Япон?я 日本? Nihon-koku Nippon-koku'
Сьцяг Герб
Нацыянальны дэв?з : М?р ? прагрэс (?мпэратарск? дэв?з)
Дзяржа?ны г?мн : ≪ Kimigayo ≫
Аф?цыйная мова	японская
Стал?ца	Ток?ё
Найбуйнейшы горад	Ток?ё
Форма к?раваньня ?мпэратар Прэм’ер-м?н?стар	Канстытуцыйная манарх?я Нарух?та Фум?а К?с?да
Плошча  ? агульная  ? адсотак вады	61-е месца ? сьвеце 377 944 км² 0,8
Насельн?цтва  ? агульнае ( 2012 )  ? шчыльнасьць	10-е месца ? сьвеце 126 659 683 337,1/км²
СУП  ? агульны ( 2010 )  ? на душу насельн?цтва	3-е месца ? сьвеце $4,267 трлн $33 478
Валюта	Ена ( ￥ )
Часавы пас	JST ( UTC +9)
Незалежнасьць ? Канстытуцыя Япон??	3 тра?ня 1947 году
А?тамаб?льны знак	J
Дамэн верхняга ?зро?ню	.jp
Тэлефонны код	+81

Япон?я ( па-японску : 日本 , Nihon ц? Nippon ) ? астра?ная дзяржава, разьмешчаная ? Ц?х?м ак?яне , на ?сходзе ад К?таю й Карэ? . Разьмяшчаецца прыкладна на 4000 астравах у заходняй частцы Ц?хага ак?яна; ва ?сходн?х ускра?нах Аз?? , ад як?х аддзеленая ?сходне-К?тайск?м , Японск?м ? Ахоцк?м марам?. Плошча складае 377,9 тыс. км². Асно?ная частка кра?ны разьмяшчаецца на чатырох гало?ных астравох, выцягнутых з па?днёвага захаду на па?ночны ?сход, Японскага арх?пэлягу: Хансю , Хакайда , Кюсю ? С?коку . Пам?ж астравам? Хансю, Кюсю ? С?коку знаходз?цца ?нутранае Японскае мора . Кра?на падзеленая на 47 прэфэктура? у васьм? рэг?ёнах, Хакайда зья?ляецца самай па?ночнай прэфэктурай, у той час як Ак?нава зья?ляецца самай па?днёвай прэфэктурай. Насельн?цтва кра?ны складае 127 м?льёна? чалавек, што дазваляе Япон?? месьц?цца на дзясятым радку па колькасьц? населшьн?цтва ? сьвеце. 98,5% агульнага насельн?цтва складаюць этн?чныя японцы. Каля 13,8 м?льёна? чалавек мешкаюць у Ток?ё ^[1] , стал?цы кра?ны. Так?йская аглямэрацыя зья?ляецца самай густанаселенай у сьвеце, дзе пражываюць больш за 38 млн чалавек ^[2] .

Археаляг?чныя дасьледаваньн? паказваюць, што Япон?я была заселеная яшчэ ? пэрыяд палеал?ту . Першае п?сьмовае згадваньне аб Япон?? ? к?тайск?х тэкстах узыходз?ць да I стагодзьдзя да н. э. За пэрыядам вонкавых кантакта? зь ?ншым? рэг?ёнам?, у асно?ным К?таем , рушы? пэрыяд ?заляцы?, асабл?ва з Заходняй Э?ропай. З XII стагодзьдзя па 1868 год Япон?я к?равалася шматл?к?м? фэ?дальным? вайсковым? ?тварэньням? на чале зь сёгунам? , як?я к?равал? ад ?мя ?мпэратару. Япон?я ?ступ?ла ? до?г? пэрыяд ?заляцы? ? пачатку XVII стагодзьдзя, як? бы? скончаны ? 1853 годзе, кал? пад ц?скам флёту Злучаных Штата? Япон?я ?сё ж так? адкрылася Захаду. Пасьля таго, як амаль два дзесяц?годзьдз? ?нутранага канфл?кту ? па?станьня? ?мпэратар аднав?? сваю пал?тычную ?ладу ? кра?не ? 1868 годзе, дзякуючы дапамозе некальк?х кляна?, была створаная Японская ?мпэрыя. У канцы XIX ? пачатку XX стагодзьдзя? шэраг перамога? у Першай к?тайска-японскай вайне , Расейска-японскай вайне ? Першай сусьветнай вайне дазвол?? Япон?? пашырыць сваю ?мпэрыю ? выкл?ка? у кра?не пэрыяд росту м?л?тарызму . Другая к?тайска-японская вайны 1937 году сталася часткай Другой сусьветнай вайны , дзе Япон?я супрацьстаяла ха?русьн?кам у першую чаргу ЗША. Гэтая вайна скончылася кап?туляцыяй Япон?? ? канцы 1945 году. 3 тра?ня 1947 году была прынята дзейная японская канстытуцыя, паводле якой Япон?я захавала статус ун?тарнай парлямэнцкай канстытуцыйнай манарх?? на чале з ?мпэратарам ? выбарным заканада?чым органам.

