Берасьце лац. Biera?cie
В?ды Берасьця
Герб Берасьця Сьцяг Берасьця
Першыя згадк?:	1017, 1019
Магдэбурскае права :	15 жн??ня 1390
Былыя назвы:	Берасьце Л?то?скае (Брэст-Л?то?ск), Берасьце над Бугам (Брэст-над-Бугам)
Мясцовая назва:	Бэрысьть [1] , Берэсьць [2] , Бэрэсць [2] , Бэрэсть [2]
Кра?на:	Беларусь
Вобласьць :	Берасьцейская
Раён :	Берасьцейск?
Старшыня гарвыканкаму :	Сяргей Лабадз?нск? [3]
Плошча :	145,2663 км²   [4]
Вышыня :	141 м н. у. м.
Насельн?цтва  ( 2020 )
колькасьць:	339 700 чал. [5]
шчыльнасьць :	2338,46 чал./км²
Часавы пас :	UTC+3
Тэлефонны код :	+375 16 2
Паштовыя ?ндэксы :	224xxx
СААТА :	1401000000
Нумарны знак :	1
Геаграф?чныя каардынаты :	52°5′5″ пн. ш. 23°39′25″ у. д. ? / ? 52.08472° пн. ш. 23.65694° у. д. ? / 52.08472; 23.65694 Каардынаты : 52°5′5″ пн. ш. 23°39′25″ у. д. ? / ? 52.08472° пн. ш. 23.65694° у. д. ? / 52.08472; 23.65694
Берасьце на мапе Беларус?  ± Берасьце Берасьце
Галерэя здымка? у В?к?схов?шчы
city-brest.gov.by

Бе?расьце ? места ? Беларус? , на рацэ Бугу пры ?току ? яго рак? Муха?цу . Адм?н?страцыйны цэнтар Берасьцейскай вобласьц? ? Берасьцейскага раёну . Плошча 145,27 км². Насельн?цтва на 2020 год ? 339 700 чалавек ^[5] . Знаходз?цца за 349 км ад Менску . Вузел а?тамаб?льных ? чыгуначных к?рунка? на Варшаву , Менск , Лун?нец , Ковель , Беласток . Канцавы порт на Дняпро?ска-Бужанск?м канале . Аэрапорт.

Берасьце ? старажытнае места , якое атрымала Магдэбурскае права друг?м у Вял?к?м Княстве Л?то?ск?м (пасьля В?льн? ), цэнтар г?старычнага рэг?ёну . Месца правядзеньня нарады дзеля падрыхто?к? да пераможнай Грунвальдзкай б?твы . У 1553 годзе староста берасьцейск? М?калай Радз?в?л ≪Чорны≫ заснава? тут першую на тэрыторы? сучаснай Беларус? друкарню. У 1596 годзе ? катэдральнай царкве Сьвятога М?калая правасла?ныя Рэчы Паспал?тай аднав?л? еднасьць з катал?кам?. Пры будаваньн? крэпасьц? ? першай палове XIX ст. улады Расейскай ?мпэры? зьн?шчыл? арх?тэктурны ансамбль г?старычнага цэнтру (старажытны замак , 10 сакральных будынка?, мураваны комплекс Рынку з ратушай ? палац князё? Чартарыйск?х ^[6] , помн?к? арх?тэктуры Вял?кага Княства Л?то?скага XVI?XVIII стагодзьдзя?), а само места перанесьл? на ?сход. Да нашага часу захавал?ся тольк? ру?ны комплексу кляштару бэрнардынак з касьцёлам Беззаганнага Зачацьця Найсьвяцейшай Панны Мары? ? стыл? в?ленскага барока , помн?к арх?тэктуры XVIII ст., як? патрабуе неадкладнай кансэрвацы? ? рэста?рацы?, а таксама падмурк? калег?юму езу?та? ? базылянскай царквы Сьвятых Пятра ? Па?ла . За часам? Першай сусьветнай вайны ? 1918 годзе тут склал? м?рную дамову , згодна зь якой бальшав?к? перадал? Нямецкай ?мпэры? практычна ?сю тэрыторыю сучаснай Беларус?. За часам? Другой сусьветнай вайны ? Берасьцейскай крэпасьц? абаранял?ся сьпярша польск?я , потым савецк?я войск? . Адз?нае места Беларус?, якое ? 1939 годзе сьпярша захап?л? войск? Трэцяга Райху , аднак згодна з пактам Молатава ? Рыбэнтропа ?рачыста перадал? СССР , вын?кам чаго ста? супольны нацысцка-савецк? вайсковы парад .

Назва [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Тапон?м Берасьце ?твары?ся ад слова бе?раст (бе?расьць), якое азначае 'в?д вязу' ^[1] . Значэньне мае хутчэй за ?сё зборнае ? бераставы гай ^[2] . Таксама выказвалася меркаваньне, што назва места магла паходз?ць ад слова бяроста ? 'бярозавая кара' ^[7] .

Традыцыйная г?старычная назва места ? Берасьце ^{[8] [9]} , цяперашняя аф?цыйная  ? Брэст . У нарматы?ным даведн?ку ≪ Назвы населеных пункта? Рэспубл?к? Беларусь ≫ традыцыйная г?старычная назва Берасьце ф?ксуецца як варыянтная. Гэта значыць, што пры жаданьн? мясцовых жыхаро? ? ?лада? яна можа стаць нарматы?най.

Упершыню места ?пам?наецца ? ≪ Аповесьц? м?нулых гадо? ≫ пад назваю Берестье  ? Бе?расьце (у некаторых выданьнях можна сустрэць варыянт Бярэсьце ^[10] , аднак традыцыйнаму выма?леньню мясцовых жыхаро? адпавядае менав?та Бе?расьце ^[2] ). Варыянты г?старычнага нап?саньня назвы места: Берестье , Бересте , Бересть ^[2] . З утварэньнем Рэчы Паспал?тай часьцей пачала выкарысто?вацца назва Берасьце Л?то?скае ( польск . Brze?? Litewski ), каб ун?кнуць блытан?ны з польск?м местам Бжэсьцем Куя?ск?м ( польск . Brze?? Kujawski ), тым часам яшчэ ? л?сьце 1511 году адзначалася datum in Brzesczye Litva ^[11] . Такая назва бытавала як у польск?х, так ? ? старабеларск?х тэкстах, напрыклад, паводле Хрон?к? л?то?скай ? жамойцкай , ≪ ку Берасьцю, каторага цяпер завут Л?то?ск?м ≫ ^[12] . У лац?намо?ных дакумэнтах назвы абодвух места? перадавал?ся як Brest , вытворны прыметн?к ? як Brestensis , радзей Brescensis , часам Brzestensis ^[2] . Старажытная лац?нская форма, в?даць, ёсьць вытворнай ад назвы польскага Бжэсьця (Берасьця). У сучаснай лац?нскай мове, якая выкарысто?ваецца як богаслужбовая ? навуковая мова Катал?цкае царквы, аднав?л? по?нагалосную форму тапон?му: дакумэнты Берасьцейскай ун?? выйшл? ? 1970 годзе пад назовам ≪Documenta Unionis Berestensis eiusque Auctorum (1590?1600)≫ ^[2] . На э?рапейск?х мапах XVII?XVIII стагодзьдзя? Берасьце пазначалася як Brizestije ( Антвэрпэн , 1612), Breßia al Brie∫tz ( Амстэрдам , 1632), Bres∫ia ( Амстэрдам , 1661), Briescie ( Парыж , 1700 ^[13] ), Brzesc ( Лёндан , 1799) ^[2] .

Па падзелах Рэчы Паспал?тай зьяв?лася расейская форма назвы места ? Брестъ-Литовскъ , хоць давол? працяглы час паралельна ?жывалася форма Бржестъ . Адной з магчымых крын?ца? расейскай формы Брест разглядаюцца дакумэнты часо? вайны Маско?скай дзяржавы з Рэччу Паспал?тай (1654?1667), у як?х датычна Берасьця пасьлядо?на ?жываецца назва Бресть жаночага роду ^[2] . Перад пачаткам Першай сусьветнай вайны жыхары места вымагал? ад Дзяржа?най Думы Расейскай ?мпэры? вяртаньня г?старычнай назвы Берестье ( па-беларуску : Берасьце ). У выдадзеным у Берасьц? Я. Хмяле?ск?м даведн?ку ≪Календарь-Справочникъ гор. Брестъ-Литовска на 1912 годъ≫ адзначаецца, што традыцыйная г?старычная назва захо?валася ? мясцовых сяляна?: ≪Тамъ почти нельзя услышать Брестъ, а о составном назван?и Брестъ-Литовскъ множество Пол?сскихъ крестьянъ даже не подозр?ваетъ≫ ^[14] .

У дзяржа?ных дакумэнтах Беларускай Народнай Рэспубл?к? пасьлядо?на ?жывалася традыцыйная г?старычная назва Берасьце ^[15] . Па далучэньн? да м?жваеннай Польскай Рэспубл?к? ? 1921 годзе места атрымала назву Берасьце над Бугам ( Brze?? nad Bugiem ), якая пра?снавала да 1939 году. Тым часам у Беларускай ССР да пал?тычнай рэформы беларускага правап?су 1933 году ? ? беларускай дыяспары на Захадзе да сёньня ?жываюць спрадвечную назву ? Берасьце ^[16] . Па далучэньн? Заходняй Беларус? да СССР зь верасьня да 4 сьнежня 1939 году ^[17] места аф?цыйна ? дакумэнтах называлася Брэст-Л?то?ск . У час акупацы? Берасьця Трэц?м Райхам назва места ? нямецкамо?ных дакумэнтах ? шыльдах часьцей за ?сё п?салася як Brest-Litowsk .

Цяперашняя аф?цыйная назва Брэст ня мае ? сабе кораню, ад якога пайшло пачатковае ?мя места, ? ? беларускай мове застаецца ?заляванай ? чужароднай ^[16] . Беларуск? мовазна?ца В?нцук Вячорка зьвяртае ?вагу на тое, што ад гэтай формы немагчыма ?тварыць натуральную назву жыхаро? места (у выпадку ≪браста?чана?≫ не ?снуе неабходнага для яе ?тварэньня прыметн?ка ≪брэста?ск?≫) ^[15] . Увогуле, паводле тлумачэньня ф?лёляга?, форма Брэст зьяв?лася ? вын?ку памылковай трансьл?тарацы? з польскай мовы  праз пасярэдн?цтва расейскай ? ёсьць прыкладам маскал?зацы? праз палян?зацыю . Польск? варыянт назвы Brze?? перанесьл? ? расейскую спачатку як Бржесть , што пазьней трансфармавалася ? Брест ? ?жо па 1939 годзе ? цяперашнюю аф?цыйную беларускую назву Брэст ^[18] . Гэтую трансфармацыю назвы ? расейскай мове заф?ксавал? л?чбы аб баявых дзеяньнях у вакол?цах места расейскага палкаводца Суворава ды ?ншых расейск?х чыно?н?ка?: спачатку п?сал? Бржесць , Бржесть , пазьней Бржест ? Брест ^[2] .

Назвы на ?ншых мовах у розныя часы: польск . Brze??, Brze?? Litewski, Brze?? nad Bugiem ; лац . Berestum, Bressicia ; ?д . ?????? ‎ , ??р . ???? ??????? ‎ ; укр . Бе?рестя, Бе?ресть ; рас . Бере?стье, Бе?ресть, Бре?ст-Лито?вск, Бре?ст , ням . Brest-Litowsk .

