한국   대만   중국   일본 
Маг?лё? ? В?к?пэдыя Перайсьц? да зьместу

Маг?лё?

Зьвестк? зь В?к?пэды? ? вольнай энцыкляпэды?
Маг?лё?
лац. Mahilo?
Віды Магілёва
В?ды Маг?лёва
Герб Маг?лёва Сьцяг Маг?лёва
Г?мн Маг?лёва : ≪Ты ста?ш шмат вяко? ля с?вога кургана Машэк?≫
Першыя згадк?: 24 сакав?ка 1267 [1]
Магдэбурскае права : 28 студзеня 1577
Кра?на: Беларусь
Вобласьць : Маг?лё?ская
Старшыня гарвыканкаму : Аляксандар Студне? [d] [2]
Плошча : 119 км²
Насельн?цтва  ( 2023 )
колькасьць: 353 300 чал. [3]
шчыльнасьць : 2968,91 чал./км²
Часавы пас : UTC+3
Тэлефонны код : +375 22 2
Паштовы ?ндэкс : 212xxx
СААТА : 7401000000
Нумарны знак : 6
Геаграф?чныя каардынаты : 53°54′32.18″ пн. ш. 30°20′34.66″ у. д. ? / ? 53.9089389° пн. ш. 30.3429611° у. д. ? / 53.9089389; 30.3429611 Каардынаты : 53°54′32.18″ пн. ш. 30°20′34.66″ у. д. ? / ? 53.9089389° пн. ш. 30.3429611° у. д. ? / 53.9089389; 30.3429611
Маг?лё? на мапе Беларус?  ±
Магілёў
Магілёў
Маг?лё?
Магілёў
Магілёў
Маг?лё?
Галерэя здымка? у В?к?схов?шчы
Старонка ? сец?ве

Маг?лё?  ? места ? Беларус? , на рацэ Дняпры пры ?току ? яе рак? Дубравенк? . Адм?н?страцыйны цэнтар Маг?лё?скай вобласьц? ? Маг?лё?скага раёну . Плошча 119 км². Насельн?цтва на 2023 год ? 353 300 чалавек [3] . Знаходз?цца за 201 км на ?сход ад Менску . Вузел чыгунак на Ас?пав?чы , Воршу , Жлоб?н , Крыча? , а?тамаб?льных дарог на Бабруйск , В?цебск , Гомель , Менск ? ?ншыя, рачны порт.

Маг?лё? ? магдэбурскае места г?старычнай Аршаншчыны (частка В?цебшчыны ), старажытны замак Вял?кага Княства Л?то?скага , цэнтар правасла?нага хрысьц?янства . 9 чэрвеня 1661 году атрыма? ро?ныя правы з стал?цай ? В?льняй  ? за гера?зм, выя?лены ? часе па?станьня супраць маско?ск?х акупанта? . У 1930-я гады разглядалася магчымасьць пераносу ? Маг?лё? стал?цы Беларускай ССР . Да нашага часу тут захавал?ся комплекс манастыра Сьвятога М?калая ? стыл? самабытнага маг?лё?скага барока , дом купца Анташкев?ча , Узьв?жанская царква (пацярпела ад маско?скай перабудовы ), комплекс кляштару кармэл?та? з касьцёлам Сьвятога Стан?слава ? калег?юм езу?та? ? стыл? барока , арх?рэйск? ? арцыб?скупск? палацы, мэмарыяльная арка ? Фарны касьцёл у стыл? клясыцызму , помн?к? арх?тэктуры XVII?XIX стагодзьдзя?. Сярод мясцовых славутасьця? вылучал?ся мураваныя меск?я брамы: Ветраная, Алейная , Карале?ская ? Дубровенская, помн?к? арх?тэктуры XVII?XVIII стагодзьдзя?, зруйнаваныя расейск?м? ?ладам? . Значную частку мясцовых славутасьця? зруйнавал? за савецк?м часам : цэрквы Божага Я?леньня , Прачыстай Багародз?цы ? Покрыва Багародз?цы (маг?лё?скае барока), царкву Сьвятога Спаса [a] ( в?ленскае барока ), мескую ратушу (адно?лена ? 2008 годзе), касьцёл Сьвятога Франц?шка Ксавэрыя ? Анёла?-Ахо?н?ка? пры калег?юме езу?та? ? комплекс кляштару бэрнардына? з касьцёлам Сьвятога Антон?я (барока), лютэранскую к?рху , цэрквы Сьвятой Тройцы, Сьвятых Апостала? Пятра ? Па?ла ? Сьвятога Ёс?фа (клясыцызм), помн?к? арх?тэктуры XVII?XIX стагодзьдзя?.

Назва [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Маг?лё?, з мапы 1695 г.

Тапон?м Маг?лё?, в?даць, мае патранам?чнае паходжаньне ? ад асаб?стага ?мя Маг?ла, якое ? сваю чаргу ?тварылася ад адпаведнай славянскай асновы [4] . Выказвал?ся таксама меркаваньн? пра зьвязак тапон?му з канкрэтнай г?старычнай асобай ? гал?цк?м князем Львом Дан?лав?чам Мог?ем (≪Магутным ?львом≫), як? н?быта збудава? у 1267 годзе замак у сутоцы рэк Дубравенк? ? Дняпра (археаляг?чныя раскопк? ня выяв?л? гэтага ?мацаваньня). Некаторыя дасьледн?к? л?чаць, што назва Маг?лёва паходз?ць ад ?мя князя полацкага Льва ?ладз?мерав?ча (Льва Магутнага) [5] .

Народнае паданьне зьвязвае назву места зь ?мём ас?лка Машэк? , над маг?лай якога насыпал? вял?к? курган, названы ≪Маг?лаю Льва≫ (захавалася ?рочышча Машако?ка). Народны паэт Беларус? Янка Купала апрацава? гэтую легенду ? аднайменную паэму (пры гэтым у паэме выкарысто?ваецца варыянт ≪Маг??ле?≫). Паводле ≪Зап?сак ?гумена Арэста≫, у старажытнасьц? на месцы Маг?лёва бы? стан разбойн?ка? (?хнага атамана звал? Маг?ла) ? шматл?к?я маг?лы заб?тых ?м? людзей, каля як?х узьн?кла вёска Маг?лка [6] .

Варыянты лац?нскага нап?саньня назвы места на мапах XVI?XVIII стагодзьдзя?: Mohilou (1595 [7] , 1695, 1748 [8] ? 1750 [9] гады), Mohilovum або Mohilow (1613 год) [10] .

Дзеля адрозьненьня ад Маг?лёва на Падольл? часам нас?? дадатковыя азначэньн? ? Маг?лё? Л?то?ск? [11] [12] [13] [14] [15] [16] [17] [18] [19] [20] [21] або Маг?лё? Беларуск? [22] .

Г?сторыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Асно?ны артыкул: Г?сторыя Маг?лёва
Меск? герб з Пагоняй , 1661 г.

Раньн?я часы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Паводле археаляг?чных раскопак, старажытнае пасел?шча ?снавала на месцы Задубравенскага пасаду яшчэ ? XII ст. Апроч таго, на гары Маг?ле знаходз?лася да?няя фартыф?кацыя [23] .

Плян Маг?лёва ? канцы XVII ст.

У пачатку XIII ст. Маг?лё?, в?даць, бы? цэнтрам фэ?дальнай сядз?бы-вотчыны ? выконва? функцы? фартэцы? . Паводле Маг?лё?скай хрон?к? , складзенай у XVIII?XIX стагодзьдзях, Маг?лё? у якасьц? места заснавал? 24 сакав?ка 1267 году [1] .

Вял?кае Княства Л?то?скае [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Маг?лё?. В. Вашчанка, 1702 г.

У пачатку XIV ст. Маг?лё? далучы?ся да Вял?кага Княства Л?то?скага , дзе ста? цэнтрам воласьц?. Тым часам першы п?сьмовы ?пам?н пра места зьмяшчаецца ? ≪ Сьп?се руск?х гарадо? далёк?х ? бл?зк?х ≫, як? датуецца канцом XIV ст. У гэты час Маг?лё? знаходз??ся ? валоданьн? каралевы Ядв?г?, жонк? караля ? вял?кага князя Ягайлы . У 1431 годзе ён перайшо? да вял?кага князя Сьв?дрыгайлы , а ? 1503 годзе ? да вял?кай княг?н? Алены ?вана?ны .

У XV ст. Маг?лё? ста? значным цэнтрам гандлю, тут працавала ?ласная мытня . Пад 1447 годам упам?наецца Спаская царква . У пачатку XVI ст. места ?вайшло ? склад Аршанскага павету В?цебскага ваяводзтва .

Маг?лё?. Гравюра, XVIII ст.

У зьвязку з стратай Смаленску ? 1514 годзе ? пераходам яго на стагодзьдзе пад уладу Маско?скай дзяржавы , мног?я тамтэйшыя купцы перабрал?ся ? Маг?лё?. Праз гэта неаднаразова (у 1518, 1519 ? 1535 гадох) ягоныя вакол?цы цярпел? ад раба?н?цк?х набега? маско?ск?х захопн?ка?, аднак сам?м местам яны авалодаць ня здолел?. У 1526 годзе скончылася будаваньне новага замка . У 1561 годзе места атрымала права на войта?ства .

28 студзеня 1577 году кароль ? вял?к? князь Стэфан Баторы нада? Маг?лёву по?нае Магдэбурскае права ? першы герб. У вял?какняскай грамаце зазначалася [24] :

« А ?ж бы тое места неякою памножаньня аздоб сва?х ня мела, з тае ласк? нашае гаспадарскае надаем таму месту пячаць мескую. Вежу мураваную, высока выведзеную, каторую ?рат таго места. У судо? ? ?ншых справах ? патрэбах пячатавац? ? таго герба ?жывац? маець вечным? часы. »
Агульны выгляд места, 1765?1767 гг.

