Des
Mongolische Reich
, dt.:
Mongolisches Reich
, is am Gupfi vo seina Mocht, des greßte Festlaundsreich vo da gaunzn Wodgschicht gwest. Grindt hod des Reich da
Temudschin
, nua mid da Huf vo seim unbendign Ehrgeiz. Zwoa woa sei Vota da Heibtling vo ana kloan Schtaummesfodarazion, da
Quiyat-Mongolen
. Owa wiara vo de
Merkitn
vagift worn is, hom se seine Schtamm und Sippn valaffa und aundane Fiahra augschlossn. Af oamoi is da
Temudschin
nua alloa mid seina Famulie dogschtaundn. Es san nua meahra, seine zwoa Briada, sei Muadda und a Deanarin iwrig blibm.
- Weu ma nu in Naum und de Tradizion vo seim Vota gfiacht hod, is'a scho ois Bua vafoigt worn. Obwoih ea in Hoiz gschlossn, gfaunga woa, hod a ois junga Beasch flichtn kenna.
- Da
Temudschin
woa oafoch z`ausgfuxt und z`gscheit und des hod se unta de junga Beaschn an de Feiaschton ummadumgredt. Und so hobm se, z'eascht Oanige und daun oiweu meahra junge Mauna, aus de Schtamm vo da Umgebung eahm augschlossn.
- Trotz oaniga Misseafoig is'a oiweu machtiga worn. Und so is a zan Khan vo de Mongoln gwoht worn. Sei ehemoliga Bluadsbruada, da Dschamuga hod se gift und hod gmoand, doss de Khanfiahraschoft eahm zuaschtand, weu a jo aus ana augsengnan Famulie heakamad. Und so hod a olle Gegna vaeint und a de nu unobhengign Schtamm und Voka. In dera foigandn Schlocht hobm de kriagamaßi untalegna Mongoln gwunna und so is da
Temudschin
zan
Khagan
(Groußkahn) iwa de Voka in da estlign Schteppn afgschtign.
- Im Joah
1206
hod a an
Qurultai
(Groußvasaummlung) eibruaffa. Af dera hod a de Voka a gmoasaums Gsetz gebm ( em großn Yassag) und se sobm in Naum
Dschingis Khan
.
Nochanaunda hod a mid seine Kriaga des Reich vo de Tangutn (
1207
), de Uigurn und a des vo de Kara-Kitai eaowat. Daun hod a se
1211
za de Noadkinesn gwaunnt und
1215
is de Stod Peking gfoin und Noadkina woa eaowat.
Da
Choremsia-Schah
hod mongolische Haundla und Diplomatn umbringa lossn. Af des affi is da
Dschingis Khan
mid ana groußn Armee
1219
in Sidwestn owizogn. Mid meahra Heersaun hombs de Chormsier bis
1221
vanichtnd gschlogn.
- Draufhi hod da Dschingis-Khan a Armeesaun vo 30.000 Reita, unta de Genarau
Ssubutai
und
Dschebe
iwan
Kaukasus
ummi noch Sidrusslaund gschickt. Dabei homs de Reich vo de
Armenia
und
Georgia
gschlogn, owa a de russischn Fiaschtntima.
- 1224
hod a daun sei schpodas Earb in via Reichsgebiat afteut. Sei Suhn, da
Ugedei
(Ogodei) soid ois Khagan sei Nochfoiga wern.
- Da
Batu
, sei Enkal vo seim Suhn
Dschutschi
(Jochi) hod de Gebiat westli vom
Altaigebiag
und ois, wos a nu eaowan soid zuagschprocha. Des is daun schpoda des Reich vo da
Goidanan Hordn
worn.
- Sei Suhn
Ugedei
hod Noadkina zuagschprochn griagt und ois wos nu bis Sidostasien owi hie eaowan soidn. Aus dem is daun de kinesische
Yuan-Dynastie
endschtaundn.
- Sei jingsta Suhn da
Tuli
(Touli-Khan) is da Headnbewohra vo de
Mongoln
worn. Ea hod des Keanlaund vo de Mongoln und a en greßtn Teu vo de mongolischn Kriaga geabt. Vakloanat is schpoda draus des Reich
Tschagatei
worn.