Г?сторыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Раньн?я часы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Пасел?шча на месцы сучаснага Берасьця ?снавала значна раней за першы вядомы ?пам?н гораду ? п?сьмовых крын?цах. Яно належала старажытнаму германскаму племен? гота? . У III?IV стагодзьдзях насельн?цтва беларускага Пабужжа ?тварала адз?нства з носьб?там? вельбарскай культуры . На земл? Пабужжа насельн?цтва гэтай культуры пран?кла каля 160?180-х гадо? ? захо?валася да 350?375 гадо? улучна. У 1960-я гады ? час буда?н?чых праца? на тэрыторы? сучаснага Берасьця, на правым беразе Муха?ца , археоляг? знайшл? некальк? мог?льн?ка? вельбарскай культуры, якая атаясамляецца з гоцк?м? плямёнам?. Найбольш по?на з гэтых гоцк?х мог?льн?ка? дасьледавал? мог?льн?к Берасьце- Трышын . Археоляг Ю. Кухарэнка выяв?? ? дасьледава? тут 70 пахаваньня? ^[19] . У 2015 годзе ? Берасьц? ? м?крараёне Кавалёве , пры будаваньн? дарог? на вул?цы Луцкай, выпадкова выяв?л? яшчэ адз?н грунтовы мог?льн?к першай паловы першага тысячагодзьдзя нашай эры, як? займа? плошчу каля 2 га. Паводле археоляга Аляксандра Башкова, як? дасьледава? 8 ацалелых пахаваньня? на плошчы 100 м², гэты археаляг?чны помн?к жалезнага веку мае шмат агульнага з помн?кам вельбарской культуры Берасьцем-Трышынам ^[20] . Пазьней гэтая тэрыторыя стала месцам ?нтэнс??ных кантакта? славянскага ? балцкага ( яцьвяг? ) насельн?цтва.

Першыя г?старычныя зьвестк? пра Берасьце зьмяшчаюцца ? ≪Аповесьц? м?нулых гадо?≫ ? датуюцца 1019 (1017) годам. Старажытнае гарадз?шча знаходз?лася на невял?к?м мысе, як? ?твары?ся на сутоцы Муха?ца з Бугам . Места ?зьн?кла як гандлёвы цэнтар ? фартэцыя. Ягонаму росту спрыяла вельм? зручнае геаграф?чнае станов?шча на шляху пам?ж Усходам ? Захадам. У Х??Х??? стагодзьдзях Берасьце было ? валоданьн? тура?ск?х, к?е?ск?х ? гал?цка-валынск?х князё?, шматразова захопл?валася польск?м? князям?. Адно зь нешматл?к?х беларуск?х места?, якое захап?л? ? зьн?шчыл? войск? татара-мангола? (у апошн? час частка беларуск?х навуко?ца? гэта аспрэчвае).

Вял?кае Княства Л?то?скае [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У 1319 годзе за вял?к?м князем Гедым?нам Берасьце далучылася да Вял?кага Княства Л?то?скага . Па сьмерц? вял?кага князя Кейстута , местам авалода? кароль польск? Ягайла . У 1380-я гады В?та?т пры дапамозе тэ?тонск?х рыцара? ? наёмн?ка? адб?? Берасьце ? Ягайлы. Рыцарам? камандава? князь Ланкастэрск? ? у будучым ангельск? кароль Генрых IV ^[21] .

15 жн??ня 1390 году Берасьце першым зь места? сучаснай Беларус? атрымала Магдэбурскае права . Пазьней прыв?ле? неаднаразова пацьвярджал?ся ? пашырал?ся вял?к?м? князям?, а з ХV? ст. пача? ужывацца меск? герб ≪ у блак?тным пол? срэбны лук са стралой, нак?раванай джалам угору ≫ ^[22] . Паводле прыв?лею вял?кага князя Ягайлы Берасьцю надавалася 60 лана? (1500 га) ворнай зямл?, улучна зь вёскай Казлов?чам? . Пры вымярэньн? места ?жыл? тую ж сыстэму, што ? Памор’? ^[23] .

Берасьце мела вял?кае геапал?тычнае значэньне. Празь места праходз?? важны старажытны камун?кацыйны ? гандлёвы шлях з усходу на захад Э?ропы ( Via Regia  ? Карале?ская дарога) ? адна зь яго дзьвюх частак з па?ночнага ?сходу на па?днёвы захад зь В?льн? ? Крака? (Via Jagellonica ? Ягелонск? шлях ), якая атрымала назву Вял?кая (Берасьцейская) дарога . Гэта стала адной з падстава? таго, што 8?9 сьнежня 1409 году ? Берасьц? адбылася таемная нарада пам?ж каралём польск?м Ягайлам ? вял?к?м князем л?то?ск?м В?та?там , на якой яны пастанав?л? супольна выступ?ць супраць рыцара? Тэ?тонскага ордэну. Сярод запрошаных на нарадзе бы? ? кыпчацк? султан Саладз?н (Джэлал ад-Дз?н) , як? таксама абяца? падтрымку. На нарадзе ? Берасьц? ?ладары разглядзел? ? ?згадн?л? стратэг?чна-тактычныя пытаньн? будучай летняй кампан?? 1410 году. Вын?кам Берасьцейскай нарады 1409 году ? распрацаванага на ёй пляну стала перамога пад Грунвальдам (1410 год), у якой брала ?дзел ? Берасьцейская харугва.

У 1413 годзе Берасьце стала цэнтрам староства ? складзе Троцкага ваяводзтва ^[24] ? паводле прыв?лея належала да гало?ных места? Вял?кага Княства Л?то?скага. У 1500 годзе Берасьце разрабавал? крымск?я татары. У 1507 годзе вял?к? князь выда? прыв?лей берасьцейск?м жыдам ^[25] . З 1520 году Берасьце стала цэнтрам павету , а з 1555?1566 гадо? ? ваяводзтва .

У ХV? ст. Берасьце ? адно з найбольшых места? Вял?кага Княства Л?то?скага. У гэты час дасягаюць значнага роскв?ту рамесныя цэх?. У першай палове ХV?? ст. у месьце ?снавала 16 рамесных цэха? ? ганчарск?, злотн?цк?, гарбарск?, кавальск? ? ?нш. У 1553 годзе староста берасьцейск? М?калай Радз?в?л ≪Чорны≫ заснава? тут кальв?нск? збор ? першую на тэрыторы? сучаснай Беларус? друкарню, якая ? 1563 годзе выдала Берасьцейскую, альбо Радз?в?ла?скую (кальв?нскую) Б?бл?ю (на польскай мове). На той час гэта было адно з найлепшых, па-мастацку аздобленых друкаваных выданьня? у Вял?к?м Княстве Л?то?ск?м ? Карале?стве Польск?м. Агулам у Берасьцейскай друкарн? было выдадзена каля 40 кн?г. У 1558 годзе ? Берасьце выдал? канцыянал ≪Песьн? хвал боск?х≫ (друкар Ян Зарэмба), з чым зьвязваюць пачатак нотадрукаваньня на тэрыторы? сучаснай Беларус? ^[26] . У 1569 годзе ? месьце адкрылася першая аптэка ^[27] . Аднак аптэкар значы?ся ? поп?се места ?жо ? 1566 годзе. 1 сьнежня 1588 году канцлер Ле? Сапега скончы? у Берасьц? сваю працу над трэцяй рэдакцыяй Статута Вял?кага Княства Л?то?скага 1588 году, як? завяршы? кадыф?кацыю права ? дзяржаве. У прадмове-звароце да новаабранага караля ? вял?кага князя Жыг?монта Вазы ? ?с?х стана? Вял?кага Княства Л?то?скага ста?ць уласнаручны подп?с канцлера з дакладна пазначаным? месцам ? датай зья?леньня дакумэнту: ≪Писан у Берестью лета от нароженья сына Божьего 1588 месяца декабря, 1 дня≫ ^[28] . Падрыхтаваны Л. Сапегам ? зацьверджаны каралём Статут 1588 году юрыдычна замацава? фактычную адасобленасьць Вял?кага Княства Л?то?скага ад Карале?ства Польскага ? рамках ха?руснай дзяржавы Рэчы Паспал?тай, нягледзячы на супрац?? гэтаму паляка? па падп?саньн? акту Любл?нскай ун?? . Гэты Статут дзея? да 1840 году.

Захавал?ся сьведчаньн? азначэньня жыхаро? Берасьця ? вакол?ца? л?цьв?нам? : паводле асабовага каталёгу езу?та?, М?калай Грэбяне?ск? (уступ?? у ордэн у 1572 годзе) азначаецца як Lithuanus, ex Brzestae districtu ^[29] , а паводле каталёгу студэнта? Грэцкай калег?? ? Рыме, ?сыдор Ляшчынск? азначаецца як Lithuanus, ex Palatinatu Brestensi (1714 год) ^[30] . У матрыкуле Базэльскага ?н?вэрсытэту пад 1599/1600 годам значыцца Nicolaus Zenowitz, Palatinides Brestensis Lituanus ^[31] . У зап?сах мэтрык? папскай сэм?нары? ? Олама?цу значацца Serapion Lozowsky Lithuanus Brestensis (1711?1714 гады), Sylvester Arteczky Lituanus ex Palatinatu Brestensi (1738?1742 гады) ^[32] . Паводле каталёгу ордэну трын?тарыя? у Рэчы Паспал?тай (1785 год), Maria de Mercede Grabowski… Lithuanus, in palatinatu Brestensi natus… Omnibus Sanctis Zadarnowski… Lithuanus, in palatinatu Brestensi natus ^[33] .

У 1591 годзе з ?н?цыятывы кашталяна берасьцейскага Адама Пацея (пазьней ? б?скупа ? ?н?яцкага К?е?скага м?трапал?та ) пры катэдральнай царкве Сьвятога М?калая ?тварылася брацтва, пры як?м ?снавала школа, дзе выкладаньне вялося на беларускай мове . У 1592?1595 гадох у ёй працава? наста?н?кам выдатны пэдагог ? царко?ны дзяяч, гуман?ст-асьветн?к Ла?рэнц? З?зан?й .

8 кастрычн?ка паводле старога стылю (18 ? паводле новага стылю, на як? перайшла Рэч Паспал?тая) 1596 году на царко?ным саборы, што праходз?? у катэдральнай царкве Сьвятога М?калая, адбылося абвяшчэньне Берасьцейскай ун?? , у вын?ку якой Правасла?ная Царква на тэрыторы? Рэчы Паспал?тай (К?е?ская м?трапол?я) аднав?ла еднасьць з Апостальск?м Пасадам у Рыме . Адным з гало?ных яе ?н?цыятара? бы? кол?шн? кашталян берасьцейскага замку, а потым б?скуп уладз?мерск? ? берасьцейск? ?пац? Пацей  ? выдатны грамадзк? ? рэл?г?йны дзяяч, багасло? ? п?сьменьн?к-палем?ст. Дзеля падтрымк? ? пашырэньня ?дэя? Ун?? ? Берасьце з Папскай Грэцкай калег?? ? Рыме бы? запрошаны знакам?ты ? той час багасло? грэк Пётар Аркудз? .

У Х?V?ХVIII стагодзьдзях у Берасьц? ?снавал? касьцёлы ? кляштары а?густына?, бэрнардына?, брыг?так, дам?н?кана?, трын?тарыя?, цэрквы ? манастыры. Ад 1615 году ? Берасьц? зьяв?лася езу?цкая м?с?я, пры якой з 1633 году дзея? езу?цк? калег?юм. У ХV?? ст. у калег?юме навуча?ся, а потым бы? намесьн?кам рэктара ф?лёзаф Каз?мер Лышчынск? , як? за свой недап?саны трактат ≪ Аб не?снаваньн? Бога ≫ (у другой, недап?санай частцы якога ме? зьняпра?дз?ць свае папярэдн?я тэзы) бы? пакараны сьмерцю ? спалены ? 1689 годзе на пляцы Старога Места ? Варшаве.

У 1648 годзе Берасьце разбурыл? казак? Б. Хмяльн?цкага ^[34] , у гэты ж час адбыл?ся па?станьн? месьц?ча?. У 1653 годзе ? Берасьц? засяда? Сойм Рэчы Паспал?тай . За часам? Па?ночнай вайны ? 1657 годзе места захап?л? ? спал?л? швэды. 13 студзеня 1660 году Берасьцем авалодал? маско?ск?я войск? пад камандаю Хаванскага , як?я выразал? ? захопленым замку каля 1,7 тыс. чал. ^[35] , а само места цалкам зьн?шчыл? ^[36] . У 1661 годзе Берасьце вызвал?л? войск? Вял?кага Княства Л?то?скага. У 1665?1666 гадох у месьце працавала мынца , якая за год выпусьц?ла медных шэлега? (гэтак званых барац?нак ) на суму больш чым 2,5 м?льёну злотых.