На 1577 год у Маг?лёве бы? 1261 жылы дом (на 1588 год ? 1500 жылых дамо? [25] ). У ?нфлянцкую вайну 27 чэрвеня 1581 году маско?ск?я захопн?к? цалкам зьн?шчыл? Задубравенск? пасад, спал?л? 10 будынка? у Пакро?ск?м пасадзе, але штурм Старога места ? замка бы? безвын?ковым [25] . Пад 1588 годам упершыню ?пам?наецца тутэйшы рымска-катал?цк? касьцёл. Недзе ? 1590?1592 гадох у Маг?лёве адкрылася агульнадукацыйная брацкая школа, у якой вывучал? старабеларускую ? лац?нскую мовы. У 1594?1604 гадох ?шло будаваньне першага мураванага будынка ? Фарнага касьцёла. 13 сьнежня 1595 году казацк?я загоны С. Нал?вайк? спал?л? каля 40% забудовы Маг?лёва, у тым л?ку некальк? цэрква? [25] , ? зьн?шчыл? значную колькасьць месьц?ча?. Захавалася паведамленьне пра тыя падзе?:

Алейная брама . Ю. Пешка , кан. XVIII ст.


« У рок 1595. Прыйшла ?зно? на Маг?лё? навала ад Нал?вайк?. Невядома таксама, зь як?х прычына? гэта сталася, н? з гультайства, н? з маско?скага нацко?ваньня, бо ? гэты час м?ру з Масквою не было. Таму старэйшыя людз? часта ?спам?нал? Нал?вайку; Мазепу ? Лабаду. В?даць, нездарма не выходз?ла гэта зь людзкой памяц?, бо нараб?ла гэтая саранча новазбудаванаму ? заселенаму месту бед нязносных ? крыв? прал?ла нямала. Але пан Бог месьц?ча?-пакутн?ка? бласла?ля? ? бласла?ляе. Гэты Нал?вайка Маг?лё? зрабава? ? цэрквы папал??. »

? Маг?лё?ская хрон?ка

Панарама места, 1879 г.

У 1601?1633 гадох завяршылася будаваньне разьв?тай абарончай сыстэмы меск?х умацаваньня? з трох л?н?я? абароны. Першую л?н?ю склада? замак ? ≪Высокае места≫, другая л?н?я ?мацаваньня? ? Кругавы (альбо Бл?жн?) вал ? ахопл?вала Старое места ? мела чатыры брамы, трэцяя л?н?я абароны ? Палявы (Дальн?, Кругавы) вал ? у розныя часы мела розныя памеры ? колькасьць брама?. На 1604 год тэрыторыя Маг?лёва падзялялася на 15 сотня?. У межах Старога места ( Нагорск? пасад ) знаходз?л?ся Астроская ? Нагорская сотн? , за ?м? ва ?сходн?м к?рунку разьмяшчалася Ледзька?ская сотня , на правабярэжжы Дняпра (Пакро?ск? пасад) ? Курдзенее?ская, Перахрысьценская, Слабодзкая, Гры?лянская, Выганская ? Бяроза?ская сотн?, за Дубравенкай (Задубравенск? пасад) ? Пап?нская, Трысьненская, Каско?ская, Дабрасла?ская сотн?, за Дняпром (Задняпро?ск? пасад) ? Траецкая ? Лупала?ская сотн?.

У пачатку XVII ст. Маг?лё? ста? адным з найбольшых места? Вял?кага Княства Л?то?скага (у 1604 годзе нал?чва? 2211 дамо?, 18 цэха? [26] ), ме? права на правядзеньне штогод двух к?рмашо?. У 1616 годзе пры Маг?лё?ск?м брацтве пачала працаваць друкарня, у якой у XVII?XVII? стагодзьдзях надрукавал? каля 40 кн?га?. Праз 2 гады адбылося Маг?лё?скае па?станьне 1618 году супраць прымусовага ?вядзеньня царко?най ун??. У вын?ку ? 1632 годзе тут заснавал? адз?ную ? той час на Беларус? правасла?ную япарх?ю , якая не далучылася да Ун?? [25] . У сярэдз?не XVII ст. умацаваньн? Старога места нал?чвал? 4 брамы ? Алейную, Ветраную, Карале?скую ? Дубравенскую; у Палявым вале, як? атача? Новае места, стаяла 8 дра?ляных брама? ? Курдзене?ская (Гваздо?ка), Лядвее?ская, Шкло?ская дальняя, В?ленская, Уструшненская, Трысьненская, Быха?ская, Пап?нская.

Захавал?ся сьведчаньн? азначэньня жыхаро? Маг?лёва ? вакол?ца? л?цьв?нам? (л?твой) : ≪ Литовка <…> Огафьица <…> полонена в Могилеве ≫ (1602 год) [27] , на могилевца на Ондрюшку Торуту … литвин Ондрюшка Торута (1625 год) [28] , ≪ Якимов Якушко… литвин… Могилевского повета ≫ (1635 год) [29] , ≪ Федоров Алексей… литва, гайдук, могилевец ≫ (1635 год) [30] , ≪ литвин города Могилева Илья Тимофеяв ≫, ≪ литвин горада Могилева Мосей Мосеев ≫ [31] (абодва 1642 год), ≪ у литовского торгового человека могилевца у Ондрея Печюкова… с тем ж литвином ≫ (1646 год) [32] , ≪ литвин города Могилева Радион Ильин ≫ [33] , ≪ литвин города Могилева Филон Федоров ≫ [34] , ≪ литвин города Могилева Филип Евхремов ≫ [35] (усе 1647 год), ≪ Никитка Семенов… в роспросе сказался родом литвин [b] Могилевского уезда села Господова ≫ (1649 год) [37] , ≪ на иноземце города Могилева на Федьке Иевлеве… ему, литвину ≫ (1650 год) [38] , ≪ литвин мельничной мастер Марчко Иванов сын Ломакин литовского города Могилева ≫ (1651 год) [39] , ≪ …а Ивашко Дробный сказался литвин, могилевец, посадский человек ≫ (1654 год) [40] , ≪ …литвину могилевцу Саве Агееву <…> литвину могилевцу Марку Леонтьеву ≫ (1675 год) [41] , ≪ …литвину могилевцу Захарью Алтуфьеву ≫ (1676 год) [42] . У матрыкуле Каралявецкага ?н?вэрсытэту пад 1758 годам значыцца Minski de Sarius, Mohilow-Lithuan[us] [43] .

З пачаткам вайны Маско?скай дзяржавы з Рэччу Паспал?тай у 1654 годзе маг?лё?цы здал? места маско?ск?м захопн?кам. Аднак 1 лютага 1661 году ? вын?ку народнага па?станьня месьц?чы зьн?шчыл? акупацыйную залогу [44] . За выя?леную ? час па?станьня мужнасьць 9 чэрвеня 1661 году кароль ? вял?к? князь Ян Каз?мер ?ра?нава? у правах Маг?лё? зь В?льняй . Апроч таго, места атрымала новы герб ≪ у блак?тным пол? тры срэбныя меск?я вежы, у адчыненай сярэдняй браме ? рыцар з узьнятым мячом, а над ?м герб ? Пагоня ≫ [45] . У гэты час у Маг?лёве нал?чвалася каля 30 тысяча? дамо?, у тым л?ку 10 тысяча? належал? жыдам ; вул?цы был? брукаваныя дз?к?м камнем, ?снавала шмат гандлёвых радо? [46] . У 1681 годзе на Рынку ?зьвял? новую мураваную ратушу (першая была дра?лянай ? знаходз?лася на вул?цы Ветранай). У XVIII ст. у месьце дзея? шп?таль, як? знаходз??ся каля Алейнай брамы.

У Вял?кую Па?ночную вайну (1700?1721) Маг?лё? сьпярша занял? расейск?я, а потым швэдзк?я войск?. 8 (19) л?пеня 1708 году, пабачы?шыя дагэтуль шмат пакута? ад расейца?, маг?лё?цы хлебам-сольлю сустракал? швэда? ? ?х караля, урачыста ?еха?шага ? места празь В?ленскую браму , а бурм?стар Маг?лёва ?ручы? манарху на чырвоным рушн?ку сымбал?чны ключ ад места [47] . Аднак за гэта Маг?лё? заплац?? вельм? дорага: 8 верасьня 1708 году расейск?я войск? на загад маско?скага гаспадара Пятра I цалкам спал?л? места [48] . На 1745 год у Маг?лёве бы? 1301 будынак [25] , працавал? некальк? цагельня? ? ≪Антона Апоц?≫, ≪пано? Батв?ньн?ка?≫, ≪Дарошк? з братам Сапрончыка?≫. На тэрыторы? пасада? знаходз?л?ся ≪?зба цэху шавецкага… цэх гарбарск?… дом цэхавы пякарск?… цэх шавецк?≫, непадалёку ад царквы Сьвятога М?колы ? ≪цэх алейн?цк?≫. Тут жыл? злотн?к? (ювэл?ры), алейн?к?, дойл?ды, бондары, хлебн?к?, багамазы (?канап?сцы), шкляры, ша?цы ? кавал?. На 1756 год дзеял? 9 цэрква? ? 2 манастыры, 2 ун?яцк?я цэрквы (Дальняя ?васкрасеньня Хрыстова ? Покрыва Багародз?цы), 6 касьцёла? ? 3 кляштары (кармэл?та?, езу?та? ? бэрнардына?). На 1765 год у месьце нал?чвалася 1879 будынка?.

