Рыга

Прав?ць спасылк?
Зьвестк? зь В?к?пэды? ? вольнай энцыкляпэды?
Рыга
лат . R?ga
Старая Рыга
Старая Рыга
Герб Рыг? Сьцяг Рыг?
Першыя згадк?: 1198
Горад з: 1201
Кра?на: Латв?я
Мэр : Мартыньш Стак?с
Плошча : 304,05 км²   [1]
Вышыня : 7 м н. у. м.
Унутраны падзел: 6 раёна?
Насельн?цтва
колькасьць: 698 529 чал.  ( 2016 ) [2]
шчыльнасьць : 2297,41 чал./км²  ( 2016 )
этн?чны склад: латышы ? 42,39%
расейцы ? 40,88%
беларусы ? 4,17%
укра?нцы ? 3,84%
паляк? ? 1,98%
?ншыя ? 3,47%
ня вызначана ? 2,22%
Часавы пас : UTC+2
летн? час : UTC+3
Тэлефонны код : +371
Паштовы ?ндэкс : LV-1000
Код ATVK : 0010000
Нумарны знак : LV
Геаграф?чныя каардынаты : 56°56′51″ пн. ш. 24°6′25″ у. д. ? / ? 56.9475° пн. ш. 24.10694° у. д. ? / 56.9475; 24.10694 Каардынаты : 56°56′51″ пн. ш. 24°6′25″ у. д. ? / ? 56.9475° пн. ш. 24.10694° у. д. ? / 56.9475; 24.10694
Рыга на мапе Латв??
Рыга
Рыга
Рыга
Галерэя здымка? у В?к?схов?шчы
www.riga.lv

Ры??а , Ры?га ( па-латыску : R?ga ) ? стал?ца Латв?? . Насельн?цтва ? 2016 годзе ? 698 529 жыхаро?, разам зь Юрмалаю ?тварае найбуйнейшую а?лямэрацыю ? Балты? з насельн?цтвам у амаль 1 м?льён жыхаро?. Ры?а ляжыць на Дзьв?не , недалёка ад Рыскага зал?ву . Колькасьць насельн?цтва пасьля атрыманьня Латв?яй незалежнасьц? ? 1991 годзе значна скарац?лася.

Ры?а ёсьць пал?тычным, эканам?чным ? культурным цэнтрам кра?ны. Стары ганзейск? горад знакам?ты помн?кам? арх?тэктуры ? добра захава?шымся Старым месьце , уключаным ? Сьп?с Сусьветнае спадчыны ЮНЭСКО . У 2016 годзе Рыга атрымала ганаровы тытул Э?рапейскага гораду Рэфармацы? .

Геаграф?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Рыга знаходз?цца на па?днёвым беразе Рыскага зал?ву Балтыйскага мора , на Рысскай ра?н?не Прыморскай н?з?ны. Г?старычны цэнтар Рыг? разьмесьц??ся на правым беразе Дзьв?ны, прыкладна за 10 к?лямэтра? ад месца ?падзеньня рак? ? Рыск? зал??. Прыродны рэльеф гэтага месца ? пясчаная ра?н?на, разьмешчаная на вышын? 1-10 м над узро?нем мора. Ёсьць азёры, самыя вял?к?я ? К?шэзэрс у Мэжапарку ? Юглас на па?ночным усходзе.

Кл?мат [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Кл?мат у Рызе вызначаецца бл?зкасьцю мора ? умерана цёплы ? в?льготны. Лета звычайна адносна прахладнае ? хмарнае (сярэдняя тэмпэратура паветра ? л?пен? 16,9 °C; сярэдняя колькасьць ападка? ? 85 мм). З?мы пара?нальна цёплыя, з частым? адл?гам? (сярэдняя тэмпэратура ? студзен? м?нус 4,7 °C, адл?га надыходз?ць прыкладна 10 разо? у месяц). Сьнежны полаг утвараецца ? сярэдз?не сьнежня ? захо?ваецца да сярэдз?ны сакав?ка. Прыкладна 40 % дзён у годзе бываюць хмарным?, колькасьць ападка? складае 700?720 мм у год.

Г?сторыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Рыск? Катэдральны сабор

Легенда заснаваньня гораду [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Паводле легенды, жы? на берагах Дзьв?ны Крыштап Вял?к?, як? перанос?? на сваёй сьп?не цераз раку падарожн?ка?. Аднойчы ён перанос?? церазь Дзьв?ну дз?ця: нес ён яго, нес, а ноша станав?лася ?сё цягчэй, ? Крыштап данес яго з апошн?х с?л. А наступным ранкам дз?ця ператварылася ? гаршчок з золатам. Але Крыштап золата трац?ць ня ста?, ? па ягонай сьмерц? золата выкарыстал? для ф?нансаваньня буда?н?цтва гораду.