Берасьце зьведала значныя спусташэньн? ? часы Вял?кай Па?ночнай вайны 1700?1721 гадо?, зруйнаванае места вызвал?л? на чатыры гады амаль ад ус?х дзяржа?ных пав?ннасьця?. З ХVIII ст. ?снавала асобная Берасьцейская грэка-катал?цкая япарх?я , а ? 1726 годзе ?тварылася Берасьцейская рымска-катал?цкая дыяцэз?я ^[34] . У эканам?чных аднос?нах места было гало?ным рачным портам на Бугу, а ? канцы ХVIII ст. падскарб? А. Тызэнга?з заснава? тут суконную мануфактуру. У 1792 годзе Берасьце на некаторы час стала апорным пунктам Таргав?цкай канфэдэрацы? . За часам? па?станьня 1794 году расейск?я акупацыйныя войск? на чале з А. Суворавым разьб?л? аддзелы па?станца? пад камандай Ю. Серако?скага ? захап?л? места.

Выгляд цэнтру Берасьця ? XVII ст. (фрагмэнт гравюры Э. Дальбэрга)
Умо?ныя пазначэньн? : A . Castellum ? Замак ; B . Templum Iesuilarum ? Касьцёл езу?та? ; C . Templum Parochiale ? Фарны касьцёл ; D . Templ. Graco-rum ? Грэцка-катал?цкая царква ; E . Templ. Dominicanorum ? Дам?н?канск? касьцёл ; F . Coenob. Bernhardinorum ? Кляштар бэрнардына? ; G . Synagogux Iudcorum ? Сынагога.

Пад уладай Расейскай ?мпэры? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У вын?ку трэцяга падзелу Рэчы Паспал?тай (1795 год) Берасьце апынулася ? складзе Расейскай ?мпэры? . Расейск?я ?лады скасавал? Магдэбурскае права, а само места, ранейшую стал?цу ваяводзтва, ператварыл? ? цэнтар павету. З 1799 году Берасьце ?ваходз?ла ? склад Л?то?скай губэрн? , а з 1801 году ? у Гарадзенскую губэрню . У 1817 годзе ? Берасьц? было 17 мураваных ? 446 дра?ляных будынка?. У 1822 годзе, паводле зьвестак вайскова-тапаграф?чнага Дэпо, у месьце было ≪10 мураваных цэрква? ? 3 дра?ляныя, 550 дамо?, у тым л?ку 17 мураваных, жыхаро? абодвух плоця? да 7800 чалавек, зь ?х жыдо? мужчынскай плоц? 3392, жаночай 3525≫ ^[37] . Асно?най крын?цай даходу месьц?ча? был? гандаль ? рыбная ло?ля.

Першыя пляны ? праекты будаваньня крэпасьц? на месцы старажытнага Берасьця зьяв?л?ся ?жо адразу па падзелах Рэчы Паспал?тай, што аднак захо?валася ? таямн?цы ад сам?х месьц?ча?. З 1830-х гадо? улады Расейскай ?мпэры? пачал? будаваць умацаваньн? на месцы старога места. Кал? плян пабудовы крэпасьц? аф?цыйна зацьвердз?л?, у Берасьц? пачал?ся частыя пажары: так?м чынам расейск?я ?лады ачысьц?л? тэрыторыю пад пабудову крэпасьц?. Пры гэтым кампэнсацы? за зруйнаваную дзеля пабудовы крэпасьц? маёмасьць жыхарам Берасьця максымальна зан?жал? ? до?г? час адма?лял?ся выплачваць, што супярэчыла законам самой Расейскай ?мпэры?. Людз? мус?л? цягам до?г?х гадо? весьц? судовыя працэсы ? пры гэтым мног?я атрымал? тольк? частку ад ужо зан?жаных сума? або не атрымл?вал? грошай, увогуле. Само места перанесьл? на дзьве з паловай вярсты на ?сход. Тых, хто праз зан?жаныя або, увогуле, нявыплачаныя кампэнсацы? ня змог пераехаць да прызначанага тэрм?ну, высялял? прымусова з дапамогай пал?цы?. Месьц?чы мус?л? прадаваць радз?нныя рэл?кв?? ? ?прыгожваньн?, каб выжыць. Захавал?ся дакумэнтальныя сьведчаньн?, што першы час людз? ? новым месьце жыл? ? зямлянках ^[38] .

На 1860 год у Берасьц? было 55 мураваных ? 757 дра?ляных будынка?. З 1870-х гадо? места стала значным чыгуначным вузлом. Апроч чыгунк?, важную ролю ? жыцьц? Берасьця адыгрыва? рачны порт, тольк? ? 1857 годзе гандлёвы абарот яго дасяга? амаль 1 млн рублё?. На загад в?ленскага генэрал-губэрнатара ад 19 жн??ня 1866 году на падставе ?казу расейскага Сэнату ад 15 красав?ка таго ж году ? Берасьц?, а таксама ? Горадн?, Кобрын?, Пружанах ? Слон?ме з мэтай больш жорсткага кантролю над мясцовым самак?раваньнем замест маг?страту ?тваралася гарадзкая дума ( рас . городская дума ) ^[39] .

Падзе? Крывавай нядзел? 9 студзеня 1905 году знайшл? свой водгук ? ? Берасьц?. Пратэстам? тут к?равал? мясцовыя сацыял-дэмакратычныя арган?зацы? ППС у Л?тве ? Бунда.

Сацыял-дэмакраты з берасьцейск?х арган?зацыя? Бунда, ППС у Л?тве ? ?ншыя прадста?н?к? прагрэс??най грамадзкасьц? гораду спрабавал? супрацьстаяць чарнасоценнай прапагандзе, ?м? прыкладал?ся намаганьн? для арган?зацы? барацьбы працо?ных супраць габрэйск?х пагрома?. У красав?ку 1905 году берасьцейск? сацыял-дэмакратычны кам?тэт Бунду правё? 16 схода? (у кожным брала ?дзел каля 100 чал.), на як?х разглядалася пытаньне пра стварэньне атрада? самаабароны ад пагромшчыка?.

29 тра?ня (11 чэрвеня) 1905 году чарнасоценцы з н?жн?х запасных чыно? ? крым?нальн?ка? учын?л? ? Берасьц? габрэйск? пагром. Некальк? чалавек был? заб?тыя, дзясятк? параненыя. Страты дасягнул? вял?к?х памера?. Пача?шыся ? гасьц?ным двары, пагром распа?сюдз??ся на вул?цах Мясной, Крывой ? ?нш. Рабавал? крамы, ламал? мэблю, усюды было разьб?тае шкло, а пух ад парваных пярына? лёта? па вул?цах. Габрэйская самаабарона спрабавала абараняцца ? страляла ? адказ, але ? яе самой был? ахвяры. Выкл?каны зь берасьцейскай фартэцы? атрад вайско?ца? спын?? бясчынствы грам?ла?-чарнасоценца?. ^[40]

30 чэрвеня 1905 году ? Берасьц? адбылася ?сеагульная забасто?ка працо?ных, у якой брала ?дзел каля 5 тысяча? чалавек. На вул. Пал?цэйскай (цяпер Савецкая) адбы?ся масавы пал?тычны м?тынг, на як?м было каля 3 тысяча? чалавек. ^[41]

Пры падрыхто?цы чарнасоценцам? новага пагрому ? кастрычн?ку ? л?стападзе 1905 году мясцовыя кам?тэты Бунда, ППС у Л?тве ? сыян?ста?-сацыял?ста? рашуча заяв?л? пал?цы?, што створаць атрады самаабароны для барацьбы супраць чарнасоценных пагромшчыка?. Пагром бы? папярэджаны. ^[42]

19 кастрычн?ка 1905 году ? Берасьц? был? арган?заваны пал?тычная дэманстрацыя ? м?тынг у сувяз? з аб’я?леньнем царскага ман?фесту 17 кастрычн?ка, пасьля гэтага горад бы? аб’я?лены на ваенным станов?шчы. Рэвалюцыйны рух ахап?? таксама ? салдат гарн?зону. 24 л?стапада 1905 году рота артылеры? гарн?зона крэпасьц? на чале з А. ?. Аляксандравым арган?завала м?тынг, да яго далучыл?ся салдаты 7-й, 11-й, 12-й, 15-й ? 16-й рот. Удзельн?к? м?тынгу патрабавал? вызвал?ць севастопальск?х ? кранштацк?х рэвалюцыйных матроса?, як?я знаходз?л?ся ? зьняволеньн?, палепшыць умовы службы ? ?нш. Пасьля гэтага гало?ныя завадатары п?сары А. ?. Аляксандра? ? П. ?. Гароха? был? арыштаваныя ? асуджаныя на катаргу. ^[43]

11 сьнежня 1905 году ? Берасьц? адбы?ся агульнагарадзк? м?тынг, як? праходз?? легальна. Прагучал? прапановы падтрымаць узброенае па?станьне ? Маскве агульнай пал?тычнай забасто?кай, многа гаварылася пра свабоду схода?, слова, сумленьня. М?тынг закончы?ся сьпевам? ≪Марсэльезы≫.

8 л?пеня 1906 году пачалося найбуйнейшае выступленьне ? Берасьц? ? хваляваньне сярод салдат крэпасьц?. Па?станцы был? акружаныя ? ?заляваныя ад ?ншых вайсковых часьцей, 700 чалавек было арыштавана. Суду падвергл?ся 32 салдаты, з як?х 5 был? апра?даныя, а астатн?я прыгавораныя да катаржных работ на розныя тэрм?ны. ^[44]

За часам? Першай сусьветнай вайны ? ноч з 25 на 26 жн??ня (паводле новага стылю, 12/13 жн??ня ? паводле старога стылю) 1915 году Берасьце занял? войск? Нямецкае ?мпэры? . Кал? да пачатку вайны жыхаро? было каля 57 тысяча?, то на момант здачы места засталося тольк? некальк? дзясятка? чалавек. Усё насельн?цтва Берасьця ? хто пад узьдзеяньнем расейскай антынямецкай прапаганды, хто пад прымусам казака? ? мус?ла было пак?нуць места ? падацца ? глыб Расейскай ?мпэры?. Чыгуначных вагона? для эвакуацы? хап?ла тольк? на невял?кую колькасьць мяшчана?. Большасьц? ж берасьцейск?х сем’я?, як?я мус?л? был? пак?нуць свае дамы ? нажытую гадам? маёмасьць, давялося даб?рацца ? цэнтральныя раёны ?мпэры? на ?ласных падводах ? пехатою, мног?я на гэтым шляху заг?нул? ад голаду ? хвароба?. Расейскае войска пры адступленьн? мела загад падарваць фарты Берасьцейскай крэпасьц? ? масты, а само места ? спал?ць. Мног?я будынк? ? Берасьц? был? зруйнаваныя ? спаленыя спэцыяльным? камандам? расейскай арм??, тым часам у цытадэл? крэпасьц? яны збольшага застал?ся цэлыя. З 3670 меск?х будынка? цалкам або ? значнай ступен? пацярпела 2500 ^[45] .

З 9 (22) сьнежня 1917 да 3 сакав?ка 1918 году ? Берасьц? ? будынках на тэрыторы? крэпасьц? праходз?л? м?рныя перамовы пам?ж Савецкай Расеяй ? Нямеччынай, у вын?ку чаго адбылося падп?саньне Берасьцейскага м?ру , як? ня ?л?чва? ?нтарэса? беларуса? . 4 сакав?ка 1918 году ?рад Укра?нскай Народнай Рэспубл?к? абвясьц?? Берасьце сваёй часткай.