Пад уладай Расейскай ?мпэры? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Гербы Маг?лё?скага намесьн?цтва (1794) ? губэрн? (1856) з Пагоняй

У вын?ку першага падзелу Рэчы Паспал?тай (1772 год) Маг?лё? апыну?ся ? складзе Расейскай ?мпэры? , дзе ста? цэнтрам аднайменнай губэрн? . 22 л?стапада 1773 году тут разьмясьц??ся цэнтар Беларускай рымска-катал?цкай дыяцэз?? , пры якой адкрыл?ся сэм?нарыя ? акадэм?я. У 1780 годзе ? месьце адбылася сустрэча пам?ж ?мпэратрыцай расейскай Кацярынай II ? ?мпэратарам а?стрыйск?м Ёзэфам , у гонар чаго заклал? саборную царкву Сьвятога Ёс?фа . У 1781 годзе расейск?я ?лады даравал? Маг?лёву новы герб, таксама з выявай Пагон? . У канцы ХV??? ст. у месьце было 22 вул?цы, 32 завулк?, 2000 будынка?; працавал? 33 прадпрыемствы, у тым л?ку 22 гарбарныя, 7 п?ваварных, 2 цагельн?, 2 вадзяныя млыны, каля 240 крама?, праводз?лася 3 к?рмашы на тыдзень.

Г?сторык В?та?т К?пель зазначае, што ? пачатку XIX ст. у ЗША ?снава? гурток ≪л?то?скай шляхты≫ з Маг?лёва ? зь В?цебшчыны . Гэта сьведчыць пра тое, што перасяленцы з анэксаванага Расейскай ?мпэрыяй ВКЛ акцэнтавал? ?вагу на тым, што яны л?цьв?ны , што яны паходзяць зь Л?твы , а ня Польшчы [49] .

У 1809 годзе на базе народнай вучэльн? (дзеяла з 1789 году) адкрылася Маг?лё?ская г?мназ?я. У ходзе вайны 1812 году места на пэ?ны час занял? француск?я войск?. У 1838 годзе пачала выдавацца газэта ≪Могилевские губернские ведомости≫. У 1848?1856 гадох празь места прайшла шаша, у 1902 годзе ? Пецярбурска-Адэская чыгунка . У 1867 годзе ? Маг?лёве заснавал? музэй, у 1888 годзе завяршылася будаваньне мескага тэатру . У 1879 годзе зьяв??ся водаправод. У часе ?серасейскага перап?су 1897 году 12 847 маг?лё?ца? (або 29,79% ад ус?х месьц?ча?) назвал? роднай мовай беларускую, што было найвышэйшым паказьн?кам сярод ус?х места? на этн?чнай тэрыторы? беларуса? .

За часам? Першай сусьветнай вайны ? жн??н? 1915 ? лютым 1918 году ? Маг?лёве знаходз?лася Ста?ка Вярхо?нага гало?накамандуючага [50] , тут спыня?ся маско?ск? гаспадар М?калай II . У лютым 1918 году места занял? войск? Нямецкай ?мпэры? .

Найно?шы час [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

25 сакав?ка 1918 году згодна з Трэцяй Уста?ной граматай Маг?лё? абвяшча?ся часткай Беларускай Народнай Рэспубл?к? . Яшчэ па Люта?скай рэвалюцы? ? сакав?ку 1917 году ?твары?ся Маг?лё?ск? беларуск? кам?тэт (Маг?лё?ск? беларуск? арган?зацыйны кам?тэт, Маг?лё?ская беларуская рада), як? дзея? да восен? 1918 году. Адным з арган?затара?, а пазьней старшынём МБК бы? М?ха?л Каханов?ч . З ?н?цыятывы МБК 31 сакав?ка 1918 году прайшо? агульнамеск? сход (каля 400 дэлегата?), як? пастанав?? падтрымаць утварэньне БНР. У гэты час, апроч Беларускай рады, у месьце дзея? рээвакуацыйны пункт для беларуск?х уцекачо? [51] . 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай ? зьезду КП(б) Беларус? Маг?лё? увайшо? у склад Беларускай ССР [52] , аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь ?ншым? этн?чна беларуск?м? тэрыторыям? ? склад РСФСР . У 1924 годзе Маг?лё? вярнул? БССР, дзе ён ста? цэнтрам акруг? ? раёну (з 1938 году цэнтар Маг?лё?скай вобласьц?).

У Другую сусьветную вайну ? л?пен? 1941 году Маг?лё? занял? войск? Трэцяга Райху . Акупанты стварыл? Лупала?ск? лягер сьмерц? , гета ? раёне Дубравенк? , перасыльны лягер для ваеннапалонных. Заг?нула 70 тысяча? чалавек. У Маг?лёве дзеяла падпольле. У ноч з 27 на 28 тра?ня 1943 году места бамбавала савецкая ав?яцыя. У час бамбаваньня заг?нула ня тольк? каля 4 тысяча? нямецк?х салдата?, але ? шмат цыв?льнага насельн?цтва: маг?лё?цы г?нул? цэлым? сем’ям?, большасьць зь ?х хавал? ? братэрск?х маг?лах. 123 сям’? з тых хто выжы?, але найбольш пацярпе?, атрыма? кампэнсацыю ад нямецк?х улада? у выглядзе прадукта?, ткан?ны ? ?ншых рэча?. У час гэтага бамбаваньня было таксама зьн?шчана шмат помн?ка? сакральнай ? грамадзянскай арх?тэктуры, асабл?ва ? г?старычным цэнтры [53] . У чэрвен? 1944 году места занял? савецк?я войск? 2-га Беларускага фронту ? час Маг?лё?скай апэрацы? .

У паваенны час Маг?лё? часткова адбудавал?. У 1946 годзе тут адкры?ся першы а?тобусны маршрут, у 1970 годзе адбы?ся пуск тралейбуса .

У 2005 годзе г?старычны герб Маг?лёва атрыма? аф?цыйны статус, хаця ён шырока выкарысто?ва?ся ?жо з пачатку 1990-х гадо?. 25 ? 31 сакав?ка 2018 году ? месьце прайшо? шэраг мерапрыемства?, прысьвечаных сьвяткаваньню 100-годзьдзя Беларускай Народнай Рэспубл?к? , у тым л?ку экскурс?я мясьц?нам?, зьвязаным? з БНР ? канцэрт з удзелам мясцовага гурту Lis , а таксама Юрася Несьцярэнк? ? Андруся Так?нданга [54] . Раней жыхары Маг?лёва падавал? зая?ку на ?нфармацыйны п?кет у цэнтры места, аднак улады прапанавал? перанесьц? яго на стадыён (вул?ца Чалюск?нца?), удалечын? ад людных вул?ца?, таму арган?затары ня стал? яго праводз?ць [55] . 16 жн??ня 2020 году ? Маг?лёве прайшо? Марш за свабоду [56] .

Геаграф?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Рэльеф ? карысныя выкапн? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Краяв?д цэнтру з Дняпра

Тэрыторыя Маг?лёва падзяляецца ракой Дняпром на дзьве няро?ныя ? неаднолькавыя паводле рэльефу частк?. Правабярэжная частка ? паката-?згорыстае плято, якое абрываецца крутым уступам у дал?не Дняпра. Левабярэжная частка разьмяшчаецца ? дал?не рак? Дняпра, на яго абалоннай тэрасе. У тэктан?чных аднос?нах тэрыторыя места разьмяшчаецца ? межах Маско?скай упадз?ны .

Даледав?ковыя асадкавыя пароды выходзяць на дзённую паверхню ? агаленьн? рэк у выглядзе чацьвярц?чных адкладаньня?. Яны зья?ляюцца ападкам? мора? палеазойскай ? мэзазойскай эра?, што неаднаразова пакрывал? тэрыторыю сучаснай Маг?лё?скай вобласьц?. Карэнныя пароды ? межах места залягаюць пад моцнай то?шчай чацьвярц?чных адкладаньня?.

З чацьвярц?чным? адкладаньням? зьвязваюць ная?насьць у навакольлях Маг?лёва карысных выкапня?  ? лесав?дных ? альв?альных сугл?нка?, што ?дуць на выраб цэглы . Пад сугл?нкам? ляжаць пяск?, што зьмяшчаюць жв?р , як? здабываецца для буда?н?чых патрэба?. Валуны , што знаходзяцца ? пясках, служаць для пакрыцьця дарог. Кварцавыя пяск? зья?ляюцца сырав?най для вытворчасьц? шкла , сыл?катнай цэглы, бэтону . У крэйдавых адкладаньнях сустракаюцца фасфарыты. У абалоне Дняпра, пабл?зу Палыкав?ча? , ?снуюць значныя паклады балотных жалезных руд [57] .

Г?драграф?я ? г?дралёг?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Рака Дубравенка

На тэрыторы? Маг?лёва цякуць з по?начы на по?дзень ? ?падаюць у Дняпро справа невял?кая рака Дубравенка (з прытокам Струшняй) ? ручай Дзебра. У межах места Дубравенка працякае старой добра распрацаванай дал?най, шырынёй да 150 м. Крутыя сх?лы карэннага берага падымаюцца на 18?20 м, праразаюцца шматл?к?м? ярам?. Рэчышча рак? моцна мэандыруе ? падмывае карэнныя бераг?. Пабл?зу вусьця сх?лы Дубравенк? маюць шматл?к?я сьляды аплыв?н ? апо?зьня?. У цяперашн? час гэтыя працэсы тармозяцца ненатуральным? насаджэньням? дрэва? ? кусто? ц? тэхн?чным спосабам (заб??ка свая?, цэмэнтаваньне водаадвода? ? г. д.). Уз?мку рака амаль не памяншае свой дэбэт, замярзае тольк? ? найбольш моцныя маразы, ды ? то не цалкам, за?сёды застаюцца пратал?ны. Пры паслабленьн? марозу ?твораны лёд зно? растае, паводк? на Дубравенцы звычайна праходзяць хутка, за некальк? дзён. Пасьля таго, як выйдзе зь бераго? Дняпро, Дубравенка ? н?зо?ях амаль спыняе цячэньне, яе падп?раюць воды Дняпра.

