Meurzh
|
|
| Skeudenn : sontenn
Viking 1 Orbiter
|
| Doareennou orbitel
|
| skin
krenn
|
227 936 637
km
1,523 662 31
ua
|
| Trohed
orbitel
|
1,429
Tm
9,553
ua
|
| Ezkreizegezh
an orbitenn
|
0,093 412 33
|
Periodenn revolusion
siderel
|
686,9601 d
1 a 321 d 17,04 h
|
| Periodenn sinodek
|
779,9643 d
|
| Tizh orbitel krenn
|
24,077 km/s
|
| Anklinadur
|
1,850 61°
|
| Loariou naturel
|
2,
Phobos
Deimos
|
| Doareennou fizikel
|
| Diametr
kehederel
|
6 804,9 km
|
| Diametr polel
|
6 754,8 km
|
| Platadur
|
0,007 36
|
| Gorread
|
1,448 x 10
8
km²
|
| Volum
|
1,638 x 10
11
km³
|
| Mas
|
6,4185 x 10
23
kg
|
| Mas volumek
krenn
|
3,934 x 10
3
kg/m³
|
| Gravitadur
war-c’horre
|
3,69
m/s²
|
| Tizh achap
|
5,027 km/s
|
| Periodenn
droiel
|
1,025 957 d
24,622 962 h
|
Tizh troiel
(war ar c’heheder)
|
868,22 km/h
|
| Anklinadur an ahel
|
25,19°
|
| Albedo
|
0,15
|
| Temperadur
war-c’horre
|
| izelan
|
krenn
|
uhelan
|
| 133
K
|
210 K
|
293 K
|
|
| Doareennou an atmosferenn
|
| Gwask atmosferek
|
0,7-0,9
kPa
|
| Dioksidenn garbon
|
95,32 %
|
| nitrogen
|
2,7 %
|
| Argon
|
1,6 %
|
| oksigen
|
0,13 %
|
| Monoksidenn garbon
|
0,07 %
|
| Aezhenn
dour
|
0,03 %
|
Neon
Kripton
Ksenon
Ozon
Metan
|
eskennou
|
Meurzh
(
Mars
e
latin
) eo pevare
planedenn
sistem an Heol
hag an eil vihanan goude
Merc'her
. Meurzh zo dezhi div
loarenn
:
Deimos
ha
Phobos
.
Abalamour d’he liv ruz e oa bet roet dezhi, da vare an Henamzer, anv doue gresian ar brezel
Ares
, ha goude hini e bar roman
Mars
. Hirie an deiz e vez graet "ar blanedenn ruz" anezhi ivez.
Simbol astronomek
Meurzh zo ur c’helc’h gant ur saezh troet etrezek ar biz (♂), skeudenn
skoed
ha
speg
an doue.
Ar rakger
areo-
a ra dave da Vars da skouer :
areokroazier
,
areologiezh
...
Dont a ra he liv damruz eus an oksidenn houarn a zo e mineraliou he douar. Talvezout a ra he gorread kement hag ur c’hard eus hini an
Douar
hag he mas kement hag un dekvedenn eus hini an
Douar
. N’eus mor ebet warni, ar pezh a laka anezhi da gaout kazimant ar memes gorread a zouarou sec’h ha gorread douarou divor an Douar.
Mars zo dezhi div
loarenn
,
Phobos
ha
Deimos
: bihan int o-div gant furmou direoliek ; moarvat ec’h int
asteroidou
bet trapet gant ar blanedenn.
Div dogenn bolel he deus, graet gant dour skorn ha
dioksidenn garbon
.
Bez’ he deus ivez
meneziou-tan
evel
Olympus Mons
,
Arsia Mons
,
Ascraeus Mons
,
Pavonis Mons
,
Elysium Mons
,
Albor Tholus
,
Hecates Tholus
hag all. Ar menez Olympus
(
Olympus Mons
)
, 27
km
uhelder a-us da live etre ar blanedenn, eo an uhelan menez anavezet e sistem an Heol.
Tanav-tre eo
atmosferenn
Meurzh : n’eus ken nemet 7,5
millibar
a wask aer war gorre ar blanedenn, da genverian gant 1 013
millibar
war an Douar. En hec'h atmosferenn ez eus 95% a
zioksidenn garbon
, 2,7% a
nitrogen
, 1,6% a
argon
hag eskennou aezhenn dour (0,3%) hag
oksigen
(0,13%). Nevez ’zo he deus detektet ar sontenn european
Mars Express
metan en atmosferenn ar blanedenn
[1]
. Ar gaz-man en em gav e zonennou el lec’h ma kaver ivez muioc’h a aezhenn dour : gallout a rafe bezan sin un doare buhez dindan gorre Meurzh.
A-drugarez d’ar misionou difurchal ec’h anavezer mat a-walc’h kartografiezh Mars. Doareet eo gant pezhiou torosennaduriou : diskouez a reont ez eus un aktivelezh volkanek hag e oa dour gwechall war ar blanedenn.