Япон?я здабывае вял?кую выгаду з высокаквал?ф?каванай ? адукаванай працо?най с?лы. Не зважаючы на тое, што Япон?я аф?цыйна адмов?лася ад свайго права аб’я?ляць вайну, кра?на мае сучаснае войска з восьмым паводле вел?чын? вайсковым бюджэтам у сьвеце ^[3] . Войска выкарысто?ваецца для самаабароны ? м?ратворчых функцыя?, а ягоная моц ацэньваецца як чацьвёртая ? сьвеце ^[4] . Япон?я зья?ляецца высокаразьв?тай кра?най зь вельм? высок?м узро?нем жыцьця ? ?ндэксам разьв?цьця чалавечага патэнцыялу. Насельн?цтва мае высокую працягласьць жыцьця ? трэц? самы н?зк? ?зровень дз?цячай сьмяротнасьц? ? сьвеце, але мае праблемы праз старэньне насельн?цтва ? н?зкую нараджальнасьць. Япон?я слав?цца сва?м к?но, уплывовай музычнай ?ндустрыяй, ан?мэ , в?дэагульням? , багатай кухняй ? сва?м вял?к?м унёскам у навуку ? разьв?цьцё сучасных тэхналёг?я? ^[5] .

Япон?я зья?ляецца чальцом арган?зацыя? ААН , АЭС?Р , G7 , G8 ? G20 , ? л?чыцца магутнай дзяржавай ^{[6] [7]} . Ейная эканом?ка зья?ляецца трэцяй у сьвеце паводле вел?чын? нам?нальнага СУП ? чацьвёртай паводле вел?чын? па парытэце пакупн?цкай здольнасьц?. Акрамя таго, Япон?я ёсьць чацьвёртым паводле вел?чын? экспартэрам ? чацьвёрты паводле вел?чын? ?мпартэрам.

Г?сторыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Засяленьне Японск?х выспа? пачалося ? ?? ? ? стагодзьдзях да н. э. Пачаткова было засвоена ра?н?ннае па?ночнае ?зьбярэжжа выспы Кюсю . Пасьля засяленьне кра?ны пачало распа?сюджвацца пераважна на па?ночны ?сход па ?зьбярэжных н?з?нах. На працягу до?гага часу асно?ным раёнам засяроджваньня сацыяльна-культурнай ? гаспадарчай акты?насьц? Япон?? была па?днёва-заходняя частка кра?ны, якая выходз?ла да ?нутранага Японскага мора. У VII стагодзьдз? тут узьн?кла першая дзяржава. У 710 годзе бы? пабудаваны горад Нара  ? першая пастаянная стал?ца. У 794?1868 гадах стал?цай кра?ны зья?ляюся горад К?ёта ( Хэян ). У 1542 годзе ? Япон?? зьяв?л?ся першыя э?рапейцы ( партугальцы ). У 1867?1868 гадах адбылася рэвалюцыя ( рэста?рацыя Мэйдз? ), пасьля якой пачалося хуткае разьв?цьцё кра?ны. У 1875?1945 гадах у склад Япон?? ?ваходз?л? Курыльск?я выспы , як?я пасьля Другой сусьветнай вайны был? далучаныя да СССР . У наш час Япон?я мае тэрытарыяльныя прэтэнз?? да Расе? , даб?ваючыся вяртаньня па?днёвых Курыла? (выспа? Кунашыр , Шыкатан ? ?туруп ). Да 1945 году Япон?? належала выспа Тайвань ? выспы Пэнхуледаа (з 1895 г.), Па?днёвы Сахал?н (з 1905 г.) ? Карэя (з 1910 г.).