• Помн?к? сакральнай арх?тэктуры, зьн?шчаныя расейск?м? ?ладам?
• 
  Касьцёл Беззаганнага Зачацьця Найсьвяцейшай Панны Мары? ? кляштар бэрнардынак
• 
  Касьцёл Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Панны Мары? ? кляштар брыг?так
• 
  Касьцёл Сьвятой Соф’? ? кляштар дам?н?кана?
• 
  Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьц?целя ? кляштар бэрнардына?

• 
  Касьцёл Езуса ? Сьвятога Каз?мера ? калег?юм езу?та?
• 
  Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы ? кляштар а?густына?
• 
  Касьцёл Сьвятой Барбары ? кляштар трын?тарыя?
• 
  Царква Сьвятых Пятра ? Па?ла манастыра базыляна? (бязь вежа?)

Найно?шы час [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Беларуская Народная Рэспубл?ка. М?жваенны пэрыяд [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

25 сакав?ка 1918 году згодна з Трэцяй Уста?ной граматай Берасьце абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспубл?к? . У месьце прызначыл? павятовага старшыню БНР, а жыхары вакол?ца? (вёска Горк? Берасьцейскага павету) атрымал? Пасьведчаньн? Народнага Сакратарыяту БНР ^[46] . Тэрыторыя Палесься ад Берасьця да Гомля стала прадметам спрэчк? ? перамова? пам?ж БНР ? УНР ^[47] . 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай ? зьезду КП (б) Беларус? Берасьце ?вайшло ? склад Беларускай ССР , дзе яно стала цэнтрам раёну ^[48] . Аднак дэ-факта ?весь гэты час, да лютага 1919 году, Берасьце ? вакол?цы знаходз?л?ся пад акупацыяй ? по?ным кантролем нямецкай арм??. 9 лютага 1919 году Берасьце заня? польск? аддзел дабраахвотн?ка? зь В?ленскай самаабароны (Самаабароны Л?твы ? Беларус?) . 1 жн??ня 1920 году места занял? бальшав?к? ^[49] , але адступ?л? перад палякам? ? канцы таго ж месяцу.

26 лютага 1920 году ? Берасьце з Эстон?? пастанав?л? перадысьлякаваць Асобны атрад БНР пад камандаю генэрала Стан?слава Булак-Балахов?ча . Ад 5 сакав?ка цягн?кам? зь Дзьв?нску ? Берасьце генэрал С. Булак-Балахов?ч змог перавезьц? тольк? частку жа?нера? свайго аддзелу, як?я адмов?л?ся раззбройвацца. Аддзел генэрала С. Булак-Балахов?ча зь некальк?х сотня? жа?нера? бы? разьмешчаны ? Берасьцейскую крэпасьць для падмацаваньня ? перафармаваньня. У вайсковым пляне вайсковыя фармаваньн? генэрала С. Булак-Балахов?ча был? падпарадкаваныя беспасярэдне начальн?ку Польскай дзяржавы Юзафу П?лсудзкаму . З чэрвеня 1920 году аддзел ген. С. Булак-Балахов?ча бра? удзел у баях на польска-бальшав?цк?м фронце на абшарах Палесься, а пазьней у абароне Варшавы . У час гэтых баё? арм?я генэрала С. Булак-Балахов?ча значна вырасла за кошт дызэртыра? ? палонных чырвонаармейца?.

1 жн??ня 1920 году Берасьце ? Берасьцейскую крэпасьць захап?л? войск? бальшав?цкай Расе?, як?м пэ?ны час спрабавал? супрацьстаяць аддзелы генэрала С?корскага. Згодна з Рыскай м?рнай дамовай у 1921 годзе Берасьце фармальна ?вайшло ? склад м?жваеннай Польскай Рэспубл?к? , дзе стала цэнтрам Палескага ваяводзтва . За польск?м часам у месьце працавал? чыгуначныя, швацк?я, зброевая ? мэхан?чныя майстэрн?, тытунёвая фабрыка, гарэлкавы завод акцыянэрнага таварыства ≪Познань≫, бровар ≪Карона≫, лесап?льня, млын. Тут утвары?ся Берасьцейск? акруговы кам?тэт Камун?стычнай парты? Заходняй Беларус? (КПЗБ) , а ? 1925 годзе працо?ныя Берасьця на меск?м м?тынгу скандавал? ≪ Няхай жыве аб’яднаная Савецкая Беларусь! ≫ ^[50] . У студзен? 1927 году ? месьце адбы?ся суд над групай дзеячо? КПЗБ, а ? 1930 годзе распача?ся працэс над польскай апазыцыяй , якая выступала супраць маршала Юзэфа П?лсудзкага . 21 чэрвеня 1929 году да Берасьця далучыл? частку гм?ны Кос?ча?, 29 л?стапада 1933 году ? частку гм?ны Камян?цы Жыравецкай ^{[51] [52]} , 1 сьнежня 1933 году ? частку гм?ны Кабыляна? ^[53] . На 1936 год у Берасьц? было 18 школа?, 5 г?мназ?я?, 3 к?натэатры, б?бл?ятэка. У 1938 годзе намаганьням? маладога кампазытара ? дырыгента Сыльвэстра Часно?скага ?тварылася музычная школа ?мя Караля Шымано?скага , дырэктарам якой ста? заснавальн?к. Таксама ён арган?зава? у месьце хор ? сымфан?чны аркестар.

• Места за польск?м часам
• 
  Гарн?зонны касьцёл
• 
  Чыгуначны вакзал
• 
  Тэхн?чная школа
• 
  Дзяржа?ны банк

• 
  Адм?н?страцыя Палескага ваяводзтва
• 
  Калён?я Нарутов?ча
• 
  Калён?я Варбурга
• 
  Вул?ца Адама М?цкев?ча (Шляхецкая ^[a] )

Другая сусьветная вайна [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Першыя ав?я?дары па Берасьц? был? зьдзейсьненыя войскам? нацысцкай Нямеччыны ?жо 2 верасьня 1939 году. Тады было ск?нута 10 бомба?, як?я пашкодз?л? Белы палац у крэпасьц?. 9 верасьня 1939 году ? Берасьце прыехала калёна а?тамаб?ля? з Варшавы з польск?м? ?радн?кам?. У гэты ж дзень места зно? бамбардавал? нацысты. Не?забаве г?тлера?цы падыйшл? да Берасьця. 14 верасьня 1939 году пачалася абарона крэпасьц? польск?м войскам , у ходзе якой был? адб?тыя 7 нямецк?х атак, пры гэтым людзк?я страты з боку абаронца? склал? каля 40%. У гэтых баях брал? ?дзел шмат мясцовых рэзэрв?ста?. 17 верасьня польск?я войск? адступ?л? на по?дзень у бок Тэрэспалю , у Берасьцейскай крэпасьц? застал?ся дабраахвотн?к?.

Нягледзячы на тое, што Берасьцем авалодал? немцы, згодна з пактам Молатава-Рыбентропа  ? сакрэтным пагадненьнем пам?ж нацысцкай Нямеччынай ? камун?стычным СССР аб разьмежаваньн? сфэра? уплыву ? 22 верасьня 1939 году места перайшло пад к?раваньне Чырвонай арм??. У гэты ж дзень у Берасьц? адбы?ся супольны савецка-нацысцк? парад , як? прымал? нямецк? генэрал Гудэрыян ? савецк? вайскавод Крывашэ?н . У час параду нямецк?я ? савецк?я камандуючыя абмянял?ся сьцягам?.

Па далучэньн? да БССР 4 сьнежня 1939 году Берасьце стала адм?н?страцыйным цэнтрам вобласьц?. 22 чэрвеня 1941 году кол?шн?я ха?русьн?к? напал? на СССР, першы ?дар прыйшо?ся на Берасьце. Да 30 чэрвеня цягнулася арган?заваная абарона Берасьцейскай крэпасьц?, па чым застал?ся ?заляваныя агмен? супрац?ву (большасьць зь як?х л?кв?давал? на працягу наступнага тыдня) ? адз?нкавыя байцы. Апошн? абаронца крэпасьц? П. Га?рыла? трап?? у палон 23 л?пеня.

З пачаткам нямецкай акупацы? Берасьце некальк? разо? мяняла сваю адм?н?страцыйную прыналежнасьць. На пачатку акупацы? 1 жн??ня 1941 году места ? ?ся тагачасная Берасьцейская вобласьць БССР, як ? Беластоцкая вобласьць , был? далучаныя да ?сходняй Прус?? ? ?ваходз?л? ? склад Беластоцкай акруг? ^[54] . Але ?жо 1 верасьня 1941 году тэрыторыю Беларускага Палесься (Берасьцейская, П?нская ? Палеская вобласьц?) разам зь Берасьцем далучыл? да Райхскам?сарыяту ≪?кра?на≫ . Генэральны кам?сар Беларус? В?льгельм Кубэ л?чы? памылкай улучэньне по?дня Беларус? ? склад Райхскам?сарыяту ≪?кра?на≫ ? на нарадзе геб?тскам?сара? у Менску ? красав?ку 1943 году выказва? сваю нязгоду зь перадачай апошняму ≪значнай частк? тэрыторы? Па?днёвай Беларус?≫, а таму прапано?ва? райхскам?сару ?кра?ны Эрыху Коху перанесьц? л?н?ю падзелу да ≪п?нск?х балот≫. Аднак гэтае пытаньне вырашала к?ра?н?цтва ?ншых установа? Трэцяга Райху , у першую чаргу Гало?нае камандаваньне сухапутных войска? ? к?ра?н?цтва м?н?стэрства па занятых усходн?х тэрыторыях. Менав?та райхсм?н?стар Альфрэд Розэнбэрг вызначы? мяжу пам?ж Укра?най ? Беларусьсю на по?нач ад Прыпяц? , бо так? падзел, хоць ? не адпавяда? ?нтарэсам ваеннага к?ра?н?цтва, але забясьпечва? Райхскам?сарыят ≪Укра?на≫ лесам ? дрэваматэрыялам?, а таксама стварал?ся ?мовы для выкарыстаньня сыстэмы канала? Прыпяц? ? чыгунк? Берасьце ? Гомель.

1 верасьня 1941 году а 12-й гадз?не дня была аф?цыйна створана Генэральная акруга ≪Берасьце Л?то?скае≫ ( ням . Generalbezirk Brest-Litowsk ) ^[55] . Месцам знаходжаньня генэральнага кам?сарыяту было Берасьце Л?то?скае. На працягу восен? 1941 году тут утварыл?ся к?ро?ныя органы новай грамадзянскай адм?н?страцы? ? геб?тскам?сарыяту (акруг?) ? Берасьц? Л?то?ск?м. 1 студзеня 1942 адбылося перайменаваньне Генэральнай акруг? ≪Берасьце Л?то?скае≫ на Генэральную акругу ≪Валынь-Падольле≫ . Аднак да 19 чэрвеня 1942 адм?н?страцыйны цэнтар акруг? яшчэ знаходз??ся ? Берасьц? Л?то?ск?м, па чым яго перанесьл? ? Луцак . 8 верасьня 1942 году Берасьцейск? меск? ( ням . Kreisgebiet Brest-Litowsk-Stadt ) ? Берасьцейск? сельск? геб?т ( ням . Kreisgebiet Brest-Litowsk-Land ) аб’яднал? ? адз?н новы Берасьцейск? геб?т ( ням . Kreisgebiet Brest Litowsk ). У лютым 1944 году тэрыторыю Берасьцейскага геб?та (а таксама Кобрынскага ? П?нскага геб?та?) з ул?кам этн?чнага ? г?старычнага аспэкта? перадал? ? склад Генэральнай акруг? Беларусь ^[56] .

