metropolitana. L' isula di Pasqua he administrata da a regione di Valparaiso.

Da vede dino [ mudifica | edita a fonte ]