Прырода [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Япон?я ? пераважна горная кра?на зь перавагай н?зк?х ? сярэдневышынных гор, у асно?ным субмэрыдыянальнага прасьц?раньня. 3/4 сх?ла? маюць стромкасьць больш за 15° ? настольк? моцна разьдзеленыя, што выключаныя з гаспадарчага карыстаньня. У ляндшафтах кра?ны пераважаюць вуглаватыя ? завостраныя формы рэльефу, аднак на по?дн? в. Хансю ? на в. Кюсю рэльеф згладжаныя, яшчэ больш плы?ныя абрысы маюць прыбярэжныя раёны выспы Хакайда. Самыя высок?я ? найбольш разьдзеленыя горы, Японск?я Альпы, разьмешчаныя ? цэнтральнай частцы в. Хансю да захаду ад Ток?ё . ?х асобныя п?к? перавышаюць 3000 м над узро?нем мора, а рачныя цясьн?ны ?разаюцца на глыб?ню да 2 км.

Рэк? Япон?? шматл?к?я, маюць каротк?я, вельм? стромк?я падо?жаныя проф?л? ? несудаходныя. Самыя буйныя рэк? вельм? па?наводныя, вада ? ?х звычайна чыстая ? празрыстая. У складзе цьвёрдага сьцёку пясчаны матэрыял рэзка пераважае над гл?н?стым ? гле?стым. Тры самыя до?г?я рэк?: С?нана на в. Хансю, працягласьцю 368 км, дрэнуе сх?лы Японск?х Альпа? ? ?падае ? Японскае мора; ?с?кары (367 км), цячэ ? заходняй частцы в. Хакайда ? таксама ?падае ? Японскае мора; ? Тонэ (322 км) на в. Хансю, цячэ праз ра?н?ну Канто ? ?падае ? Так?йск? зал?? на ?зьбярэжжа Ц?хага ак?яна.

Ра?н?ны займаюць ня больш 15% тэрыторы? Япон?? ?, як прав?ла, аблямо?ваюць горы. У асно?ным гэта невял?к?я па плошчы, шырынёй ад некальк?х да 150?160 км, прыбярэжныя алюв?яльныя н?з?ны. Шматл?к?я зь ?х прымеркаваныя да верхн?х частак бухта? ? зал?ва? або, як на заходн?м узьбярэжжы Хансю, прадста?леныя эстуарным? дэльтам?, абароненым? палосам? выдма?. Найбольшую плошчу займаюць ра?н?ны Канто вакол Ток?ё на ц?хаак?янск?м узьбярэжжы Хансю (12 950 км²); ?с?кары на захадзе Хакайда (2100 км²); Этыго на заходн?м узьбярэжжы па?ночнага Хансю ? вусьц? р. С?нана (1800 км²); Ноб? вакол Нагоя на ц?хаак?янск?м узьбярэжжы Хансю (1800 км²); К?такам? на по?нач ад Сэндай на ц?хаак?янск?м узьбярэжжы па?ночнага Хансю (1200 км²); Сэтсю вакол Асак? ля ?сходняга ?скрайку ?нутранага Японскага мора (1240 км²); Цукюс? вакол Курумэ на па?ночным захадзе Кюсю (1190 км²).

?ншыя ?частк? ра?н?на? прымеркаваныя да выцягнутых вузк?х м?жгорных катлав?н ва ?нутраных раёнах кра?ны, напрыклад на по?начы в. Хансю, ? вакол азёрных западз?на? у цэнтральнай частцы той жа выспы, сярод як?х асабл?ва вылучаецца тэктан?чная западз?на воз. Б?ва, самага буйнага прэснага возера Япон??. Невял?к?я н?з?ны сустракаюцца таксама ва ?нутраных раёнах Хакайда ? Кюсю .

Кл?мат Япон?? в?льготны, марск?.