У час нацысто?скай акупацы? Берасьця ? месьце дзеял? групы камун?стычнага, камсамольскага, антыфашысцкага падпольля?, а таксама Палескай акруг? Арм?? Краёвай . У сьнежн? 1941 году нямецк?я акупанты зьмясьц?л? жыдо? у гета , дзе абсалютную большасьць заб?л? цягам 1942 году ^[57] (на 1941 год жыды складал? 72% насельн?цтва места). Пад нямецкай акупацыяй Берасьце знаходз?лася па 28 л?пеня 1944 году.

• Супольны нацысцка-савецк? парад у Берасьц?
• 
  Савецкая прыв?тальная арка з нацысцкай ? савецкай сымбол?кай
• 
  Супольны нацысцка-савецк? парад на вул?цах Берасьця
• 
  На трыбуне ? нямецк? генэрал Гудэрыян ? савецк? камандз?р брыгады Крывашэ?н
• 
  Гудэрыян ? Крывашэ?н пад нацысцк?м сьцягам з свастыкай

Беларуская ССР [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

8 тра?ня 1965 году савецк?я ?лады надал? Берасьцейскай крэпасьц? ганаровае званьне крэпасьць-герой , з уручэньнем ордэна Лен?на ? мэдаля ≪Залатая Зорка≫. У 1969?1971 гадох на тэрыторы? крэпасьц? ?твары?ся мэмарыяльны комплекс.

У паваенны пэрыяд у межы Берасьця ?вайшл? навакольныя вёск?: Адамкова , Бяроза?ка 1-я , Бяроза?ка-2-я (усе 1958 год), Бяроза?ка (1968 год), Валынка , Вулька Падгародзкая , Гузьн? (абедзьве ? 1968 годзе), Дубро?ка (1979 год), Кавалёва (1958 год), Кацельня Падгародзкая (1968 год), Кац?нбор (1979 год), Крушына (1968 год), Лысая Гара (1958 год), Пугачова (1979 год), Рэчыца , Трышын (абедзьве ? 1968 годзе); Па?днёвы гарадок (у канцы 1930-х гадо? ме? назву Тра?гутава)(1958 год) ^[58] .

Рэспубл?ка Беларусь [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

З 1990 году Берасьце ? адз?н з шасьц? абласных цэнтра? незалежнай Беларус?. Тут разьмясьц?л?ся Генэральныя кансуляты Рэспубл?к? Польшча, Расейскай Фэдэрацы? ? ?кра?ны. З 1991 году працуе мытня ≪Заходн? Буг≫. У 1996 годзе ?тварылася свабодная эканам?чная зона ≪Берасьце≫.

Берасьце стала адным з цэнтра? пратэста? 2020?2021 гадо? ^[59] . 10 жн??ня тут праходз?л? сутыкненьн? супрацо?н?ка? АМАП з пратэсто?цам?, у час як?х карн?к? ?жывал? сьветлашумавыя шашк?. 11 жн??ня ? Берасьц? бы? паранены ?дзельн?к пратэста? Генадзь Шута? . Яго ? крытычным стане перавял? ? шп?таль М?н?стэрства абароны, дзе 19 жн??ня ён памёр ^[60] . 16 жн??ня 2020 году ? Берасьц? прайшо? Марш за свабоду .

Геаграф?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Рэльеф [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Берасьце разьмяшчаецца ? межах заходняй частк? Беларускага Палесься  ? Берасьцейск?м Палесьс? . Рэльеф ро?ны, вызначаецца разьмяшчэньнем на Высока?скай ра?н?ны , а таксама дал?нам? рэк. Дал?ны рэк у межах места шырок?я, у раёне крэпасьц? яны злучаюцца. Абсалютныя вышын? ад 123 м (вышыня зрэзу Бугу ) да 130 м, з слабым зьн?жэньнем да абалоны Муха?ца .

Кл?мат [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Мэтэаназ?раньн? ? Берасьц? вядуцца з 1834 году. Кл?мат ? мерны кантынэнтальны ^[61] . Праз уплы? марск?х паветраных маса? у месьце наз?раецца мяккая з?ма ? ?мерана цёплае лета. Цыклёны, як?я зья?ляюцца прычынай гэтага, перамяшчаюцца з Атлянтычнага ак?яну з захаду на ?сход. Сярэдняя тэмпэратура студзеня ?2,6 °C, л?пеня +19,3 °C. Гадавая колькасьць ападка? 609 мм. Сярэднегадавая тэмпэратура паветра складае +8,2 °C, сярэднегадавая хуткасьць ветру  ? 2,6 м/с , сярэднегадавая в?льготнасьць паветра  ? 76%. Вэгетацыйны пэрыяд працягваецца 214 дзён.

Штогод у сярэдн?м 160 дзён ?дзе дождж, 68 дзён ? сьнег. Туманы наз?раюцца ? сярэдн?м 33 дн?, навальн?цы ? 27 дзён.

Кл?матычныя зьвестк? для Берасьця (норма 1981?2010)
Паказьн?к	Сту	Лют	Сак	Кра	Тра	Чэр	Л?п	Жн?	Вер	Кас	Л?с	Сьн	Год
Абсалютны максымум t , °C	11,6	17,2	22,6	30,7	32,1	33,0	36,6	35,6	31,5	26,4	19,0	14,5	36,6
Сярэдн? максымум t , °C	?0,1	1,2	6,3	14,0	20,1	22,6	24,9	24,2	18,4	12,5	5,4	0,9	12,5
Сярэдняя t , °C	?2,6	?1,9	2,2	8,7	14,5	17,1	19,3	18,5	13,3	8,3	2,7	?1,3	8,2
Сярэдн? м?н?мум t , °C	?4,9	?4,5	?1,2	3,8	9,0	12,0	14,2	13,3	9,1	4,8	0,4	?3,5	4,4
Абсалютны м?н?мум t , °C	?35,5	?28,1	?22,6	?6,2	?4,2	2,1	5,8	1,3	?2,8	?9,9	?19,2	?25,1	?35,5
Норма ападка?, мм	34	33	33	37	63	68	74	72	56	37	42	41	590
Крын?ца: Надвор'е ? кл?мат   (рас.)

Кл?матычныя зьвестк? для Берасьця за пэрыяд 2001?2011
Паказьн?к	Сту	Лют	Сак	Кра	Тра	Чэр	Л?п	Жн?	Вер	Кас	Л?с	Сьн	Год
Абсалютны максымум t , °C	11,4	14,4	19,4	26,5	31,6	32,0	35,0	35,5	31,5	24,4	19,0	12,3	35,5
Сярэдн? максымум t , °C	?0,8	0,5	6,4	14,4	19,8	22,7	26,0	24,5	19,3	12,2	6,2	0,4	12,6
Сярэдняя t , °C	?2,7	?1,9	2,7	9,3	14,6	17,5	20,8	19,3	14,2	8,6	4,0	?1,2	8,8
Сярэдн? м?н?мум t , °C	?4,6	?4,3	?1	4,2	9,4	12,3	15,5	14,1	9,2	5,0	1,8	?2,9	4,9
Абсалютны м?н?мум t , °C	?26,1	?22	?14,9	?4,8	?1,2	4,0	8,8	4,9	?2	?5,8	?14,2	?22,2	?26,1
Норма ападка?, мм	42	38	31	29	76	62	83	77	48	41	41	42	609
Крын?ца: www.weatheronline.co.uk Экстрэмумы ? ападк? з Кл?матычнага ман?тору

Г?драграф?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Г?драграф?чная сытуацыя вызначаецца рэкам? Бугам (праходз?ць на па?днёва-заходняй ускра?не Берасьця) ? Муха?цом , як? ?падае ? Буг ? перасякае места з усходу на захад. У межах Берасьця рака Мухавец утварае шматл?к?я заток? , старыцы ? выспы . У забудаванай частцы места разьмяшчаецца некальк? невял?к?х сажалак. У абалонах рэк ?снуе разьв?тая сыстэма мэл?ярацыйных канала?, прымеркаваных пераважна да па?днёвай ускра?ны ^[62] .

Расьл?нны ? жывёльны сьвет [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У складзе зямель Берасьця лясныя мас?вы ? дрэ?на-хмызьняковая расьл?ннасьць займаюць 20,2%, ворныя земл? ? 12,2, земл? пад водным? аб’ектам?, лугам? ? балотам? ? 5, 5,2 ? 1,7% адпаведна, пад забудовай, дарогам? ? камун?кацыям? ? 28,5%. Места разьмяшчаецца ? атачэньн? лесапаркавай зоны, якая займае плошчу 2500 га.

У межах Берасьця знаходзяцца больш за 40 ахо?ных в?да? (у тым л?ку 24 в?ды расьл?на? ? каля 20 в?да? хрыбетных жывёла?). Так?я л?чбы ?дуць побач з колькасьцю ахо?ных в?да? на асабл?ва ахо?ных прыродных тэрыторыях ^[63] .

Адм?н?страцыйна-тэрытарыяльны падзел [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Цяперашн?я аф?цыйныя раёны Берасьця ? штучныя нег?старычныя ?тварэньн? савецкага часу, межы як?х не супадаюць з г?старычным? мясцовасьцям? места ^[64] . Яны маюць безабл?чныя рус?ф?кацыйныя (≪Маско?ск? раён≫) ? пал?тызаваныя ? духу расейскай камун?стычнай прапаганды (≪Лен?нск? раён≫) назвы, нададзеныя без ул?ку мясцовых беларуск?х тапан?м?чных традыцыя? ^[64] .

М?крараёны: Адамкова , Аркадыя , Бяроза?ка , Валынка (з Кацельняй Баярскай ? Пелчыцам?), Вулька (разам з Вулькай Падгародзкай ? Сояй), Вычулк? , Грае?ка , Дубро?ка , Задворцы Новыя, Задворцы Старыя , К?е?ка , Кавалёва, Казлов?чы , Кац?н бор , Красны двор, Лысая гара, Па?днёвы ( Тра?гутова , Дуб?ньн?к?), Плоска , Пугачова , Рэчыца , Трышын , Усход ( Гузьн? , Крушына). Цэнтральная частка сучаснага Берасьця ахопл?вае кол?шн?я мясцовасьц? Тапалёва (тут збудавал? новы цэнтар места ? сярэдз?не XIX ст.), вядомае яшчэ зь сярэднявечча прадмесьце Шпанов?чы , разьмешчанае ?здо?ж правага берагу рак? Муха?ца ? ?нтэнданцк? гарадок, збудаваны ? 1875?1880 гадох.

Агулам у розныя часы да Берасьця далучыл? каля 30 населеных пункта?, аднак з прычыны ?х рознай вел?чын? ? ? вын?ку нядбайнага ста?леньня улада? да захаваньня тапан?м?чнай спадчыны ня ?се яны стал? асобным? м?крараёнам? ? адзначаныя на мапе сучаснага места.