Kalz a gemm zo etre an div hemisferenn : an hini norzh zo an darn vrasan diouti dindan live etre ar gorre, nemet ur bladenn uhel-tre anvet
Tharsis
; a-gontrelfed, an hini su zo he douarou uheloc’h eget al live etre. Neuze, ma vije
terraformet
Meurzh dre adkrouin moriou, e vefe ur pezh mell mor en hemisferenn norzh, gant ar bladenn
Tharsis
evel douar diveuz ; an hemisferenn su a vefe-hi ur
c’hevandir
bras.
Evezhiet 'z eus bet ivez kaniennou ledan ha don (ispisialamant
Valles Marineris
), ganet diwar aktivelezh
tektonikel
Meuzh. E
2005
ez eus bet evezhiet gant ar
sontenn
Mars Global Surveyor
kemmou war ar gorre ha na oa ket dioute en
2002
, evel rigolennou ha roudou reier diruilhet a-hed ur run. Gallout a rafe ar chenchamantou-se dont diwar
grenamantou Meurzh
.
Sinou zo, evel gouelezennou hag aspadennou aodou ha steriou dour disec’het, hag a ziskouez ez eus bet kalz dour hag un aktivelezh hidrologel a-bouez war Veurzh. N’ouvezer ket petra eo deuet an dour-se da vezan : gallout a rafe bezan trapet en togennou polel, e-barzh an douar ; moarvat ivez ez eo diaazehennet er spas rak tanav eo an atmosferenn ha kalz disteroc’h eo ar
gravitadur
eget hini an Douar.
Meurzh, 2001, gwel eus an togennou skorn polel.
- D’an
28 a viz Du
1964
e nijas ar sontenn
Mariner 4
a-us da Veurzh hag e kasas 21 foto.
- D’an
20 a viz Gouere
1976
e voe ar sontenn amerikan
Viking 1
ar c’hentan spaslestr o leurian war Veurzh. Da c’houde e leurias
Viking 2
d’an
3 a viz Gwengolo
1976
. Gant an div sontenn-man oa bet tapet santilhonou en douar, graet analizou ha kemeret ouzhpenn 50 000 foto. Lakaet e oa bet moduliou gante war orbitenn en-dro da Veurzh evit treuzkas an titourou etrezek an Douar.
- D’ar
4 a viz Gouere
1997
e leurias ar sontenn
Pathfinder
war Veurzh, ganti er bourzh ar robot
Sojourner
. Mont-dont a reas ar robot-se en-dro d’ar sontenn evit analizan ar vein.
- D’ar
25 a viz Kerzu
2003
en em laka war orbitenn en-dro d’ar blanedenn ar sontenn
Mars Express
eus
Ajans spas Europa
, tra ma tiskenn ar modul
Beagle 2
war ar gorre. Met chomet eo mut ar modul goude bezan leuriet. D’an
19 a viz Genver
e kas Mars Express e glichedou rezolvidigezh uhel kentan eus gorre ar blanedenn.
- D’an
3 a viz Genver
2004
e kas ar robot amerikan Spirit eus
Mars Exploration Rover
dimp e gentan skeudennou eus gorre ar c’hrater
Gusev
. Analizan ra kompozision mein ha douar Meurzh. Leuriet en deus e fons ur c’hrater bihan, 10 metr diametr dezhan, bet graet gant ur meteorit kouezhet. Evel-se en deus gallet ar robot analizan war-eeun ar roc'h-vamm diskuliet gant ar stok : prouet eo bet gant
mikroskop
Opportunity ec’h eo bet furmet ar roc’h-se e fons douriou sall ha trenk, yen-kenan moarvat. Met dibosupl eo, hirie an deiz, lavaret hag-en e oa ur mor pe ul lenn.
- D’ar
24 a viz Genver
2004
e kas ar robot amerikan Opportunity eus
Mars Exploration Rover
e gentan skeudennou eus gorre
Meridiani Planum
.
Gweledva Cahokia.
- E miz Here 2004 e oa bet treuzkaset ouzhpenn 50 000 skeudenn etrezek an Douar gant an daou lab finvus Spirit hag Opportunity, e-kerzh o mision.
- D’an
3 a viz Genver
2005
ec’h eo bet lidet deiz-ha-bloaz kentan buhez labour ar robot difurcher Spirit war Veurzh gant ar skipailh e karg dioutan. Ar memes tra a oa bet graet gant skipailh Opportunity d’ar
24 a viz Genver
2005
.
Aveldro war Veurzh, tapet gant
Spirit
- Koskoriad an Heol
, Bruno Mauguin ha Benedicte Saulier-Le Drean (Egorenn ar skiantou), trein gant an Ofis ar Brezhoneg, 2006, Editions Apogee,
ISBN 2-84398-249-9
, pp. 26-31.
- Ar Mareou
, Odile Guerin (Egorenn ar skiantou), trein gant an Ofis ar Brezhoneg, 2006, Editions Apogee,
ISBN 2-84398-250-2
, pp. 51-52.