Вярхо?ны Суд ЗША
(
англ.
:
Supreme Court of the United States
) ? вышэйшая
судовая
?нстанцыя
ЗША
.
Вярхо?ны Суд бы? заснаваны ?
1789
годзе, сваё першае рашэнне ён вынес у 1792 годзе. У склад суда ?ваходз?ць 9 суддзя?, адз?н з як?х з’я?ляецца старшынёй. Суд звычайна дзейн?чае як апеляцыйны, але па шэрагу спра? (напрыклад, тых, што тычацца дыпламата?) можа быць судом першай ?нстанцы?.
Суддз? прызначаюцца
прэз?дэнтам
з ухвалення
Сената
пажыццёва ? могуць датэрм?нова спын?ць па?намоцтвы тольк? ? вын?ку добраахвотнай адста?к? ц? ?мп?чменту за здзейсненыя злачынствы. Для заахвочвання абна?ляльнасц? складу Вярхо?нага суда без ц?ску звонку бы? прыняты закон аб праве на захаванне даравання для суддзя? Вярхо?нага Суда, як?я выйшл? ? адста?ку ва ?зросце да 70 гадо?. За перыяд з
1789
па
2005
год прэз?дэнты ЗША прапанавал? 149 кандыдатур на пасаду суддз? Вярхо?нага Суда, з як?х больш за 80 % стал? суддзям?. Па статыстыцы, новы суддзя прызначаецца кожныя 22 месяцы.
Уплы? Вярхо?нага Суда рэзка ?змацн??ся пасля
1803
года, кал? Вярхо?ны Суд прыня? на сябе права ацэньваць адпаведнасць заканада?чых акта?
Канстытуцы? ЗША
, гэта значыць фактычна права прыпыняць дзеянне закона?, аб’я?ляючы ?х у выпадку неканстытуцыйнасц? несапра?дным? з самага пачатку ?х прыняцця (
Марберы супраць Мэдысана
); пазней у Е?ропе для так?х функцый бы? створаны асобны тып суда ?
канстытуцыйны суд
, як? ? ЗША адсутн?чае.
У той жа час, за час свайго ?снавання
Кангрэс ЗША
, атрыма?шы неабходнае ?хваленне
лег?слатур
3/4 штата?, тры разы прыпыня? рашэнн? Вярхо?нага Суда (шляхам прыняцця паправак да Канстытуцы? з моманту заканчэння працэдуры прыняцця папра?к?). Так?м спосабам, у прыватнасц?, бы? уведзены
падаходны падатак
, забаронены Вярхо?ным судом, ? ?сталявана права афраамерыканца?, як?я нарадз?л?ся на тэрыторы? ЗША, на а?таматычнае атрыманне
грамадзянства ЗША
, насуперак ранейшаму рашэнню Вярхо?нага суда, як? пастанав??, што заняволеныя афраамерыканцы не з’я?ляюцца грамадзянам? (
Дрэд Скот супраць Сэндфарда
).
Усе без выключэння члены Вярхо?нага Суда ЗША был?
мужчынам?
-
пратэстантам?
да
1835
года, кал? прэз?дэнт
Эндру Джэксан
прызначы? суддзёй
катал?ка
Роджэра То?н? (прычым То?н? ста? гало?ным суддзёй Вярхо?нага суда ? Chief Justice). У
1916
годзе прэз?дэнт
Вудра В?льсан
прызначы? першага суддзю
??дзейскага
веравызнання ? Лу?са Брандайса. У
1967
годзе Таргуд Маршал ста? першым афраамерыканцам, прызначаным у члены Вярхо?нага Суда ЗША. У
1981
годзе была ?хвалена высунутая
Р. Рэйганам
кандыдатура першай суддз? жаночага полу ?
Сандры Дэй О’Конар
. У жн??н? 2009 года
Соня Сатамаяр
была абрана ? склад Вярхо?нага Суда ЗША, ста?шы першым лац?наамерыканск?м суддзёй у гэтай пасадзе.
На пачатку свайго ?снавання Вярхо?ны cуд ня карыста?ся вял?к?м а?тарытэтам. Але станов?шча змян?лася, кал? яго старшынёй ста?
Джон Маршал
. У 1803 годзе ? справе
W. Marbury v. J. Madison
ён пазбег канфрантацы? з
дэмакратычна-рэспубл?канскай
адм?н?страцыяй прэз?дэнта
Т. Джэферсана
, так ? не выда?шы патэнт суддз? федэрал?сты Мэрбери. Аднак пры гэтым Маршал дамогся для Вярхо?нага суда па?намоцтва? канстытуцыйнага кантролю. Прызна?шы, што Мэрбери мае права на патэнт ? што ?снуюць падставы для выдачы яму мандамуса, суд пастанав??, што не можа выдаць мандамус ? дачыненн? да выкана?чай улады, так як гэта будзе азначаць парушэнне прынцыпу падзелу ?лада?. Гэтым суд фактычна адмян?? артыкул 13 Закона аб суда?ладкаванн? 1789 года. У рашэнн? суда зацвярджа?ся прыярытэт канстытуцы? над звычайным законам ? абгрунто?валася ?нтэрпрэтуе ролю суда.