Панарамны здымак жылога раёну Берасьця

Насельн?цтва [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Дэмаграф?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• XVIII стагодзьдзе : 1800 год ? ~3,5 тыс. чал. ^[65]
• XIX стагодзьдзе : 1811 год ? 3596 чал. ^[65] ; 1845 год ? ~18 тыс. чал. ^[66] ; 1860 год ? 19 343 чал.; 1861 год ? 20,9 тыс. чал. ^[67] ; 1880 год ? 33 607 чал. (20 804 муж. ? 12 803 жан.), зь ?х 6357 правасла?ных, 3286 катал?ко?, 23 846 юдэя?, 95 эвангел?ста?, 23 магамэтан?ны ^[68] ; 1889 год ? 41 615 чал. (21 508 муж. ? 20 107 жан.), у тым л?ку паводле стану: шляхты нашчадкавай ? асаб?стай 206, духавенства правасла?нага белага 25, катал?цкага 2, юдэйскага 2, грамадзяна? нашчадкавых ? асаб?стых 19, купцо? 400, мяшчана? 32 588, цэхавых 906, сяляна? ус?х найменьня? 925, асадн?ка? 12, рэгулярных войска? 5011, бестэрм?новаадпускных 811, адста?ных н?жн?х чыно? 280 (зь ?х сем’ям?), салдацк?х дзяцей 277 ? замежных падданых 151 чал.; паводле веры: правасла?ных 7357, рыма-катал?ко? 5888, пратэстанта? 223, юдэя? 27 005, магамэтана? 1142 чал. ^[69] ; 1897 год ? 46 500 чал. ^[70]
• XX стагодзьдзе : 1907 год ? 46 181 чал. ^[71] ; 1921 год ? 29 460 чал. ^[72] ; 1929 год ? 37 684 чал. ^[72] ; 1937 год ? 51,2 тыс. чал. ^[72] ; 1940 год ? 68,8 тыс. чал. ^[72] ; 1945 год ? 22,9 тыс. чал. ^[58] ; 1959 год ? 73,6 тыс. чал. ^[58] ; 1970 год ? 121,5 тыс. чал. ^[58] ; 1979 год ? 177 тыс. чал. ^[58] ; 1989 год ? 259 тыс. чал. ^[73] ; 1991 год ? 277 тыс. чал.; 1995 год ? 249,3 тыс. чал. ^[74] ; 1998 год ? 299,2 тыс. чал. ^[73]
• XXI стагодзьдзе : 2005 год  ? 300,1 тыс. чал. ^[75] ; 2006 год ? 301,4 тыс. чал.; 2009 год ? 309 764 чалавек? ^[76] (перап?с); 2014 год ? 330 947 чалавек ^[77] ; 2016 год ? 340 141 чалавек ^[78] ; 2017 год ? 343 985 чалавек ^[79] ; 2018 год ? 347 576 чал. ^[80] ; 2020 год ? 339 700 чалавек ^[5]

Нацыянальны склад [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Зьвестк? паводле вын?ка? перап?су 2009 году:

Адукацыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

38 агульнаадукацыйных школа?, 2 агульнаадукацыйныя л?цэ?, 6 г?мназ?я?.

Вышэйшыя навучальныя ?становы:

• Берасьцейск? дзяржа?ны тэхн?чны ?н?вэрсытэт
• Берасьцейск? дзяржа?ны ?н?вэрсытэт ?мя А. С. Пушк?на

Сярэдн?я спэцыяльныя навучальныя ?становы:

• Берасьцейск? дзяржа?ны музычны каледж ?мя Рыгора Шырмы
• Берасьцейск? дзяржа?ны пол?тэхн?чны каледж
• Берасьцейск? дзяржа?ны мэдычны каледж
• Берасьцейск? дзяржа?ны каледж чыгуначнага транспарту Беларускай чыгунк?
• Берасьцейская дзяржа?ная абласная вучэльня ал?мп?йскага рэзерву
• Каледж б?знэсу ? права

Прафэс?йна-тэхн?чныя навучальныя ?становы:

• Берасьцейскае дзяржа?нае ПТВ № 65 буда?н?ко?
• Берасьцейскае дзяржа?нае ПТВ № 27 чыгуначнага транспарту

Культура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У Берасьц? працуюць 13 б?бл?ятэк, дзее тэатар драмы ? музык?, лялечны тэатар, к?натэатар ≪Беларусь≫, праходз?ць м?жнародны тэатральны фэстываль ≪Белая вежа≫ ? фэстываль беларускага нацыянальнага к?но. У рэпэртуары Берасьцейскага лялечнага тэатру сёньня каля 30 спэктакля? для дзяцей ? сем’я?.

Мас-мэдыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У Берасьц? выдавал?ся газэты ≪ Брестский курьер ( be ) ≫ (да 2018: закрылася з-за эканам?чных чыньн?ка?) ? ≪ Брестская газета ≫ (да 2021: усе беларуск?я друкарн? адмов?л?ся друкаваць) (недзяржа?ныя выданьн?, як?я ?ваходзяць у склад ≪Асацыяцы? выда?цо? рэг?янальнай прэсы ? Аб’яднаныя Масмэды? ( be ) “≫), выдаюцца дзяржа?ныя ≪Брестский вестник≫, ≪Вечерний Брест≫, ≪Народная трыбуна≫, ≪Зара≫, ≪Духо?ны весн?к≫.

Вядуцца трансьляцы? Беларускага Радыё Рацыя (99,2 FM) ? Берасьцейскага радыё (104,8 FM), Берасьцейскай тэлерадыёкампан?? (ТРК-Берасьце) ? ≪Буг-ТВ≫ (камэрцыйны канал).

Спорт [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У Берасьц? працуюць 18 дз?цяча-юнацк?х спартовых школ. Берасьцейск? лядовы палац спорту . У м?крараёне К?е?ка разьмешчаны стадыён ≪Лякаматы?≫. У абласным спартовым комплексе ≪Берасьцейск?≫ адбываюцца трэнаваньн? ? гульн? футбольнага клюбу ≪ Дынама ≫. Найбольшую славу гораду прынёс гандбольны клюб БГК ?мя Мяшкова . Легкаатлетка зь Берасьця Юл?я Несьцярэнка стала ал?мп?йскай чэмп?ёнкай у бегу.

Забудова [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Плян [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У 1945?1948 гадох супрацо?н?к? ?нстытуту ≪ Белдзяржпраект ≫ распрацавал? генэральны плян адна?леньня ? рэканструкцы? Берасьця (плян удакладня?ся ? карэктава?ся арх?тэктарам Г. Парсаданавым да 1953 году). Генэральны плян вызнача? к?рунак разьв?цьця Берасьця на 2 паваенныя дзесяц?годзьдз? ? прадугледжва? удасканаленьне яго плянавальнай структуры, разьб?ва? усю тэрыторыю места на плянавальныя раёны, як?я, у сваю чаргу, дзял?л?ся на прамысловыя ? жылыя раёны, м?крараёны. Берасьце разьв?валася ва ?сходн?м (раёны К?е?ка ? ?сход ), па?ночным ( Адамкава  ? Рэчыца  ? Грае?ка ) ? часткова па?днёвым к?рунках. Прадугледжвалася адна?леньне, рэканструкцыя ? ?парадкаваньне цэнтру места ? гало?ных маг?страля?. Як адм?н?страцыйна-грамадзк? цэнтар Берасьця забудо?ва?ся яго цэнтральны пляц. У цэнтры ?зводз?л?ся 4?5-? павярховыя дамы (арх?тэктары А. Сувора?, З. Ле?чанка), праводз?лася рэканструкцыя чыгуначнага вакзалу (1956), вялося будаваньне ?н?вэрсальнай крамы (1955) ? гатэлю ≪Буг≫ (1958) ^[82] .

Згодна з новым генэральным плянам разьв?цьця Берасьця, распрацаваным у ?нстытуце ≪Белдзяржпраект≫ (арх?тэктары Ю. Гл?нка, Я. Л?нев?ч, А. Гарбачо?) ? зацьверджаным у 1965 годзе, далейшае разьв?цьцё места адбывалася ва ?сходн?м к?рунку: ствара?ся ?сходн? прамысловы вузел, вялося будаваньне найбуйнейшага раёну ?сходу, як? склада?ся зь 7 м?крараёна? ? грамадзкага цэнтру. У 1970-я гады пачалося засваеньне зямель пад жылую забудову ? па?днёвым к?рунку (левабярэжная частка рак? Муха?ца ). Па?днёвы жылы раён разьл?чва?ся на 70?80 тысяча? жыхаро? ? склада?ся з 6 м?крараёна?. У пачатку 1970-х гадо? у Берасьц? сфармалася 6 раёна?, дзе вялося будаваньне жытла: па?днёвы, цэнтральны, усходн?, Грае?ск?, Адамкова?Рэчыца ? раён Камянецкай шашы . Паводле праекту пляну цэнтру Берасьця 1968 году (арх?тэктары В. Ан?к?р, Г. Трушн?кава) сфармава?ся ансамбль грамадзк?х будынка? у раёне цэнтральнага пляцу, праводз?лася рэканструкцыя цэнтральных вул?ца? ^[58] .

У 1985 годзе Беларуск? навукова-дасьледчы ? праектны ?нстытут урбан?стык? распрацава? праект рэгенэрацы? г?старычнай частк? Берасьця, як? прадугледжва? захаваньне пляну, што скла?ся г?старычна, як помн?ка ?рбан?стык?. Гэты праект ста? першым досьведам у сэры? праекта? рэгенэрацы? г?старычных места? Беларус?. У зьвязку з будаваньнем прадпрыемства? па?днёвага прамысловага вузла ? 1980-я гады зьяв??ся новы раён места ? па?днёва-?сходн? (з 1983 году забудо?ваецца м?крараён Па?днёвы ?сход-3 ). У па?днёвым прамысловым вузьле разьмяшчаецца машынна-буда?н?чае аб’яднаньне ^[58] .

У 1992 годзе Беларуск? навукова-дасьледчы ? праектны ?нстытут урбан?стык? распрацава? чарговы генэральны плян Берасьця (гало?ны арх?тэктар А. Зайцава), як? прапануе канцэпцыю комплекснага разьв?цьця места. Умовы плянавальнага разьв?цьця дазваляюць пашырэньне Берасьця ? па?ночным ? па?днёвым к?рунках ^[58] .

• Старыя мапы ? пляны Берасьця
• 
  1740 г.
• 
  1807 г.
• 
  1823 г.
• 
  1825 г.

• 
  1911 г.
• 
  1914 г.
• 
  1925 г.
• 
  да 1939 г.

Вул?цы ? пляцы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

На 2012 год Берасьце было адз?ным местам Беларус?, дзе ?снавал? вул?цы, названыя ? гонар птушак ^[83] . На люты 2014 году ? Берасьц? 41% вул?ца? ? праспэкта? , пляца? ? завулка? ме? непа?торныя для ?ншых места? Беларус? назвы, у тым л?ку Вольная , Добрая ? Звонкая вул?цы. Найбольш пашыраным? был? назвы вул?ца? пра адметнасьц? прыроды ? разьмяшчэньня. Пятая частка тычылася г?сторы? Савецкага Саюзу , што ёсьць вын?кам ? адным з захада? калян?яльнай пал?тык? рус?ф?кацы? ? дэнацыянал?зацы? беларуса? . На 3-м месцы паводле пашыранасьц? был? вул?цы ? гонар ваяро?, а на 4-м ? пра п?сьменьн?ка? ? дзеячо? мастацтва ^[84] . Прытым цэнтральныя вул?цы ? пляцы Берасьця ? як ? большасьц? места? Беларус? за рэжымам Лукашэнк?  ? пераважна захо?ваюць калян?яльныя расейска -савецк?я назвы.

Эканом?ка [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Берасьце ? буйны прамысловы цэнтар Беларус?. У месьце працуе больш за 50 прадпрыемства? прамысловасьц?, у тым л?ку электрамэхан?чны ? электралямпавы заводы, завод газавага абсталяваньня ≪ Брэстгазаапарат ≫, прадпрыемства ≪Цветатрон≫ па вытворчасьц? м?краэлектрон?к?, прадпрыемствы лёгкай ? харчовай прамысловасьц? ? малочны камб?нат ААТ ≪ Савачка? прадукт ≫ ^[85] .

Дзея? падразьдзел ≪ Дываны Берасьця ≫ ААТ ≪ В?цебск?я дываны ≫.

Транспарт [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Берасьце ? адз?н з найважнейшых транспартных вузло? Беларус?. У 1981 годзе тут зьяв?л?ся першыя тралейбусы , у 2000-я гады колькасьць тралейбусных маршрута? места дасягнула васьм?.

За 12 к?лямэтра? на па?ночны ?сход ад Берасьця знаходз?цца аэрапорт Брэст (м?жнародны код ? BQT), уведзены ? эксплюатацыю ? 1976 годзе. У 1986 годзе Берасьцейскаму аэрапорту надал? статус м?жнароднага, магчымы пасажырапаток складае 400 чалавек у гадз?ну.

Турыстычная ?нфармацыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

?нфраструктура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Берасьце ? пэрспэкты?ны цэнтар турызму Беларус? м?жнароднага значэньня ^[86] .