Струшня  ? прыток Дубравенк?, як? пачынаецца 2 вытокам? ? раёне станцы? Маг?лё? II зь невял?к?х лагчына?. У межах места дал?на рак? мае крутыя сх?лы ? шырыню дн?шча 5?7 м. Н?жэй за элеватар у Струшню справа ?падае ручай, пасьля чаго пачынаецца ягоны бесьперапынны вадаток, як? хутка расьце за кошт крын?ца?. Набл?жаючыся да вусьця, дал?на Струшн? прыкметна пашыраецца ? ?ступае ? крутыя, моцна падзеленыя сх?лы, складзеныя друзлым? пародам?, сх?льным? да працэса? апо?зьня? ? асыпка?.

Дзебра  ? правы прыток Дняпра. Цалкам працякае ? межах места. Пачынаецца ? раёне станцы? Маг?лё? III з плоскай лагчыны, дзе кал?сьц? было балота. На ?с?м працягу дал?на Дзебры добра выражаная. Сх?лы крутыя, сфармаваныя друзлым? пародам?, моцна падзеленыя ? зрэзаныя ярам?.

На тэрыторы? Маг?лёва ёсьць сажалк? ? Пашка?ская ? Любуская [58] ? азёры Сьвятое ? Пячэрскае (штучнае).

За 6 км на па?ночны ?сход ад Маг?лёва з шчыл?ны здабываюць сульфатна-хлярыдныя, кальцыева-натрыевыя воды сярэдняй м?нэрал?зацы?, рэкамэндаваныя для лячэньня стра?н?кава-к?шачных захворваньня?. За 15 км на па?днёвы захад ? сульфатныя магн?ева-кальцыевыя малам?нэрал?заваныя воды, як?я выкарысто?ваюцца ? якасьц? лекавых сталовых вода? пры стра?н?кава-к?шачных захворваньнях. За 5 км на по?нач ? малам?нэрал?заваныя сульфатныя магн?ева-кальцыевыя воды [59] .

Кл?мат [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

  Кл?матычныя зьвестк? для Маг?лёва  
Паказьн?к Сту Лют Сак Кра Тра Чэр Л?п Жн? Вер Кас Л?с Сьн Год
Абсалютны максымум t , °C 9,8 12,9 19,8 29,1 32,0 33,0 36,3 36,8 30,6 25,5 14,5 10,9 36,8
Сярэдн? максымум t , °C ?3 ?2,5 3,0 12,0 18,6 21,5 23,6 22,7 16,7 9,9 2,3 ?2 10,2
Сярэдняя t , °C ?5,3 ?5,5 ?0,8 6,7 12,9 16,1 18,1 17,0 11,6 6,0 ?0,1 ?4,2 6,0
Сярэдн? м?н?мум t , °C ?7,8 ?8,5 ?4,2 2,0 7,3 10,8 12,7 11,6 7,1 2,6 ?2,3 ?6,6 2,1
Абсалютны м?н?мум t , °C ?37,3 ?34,7 ?35 ?17,7 ?4,4 ?0,7 3,0 0,9 ?4,8 ?14,8 ?23,5 ?33,4 ?37,3
Норма ападка?, мм 39 34 39 41 53 75 81 65 55 54 45 41 622
Крын?ца: Надвор'е ? кл?мат   (рас.)

Кл?мат Маг?лёва мерны кантынэнтальны . Больш за 100 дзён у год няма сонца. У сярэдн?м у з?мовым месяцы няма сонца 17?20 дзён. Найбольш халодны месяц ? студзень . Вясна пачынаецца ? канцы сакав?ка, кал? сярэднесутачная тэмпэратура паветра станов?цца плюсавой. Лета цёплае, сонечнае. Дажджы ? асно?ным л??невыя, кароткатэрм?новыя. Сярэдняя тэмпэратура найбольш цёплага месяца ? л?пеня  ? +18 градуса?, у чэрвен? ? жн??н? на 1,5 градуса н?жэй, чым у л?пен?. Агулам у летн?я месяцы ? сярэдн?м бывае 22 гарачыя дн? зь сярэднесутачнай тэмпэратурай вышэй за +20 градуса?. Восень пачынаецца пры пераходзе сярэдняй сутачнай тэмпэратуры паветра праз +10 градуса? (22 верасьня) да меншага значэньня ? завяршаецца пры пераходзе праз 0 градуса? (14 л?стапада). У першай палове восен? шмат сонечных дзён, для другой паловы найбольш характэрна пахмурнае надвор’е з зацяжным? ?мжачым? дажджам?.

Для Маг?лёва, як ? для ?сёй Беларус?, характэрна высокая адносная в?льготнасьць, якая ? кастрычн?ку  ? сакав?ку перавышае 80% ? такой застаецца ? начныя часы астатн?х месяца?, тольк? ?дзень пан?жаецца да 50?60%. Агулам за год у месьце бывае 134 в?льготныя дн? (зь в?льготнасьцю больш як 80%) ? тольк? 12 сух?х (в?льготнасьць хаця бы на каротк? час ро?ная ц? н?жэйшая за 30%). 62% часу году над местам захо?ваецца пахмурнае неба, 22% ? яснае. У астатн? час пануе зьменная воблачнасьць. У сярэдн?м за год выпадае 679 мм ападка?, адзначаецца 182 дн? з ападкам?. 2/3 ападка? прыпадае на красав?к ? кастрычн?к. З агульнай колькасьц? ападка? 72% выпадае ? вадк?м выглядзе, 15% ? у цьвёрдым ? 13% ? у мяшаным.

Сярэдняя шматгадовая вел?чыня атмасфэрнага ц?ску ? раёне мэтэараляг?чнай станцы? Маг?лё? ? 745 мм рт. сл. (993 гПа). Зьмяненьн? ц?ску на працягу году невял?к?я. Зь зьмяненьнем ц?ску зьвязана ?змацненьне ветру . Вятры ?с?х к?рунка? амаль ра?нападобныя, у халодны пэрыяд году трох? пераважаюць па?днёвыя ? па?днёва-?сходн?я, летам ? па?ночна-заходн?я, восеньню ? заходн?я. Максымальная хуткасьць ветру ? 25?30 м/с. Туманы бываюць 65 дзён за год [60] .

Жывёльны сьвет [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У Маг?лёве ? навакольл? жывуць 200 в?да? хрыбетных , зь як?х 25 сысуно? , каля 100 птушак , больш за 20 в?да? рыб , 8 земнаводных , 3 в?ды па?зуно? , а таксама больш як 300 в?да? бесхрыбетных [61] .

Сярод сысуно? лесапарку сустракаюцца вавёрка , крот , вожык , на ?скрайках места сустракаецца заяц, вядомыя выпадк? заходу ? места лася , янотападобнага сабак? . З драпежн?ка? сустракаюцца гарнастай , чорная тхара, ласка . Часам у межах места на вадаёмах зья?ляюцца бабры. Шматл?к?я пацук? (чорны ? шэры), мышы (свойская, палявая, лясная), палё?ка (рыжая, звычайная).

Багатая арн?тафа?на. Па колькасьц? асоб?н першае месца належыць вераб’ям ( палявы , дамавы ), часьцей сустракаюцца галк?, грак? , вароны , сарок? , с?н?цы , шпак? , сустракаецца голуб шызы , на абалонных азёрах-старыцах ? вадапла?ныя. Уз?мку ? места прылятаюць сойк? , сьняг?ры , сьв?стац? . У парках ? садах жывуць: дрозд-раб?ньн?к, зябл?к , мухало?ка-стракатка , салавей , канаплянка , зелянушка , садавая сла?ка , шчыгол , гарыхвостка . У навакольл? места гняздуюцца белы бусел , палявы жаваранак , зязюля , круц?гало?ка , у абалоне Дняпра ? чайка звычайная , берагавая ласта?ка , пл?ска белая , кн?га?ка ? ?ншыя пароды [62] .

Рыбы прадста?лены некальк?м? сем’ям?. Пераважаюць карпавыя: плотка , верхаводка , лешч , карась , ялец. Сустракаюцца акунь , шчупак , галец.

З па?зуно? ? земнаводных водзяцца вужы , яшчарк? , жабы , рапух? .

У месьце ? навакольл? сустракаюцца прадста?н?к? жывёльнага сьвету, як?я занесены ? Чырвоную кн?гу ? патрабуюць аховы. З адзначаных для Маг?лё?шчыны ахо?ных жывёла? у прыгараднай зоне могуць сустракацца: з сысуно? ? барсук ; з птушак ? чорнавальлёвая гагара, звычайны з?мародак, звычайная пустальга , шэры саракуш ; зь земнаводных ? па?зуно? ? балотная чарапаха, мядзянка; з рыб у Дняпры ? ягоных прытоках ? рыбец , вусач ; з вусяко?  ? матыл? .