Сярэднявечча [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У раньн?м сярэднявеччы па Дзьв?не праляга? шлях з варага? у грэк? .

Пасьля 1150 году готляндзк?я купцы (пераважна этн?чныя немцы ) вял? гандаль у вусьц? Дзьв?ны ? ейнага прытоку Рыдзэнэ ( па-нямецку : Riege ). У 1158 годзе яны там заснавал? гандлёвае пасел?шча. У 1201 годзе за б?скупам Альбрэхтам фон Буксгэ?дэн Ры?а роб?цца местам ? стал?цаю Л?вон?? . У 1211 годзе пачалося буда?н?цтва катэдры . У 1225 годзе горад ужо ме? Раду. У 1243 годзе папск? ле?ат В?льгельм фон Мадэна падзял?? Прус?ю на чатыры б?скупствы, як?я потым падначал?л?ся Рыскаму арх?б?скупству. З 1255 году ? Рызе жы? арх?б?скуп . У 1282 годзе Ры?а далучылася да Ганзейскага ха?русу ? ? 1330?1366 гадах належала да Ордэну мечаносца? . Да 1561 году места было пад началам арх?б?скупа В?льгельма Брандэнбурскага (гл. Сьп?с арх?б?скупа? Ры?? ). Потым, з 1561 па 1581 гг., Ры?а была вольным местам.

Барацьба за Рыгу [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Пасьля, з-за небясьпек? маско?скага ?варваньня, па?ночная Балтыя трап?ла пад польска - л?то?ск? пратэктарат. У 1621?1710 гадах Ры?а была часткай Швэдзкага карале?ства . У 1656 годзе маско?цы спрабавал? ?зяць горад, але беспасьпяхова.

XVIII стагодзьдзе пачалося Вял?кай Па?ночнаю вайною (1700?1721). У 1700 годзе Рыга падпала нападу саксонца?, але швэдзкая арм?я ?х адб?ла. У л?стападзе 1709 году горад бы? узяты ? аблогу расейцам?, ? ? л?пен? 1710 швэды здал? яго. Ры?а, пашкоджаная ? цяжк?х баях, трап?ла пад уладу Расе?, якая не?забаве ператварылася ? ?мпэрыю . З 1796 году Ры?а сталася цэнтрам Л?фляндзкае ?убэрн? ? складзе Расе?. Да канцу XIX стагодзьдзя Ры?а паступова ператварылася ? адз?н з найважнейшых расейск?х порта?, насельн?цтва места вырасла з 1850 году да 1900 году ?двая. Нягледзячы на прыналежнасьць да Расе?, у культуры ? эканом?цы рэ??ёну да самага канца XIX стагодзьдзя панавал? астзэйск?я немцы . Да 1891 году нямецкая мова была аф?цыйнаю ? краю, потым аф?цыйнаю сталася расейская .

XX стагодзьдзе [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

В?д на Ры?у з боку Дзьв?ны

Роскв?т Ры?? скончы?ся з пачаткам Першае сусьветнае вайны . Горад ляжа? на самой л?н?? фронту, 200 000 жыхаро? Ры?? был? эвакуяваныя ?глыб Расе?. Пасьля заняцьця гораду немцам?, латышам атрымалася абвесьц?ць 18 л?стапада 1918 году ?ласную незалежную дзяржаву. Чырвоная арм?я ня здолела захап?ць Латв?ю ? была вымушаная на больш як дваццаць год зысьц? з Балты?. Ры?а роб?цца стал?цаю новае дзяржавы. 18 сакав?ка 1921 году тут падп?сваецца польска-савецкая м?рная дамова ( Рыская дамова 1921 году ). Наступае новы сьветлы пэрыяд у г?сторы? гораду. Дзякуючы талерантнаму заканада?ству ? новай латв?йскай дзяржаве м?рна су?снавал? латышы, расейцы, немцы ? габрэ?.

Напачатку 1930-х гэты сьветлы час заканчваецца ?сталяваньнем нацыянал?стычнай дыктатуры Карл?са ?льман?са . Цяпер Латв?я апынулася пад пагрозаю падыма?шыхся ?мпэрск?х памкненьня? Савецкага Саюзу , таксама нацысцкая Нямеччына патрабавала ? дамаглася перасяленьня 50 000 астзэйск?х немца?. 17 чэрвеня 1940 году савецкае войска заняло Ры?у згодна з савецка-нацысцк?м пактам Молатава-Рыбэнтропа . У Латв?? была ?сталяваная савецкая ?лада.