З савецк?х часо? сымбалем места ста? мэмарыяльны комплекс ≪ Берасьцейская крэпасьць ≫, урачыстае адкрыцьцё якога адбылося 25 верасьня 1971 году. Будаваньне мэмарыялу ажыцьця?лялася пад к?ра?н?цтвам народнага арх?тэктара СССР У. А. Караля.

Музэ?: Археаляг?чны музэй ≪ Берасьце ≫, Берасьцейск? абласны краязна?чы музэй , Музэй абароны Берасьцейскай крэпасьц? , музэй ≪Выратаваныя мастацк?я кашто?насьц?≫ , Музэй г?сторы? горада Берасьця , Мастацк? музэй Берасьця , музэй чыгуначнай тэхн?к? , музэй ≪5 форт≫ (у пэрспэктыве ? музэй ≪Г?сторыя фартыф?кацы? ? ?збраеньня≫), музэй ав?яцы? ? касмана?тык? (у м?крараёне ?сход).

Славутасьц? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• Берасьцейская крэпасьць (XIX ст.)
• Забудова г?старычная (XIX ? 1-я пал. XX ст.; фрагмэнты)
• Помн?к? сакральнай арх?тэктуры :
  • Правасла?ныя ? грэцка-катал?цк?я : царква Сьвятых Апостала? Пятра ? Па?ла ? манастыр базыляна? (XVIII ст.; Сьвяты Пасад ), цяпер ру?ны г.зв. Белага палацу ; гарн?зонная царква Сьвятога М?калая (1856?1879; Маско?ск? патрыярхат ), збудаваная на тэрыторы? кляштара ордэна а?густына?, перабудаваная ? м?жваенны час у гарн?зонны касьцёл Сьвятога Каз?мера, а ? 1939?1941 ? у гарн?зонны клюб; сабор Сьвятога С?мяона Сто?пн?ка (1865?1868; Маско?ск? патрыярхат), царква Сьвятога М?калая (1904?1906; Маско?ск? патрыярхат)
  • Пратэстанцк?я : лютэранская к?рха (1938)
  • Рымска-катал?цк?я : касьцёл Узвышэньня Сьвятога Крыжа (1856); касьцёл Беззаганнага Зачацьця Найсьвяцейшай Панны Мары? ? кляштар бэрнардынак (XVIII ст., ру?ны); касьцёл Сэрца Езуса (1932), перабудаваны ? Дом культуры чыгуначн?ка?
• Мог?лк?: Балахо?ск?я , Гарн?зонныя , Катал?цк?я , Трышынск?я ( pl )
• Чыгуначны вакзал Берасьце Цэнтральнае (1886, рэканструяваны ? 1922?1929, 1953?1956, 1993?1994 ? 2009?2014)

Страчаная спадчына [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• Замак (Х ст.)
• Ратуша
• Помн?к? сакральнай арх?тэктуры :
  • Правасла?ныя ? грэцка-катал?цк?я : царква Сьвятога М?калая (XIV?XV стагодзьдз?; Канстантынопальск? патрыярхат , пазьней Сьвяты Пасад); царква сьвятога М?хала Арханёла (Сьвяты Пасад); царква Сьвятой Тройцы (Сьвяты Пасад); царква Сьвятога Пятра (XIII ст.; Канстантынопальск? патрыярхат); манастыр Пачэснага Крыжа (Канстантынопальск? патрыярхат, пазьней Сьвяты Пасад); манастыр Раства Багародз?цы (Канстантынопальск? патрыярхат)
  • Рымска-катал?цк?я : касьцёл Езуса ? Сьвятога Каз?мера ? калег?юм езу?та? (XVII?XVIII стагодзьдз?); касьцёл Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Панны Мары? ? кляштар брыг?так (1751); касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы ? кляштар а?густына? (1672); касьцёл Сьвятой Барбары ? кляштар трын?тарыя? (1761); параф?яльны касьцёл Сьвятога Крыжа ? Сьвятой Ганны (Фара В?та?та, 1412); касьцёл Сьвятой Соф’? ? кляштар дам?н?кана? (XVII ст.); касьцёл Сьвятога Яна Хрысьц?целя ? кляштар бэрнардына? (1680)
  • Юдэйск?я : сынагога Вял?кая ( pl ) (XVI ст.); сынагога харальная ( pl ) (Х?Х ст., падмурк? выкарыстаны для пабудовы к?натэатру ≪Беларусь≫)

Галерэя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• 
  Крэпасьць . Холмская брама
• 
  Крэпасьць. Тэрэспальская брама
• 
  Крэпасьць. Царква Сьвятога М?калая (у м?жваенны час ? гарн?зонны касьцёл)
• 
  Касьцёл Узвышэньня Сьвятога Крыжа

• 
  Сабор Сьвятога С?мяона Сто?пн?ка
• 
  Царква Сьвятога М?калая
• 
  Будынак банку
• 
  Меская сядз?ба

Месты-сябры [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Асобы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Ураджэнцы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• Ле? Ал?ма? (нар. 1945) ? беларуск? мастак, ля?рэат шматл?к?х м?жнародных конкурсных выстава? граф?чнага мастацтва
• Аляксандар Алонца? (1941?2013) ? беларуск? мастак, працава? дырэктарам Берасьцейскай мастацкай школы
• Н?на Андрыч ( pl ) (1912?2014) ? польская акторка тэатру ? к?но, паэтка ? п?сьменьн?ца
• ??льям А?эрбах-Лев? (1889?1964) ? амэрыканск? мастак, гравёр, карыкатурыст
• Жак (Яка?) Балглей (1891?1934) ? француск? мастак Парыскай школы
• Маркус Бра?дэ (1869?1949) ? польск? пал?тык (сэнатар) ? грамадзк? дзяяч-асьветн?к, раб?н, адз?н з заснавальн?ка? ? к?ра?н?ко? ?нстытуту габрэйск?х дасьледаваньня? у Польшчы
• Мэнахем Бэг?н (1913?1992) ? ?зра?льск? прэм’ер-м?н?стар, м?н?стар замежных справа?, ля?рэат Нобэле?скай прэм?? м?ру
• Бэрнхард Бэрон (1850?1929) ? амэрыканск? вытворца тытуню ? ф?лянтроп
• В?нцук Вячорка (нар. 1961) ? адз?н з стваральн?ка? ? л?дэра? БНФ , беларуск? мовазна?ца ? адз?н з а?тара? праекту ?нармаваньня беларускага клясычнага правап?су
• Аляксей Гардз?цк? (1934?1999) ? беларуск? л?таратуразна?ца, л?ткансультант СП БССР
• Апал?нар Гафмейстар (1825?1890)? грамадзк? дзяяч, адз?н з к?ра?н?ко? вызвольнага па?станьня 1863?1864 гадо?
• Мэнахем Гольдбэрг-Барэйша (1888?1949) ? амэрыканск? ? польск? паэт ? журнал?ст, як? п?са? на ?дыш, грамадзк? дзяяч
• Лу?с Тэадор Грунбэрг (1884?1964) ? амэрыканск? кампазытар ? п?ян?ст, сябра Нацыянальнага ?нстытуту мастацтва? ? л?таратуры
• Андрэй Дынько (нар. 1974) ? беларуск? публ?цыст ? перакладчык, гало?ны рэдактар тыднёв?ка ≪ Наша Н?ва ≫, адз?н з заснавальн?ка? часоп?су ≪Arche≫
• Лявонц? Зданев?ч (нар. 1955) ? беларуск? арх?тэктар ? пал?тык, дэпутат Вярхо?нага Савету БССР XII скл?каньня, адз?н зь ?н?цыятара? абвяшчэньня незалежнай Рэспубл?к? Беларусь
• М?трафан Зноска-Баро?ск? (1909?2002) ? герарх Расейскай правасла?най царквы за мяжой, яп?скап Бостанск?, в?карый Усходне-Амэрыканскай япарх?? ? ЗША, правасла?ны багасло?
• Валеры Кавальчук (нар. 1961) ? беларуск? мастак ? пэдагог
• Уладз?мер Карват (1958?1996) ? беларуск? вайсковы лётчык першай клясы, падпалко?н?к, начальн?к паветрана-агнявой базы ? Баранав?чах; заг?ну? падчас выкананьня вучэбна-трэнавальнага палёту, адвё?шы самалёт ад населенага пункту, Герой Беларус?
• ?гар Карнялюк (нар. 1962) ? беларуск? ? расейск? сьпявак ? кампазытар, а?тар ? выкана?ца папулярных эстрадных песьня?
• Фэрдынанд Каро (1845?1927) ? фармацэ?т ? батан?к, дасьледчык флёры С?б?ры, удзельн?к па?станьня 1863?1864 гг.
• Пятро Карпусюк (нар. 1959) ? беларуск? правасла?ны дзяяч, яп?скап
• Андрэй Кудз?ненка (нар. 1971) ? беларуск? ? расейск? к?нарэжысэр
• Уладз?сла? Куфко  ? (нар. 1955) ? беларуск? мастак
• Алена Верабей (Лебенба?м) (нар. 1967) ? беларуская ? расейская эстрадная артыстка, парадыстка, сьпявачка
• Ян Лебэнштэйн ( pl ) (1930?1999) ? польск? мастак
• Аляксандар Лукашук (нар. 1955) ? беларуск? п?сьменьн?к, публ?цыст ? перакладчык, дырэктар Беларускай службы Радыё ≪Свабода≫
• Арсень Маркев?ч (1855?1942) ? г?сторык Крыму, арх?в?ст, археоляг, этнограф, чалец-карэспандэнт АН СССР
• Вольга Масло?ская (нар. 1974) ? беларуская мастачка, стваральн?ца ? ?дзельн?ца групы сучаснага мастацтва ≪Бэргамот≫
• Юл?я Несьцярэнка (нар. 1979) ? беларуская лёгкаатлетка, ал?мп?йская чэмп?ёнка ? спрыньце на 100 мэтра?
• Юл?юш Петрахов?ч ( pl ) (нар. 1923) ? польск? трамбан?ст
• М?кола Пракапов?ч (нар. 1948) ? беларуск? паэт, тэлежурнал?ст, краязна?ца, грамадзка-пал?тычны дзяяч, адз?н з заснавальн?ка? берасьцейскай грамадзка-культурнай сябрыны ≪Край≫
• Сяргей Прылуцк? (нар. 1980) ? беларуск? паэт, праза?к, перакладн?к
• Людм?ла Разянкова  ? (нар. 1952) ? беларуская баскетбал?стка, шматразовая чэмп?ёнка БССР, трэнэрка жаночых каманда? па баскетболе, як?я шматразова станав?л?ся чэмп?ёнам? Беларус?
• Зьм?цер Рубашэ?ск? ≪Ганс≫ (1992?2022) ? беларуск? добраахвотн?к, як? заг?ну? пры абароне ?кра?не ^[87]
• Юзаф Садо?ск? (1689?1749) ? прафэсар тэалёг??, езу?т, прав?нцыял Л?то?скай прав?нцы? езу?та?, рэктар Нясьв?скай калег?? езу?та? ? ? В?ленскай акадэм??
• Каз?мер Нестар Сапега (1757?1798) ? Генэрал артылеры? л?то?скай (10.4.1773 ? 1793), маршалак л?то?скай канфэдэрацы? Чатырохгадовага Сойма , удзельн?к па?станьня 1794 году, паэт
• Уладз?мер Сулко?ск? (1950?2013) ? беларуск? мастак, сябра ? адз?н з заснавальн?ка? творчай суполк? мастако? ≪Пагоня≫
• Барыс Стэлецк? (1872?1939) ? вайсковы дзяяч, вайсковы г?сторык ? рэдактар, генэрал-харунжы
• Дзьм?тры Стэлецк? (1875?1947) ? жывап?сец, скульптар, ?канап?сец, мастак па парцаляне. Аднакурсьн?к ? сябар расейскага мастака Барыса Кустодз?ева.
• Раман Трацюк (нар. 1981) ? беларуск? мастак, стваральн?к ? ?дзельн?к групы сучаснага мастацтва ≪Бэргамот≫
• Анастас?я Фяц?сава  ? (нар. 1951) ? беларуская мастачка, стваральн?ца цыклю мастацк?х твора?, прысьвечаных сярэднявечнаму Берасьцю
• Эдуард Ханок (нар. 1940) ? беларуск? ? расейск? музы?ка ? кампазытар, а?тар шматл?к?х папулярных у савецк?я часы песьня?
• Аляксандар Цьв?кев?ч (1888?1937) ? беларуск? грамадзка-пал?тычны дзяяч, г?сторык, публ?цыст, пра?н?к, адз?н з стваральн?ка? БНР
• ?ван Цьв?кев?ч (1891?1938) ? мэдык, беларуск? грамадзк? ? навуковы дзяяч, публ?цыст
• Алесь Чаркашын (1982?2015) ? беларуск? грамадзк? ? вайсковы дзяяч, удзельн?к вайны на ?сходзе ?кра?ны ^[88]
• Натан Шарон (1925?2011) ? ?зра?льск? б?ях?м?к
• Генадзь Шута? (1975?2020) ? удзельн?к пратэста? супраць фальсыф?кацы? прэзыдэнцк?х выбара? 2020 году , ахвяра рэжыму Лукашэнк?
• Сьцяпан Шыманск? (1896??) ? беларуск? грамадзк? ? культурна-асьветны дзяяч часо? БНР