Насельн?цтва [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Дэмаграф?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

  • XVII стагодзьдзе : 1604 год ? 16 968 чал. [63] ; 1661 год ? 4516 чал. [63]
  • XVIII стагодзьдзе : 1745 год ? 10,5 тыс. чал. [25]
  • XIX стагодзьдзе : 1825 год ? 11,6 тыс. чал. [64] ; 1841 год ? 19 669 чал. [64] ; 1859 год ? 25 тыс. чал. [65] ; 1861 год ? 30,8 тыс. чал. [66] ; 1880 год ? 40 536 чал. (20 735 муж. ? 19 801 жан.), у тым л?ку 20 742 правасла?ныя, 2583 катал?к?, 173 эвангел?сты, 17 038 юдэя? [67] ; 1897 год ? 43 119 чал. [64]
  • XX стагодзьдзе : 1906 год ? 51 959 чал., у тым л?ку 27 407 правасла?ных, 3305 катал?ко? ? 20 682 юдэ? [68] ; 1910 год ? 52,5 тыс. чал. [69] ; 1913 год ? 69 707 чал. [70] ; 1917 год ? 55 951 чал. [70] ; 1926 год ? 50,2 тыс. чал. [64] ; 1939 год ? 99,4 тыс. чал. [71] ; 1956 год ? 106 тыс. чал. [64] ; 1959 год ? 121,7 тыс. чал. [72] ; 1970 год ? 202,3 тыс. чал. [73] ; 1973 год ? 232 тыс. чал. [74] ; 1985 год ? 343 тыс. чал. [64] ; 1993 год ? 366 тыс. чал.; 1995 год ? 368 тыс. чал. [75] ; 1997 год ? 370,1 тыс. чал. [76] ; 1998 год ? 368,9 чал. [77]
  • XXI стагодзьдзе : 2002 год ? 362,6 тыс. чал.; 2006 год ? 367,7 тыс. чал. [78] ; 1 студзеня 2009 году ? 372 тыс. чал. (ацэнка [79] ); 2009 год ? 358 279 чалавек, у тым л?ку 165 122 мужчын (46,09%) ? 193 157 жанчын (53,91%) [80] ; 1 студзеня 2014 году ? 370 712 чалавек [81] ; 1 студзеня 2017 году ? 380 440 чалавек [82] ; 2018 год ? 381 353 чалавек? [83] ; 2020 год ? 357 100 чалавек [3]

Адукацыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У Маг?лёве дзеюць установы вышэйшай адукацы?:

З 1970 году працуе акадэм?чны ?нстытут тэхналёг?? мэтала? , як? вядзе набор у асьп?рантуру ? дактарантуру.

1 верасьня 2010 году ? сярэдняй школе № 1 (вул. Першамайская, д. 24) адкрыл? беларускамо?ную клясу, у якой на кастрычн?к 2011 году было 3 вучн? (2 ≪Г≫ кляса) [85] . Па стане на л?пень 2020 году беларускамо?ныя клясы ?снуюць у сярэдн?х школах № 1 ? № 34, у як?х плянуецца таксама набор у першыя клясы на 2020?2021 навучальны год [86] .

Дзее таксама Маг?лё?ская гарадзкая спэцыял?заваная дз?цяча-юнацкая школа ал?мп?йскага рэзэрву № 4 [87] ? Маг?лё?ск? абласны цэнтар ал?мп?йскага рэзэрву па грабных в?дах спорту [88] .

Культура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Музэй В?тольда Бялын?цкага-Б?рул? ? палацы Анташкев?ча

?мпрэзы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

З 1990-х гадо? у Маг?лёве праводзяцца м?жнародныя фэстывал? духо?най музык? ≪Магутны Божа≫ , эстрадны ≪ Залаты шлягер ≫ ? ?нш. З 2006 году праводз?цца моладзевы тэатральны форум ≪ М@rt.кантакт ≫.

Музэ? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Тэатры [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Маг?лё?ск? абласны драматычны тэатар

Б?бл?ятэк? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У Маг?лёве 19 масавых б?бл?ятэк, у тым л?ку Цэнтральная, 10 дз?цячых, 4 мяшанага тыпу, абласная зь дз?цячым аддзелам [89] .

Мас-мэдыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Тэлебачаньне [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

  • Тэлерадыёкампан?я ≪Маг?лё?≫ (Тэлеканал ≪ Маг?лё?-1 ≫). Перадачы пачал? выходз?ць у 1989 годзе. Цяпер праграмы ?ласнай вытворчасьц? (выпуск? нав?на?, публ?цыстычныя й заба?ляльныя перадачы) можна ?бачыць на частасьцях Першага каналу й тэлеканалу ≪ Лад ≫.
  • ≪2 канал≫. Прыватная тэлекампан?я, заснаваная ? 1994 годзе. Вяшчае на асобным канале мэтровага дыяпазону. Выходзяць штодзённыя беларускамо?ныя выпуск? нав?на?, заба?ляльныя й публ?цыстычныя перадачы.

Радыё [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Газэты [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Спорт [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Футбол [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У Маг?лёве ёсьць футбольны клюб ≪ Дняпро ≫ (раней ? ≪Дняпро-Трансмаш≫).

  • ФК ≪Дняпро≫ заснавал? ? 1960 годзе (да 1963 году ме? назву ≪Х?м?к≫, у 1963?1973 гадох ? ≪Спартак≫, 1998?2005 гадох ? ≪Дняпро-Трансмаш≫)
    • Чэмп?ён Беларус? ? 1998 годзе, срэбны прызэр 1992 году; удзельн?к Л?г? чэмп?ёна? ? Кубка УЕФА-?нтэртота
    • Колеры клюбу: бела-с?н?я
    • Грае на стадыёне ≪Спартак≫ (7990 месца?)

Раней таксама ?снавал? футбольныя клюбы ≪ Тарпэда-Кадз?на ≫ (вышэйшая л?га, першая л?га), ≪ Сав?т ≫ (вышэйшая л?га, першая л?га).

Хакей [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

  • Экстрал?га: ХК ≪Маг?лё?≫
  • Вышэйшая л?га: ХК ≪Х?мвалакно-2≫
  • Юн?ёрская л?га, падгрупа B: ХК АЦАР

Баскетбол [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

  • Баскетбольны клюб ≪Тэмп-АШВСМ≫.
  • Баскетбольны клюб ≪Барысфен≫.

Забудова [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Вул?цы ? пляцы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Аф?цыйная назва Г?старычная назва Былыя назвы
Болдз?на вул?ца Фарны завулак Сэм?нарск? завулак
Будзёнага вул?ца Шкло?ск? завулак Сувора?ская вул?ца
Варо?скага вул?ца Салтана?ская вул?ца
Вял?кая Грамадзянская вул?ца Вял?кая Мяшчанская вул?ца (частка)
Малая Мяшчанская вул?ца (частка)
Гагарына вул?ца Лягерная вул?ца
Дз?м?трава праспэкт Аршанская шаша
Завадзкая вул?ца Пап?нская вул?ца
Кам?сарыяцк? завулак Гароха? завулак
П?шчыка? завулак
Камсамольская вул?ца Шляхецкая вул?ца [c] рас . Дворянская улица
Карла Маркса вул?ца Зялёная вул?ца
Карп?нскай завулак Булыча? завулак
Крыленк? завулак Мог?лкавы завулак
Курака вул?ца Кап?тана?ская вул?ца
Лазарэнк? вул?ца В?ленская вул?ца
Лен?нская вул?ца Ветраная вул?ца Вял?кая Садовая вул?ца
Леване?скага вул?ца Вял?кае Завальле вул?ца
Лен?на плошча Рынкавы пляц
Сянны пляц
М?гая завулак Лютэранск? завулак
М?ронава вул?ца Аф?цэрская вул?ца
М?ру праспэкт Ледзька?ская вул?ца
Мянжынскага вул?ца Малое Завальле вул?ца
Першамайская вул?ца Шкло?ская вул?ца Дняпро?ск? праспэкт
Пляханава вул?ца Барысаглебская вул?ца
П?янэрская вул?ца Малая Садовая вул?ца
Пушк?на праспэкт Новачарн?га?ская вул?ца
Славы плошча Рынак [d] пляц Губэрнатарская плошча
Думская плошча
Савецкая плошча
Сьвярдлова вул?ца Прачысьценская вул?ца
Чалюск?нца? вул?ца Быха?ская шаша
Чарнышэ?скага завулак Шчам?ла?ка завулак
Яцыны вул?ца Краснапольск? завулак

З урбанан?м?чнай спадчыны цэнтральнай частк? Маг?лёва да нашага часу г?старычныя назвы захавал? тольк? вул?цы Арх?рэйск? Вал, Быха?ская, В?ленская (частка), Левая ? Правая Дубравенка, а таксама завулк? Брамны ? Пажарны.

На люты 2014 году ? Маг?лёве нал?чвалася каля 900 вул?ца? ? праспэкта? , пляца? ? завулка?. Найбольш пашыраным? был? назвы вул?ца? пра адметнасьц? прыроды ? разьмяшчэньня. Пятая частка тычылася г?сторы? Савецкага Саюзу , што ёсьць вын?кам ? адным з захада? калян?яльнай пал?тык? рус?ф?кацы? ? дэнацыянал?зацы? беларуса? . На 3-м месцы паводле пашыранасьц? был? вул?цы ? гонар ваяро?, а на 4-м ? пра п?сьменьн?ка? ? дзеячо? мастацтва. Каля паловы вул?ца? мел? непа?торныя для ?ншых места? Беларус? назвы. Тут месьц?л?ся адз?ныя на той час у Беларус? вул?цы ? гонар кампазытара? Бэтговэна ? Моцарта , Шапэна ? Шубэрта [90] . Прытым цэнтральныя вул?цы ? пляцы Маг?лёва ? як ? большасьц? места? Беларус? за рэжымам Лукашэнк?  ? пераважна захо?ваюць калян?яльныя расейска -савецк?я назвы.