- Sei Suhn
Tschagatei
hod in Sidwestn, vo Kara-Kitan owi bis Peasien olle Landa geabt. Schpoda is draus des Reich vo de
Illkhane
worn. Da
Dschingis Khan
is am 18. August
1227
vaschtuam.
.
Scho a Joah noch'm
Doud
vom
Dchingis Khan
san de Mongoln unta'm
Khagan Ugedei
gegn des sidlige Kinesnreich vo de
Sung
augaunga.
- Unta'm
Batu-Khan
hobm daun de
Mongolen
1237
bis af's Firschtntum
Nowgorod
olle aundan russischn Firschtntima eaowat ghobd. Aa des Schteppnvoik vo da
Kiptschak
in da heidign
Ukraine
hobms untawoaffa.
- In da Schlocht bei
Lignitz
am 9. Apru
1241
hobm de
Mongoln
unta'n
Batu
a vaeints Rittaheer aus
Litaua
,
Poin
und
deitschn Ritta
gschlogn.
- Und nua zwoa Tog schpoda, am 11. Apru 1241 hobms de
Ungarn
in eahnana
Wognbuag
vanichtend gschlogn;
Schlocht bei Muhi
. Daun sans iwas estlige
Ostareich
za de
Krowodn
an de
Adria
owi.
- Und nua weu da Groußkhan
Ugedei
am 11. Septemba
1241
vaschtuam is, hobm de Mongoln umdraht um bei da Woah vom neichn Großkhan dabei z'sei. Nua zwegn dem is
Middleiropa
owa megligawoas aa
Westeiropa
a Heerzug vo de Mongoln daschpoad blibm.
Da fimfte Groußkahn, da
Kublai Khan
is eascht noch an mongolischn Bruadakriag eanaunnt worn. Bis za eahm ku ma nu vo an geintn Mongolnreich redn. In de moastn Teureich woan de Mongoln nua weid in da Mindaheid und so hobm's dahea a en
Islam
vo de Beherrschtn ois Religion iwanumma und in de Teu-Khanat san oweu meahra de eignan bolitischn Intaressn vafoigt worn. Noch'm Doud vom
Kublai-Khan
1294
kau ma vo koan geintn mongolischn Reich meahra ausgeh. Ob do gibt's nua meah de Gschicht vo de Teureich. De kinesische
Yuan-Dynastie
, vom zafolladn Reich
Tschagatei
und seine Emirate. Em
Illkhanat
und dem vo da
goidanen Hordn
in Noadwestasien.
Nu laung nochm Doud vom
Dschingis Khan
hod sei Naum nu a grouße Ausschtrohlung ghobt. Drum hobn de schpodan greßan oda aa de kloan Khane und Emire eahnan Schtammbaam af eahm zruckgfiat. Und waun des ned megli woa, daun hod ma a Prinzessin gheirat, de des kenna hod. Wia da
Timur Leng
(Tamerlan; Timuridn-Dynastie); dea vo
Samarkant
aus a neichs
Mongolnreich
bheascht hod, des vo
Ostanatolien
bis
Syrien
,
Peasien
Afghanistan
und
Zentralasien
eaowat hod.
- A zentreuasiatischa Prinz, da
Baibur
aus da sown Dynastie is schpoda mid oanige Obnteira in
Afghanistan
eigfoin und vo do wegga hobms ob
1526
Noadindien
eaowad und sogoa de hobm af de
Mongoln
zruckgriffa und se de
Moguln
gnennt.
Fauhna und Banna vom mongolischn Reich:
- Walter Heissig; Die Mongolen; Ein Volk sucht seine Geschichte. Econ Verlag, Dusseldorf,
Wean
. 1979,
ISBN 3-430-14219-9
.
- Franklin Mackenzie; Dschingis Khan. Knaur Verlag,
Minga
- Zurich 1980,
ISBN 3-426-00658-8
.
- Erich Schonbeck, Tschingis Khan, Herrscher der Welt. Boje Verlag Stuttgart, 1975, ISBN 3-4141-0407.