Жыхары [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• Наталка Баб?на (нар. 1966) ? беларуская ? ?кра?нская п?сьменьн?ца ? журнал?стка
• Уладз?мер Базан (1956?1997) ? дзяяч беларускага адраджэнскага руху, мастак творчай суполк? ≪Пагоня≫, калекцыянэр, выдавец ? пал?тык
• Цыпрыян Базыл?к (каля 1535 ? пасьля 1600) ? кампазытар, паэт ? перакладчык, уладальн?к ? к?ра?н?к Берасьцейскай друкарн?, дзе выдавал?ся рэл?г?йныя ? сьвецк?я кн?г?
• Адольф Бон (1890?1944) ? грамадзка-пал?тычны дзяяч у м?жваеннай Польшчы, адз?н зь л?дэра? сялянскага руху, пасол на Сойм, наста?н?к, каапэратар
• Астафей Валов?ч (каля 1520?1587) ? дзяржа?ны дзяяч Вял?кага Княства Л?то?скага, дыплямат, канцлер ВКЛ, адз?н з стваральн?ка? Статута ВКЛ, мэцэнат рэфармацыйнага руху ? ВКЛ, падстароста (з 1550 г.) ? староста берасьцейск? ? 1565?1587 гг.
• Пятро Данэл?я (1920?2012) ? мастак, адз?н з заснавальн?ка? ? к?ра?н?ко? Берасьцейскай абласной арган?зацы? Беларускага саюза мастако?, заслужаны дзяяч мастацтва Беларус? (1995), узнагароджаны мэдалём Беларускага саюзу мастако? ≪За заслуг? ? выя?ленчым мастацтве≫
• Лукаш Дзекуць-Малей (1888?1955) ? беларуск? рэл?г?йны ? грамадзка-культурны дзяяч, наста?н?к, дзяяч БНР на Гарадзеншчыне, перакладчык Б?бл?? на беларускую мову, пратэстанцк? прапаведн?к, выдавец
• Лявон До?буш (1935?2002) ? беларуск? мастак ^[89]
• Сымон Зак (1507?1592) ? кальв?н?сцк? пастар, адз?н з найбольш вядомых дзеяча? Рэфармацы? ? Вял?к?м Княстве Л?то?ск?м ? Польшчы, п?сьменьн?к-багасло?, паэт, адз?н з а?тара? перакладу Берасьцейскай Б?бл??.
• Уладз?мер Калесьн?к (1922?1994) ? беларуск? п?сьменьн?к ? л?таратурны крытык, пэдагог, грамадзка-пал?тычны дзяяч
• Рафал Кал?но?ск? (1835?1907) ? ?нжынэр, адз?н з буда?н?ко? фартэцы? ? Берасьц? , наста?н?к, удзельн?к па?станьня 1863?1864 гадо? , манах- кармэл?т , катал?цк? сьвяты
• М?калай Кузьм?ч (нар. 1950) ? мастак-ювэл?р, як? ствары? коп?ю Крыжа Сьвятой Э?фрас?ньн? Полацкай , заслужаны дзяяч мастацтва? Рэспубл?к? Беларусь
• М?кола Мае?ск? (1950?2017) ? беларуск? мастак ? грамадзка-культурны дзяяч, адз?н з заснавальн?ка? берасьцейскай грамадзка-культурнай сябрыны ≪Край≫
• Марц?н Матушэв?ч (1714?1773) ? паэт ? мэмуарыст, дзяржа?ны дзяяч Вял?кага Княства Л?то?скага: берасьцейск? п?сар гродзк? з 1738, падстол? берасьцейск? з 1740, затым з 1746 ? стольн?к берасьцейск?, з 1752 ? земск? п?сар, з 1765 ? судзьдзя земск? берасьцейск?, пасол на сойм 1767, а з 1768 ? кашталян берасьцейск?
• Антон? Пацей (каля 1696?1749) ? дзяржа?ны ? вайсковы дзяяч Вял?кага Княства Л?то?скага, абозны (1715?1729) ? стражн?к вял?к? л?то?ск? (1729?1748)
• ?пац? (Адам) Пацей (1541?1613) ? дзяржа?ны ? царко?ны дзяяч Вял?кага Княства Л?то?скага, берасьцейск? кашталян, сэнатар, стваральн?к Берасьцейскага брацтва ? школы, б?скуп Уладз?мерск? ? Берасьцейск?, п?сьменьн?к-палем?ст, адз?н зь ?н?цыятара? ? творца? Берасьцейскай царко?най ун??, ун?яцк? м?трапал?т К?е?ск?
• Леанард Габрыэль Пацей (1632?1695) ? вайсковы ? дзяржа?ны дзяяч Вял?кага Княства Л?то?скага, сэнатар, берасьцейск? земск? п?сар (1662?1672), падсудак (1672?1676) ? земск? судзьдзя (1676?1686), фундатар цэрква? ? касьцёла?
• М?хась Рудко?ск? (1936?1991) ? беларуск? паэт ? тэлежурнал?ст, шматгадовы вядо?ца л?таратурна-музычнага тэлечасоп?су ≪Буг≫
• Мэльх?ёр Стан?сла? Сав?цк? (??1668) ? кашталян (1652?1666) ? ваявода берасьцейск? (1666?1668), удала баран?? Берасьцейск? замак ад маско?ск?х ? швэдзк?х войска?, сакратар карале?ск?, навуковец ? паэт
• Каз?мер Ле? Сапега (1609?1656) ? дзяржа?ны дзяяч Вял?кага Княства Л?то?скага, карале?ск? сакратар ? п?сар вял?к? (1631?1637), маршалак дворны (1637?1645) ? падканцлер (з 1645), адм?н?стратар Берасьцейскай эканом??
• Ян Фрыдэрык Сапега (1680?1751) ? дзяржа?ны дзяяч Вял?кага Княства Л?то?скага, канцлер ВКЛ, староста берасьцейск? ? 1697?1751 гг., фундатар мног?х касьцёла? ? цэрква?, мэцэнат, б?бл?яф?л ? п?сьменьн?к
• М?кола Селяшчук (1947?1996) ? беларуск? мастак другой паловы XX ст.
• Уладз?мер Солтан (1953?1997) ? беларуск? кампазытар, ля?рэат Дзяржа?най прэм?? Беларус?, стваральн?к опэры ≪Дз?кае паляваньне караля Стаха≫ (1989)
• Алекса Старажэнка (1805?1874) ? укра?нск? п?сьменьн?к, этнограф, чыно?н?к па асабл?вых даручэньнях пры М?н?стэрстве ?нутраных справа?, правадыр дваранства Берасьцейскага павету
• Пятро Сьвентахо?ск? (1939?2006) ? беларуск? мастак, пэдагог, ля?рэат спэцыяльнай прэм?? Прэзыдэнта Рэспубл?к? Беларусь (2001)
• Адам Трыпус (1896?1965) ? беларуск? вайсковец ? наста?н?к, грамадзка-пал?тычны дзяяч часо? БНР
• Антон Ус (1894?1980) ? беларуск? мастацтвазна?ца, прафэсар, грамадзка-пал?тычны дзяяч, сябар Якуба Коласа
• М?калай Чураба (1914?1998) ? беларуск? мастак, харыст-тэнар, пэдагог

Глядз?це таксама [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• Берасьцейскае ваяводзтва
• Берасьцейская мынца
• Берасьцейск? павет
• Генэральная акруга Валынь-Падольле

За?ваг? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Крын?цы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Л?таратура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашко? ? ?нш. ? Мн. : БелЭн , 1996. ? Т. 3: Беларусы ? Варанец. ? 511 с. ? ISBN 985-11-0068-4
• Вял?кае княства Л?то?скае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашко? ? ?нш. ? Мн. : Беларуская Энцыклапедыя, 2005. ? Т. 1: Абаленск? ? Кадэнцыя. ? 684 с. ? ISBN 985-11-0314-4
• Ганцэр К. ≪Рэвалюцыя≫ ? Берасьцейск?м краязна?чым музэ? // ARCHE Пачатак . № 2, 2013. С. 60?68. [3]
• Гарады ? вёск? Беларус?: Энцыклапедыя. Т. 3, кн. 1. Брэсцкая вобласць / рэдкал.: Г.П. Пашко? (дырэктар) [? ?нш.]. ? Менск : БелЭн, 2006. ? 528 с.: ?л. ISBN 985-11-0373-X .
• Дайл?д П. Берасце, Брэст-Л?то?ск, Брэст-над-Бугам, Брэст… // Газета для вас. № 712, 20 жн??ня 2009 г.
• 3абела Т. Места Берасьцейскае ? XVI сталецьц?. Сацыяльна-эканам?чны нарыс // Зап?ск? Аддзелу гуман?тарных навук. ?нстытут Беларускае Культуры. Кн?га 8. Працы клясы г?сторы?. Т. ???. ? Менск, 1929. С. 81?126.
• Ц?то? А. Геральдыка Беларуск?х места? / Маст. А. Бажэна?. ? Менск : ≪Полымя≫, 1998. ? 287 с.: ?л. ISBN 985-07-0131-5 .
• Энцыклапедыя г?сторы? Беларус?. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. ?. Сачанка (гал. рэд.) ? ?нш.; Маст. Э. Э. Жакев?ч. ? Мн. : БелЭн , 1994. ? Т. 2: Бел?цк ? Г?мн. ? 537 с. ? ISBN 5-85700-142-0
• Słownik geograficzny Krolestwa Polskiego i innych krajow słowia?skich . Tom I: Aa ? Dereneczna. ? Warszawa, 1880.
• Брест: Энциклопедический справочник / Гл. редактор И. П. Шамякин. ? Мн.: БелСЭ им. П. Бровки, 1987. ? 408 с.
• Ганцер К. (руководитель группы авторов-составителей), Еленская И., Пашкович Е. [и др.]: Брест. Лето 1941 года. Документы, материалы, фотографии. ? Смоленск: Инбелкульт, 2016. ISBN 978-5-00076-030-7 [4] .
• Зоненберг X. История города Брест-Литовска, 1016?1907: По достоверным источникам и правдоподобным умозаключенням. ? Варшава, 1908.
• Лысенко П. Ф. Открытие Берестья. ? Мн., 1989.
• Науменко В. Я. Брест: Ист.-экон. очерк. 2 изд. ? Мн., 1977.

Вонкавыя спасылк? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• Берасьце , Radzima.org
• Берасьце   (рас.) , Глёбус Беларус?
• Кисель Д., Коршунов С. Кому принадлежал Брест в 1918 году? , ≪Брестская газета≫, 23.04.2011 г.