Пасьля нападу на СССР у 1941 годзе нямецк?я войск? займаюць Ры?у. Падчас нямецкае акупацы? 1941?1944 гадах Ры?а была цэнтрам Райхскам?сарыяту Остлянду . ?енэральны кам?сар акруг? Летувы таксама жы? у Рызе.

Жыдо?скае насельн?цтва Ры?? зьнявольвалася ? Рыск?м ?ета ц? дэпартуецца ? ?ншыя канцэнтрацыйыныя ля?еры (недалёк знаходз??ся канцля?ер Ры?а-Кайзэрвальд ).

Пры зваротнай заваёве гораду Чырвонай арм?яй у 1944 годзе г?старычны цэнтар Ры?? моцна пацярпе?.

Пасьля сканчэньня нямецкае акупацы? ? пачатку савецкае акупацы? Ры?а зно? сталася стал?цай Латв?йскай ССР . Саветы адбудавал? горад, пабудавал? шэраг прамысловых прадпрыемства?. За часы савецкае ?лады роля латв?йскае мовы зьн?жалася ?нядрэньнем расейскай мовы, моцна зьмян??ся этн?чны склад насельн?цтва Ры?? ? на момант абвяшчэньня незалежнасьц? пераважную большасьць рыжана? складал? расейцы ц? расейскамо?ныя выхадцы зь ?ншых рэспубл?к СССР.

Стал?ца незалежнае Латв?? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У 1991 годзе Ры?а роб?цца стал?цай адно?ленае незалежнае Латв??. У 2001 годзе горад адсьвяткава? сваё 800-годзьдзе. У гэтым жа, а таксама ? 2014 годзе, Рыга была Культурнай стал?цай Э?ропы .

Адм?н?страцыйны падзел [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Рыга нал?чвае 6 адм?н?страцыйных адз?нак:

  • Цэнтральны раён (3 км²)
  • Курзэмск? раён (79 км²)
  • Зэмгальскае прадмесьце (41 км²)
  • Зямельны раён (77 км²)
  • В?дзэмскае прадмесьце (57 км²)
  • Латгальскае прадмесьце (50 км²)

Насельн?цтва [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Год Насельн?цтва
1767 19 500
1800 29 500
1840 60 000
1867 102 600
1881 169 300
1897 282 200
1913 517 500
1920 185 100
1930 377 900
1940 353 800
Год Насельн?цтва
1941 335 200
1945 228 200
1950 482 300
1955 566 900
1959 580 400
1965 665 200
1970 731 800
1975 795 600
1979 835 500
1987 900 300
Год Насельн?цтва
1990 909 135
1991 900 455
1992 889 741
1993 863 657
1994 843 552
1995 824 988
1996 810 172
1997 797 947
1998 786 612
1999 776 008
Год Насельн?цтва
2000 764 329
2001 756 627
2002 747 157
2003 739 232
2004 735 241
2005 731 762
2006 727 578
2007 722 485
2008 719 613
2010 709 145

Адлюстраваньнем багатай г?сторы? гораду зья?ляецца ? яго м?нулы ? сучасны этн?чны склад. З дню заснаваньня ? да 1582 г. жыхарам? гораду ? бюргерам?, был? тольк? немцы. Латышам забаранялася нават сял?цца ? межах муро? гораду, а пазьней, у межах землянога валу. Адмысловым указам дазволена было будаваць хаты звонку гарадзкога муру.

Да 1889 уклад гораду, закон ? правапарадак вызначала нямецкая частка насельн?цтва ? прыкладна 40%, якая займала ?се ключавыя пазыцы? ? гарадзкой ратушы . У канцы XVIII стагодзьдзя ? Рызе зья?ляюцца першыя славянск?я жыхары (у асно?ным праца?н?к? прамысловага сэктару), л?к як?х узрастае на працягу 19-20 стагодзьдзя?. Прыкладна ? гэты жа час адбываецца прыток у Рыгу латыск?х сяляна? зь сельскай мясцовасьц?. У 1935 г. 63% жыхаро? ? латышы , пазьней, да канца XX ст., у сувяз? з масавым прытокам грамадзяна? славянскага паходжаньня зь ?ншых рэспубл?к СССР ? правядзеньня савецк?м рэжымам рус?ф?кацы? пасьля вайны, латышы склал? тольк? 36% насельн?цтва Рыг? (1989).

У цяперашн? час (2010) у Рызе пражывае: латышо? ? 42,3%, расейца? ? 41,0%, беларуса? ? 4,2%, укра?нца? ? 3,9%, паляка? ? 2,0%.