Эканом?ка [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Маг?лё?ск? а?тамаб?льны завод

У XVII?XVIII стагодзьдзях Маг?лё? ста? рамесна-гандлёвым цэнтрам, як? ме? гандлёвыя зьвязк? зь местам? Масков?? , Укра?ны , Польшчы , Прыбалтык? . У 1783?1784 гадох дзеял? 33 прамысловыя прадпрыемствы, у тым л?ку 22 гарбарныя , 7 бровара? , 2 цагельныя заводы , 2 млыны . 3 адкрыцьцём Бярэз?нскага каналу ? 1805 годзе ? буйны рачны порт . Разьв?цьцё прамысловасьц? паскорылася ? другой палове XIX стагодзьдзя. У 1854 годзе ? Маг?лёве дзеял? 27 цагельных завода?, 4 мукамольна-крупадзёрныя прадпрыемствы, 34 маслабойн? , разьв?вал?ся лесап?льная , ганчарная , броварная, сьвечачная, тытунёвая ? ?ншыя гал?ны прамысловасьц?; у 1859 годзе ? 189 прадпрыемства?, каля 2500 рамесьн?ка?; у 1885 годзе ? 124 прадпрыемствы, у тым л?ку пенькатрапальная мануфактура, тытунёвыя прадпрыемствы , бровар ; у 1897 годзе ? 220 прадпрыемства?. У 1877 годзе ? месьце правял? водаправод , у 1878 годзе ? тэлефон . На пачатку XX стагодзьдзя ? Маг?лёве зьяв?лася л?н?я конк? . У 1910 годзе збудавал? электрастанцыю , у 1913 годзе ? чыгуна-меднал?цейны завод , у 1915 годзе ? Маг?лё?ская панчошная фабрыка . У 1912 годзе на 170 прадпрыемствах Маг?лёва працавала 712 работн?ка?. У 1919 годзе дзеял? чыгунал?цейна-мэхан?чны, маслабойны, 2 мылаварныя заводы, бровар, лесап?льн? ? гарбарныя прадпрыемствы, тытунёвая ? г?льзавая фабрык?, электрастанцыя, гардрукарня [73] .

≪ Маг?лё?х?мвалакно ≫

У 1920?1930-х гадох Маг?лё? ператвары?ся ? буйны прамысловы ? культурны цэнтар БССР . У 1926?1921 гадох пачала дзеяць кандытарская фабрыка ≪10-ы Кастрычн?к≫ , у 1930 годзе ? гарбарны завод , у 1932 годзе ? трубал?цейны завод , завод мэтал?чных выраба? . У 1929?1930 гадох тут збудавал? першае на Беларус? прадпрыемства х?м?чнай прамысловасьц?  ? фабрыку штучнага шо?ку . У 1926?1932 гадох збудавал? чыгунку Росла?  ? Крыча?  ? Маг?лё? ? Ас?пав?чы , у 1931 годзе адкрылася прыстань на рацэ Дняпры . У 1934 годзе адбы?ся ?вод у эксплюатацыю меск?х а?тобусных маршрута? . У 1933?1937 гадох збудавал? заводы: а?тарамонтны , клеявы , цагельны , мэблевую фабрыку. У 1940 годзе ? Маг?лёве 210 прамысловых прадпрыемства?, каля 13 тысяча? работн?ка?. У пачатку Нямецка-савецкай вайны значную частку прамысловага абсталяваньня завода? ? фабрык эвакуявал?. Нямецк?я акупанты зьн?шчыл? амаль усе прамысловыя прадпрыемствы [89] .

≪ Маг?лё?л?фтмаш ≫

Па вяртаньн? савецкай улады ? Маг?лёве пачал? адна?ляцца даваенныя ? будавацца новыя прадпрыемствы. У 1945 годзе аднав?л? мэталаапрацо?чы камб?нат (з 1958 году завод ≪Электрарухав?к≫ ), у 1949 годзе пачалося буда?н?цтва заводу натуральнага ка?чуку (у 1952 годзе рэарган?заваны ? рэгенэратарны завод ). У 1950-я гады Маг?лё? ста? местам машынабудаваньня, мэталюрг??, х?м??. 3 1960 году працуе фабрыка мастацк?х выраба? . 3 1963 году тут працуе стужкаткацкая фабрыка , з 1967 году ? л?фтабуда?н?чы завод , з 1968 году ? камб?нат сынтэтычнага валакна , камб?нат сыл?катных выраба? . 3 1970 году ? Маг?лёве праклал? тралейбусныя маршруты . Разьв?тыя машынабудаваньне (завод транспартнага машынабудаваньня ≪ Маг?лё?трансмаш ≫, ВА ≪Тэхнапрыбор≫ , ≪Зэн?т≫ ? ?нш.), х?м?чная (вытворчае аб’яднаньне ≪ Маг?лё?х?мвалакно ≫, рэгенэратарны завод ? ?нш.), лёгкая (прадпрыемствы ≪ Магатэкс ≫, ≪Вясьнянка≫ , фабрык? швачная, ≪Сьв?танак≫ ? ?нш.), харчовая (камб?наты мясны , малочны , завод напоя? , хлебазавод ? ?нш.) прамысловасьць. Працуюць прадпрыемствы буда?н?чых матэрыяла? , чорнай мэталюрг?? , мэталаапрацо?к? ( Маг?лё?ск? завод вентыляцыйных загатовак ? ?нш.), дрэваапрацо?чая прамысловасьц? [89] .

Дзее СЭЗ Маг?лё? . На 2023 год у Маг?лёве месьц?лася гала?ная сядз?ба прадпрыемства ≪ Сэрвалюкс ≫, што было найбольшым вытворцам мяса птушк? ? Беларус?.

Панарама грамадзкага цэнтру Магілёва
Панарама грамадзкага цэнтру Маг?лёва

Транспарт [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Агульныя зьвестк? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Чыгуначны вакзал

Маг?лё? ? значны транспартны вузел. Дзее чыгуначны вакзал, ад якога адыходзяць цягн?к? ? чатырох к?рунках: Аршанск?м, Ас?пав?цк?м, Жлоб?нск?м, Крыча?ск?м. За 20 км на па?ночны захад ад гораду, каля вёск? Ермалав?чы , знаходз?цца аэрапорт ≪Маг?лё?≫ [91] . У цэнтры места знаходз?цца а?тавакзал Маг?лё? , зь якога выпра?ляюцца м?жмеск?я, прымеск?я ? частка меск?х а?тобусных маршрута?.

У месьце ёсьць вял?кая сетка грамадзкага транспарту.

А?тобусы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У Маг?лёве працуе каля 130 а?тобуса? 42 маршрута?, як?я абслуго?ваюцца РУДМАП ≪ А?тобусны парк №1≫. Аснова рухомага складу а?тобусы марак ?карус , МАЗ , ПАЗ , BOGDAN-Радз?м?ч , Mercedes-Benz . На а?тобусы прыпадае 45,5% пасажырск?х перавозак у месьце.

Тралейбусы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Асно?ны артыкул: Маг?лё?ск? тралейбус

Тралейбусны рух адкры?ся 19 студзеня 1970 году. У наш час дзее 12 маршрута?, як?я абслуго?ваюцца МГКУП ≪Гарэлектратранспарт≫, на ?х працуе каля 110 тралейбуса? марак З?У ? АКСМ . На тралейбусы прыпадае 43,5% пасажырск?х перавозак у месьце.

Маршрутныя таксо?к? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

На 39 маршрутах працуе каля 630 а?тобуса? малой умяшчальнасьц? марак Ford , Mercedes, ГАЗ -Газэль ды ?ншыя. На маршрутныя таксо?к? прыпадае 11% пасажырск?х перавозак. Некаторыя меск?я маршруты маюць канцавыя прыпынк? ? прымеск?х населеных пунктах.

Адм?н?страцыйна-тэрытарыяльны падзел [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Цяперашн?я аф?цыйныя раёны Маг?лёва ? штучныя нег?старычныя ?тварэньн? савецкага часу, межы як?х не супадаюць з г?старычным? мясцовасьцям? места [92] . Яны маюць пал?тызаваныя ? духу расейскай камун?стычнай прапаганды назвы, нададзеныя без ул?ку мясцовых беларуск?х тапан?м?чных традыцыя? [92] .

Маг?лё? падзяляецца на 2 адм?н?страцыйныя раёны: Лен?нск? ? Кастрычн?цк?, як?я ?тварыл?ся 25 сьнежня 1962 году згодна з Указам Прэзыдыюму Вярхо?нага Савету БССР. Таксама да 2003 году ?снава? Цэнтральны раён, утвораны ? 1979 годзе.