Лясы займаюць каля 60% тэрыторы?.

Пал?тыка [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Форма к?раваньня Япон?? ? парлямэнцкая манарх?я . К?ра?н?к дзяржавы ? ?мпэратар . Выкана?чую ?ладу ?значальвае прэм’ер-м?н?стар , як? выб?раецца парлямэнтам . У адм?н?страцыйным пляне Япон?я падзеленая на 47 прэфэктура? чатырох катэгорыя?: ≪то≫ (стал?чная прэфэктура Ток?ё), ≪до≫ (губэрнатарства Хакайда, увайшло ? склад Япон?? ? 1868 годзе), ≪фу≫ (гарадзк?я прэфэктуры К?ёта ? Осака) ? ≪кан≫ (43 астатн?я прэфэктуры). У сваю чаргу прэфэктуры дзеляцца на гарады (≪с?≫), пасёлк? ? сельск?я абшчыны (≪мац?≫).

Геаграф?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Каля ¾ тэрыторы? Япон?? займаюць узвышшы ? горы, сярэдняя вышыня як?х складае 1600?1700 м, але сх?лы ?х, звычайна, давол? крутыя, што ?складняе ?х гаспадарчае выкарыстаньне. Самы высок? пункт кра?ны ? гара Фудз? (3776 м). Ра?н?ны ? н?з?ны прадста?леныя, у асно?ным, вузк?м? стужкам? ?здо?ж мора? ? рэк. Узьбярэжная л?н?я значна парэзаная (асабл?ва на по?дн? кра?ны). У мора адваё?ваюцца новыя тэрыторы? для стварэньня штучных выспа? ? ?зьбярэжных н?з?на?. Штучнай стала ?жо трац?на ?с?х марск?х бераго? кра?ны. Для Япон?? характэрная высокая сэйсьм?чная акты?насьць (штогод адбываецца 1,5 тыс. землятруса? рознай с?лы), вулькан?зм (15 дзейн?чаючых вулькана? ), цунам? (Ц?хаак?янскае ?зьбярэжжа выспа? Хансю ? Хакайда. Штогод на тэрыторыю Япон?? прыходзяць 15?30 тайфуна? (пераважна ?восень ).

Кл?мат на по?начы ?мераны (сярэдняя тэмпэратура студзеня ?5°С, чэрвеня +22°С), на подн? субтрап?чны (адпаведна +6°С ? +27°С), на выспах Рукю ? трап?чны (сярэдняя тэмпэратура студзеня +16°С, чэрвеня +28°С). Сярэднегадавая колькасьць ападка? ? каля 1800 мм, але на некаторых горных сх?лах, павернутых у бок Ц?хага ак?яна, штогод выпадае каля 3000 мм, а ? абароненых ад вятро? м?жгорных катлав?нах ? 800?1200 мм.

Рэка? шмат, але ?х працягласьць невял?кая. Самая до?гая рака ? С?нана (367 км), знаходз?цца на высьпе Хансю. Азёры двух тыпа?: горныя (буйнейшае воз. Б?ва плошчай 675 км²) ? лягунныя.

Хва?стыя ? шырокал?сныя лясы пакрываюць каля 67% тэрыторы? (у асно?ным у гарах). Ральлёй занята прыкладна 12% тэрыторы?, пашы ? сенакосы займаюць каля 2% плошчы Япон??. Для аховы навакольнага асяродзьдзя ? кра?не ?твораныя 28 нацыянальных парка?, 55 ≪кваз?нацыянальных≫ парка? ? каля 300 прэфэктурных ? мун?цыпальных парка?.