У 1896 годзе Вярхо?ны суд разгледзе? справу
Plessy v. Ferguson
.
Па?днёвыя штаты
праводз?л? пал?тыку
расавай сегрэгацы?
.
Метыс
Гамер Плесси Homer се? у ≪белы≫ вагон цягн?ка ? штаце
Лу?з?яна
? яго арыштавал?. Плесси звярну?ся з пазовам у суд, пытанне дайшо? да Вярхо?нага суда, як? вырашы? пытанне на карысць улада? штата, пацвердз??шы, што падобная пал?тыка не парушае прынцып ро?насц? перад законам, прадугледжаны
Чатырнаццатай папра?кай да Канстытуцы? ЗША
. У вын?ку расавая сегрэгацыя пра?снавала ? ЗША яшчэ шэсць дзесяц?годдзя?
У 1905 годзе Вярхо?ны суд разгледзе? справу
Lochner v. New York
(англ.) Бел. па пытанн? аб канстытуцыйнасц? закона штата Нью-Ёрк, абмяжо?ваць працо?ны дзень пекара? дзесяццю гадз?нам?. Вярхо?ны суд, спасла?шыся на чатырнаццац? папра?ку, прызна?, што закон з’я?ляецца неканстытуцыйным, бо абмяжо?вае свабоду кантракту ? супярэчыць праву працада?ца? на працо?ны кантракт без абмежавання працягласц? працо?нага дня. Гэтае рашэнне стала пачаткам так званай ≪
эры Лохнера
(англ.) Бел.≫, Якая до?жылася да 1937 года. У гэты перыяд Вярхо?ны суд прызна? неканстытуцыйным? мноства акта? працо?нага ? сацыяльнага заканада?ства.
Аднак ? 1908 годзе Вярхо?ны суд разгледзе? справу
Muller v. Oregon
(англ.) Бел. па пытанн? аб канстытуцыйнасц? абмежаванн? працо?нага дня для жанчын ? прызна? такое абмежаванне канстытуцыйным. Менав?та на падставе гэтага рашэння Вярхо?нага суда зацвердз??ся прынцып дзяржа?нага рэгулявання ? сацыяльнай сферы.
Тым не менш, у 1930-я гады ? перыяд ≪
Новага курсу
≫ прэз?дэнта
Франкл?на Рузвельта
Вярхо?ны cуд бы? апорай
кансерваты?ных
с?л. Ён прызна? неканстытуцыйным федэральны закон аб пенс?ях для чыгуначн?ка?, адмян?? рэгуляванне зарплаты ? ?мо? працы ? вугальнай прамысловасц?, прызна? неканстытуцыйным закон штата Нью-Ёрк аб м?н?мальнай аплаце працы для жанчын.
У адказ на гэта прэз?дэнт Рузвельт прапанава? пашырыць склад Вярхо?нага суда з 9 да 15 члена?, каб папо?н?ць яго прых?льн?кам? рэформа?. Гэтага зраб?ць не ?далося, але такая пагроза заахвоц?ла суддзя? прая?ляць больш ?мкнення да супрацо?н?цтва з выкана?чай уладай.
У 1953 году старшынёй Вярхо?нага суда ста?
Эрл Уорэн,
як? займа? гэты пост да 1969 года. Дзейнасць Вярхо?нага суда пад яго старшынствам можна л?чыць вяршыняй разв?цця
л?беральнага
судовага актыв?зму
(англ.) Бел. у ЗША. У гэты перыяд Вярхо?ны суд ЗША акты?на заня?ся абаронай грамадзянск?х право? ? свабод.
У 1989 годзе Вярхо?ны суд разгледзе? справу
Texas v. Johnson
. Грэгары Л? Джонсан ? знак пратэсту супраць знешняй пал?тык? ЗША спал?? амерыканск? сцяг у цэнтры
Даласа
? бы? за гэта арыштаваны. Аднак Вярхо?ны Суд пастанав??, што так?я с?мвал?чныя акты не могуць быць каральныя, пакольк? з’я?ляюцца праявай свабоды слова.
У 2003 годзе Вярхо?ны суд разгледзе? справу
Lawrence v. Texas
. У пал?цыю
Х’юстана
патэлефанава? невядомы ? паведам??, што ? кватэры Джона Лоуренса чуваць стрэлы. Пал?цыянты ?варвал?ся ? кватэру ? выяв?л? гаспадара дома, як? займа?ся сэксам з гомасэксуальным партнёрам. Абодва яны был? арыштаваныя ? асуджаныя, пакольк? закон Тэхаса забараня? аднаполыя сэксуальныя сувяз?. Аднак Вярхо?ны суд прызна? гэты закон неканстытуцыйным. Гэта рашэнне л?чыцца найважнейшай перамогай жыхаро? ЗША нетрадыцыйнай сексуальнай арыентацы?