Рыга
Панарама гораду зь вежы Ратушы

Гаспадарка [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У Латгальск?м прадмесьц? Рыг? знаходз??ся фармацэ?тычны завод ≪ Грындэкс ≫. У Цэнтральным раёне месьц?лася гала?ная сядз?ба перавозчыка ≪ Пасажырск? цягн?к ≫.

Транспарт [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Ры?а ёсьць важным м?жнародным транспартным вузлом на Балтыйск?м моры. Празь яе ?дуць паветраныя ? марск?я шлях? пам?ж Скандынав?яй ? ?сходняй Э?ропай , м?ж Цэнтральнай Э?ропай ? Ф?нляндыяй ( Via Baltica ), а таксама ?нутры Балты?.

У Рызе ?снуюць 3 гало?ныя в?ды гарадзкога транспарту: а?тобусы , тралейбусы , трамва? , а таксама маршрутныя таксо?к? ды таксо?к?. На 2007 год агульная л?чба пасажыра? ус?х в?да? гарадзкога транспарту склала 267,2 млн, з чаго прыпадала на:

  • трамва? 75,8 млн
  • тралейбусы 90,4 млн
  • а?тобусы ды маршрутныя такс? 101 млн
Рыск? трамвай

Сёньня ?снуе 9 трамвайных маршрута?: 2, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 10, 11. Што тычыцца парку трамвая?, гало?ным чынам па Рызе езьдзяць старыя ? яшчэ чэхаславацкай вытворчасьц? трамва? Т-3 ( Tatra T3SU), а таксама трох? навейшыя Т-6 (Tatra T6B5). Сёньня ?снуе 20 тралейбусных маршрута?. Тралейбусы гэтыя таксама гало?ным чынам машыны чэхаславацкай (14Тр/14Tr ? 15Тр, а таксама ?х пазьнейшыя мадыф?кацы? вытворчасьц? чэскай ф?рмы Шкода (24Тр). Да канца ХХ стагодзьдзя ?жывал?ся яшчэ двухвагонныя 12Тр, таксама чэхаславацкай вытворчасьц? Шкода- ЧКД (?koda-?KD). З пачатку ХХ? ст. ?х месца занял? тралейбусы Трол?на 18 (Trollino 18) вытворчасьц? польскай ф?рмы Solaris . У Рызе ?жываюцца таксама тралейбусы АКСМ-333 вытворчасьц? менскага прадпрыемства ≪ Белкамунмаш ≫. Цяпер ?снуе 61 маршрут гарадзк?х а?тобуса?. У дачыненьн? да а?тобуснага парку наз?раецца вял?кая разнастайнасьць тыпа? гало?ным чынам вытворчасьц? нямецкага Mercedes, ды польскага Solaris.

Часткова абавязк? гарадзкога транспарту выконваюць электрацы? ? што выходзяць з цэнтральнага рыскага вакзалу ? трох асно?ных к?рунках:

На тэрыторы? гораду (у прыватнасьц? маршруты ? к?рунку Слок? ды Са?лькрасьц?), маюць некальк? прыпынка?, што дазваляюць дабрацца пасажырам да некаторых м?крараёна? стал?цы. Па ?х маршруце ?жо за межам? Рыг? знаходзяцца мясцовасьц?-спадарожн?к? латв?йскай стал?цы ? у прыватнасьц? Юрмала .

Славутасьц? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Дом Чорнагаловых

Асно?ныя славутасьц? Ры?? канцэнтруюцца ? Старым горадзе, як? ?ключаны ? сьп?с Сусьветнае культурнае спадчыны паводле ЮНЭСКО . Стары горад  ? гэта г?старычны ? ?еа?раф?чны цэнтар Ры?? на правым беразе Дзьв?ны, як?, нават нягледзячы на разбурэньне ? 1857?1863 гадах абарончых пабудова? ? вало?, захава? характар фартэцы?. Свабодныя плошчы, як?я зьяв?л?ся пасьля разбурэньня гарадзкога мура, был? ператвораныя на парк з каналам, як? сёньня аддзяляе Старое места ад Новага места .

Славутасьц? Старога места [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Славутасьц? Новага места ? ?скрайна? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Музэ? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Асобы, зьвязаныя з Рыгай [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Глядз?це таксама [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Крын?цы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

  1. ^ Рига в цифрах // Портал Рижского самоуправления   (рас.)
  2. ^ Latvijas iedz?vot?ju skaits pa?vald?b?s pagastu dal?jum?   (лат.)

Вонкавыя спасылк? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Атрымана з ≪ https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Рыга&oldid=2511930 ≫