  • Кастрычн?цк? раён . У 1980-я гады пачалося жыльлёвае буда?н?цтва для х?м?ка?. У раёне канцэнтруецца больш за палову прамысловага ? тэрытарыяльнага патэнцыялу Маг?лёва. Два прадпрыемствы Кастрычн?цкага раёну ? вытворчае аб’яднаньне ≪ Маг?лё?х?мвалакно ≫ ? супольнае прадпрыемства ≪ Белпак ≫ ? вырабляюць 77% прадукцы? раёну, а разам з а?тазаводам ?мя С. К?рава ? мясакамб?натам ? 90%. Гэтыя прадпрыемствы вызначаюць палажэньне ня тольк? ? раёне, але ? ? месьце ? цэлым. Апроч гэтага, у раёне знаходз?цца яшчэ 27 прадпрыемства?: а?тобусны парк, АП ≪Вольт≫ ? ?нш. Працуе больш за 30 крама?, б?бл?ятэк?, дз?цячы парк, к?натэатры ≪Ветразь≫ ? ≪Космас≫, Палац культуры ≪Х?мвалакно≫, ≪Лядовы палац≫, Маг?лё?ск? дзяржа?ны ?н?вэрсытэт харчаваньня , Сучасны гуман?тарны ?нстытут [93] .
  • Лен?нск? раён . Плошча раёну на 1979 год склаладала 24,9 км², у тым л?ку каля 500 га зялёных насаджэньня?, у прыватнасьц? ? Пячэрск? лесапарк . Колькасьць жыхаро? раёну паводле перап?су 1999 году складала 95 958 чалавек. У раёне разьмяшчаецца 22 прамысловыя прадпрыемствы. Ягоную эканом?ку прадста?ляюць наступныя гал?ны: машынабудаваньне, прыборабудаваньне, дрэваапрацо?чая вытворчасьць, лёгкая ? харчовая прамысловасьць ? ?нш. Да паслуга? жыхаро? раёну ? Дом спорту, спорткомплекс ≪Лякаматы?≫, ф?зкультурна-аздара?ляльны камб?нат, 23 спартовыя зал?, 3 басэйны ? г. д. На стадыёне ≪Лякаматы?≫ праводзяцца масавыя фэсты. У раёне дзеюць Маг?лё?ск? абласны тэатар лялек , Цэнтар культуры ? вольнага часу, два Дамы культуры, 6 клюба?, 11 творчых калектыва?, працуе дз?цячая школа мастацтва?, музычная школа, 5 масавых б?бл?ятэк, ведамасныя б?бл?ятэк? ? ?нш. [94] .
  • Цэнтральны раён утвары?ся шляхам разбуйненьня ?жо ?сных Лен?нскага ? Кастрычн?цкага раёна?. На тэрыторы? раёну знаходз?л?ся: Маг?лё?ск? дзяржа?ны ?н?вэрсытэт ?мя Аркадзя Куляшова , Маг?лё?ск? недзяржа?ны ф?нансава-эканам?чны ?нстытут , пэдагаг?чны факультэт Беларускай акадэм?? музык?, 6 сярэдн?х спэцыяльных навучальных установа?, 7 прафэс?йна-тэхн?чных вучыл?шча?, 17 школ; Маг?лё?ск? абласны драматычны тэатар ? 3 к?натэатры; 5 музэя?; касьцёл Сьв. Стан?слава (18 ст.), жаночы манастыр (17?18 стагодзьдз?), арх?эрэйск? ? арх?яп?скапск? палацы (18 ст.). На тэрыторы? раёну знаходз?лася больш за 35 прадпрыемства?: завод ≪Зен?т≫ па вытворчасьц? апаратуры высокачастотнай сувяз?, завод ≪Электрарухав?к≫, Маг?лё?ская фабрыка марожанага, ПКФ ≪Валеры≫, адкрытае акцыянэрнае таварыства ≪Лента≫ ? ?нш. [95] . Раён скасавал? ? 2003 годзе (увайшо? у склад Лен?нскага раёну).

Турыстычная ?нфармацыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Ратуша , агульны выгляд

?нфраструктура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Маг?лё? ? пэрспэкты?ны цэнтар турызму Беларус? м?жнароднага значэньня [96] . Гасьц?н?цы: ≪Маг?лё?≫, ≪Турыст≫, ≪Космас-Корт≫, ≪К?м≫, ≪Л?ра≫, ≪Севяранка≫, ≪С?гнал≫, гасьц?н?ца ААТ ≪Маг?лё?х?мвалакно≫.

Славутасьц? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

М?кольск? манастыр

Страчаная спадчына [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Галерэя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Месты-сябры [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Асобы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

≪Апостал≫. Друкарня Сьп?рыдона Собаля

Глядз?це таксама [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

За?ваг? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

  1. ^ Будынак царквы ёсьць на нямецк?х здымках сьнежня 1943 году, але яго ?жо няма на здымках вясны 1944 году. В?даць, у канцы з?мы ? пачатку вясны 1944 году царкву зьн?шчыла савецкая ав?яцыя ? вын?ку ав?яналёту
  2. ^ Ранейшыя сьведчаньн? ?жываньня канструкцы? ≪ родам л?цьв?н (л?то?ка) ≫: ≪ бо сей Андрэй родам л?цьв?н, сын Гердзене? , л?то?скага князя ≫ ( Цьвярск? летап?с 1306 году); ≪ литвин родом ≫ пра Да?монта Пско?скага (≪Пролог≫, нап?саны ? Пскове ? канцы XIV ст. [36] ); ≪ родом литовка, а прозвище ей бысть литовское Августа ≫ пра дачку вял?кага князя л?то?скага Гедз?м?на ( Н?кана?ск? летап?с 1526?1530 гадо?, адкуль перайшло ? Л?цавы летап?сны звод 1568?1576 гадо?)
  3. ^ Прыклады паштовак з пазначэньнем аналяг?чнай традыцыйнай г?старычнай назвы вул?ца Шляхецкая як мясцовага адпаведн?ка расейскага подп?су улица Дворянская : Лепель ( ul. Szlachecka ) ? Берасьце ( ulica Szlachecka )
  4. ^ Плян Маг?лёва на 1772 год