[1]
[2]
[3]
[4]
.
У 2015 годзе Вярхо?ны суд разгледзе? справу
Obergefell v. Hodges
? прызна? неканстытуцыйным забарона
аднаполых шлюба?
у ЗША.
Канстытуцыя ЗША не вызначае л?к суддзя? Вярхо?нага суда. Згодна III артыкуле канстытуцы? ЗША
Кангрэс ЗША
мае права змяняць гэты л?к, аднак не карыста?ся гэтым правам з 1
869
года. Першапачаткова ? Вярхо?ны суд уваходз?л? шэсць суддзя?, па меры пашырэння тэрыторы? кра?ны, колькасць суддзя? Вярхо?нага Суда павял?чвалася. У
1789
годзе было ?сяго шэсць суддзя?, ?
1807
годзе ?х стала сем, у
1837
году ? дзевяць, у
1863
году ? дзесяць, ?
1866
году ? дзевяць, ?
1867
году ? восем, ? нарэшце, зно? дзевяць ? 1
869
годзе.
Згодна з
друг?м артыкуле
Канстытуцы? ЗША, склад Вярхо?нага суда вызначаецца Прэз?дэнтам ? сцвярджаецца Сенатам. Звычайна прэз?дэнты аддаюць перавагу кандыдатам з падобным? пал?тычным? поглядам?: рэспубл?канцы аддаюць перавагу суддзя? з кансерваты?най ?дэалог?яй, дэмакраты ? з л?беральнай. У г?сторы? был? ? выключэнн?. Кал? прэз?дэнт
Эйзенха?эр
прадстав?? Эрла Уоррена, пасля аднаго з самых л?беральных суддзя? у г?сторы? суда, на пасаду Вярхо?нага Суддз?, ён бы? упэ?нены ? кансерваты?насц? апошняга. Пасля Эйзенха?эр характарызава? гэты прызначэнне як ≪самую вял?кую памылку ? жыцц?≫.
Сп?с найбольш важных рашэння? Вярхо?нага Суда ЗША
[
прав?ць
|
прав?ць зыходн?к
]
- Марберы супраць Мэдысан
(1803) ? Вярхо?ны Суд мае права адмяняць заканада?чыя акты Кангрэсу, кал? яны супярэчаць Канстытуцы? ЗША.
- Дрэд Скот супраць Сэндфорда
(1857) ? Рабы не могуць быць грамадзянам? ЗША ?, адпаведна, не маюць права звяртацца ? федэральныя суды. (Гэта рашэнне было анулявана 13. ? 14-й папра?кам? да Канстытуцы? ЗША)
- Эйблман супраць Бута
(1859) ? Суды штата? не могуць вынос?ць рашэнн?, як?я супярэчаць рашэнням федэральных судо?.
- Тэхас супраць Уайта
(1869) ? Канстытуцыя ЗША не дазваляе штатах абвяшчаць незалежнасць ад ЗША.
- Эскабеда против Иллинойса
(англ.) (1964) ? Любой человек, задержанный полицией, имеет право на общение со своим адвокатом.
- В?сконс?н супраць Йодера
(англ.) (1972) ? Бацьк? маюць права заб?раць дзяцей з дзяржа?ных школ, кал? гэтага патрабуюць ?х рэл?г?йныя перакананн?.
- Тэхас супраць Джонсана
(1989) ? Закон, як? забараняе публ?чнае спальванне амерыканскага сцяга, супярэчыць Канстытуцы? ЗША ? Першай папра?цы да Канстытуцы?.
- Ро?пер супраць С?манс (2005 г.) ? Непа?налетн?я правапарушальн?к? не могуць быць прысуджаныя да смяротнага пакарання.
Зноск?
- ↑
Судовыя
хрон?к?
- ↑
Судовая ?лада ? дзяржа?ным механ?зме ЗША (канец 1930-х ? пачатак 1980-х гг.)
[1]
- ↑
Судзейская пал?тыка ? ЗША як спосаб рэал?зацы? мадэл? ≪Дзяржавы правасуддзя≫ К.
Шм?та
- ↑
Вярхо?ны Суд ЗША ? перыяд фарм?равання федэраты?най дзяржавы (канец XVIII ? сярэдз?на XIX ст.)
[2]
- Джынджэр Э. Ф
. Вярхо?ны суд ? правы чалавека ? ЗША. ? М .: Юрыдычная л?таратура, 1981.
- М?дар Д. Д.
Амерыканск?я суды. ? Сэнт-Пол, М?несота: Уэст Пабл?шынг Компан?, 1991. ? 81 с.