Эканом?ка [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Па ?зро?н? сацыяльна-эканам?чнага разьв?цьця Япон?я ?жо аднос?цца да пост?ндустрыяльнага грамадзтва. Нягледзячы на тое, што буйной гал?ной эканом?к? застаецца прамысловасьць , вага невытворчага сэктару павял?чваецца значна большым? тэмпам? (асабл?ва ? гал?не ф?нанса?, сфэры паслуга?, навуковых дасьледаваньня? ? распрацовак). Па вел?чын? СУП Япон?я саступае тольк? ЗША ? К?таю . Сельская гаспадарка забясьпечвае 1,4% СУП, прамысловасьць ? 26,4%, сфэра паслуга? ? 72,1%. Карысных выкапня? у кра?не вельм? мала ? практычна ?сё пал?ва ? сырав?на ?мпартуецца (па ?мпарце нафты Япон?я займае першае месца ? сьвеце). ?снуюць тольк? давол? значныя радов?шчы серы ? вапняко? . Акрамя гэтага вядзецца нязначная здабыча каменнага вугалю , сьв?нцовых руда? ? нафты (132 тыс. барэля? у дзень) ? некаторых ?ншых карысных выкапня?, але ?х здабыча скарачаецца з-за абмежаваных запаса?.

Да л?ку асно?ных гал?на? прамысловасьц? адносяцца энэргетыка . Япон?я займае трэцяе месца ? сьвеце па вытворчасьц? электрычнасьц? (зь якой 60% выпрацо?ваецца на цеплавых электрастанцыях ? 30% на атамных). Так?м чынам Япон?я ? адз?н зь л?дэра? у гал?не атамнай энэргетык?. Разьв?цьцё атрымала машынабудаваньне (у асно?ным арыентаваная на экспарт масавая вытворчасьць караблё? ? а?тамаб?ля? , радыёэлектрон?ка, сучаснае станкабудаваньне, ав?яцыйна-кась?м?чная прамысловасьць, прыборабудаваньне), чорная ? каляровая мэталюрг?я, х?м?чная, нафтаперапрацо?чая ? харчовая прамысловасьц?. Прамысловасьць Япон?? вылучаецца высок?м тэхналяг?чным узро?нем: у сьвеце нал?чваецца 720 тыс. прамысловых робата?, зь як?х на долю Япон?? прыходз?цца 410 тыс.

Сельская гаспадарка мае харчовую нак?раванасьць. Нягледзячы на тое, што ?раджайнасьць сельскагаспадарчых культура? мае вельм? высок?я паказчык?, по?насьцю кра?на забясьпечвае сябе тольк? рысам ? вымушаная ?мпартаваць каля 50% ?ншых в?да? зерневых ? кармавых культура?. Значную ролю грае рыбная ло?ля , а таксама аквакультура.

На 30 чэрвеня 2013 году дзяржа?ны до?г Япон?? ?першыню перавыс?? квадрыльён ена? . Агульная сума до?гу склала 1 008 628 100 000 000 ена? (звыш $10,3 трлн), што больш як удвая перавышала сукупны ?нутраны прадукт (СУП) Япон??. Паводле суаднос?н дзяржа?нага до?гу да СУП Япон?я знаходз?лася на 1-м месцы сярод разьв?тых кра?на? сьвету ^[8] .

Дэмаграф?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Колькасьць насельн?цтва Япон?? складае каля 127,4 млн чалавек. Японцы складаюць 99,3%. Сярод нацыянальных меншасьця? болей за ?с?х карэйца? (511,3 тыс. чалавек), к?тайца? (244,2 тыс.), бразыльца? (182,2 тыс.) ? ф?л?п?нца? (89,9 тыс.). Гало?най рэл?г?яй зья?ляецца с?нта?зм (нацыянальная рэл?г?я японца?) ? будызм (разам 84% насельн?цтва). Гарадзкое насельн?цтва складае каля 80%.

Культура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Асно?ны артыкул: Культура Япон??

У Япон?? ?н?кальным чынам спалучаюцца традыцы? старажытнасьц? з элемэнтам? сучаснае культуры. Сярод вядомых музычных гурто? ? Mucc ?  Dir en grey . Найбольш вядомая за мяжой страва японскай кухн? ? сушы .

Л?таратура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• Аксёнова Л.А., Жидков М.П., Кайданова О.В., Конюшков Б.Д. Котляков В.М. Люри Д.И., Стрелецкий В.Н., Тархов В.А., Уткин А.И., Хропов А.Г. Страны мира. ? М.: ОЛМА, 2009. ? 320 с. ? ISBN 978-5-373-02764-9

Крын?цы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Вонкавыя спасылк? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• Япон?я . Curlie.
• Япон?я . Encyclopædia Britannica.
• Япон?я . BBC News.
• Япон?я . OECD.