Крын?цы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

  1. ^ а б Дзьве даты 24 сакав?ка // Зьвязда  : газэта . ? 24 сакав?ка 2012. ? №  57 (27172) . ? С.  8 . ? ISSN 1990-763x .
  2. ^ а б Страница председателя
  3. ^ а б в Численность населения на 1 января 2020 г. в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа   (рас.) , Нацыянальны статыстычны кам?тэт Рэспубл?к? Беларусь
  4. ^ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич . ? Мн. : Изд-во БГУ, 1974. ? 448 с. С. 237.
  5. ^ Легенды пра заснаваньне Маг?лёва , Маг?лё?ск? гарвыканкам
  6. ^ Марзалюк ?. , Марзалюк А. Маг?лё? // ВКЛ. Энцыкл . ? Мн. : 2005 Т. 2. С. 243.
  7. ^ Глиожайтис А. Административное деление Великого Княжества Литовского на картах XVII в. Калекцыянер: зб. артыкула? / Уклад. Д. Гулецк?, У. Зяньков?ч. ? Менск: Выдавецк? дом ≪Звязда≫, 2014. С. 53.
  8. ^ Мапа Рэчы Паспал?тай а?тарства дэ Вагандз? (1748)
  9. ^ Мапа Рэчы Паспал?тай а?тарства дэ Вагандз? (1750)
  10. ^ Глиожайтис А. Административное деление Великого Княжества Литовского на картах XVII в. Калекцыянер: зб. артыкула? / Уклад. Д. Гулецк?, У. Зяньков?ч. ? Менск: Выдавецк? дом ≪Звязда≫, 2014. С. 62?63.
  11. ^ Устрялов Н. История царствования Петра Великого. Т. 2. ? СПб., 1858. С. 483 .
  12. ^ Ojczyzna. Nr. 53, 1865. S. 3.
  13. ^ Археографический сборник документов: относящихся к истории Северо-Западной Руси. Т. 2. ? Вильна, 1867. С. XV .
  14. ^ Gazeta Polska. Nr. 217, 1871. S. 2;. Nr. 186, 1881. S. 3; Nr. 207, 1881. S. 3; Nr. 208, 1881. S. 3; Nr. 209, 1881. S. 3; Nr. 213, 1881. S. 3.
  15. ^ Polski Lud. Nr. 8, 1892. S. 5.
  16. ^ Житецкий П. Странствующие школьники в старинной Малороссии // Киевская старина. Т. 36, 1892. С. 196 .
  17. ^ Gazeta Narodowa. Nr. 116, 1897. S. 1.
  18. ^ Pisarze dziejow polskich. T. 19. ? Krakow, 1907. S. 320 .
  19. ^ Kurjer Litewski. Nr. 90, 1908. S. 3; Nr. 163, 1909. S. 3.
  20. ^ Chwalewik E. Zbiory polskie. ? Krakow, 1916. S. 84 .
  21. ^ Robotnik. Nr. 147, 1919. S. 2.
  22. ^ Mala Encyklopedya Polska przez S. P. T. 1. ? Leszno i Gniezno, 1841. S. III .
  23. ^ Марзалюк ?. , Марзалюк А. Маг?лё? // ВКЛ. Энцыкл . ? Мн. : 2005 Т. 2. С. 243?244.
  24. ^ С?мвол?ка. Гербы краю (недаступная спасылка) , Маг?лё?ская абласная б?бл?ятэка
  25. ^ а б в г д е Марзалюк ?. , Марзалюк А. Маг?лё? // ВКЛ. Энцыкл . ? Мн. : 2005 Т. 2. С. 244.
  26. ^ Караткев?ч В., Чарня?ская Т. Маг?лё? // Збор помн?ка? г?сторы? ? культуры Беларус?. ? Менск: Беларуская савецкая энцыклапедыя, 1986?1988. С. 44?50.
  27. ^ Сын Отечества. Т. 11. ? СПб., 1839. С. 93?94 .
  28. ^ Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570?1667 гг. ? Минск, 1963. С. 88.
  29. ^ Служилые люди Сибири конца XVI ? начала XVIII века. ? М.; СПб., 2020. С. 974 .
  30. ^ Белорусы в Сибири. ? Новосибирск: Изд-во Ин-та истории СО РАН, 2000. С. 60 .
  31. ^ Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570?1667 гг. ? Минск, 1963. С. 179.
  32. ^ Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570?1667 гг. ? Минск, 1963. С. 201.
  33. ^ Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570?1667 гг. ? Минск, 1963. С. 206.
  34. ^ Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570?1667 гг. ? Минск, 1963. С. 207.
  35. ^ Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570?1667 гг. ? Минск, 1963. С. 210.
  36. ^ Лосева О. В. Жития русских святых в составе древнерусских Прологов XII ? первой трети XV веков. ? М., 2009. С. 200 .
  37. ^ Акты, относящиеся к истории Южной и Западной России, собранные и изданные Археографической комиссией. Т. 3. ? СПб., 1861. С. 63 .
  38. ^ Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570?1667 гг. ? Минск, 1963. С. 235.
  39. ^ Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570?1667 гг. ? Минск, 1963. С. 248.
  40. ^ Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 2. ? СПб., 1894. С. 376 .
  41. ^ Русско-белорусские связи во второй половине XVII в. (1667?1686 гг.). Сборник документов. ? Мн., 1972. С. 158?160.
  42. ^ Русско-белорусские связи во второй половине XVII в. (1667?1686 гг.). Сборник документов. ? Мн., 1972. С. 193?195.
  43. ^ Die Matrikel der Albertus-Universitat zu Konigsberg i. Pr. 1544?1829. Bd. 2: Die Immatrikulationen von 1657?1829. ? Leipzig, 1911/1912. S. 470.
  44. ^ Беларуск?я летап?сы ? хрон?к?: пер. са старажытнарус., старабел., пол. / склад. У. Арло?; рэд. В. Чамярыцк?. ? Менск: Беларуск? кн?газбор, 1997. С. 294.
  45. ^ Ц?то? А. Геральдыка Беларуск?х места? / Маст. А. Бажэна?. ? Менск : ≪Полымя≫, 1998. ? 287 с.: ?л. ISBN 985-07-0131-5 .
  46. ^ Маг?лё? у падарожных нататках ? ?спам?нах гасцей горада. 1678?1918 / Перакладчык ? ?кладальн?к Алег Дав?д Л?со?ск?. ? Гомель: Барк, 2017. С. 14.
  47. ^ Разянко? М. Швэды на тэрыторы? сучаснае Маг?лё?шчыны ? час Вял?кай Па?ночнай вайны // Крыв?я. №33, л?стапад 2014. С. 9.
  48. ^ Арло? У. Якая роля ? нашай г?сторы? належыць Пятру I? // 100 пытання? ? адказа? з г?сторы? Беларус?. ? Менск , 1993. С. 47.
  49. ^ К?пель В. Да г?сторы? беларускай эм?грацы? ? ЗША // Зап?сы Беларускага ?нстытуту Навук? й Мастацтва. № 29, 2005. С. 32 .
  50. ^ Обзорный очерк // Могилёв : энцикл. справочник. ? Мн., 1990. ? С. 21
  51. ^ Вял?к? г?старычны атлас Беларус? . У 4 т. Т. 4. ? М?нск, 2018. С. 19.
  52. ^ 150 пытання? ? адказа? з г?сторы? Беларус? / Уклад. ?ван Саверчанка , Зьм?цер Санько . ? В?льня: Наша Будучыня, 2002. ? 238 с. ISBN 9986-9229-6-1 .
  53. ^ Як савецкая ав?яцыя бамб?ла Маг?лё? у 1943-м годзе: цыв?льнае насельн?цтва г?нула сем’ям? , Радыё Свабода , 21 л?пеня 2015 г.
  54. ^ Як Маг?лё? адзначы? 100 гадо? БНР , Белсат , 2 красав?ка 2018 г.
  55. ^ У Маг?лёве забаран?л? п?кет да #БНР100 , Радыё Свабода , 19 сакав?ка 2018 г.
  56. ^ У Маг?лёве адбывалася найбуйнейшая акцыя пратэсту за часы прэзыдэнцтва Лукашэнк?. ФОТА , Радыё Свабода , 16 жн??ня 2020 г.
  57. ^ Физико-географические условия и особенности города // Климат Могилёва. ? Л., 1982. ? С. 5?8.
  58. ^ Поверхностные воды // Могилёв : энцикл. справочник. ? Мн., 1990. ? С. 10.
  59. ^ Гидрогеология месторождений полезных ископаемых // Кудельский, А. В. Подземные воды Беларуси / Кудельский А. В., Пашкевич В. И., Ясовеев М. Г. ? Мн., 1998. ? С. 222?235
  60. ^ Общая характеристика климата Могилёва // Климат Могилёва. ? Л., 1982. ? С. 120?127.
  61. ^ Животный мир // Могилёв : энцикл. справочник. ? Мн., 1990. ? С. 11?12
  62. ^ Птушк? парка? ? садо? Маг?лё?шчыны. ?х ахова // Радз?мазна?ства. ? Маг?лё?, 1992. ? Вып. 6. ? С. 163
  63. ^ а б Агее? А. Маг?лё?ская да?н?на ? пытаннях ? адказах. год ? Маг?лё?, 1997. С. 17.
  64. ^ а б в г д е Могилёв: энцикл. справочник. год ? Мн., 1990. С. 12.
  65. ^ Марзалюк ?. , Марзалюк А. Маг?лё? // ЭГБ . ? Мн. : 1999 Т. 5. С. 9.
  66. ^ Гарады ? вёск? Беларус?. Энцыкл. Т. 5. Кн. 1. ? Менск , 2008. С. 55.
  67. ^ Krzywicki J. Mohylew // Słownik geograficzny Krolestwa Polskiego i innych krajow słowia?skich . Tom VI: Malczyce ? Netreba. ? Warszawa, 1885. S. 595 .
  68. ^ Rouba N. Przewodnik po Litwe i Białejrusi. ? Wilno, 1909.
  69. ^ Гарады ? вёск? Беларус?. Энцыкл. Т. 5. Кн. 1. ? Менск , 2008. С. 57.
  70. ^ а б Гарады ? вёск? Беларус?. Энцыкл. Т. 5. Кн. 1. ? Менск , 2008. С. 59.
  71. ^ Гарады ? вёск? Беларус?. Энцыкл. Т. 5. Кн. 1. ? Менск , 2008. С. 64.
  72. ^ Гарады ? вёск? Беларус?. Энцыкл. Т. 5. Кн. 1. ? Менск , 2008. С. 68.
  73. ^ а б БЭ . ? Мн. : 1999 Т. 9. С. 446.
  74. ^ Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. ? М.: Сов. энциклопедия, 1969?1978.
  75. ^ Zaprudnik J. Historical dictionary of Belarus . ? Lamham. ? London, 1998. P. 152.
  76. ^ Марзалюк ?. , Марзалюк А. Маг?лё? // ЭГБ . ? Мн. : 1999 Т. 5. С. 7.
  77. ^ БЭ . ? Мн. : 1999 Т. 9. С. 445.
  78. ^ Гарады ? вёск? Беларус?. Энцыкл. Т. 5. Кн. 1. ? Менск , 2008. С. 47.
  79. ^ У 14 гарадах Беларус? колькасць насельн?цтва перавышае 100 тыс. чалавек // Наша Н?ва . 26 сакав?ка 2009 г.
  80. ^ Вын?к? перап?су насельн?цтва Беларус? 2009 году
  81. ^ Аф?цыйная ацэнка Белстату
  82. ^ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа   (рас.) , Нацыянальны статыстычны кам?тэт Рэспубл?к? Беларусь
  83. ^ Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа   (рас.) , Нацыянальны статыстычны кам?тэт Рэспубл?к? Беларусь
  84. ^ Могилевский колледж искусств и библиотечный колледж объединили в одно учебное заведение   (рас.)
  85. ^ ?ванова ?.   Родная мова ? не папулярная пакуль // Зьвязда  : газэта . ? 29 кастрычн?ка 2011. ? №  207 (27071) . ? С.  3 . ? ISSN 1990-763x .
  86. ^ Аф?цыйны сайт СШ № 41 г. Маг?лёва
  87. ^ Аф?цыйны сайт СДЮШАР-4
  88. ^ МОГИЛЕВСКИЙ ОБЛАСТНОЙ ЦЕНТР ОЛИМПИЙСКОГО РЕЗЕРВА ПО ГРЕБНЫМ ВИДАМ СПОРТА   (рас.)
  89. ^ а б в БЭ . ? Мн. : 1999 Т. 9. С. 447.
  90. ^ Целяшук В.   Прайду я па Чыгуначнай, зьвярну на П?янэрскую // Зьвязда  : газэта. ? 12 лютага 2014. ? №  26 (27636) . ? С.  6 . ? ISSN 1990-763x .
  91. ^ Адлегласьць ад Маг?лёва да аэрапорту.
  92. ^ а б Вячорка В. Як палюб?ць Савецк? раён? , Радыё Свабода , 22.06.2016 г.
  93. ^ Октябрьский район // Могилёв : энцикл. справочник. ? Мн., 1990. ? С. 316?317
  94. ^ Ленинский район // Могилёв : энцикл. справочник. ? Мн., 1990. ? С. 207?208
  95. ^ Центральный район // Могилёв : энцикл. справочник. ? Мн., 1990. ? С. 436?437.
  96. ^ Туристская энциклопедия Беларуси. ? Мн. , 2007.
  97. ^ Историческая справка: связь Пензы и Могилева.   (рас.)
  98. ^ ≪Самыя бл?зк?я пабрац?мы называл? яго ?Дран?к“≫. У Данецкай вобласьц? заг?ну? яшчэ адз?н беларус, як? баран?? Укра?ну (svaboda.org)
  99. ^ "Мазан?к, Сяргей Аляксеев?ч" Даведка База зьвестак ≪Навуко?цы Беларус?≫   Праверана 8 сьнежня 2012 г.

Л?таратура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Вонкавыя спасылк? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

 ? ¹ Вылучаным пазначаюцца ?мацаваныя месты ? мястэчк? ( гарады / гарадк? ) ; ? ² У дужках прыводз?цца час атрыманьня Магдэбурскага права
Атрымана з ≪ https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Маг?лё?&oldid=2508066 ≫