Андре-Мари Ампер
(
франц.
Andre-Marie Ampere
;
20 ?инуар
1775 йыл
, Лион
[7]
?
10 июнь
1836 йыл
, Марсель ) ?
Франция
физигы, математик ??м т?би??т ф?нд?ре белгесе.
Джеймс Максвелл
Ампер?ы ≪
Электричество Ньютоны≫
тип атай. Ампер беренсе
электр
??м
магнит
к?ренешт?рене? б?йл?нешен к?р??тк?н теорияны я??ан,
физика?а
электр тогы
т?ш?нс??ен индерг?н. Ул шулай у? магнитизмды ≪молекула ким?ленд?≫ электр тогы тыу?ыра тип фаразла?ан.
Механика
, ихтималлы? теория?ы, математик анализ?а ?ур ?л?ш индерг?н.
Париж ф?нд?р академия?ы (1814), баш?а к?п кен? ?илми й?м?и?тт?р?е? а?за?ы, шул и??пт?н Лондон король й?м?и?те сит ил а?за?ы (1827)
[8]
, Петербург ф?нд?р академия?ыны? сит ил почётлы а?за?ы
[9]
[10]
(1830).
Андре-Мари Ампер Лионды? х?рм?тле граждандары коммерсант Низье Жан-Жак ??м Жанна Ампер-Антуанетта Сарсей-де-Сатьераны? ?ур ?аил??енд? тыу?ан. Ти???н Ампер?ар ?аил??е сау?а эшен ?алдыра ??м ??ене? Полоймье -де- Мондор?а?ы (Лион янында) йортона к?сен?
[11]
.
Буласа? физикты? у?ыу?а ??л?те бик ирт? асыла, ?андар?ы белм?г?н са?та ?анау ?с?н ул нут борса?ын ??м са?маташты ?уллана. Ампер бик ирт? у?ыр?а ?йр?н?,шунан ним? тура кил??, шуны у?ый башлай: ши?ыр, романдар, ф?лс?ф??и ???р??р, тарихи хе?м?тт?р ?.б. Ул я?ыусылар?ан
Вольтер
,
Гомер
, Лукан, Тассон, Фенелон, Томас ??м Корнелде яратып у?ый
[11]
. Бала са?та уны? ярат?ан китаптарыны? бере?е ?
Дидро
мен?н д`Аламбер?ы? француз энциклопедия?ы, уны ул тулы?ынса у?ып б?т?р?. Андре ?й?? ген? белем ала, латин теленд? Эйлер мен?н Бернулли?ы у?ый.
1793 йылда, Ампер?а 18 й?ш са?та, ата?ын Конвент комиссар?ары ?арары буйынса язалап ?лтер?л?р
[12]
[13]
. Был ва?и?а Андрены шул тиклем тетр?ндер?, ул бер йыл?а я?ын а??ы-ти?ке булып й?р?й
[14]
[15]
.
1799 йылда
Ампер ?йл?н? ??м
Парижда
Политехник м?кт?пт? репетитор булып эшл?й башлай.
1801 йылдан
Буркала физика кафедра?ын ет?кл?й, ???би?тт? ??ен ?ынап ?арай, ≪
Considerations sur la theorie mathematique du jeu
≫ (≪Уйындар?ы? математика теория?ы тура?ында фекер??р≫, Лион,
1802
) тиг?н хе?м?т я?а,
1805 йылда уны
Париж
Политехник м?кт?бен? математика кафедра?ына са?ыралар . Был осор?а Ампер математика, теоретик физика ??м математик анализ?а арнал?ан тикшерене???рен ба?тырып сы?ара. Был у?а ф?нни донъяла абруй килтер?
[14]
.
1814 йылда
ул Ф?нд?р академия?ы а?за?ы итеп ?айлана, ?
1824 йылдан
Коллеж де Франста эксперименталь физика профессоры вазифа?ын бил?й. Ампер
1836 йылды?
10 июненд?
Марселд?
?пк? шешен?н ??л?к була.
Уны? исеме Эйфель башня?ыны? т??ге ?атында?ы Францияны? б?й?к ?алимдары исемлеген? индерелг?н .
Улы Жан-Жак Ампер (1800?1864), билд?ле филолог бул?ан.
Математика
,
механика
??м
физикала
ул бик ?ур асыштар я?ай. Уны? физика буйынса т?п эшт?ре электродинамика ?лк??ен? б?йле.
1820 йылда
ул магнит у?ына магнит ?ырыны? т?ь?ир ите? й?н?лешен билд?л?? ?а?и???ен я?а, ул х??ер Ампер ?а?и???е тип атала; магнит мен?н электр тогы ара?ында ??-ара т?ь?ир итеше??е тикшере? буйынса бик к?п т?жриб?л?р ?тк?р?; быны? ?с?н бер нис? прибор булдыра; Ер?е? магнит ?ыры х?р?к?т итк?н токлы ?тк?ре?сел?рг? т?ь?ир ит? ик?нен аса. Шул у? йылда
электр токтарыны?
??-ара т?ь?ир итеше?ен аса ??м был к?ренеште? законын я?а (Ампер законы), магнетизм теория?ын ??тер?, электромагнит процестарын сигналдар тапшырыу ?с?н ?улланыр?а т??дим ит?.
Ампер теория?ына ярашлы,
магнит
т?ь?ир итеше???ре- есемд?р?? бар?ан б?л?к?й я?ы магниттар?а, й?ки магнитлы битт?рг? торошло молекуляр токтар?ы? ??-ара т?ь?ир итеше? ????мт??е. Был ра?лау
Ампер теорема?ы
тип атала. Шулай итеп, ?ур
магнит
, Ампер к??аллау?ары буйынса, бик к?п шундай элементар магниттар?ан тора. Ампер магнетизмды ток барлы??а килтер? ??м уны? мен?н
электр процестары
ла ты?ы? б?йл?нг?н ти .
1822 йылда
Ампер соленоидты? (
ток мен?н к?т?к
) магнит эффектын аса, бынан солеонидты? даими магнит?а торошло булыуы тура?ында фекер тыуа. Шунан ул
магнит ?ырын
соленоид эсенд?ге
тимер
кендек мен?н к?с?йтерг? т??дим ит?. Ампер?ы? идеялары
≪Электродинамиканан к???те???р йыйынты?ы≫
(франц.
≪Observations Recueil electrodynamiques d≫
,
Париж
,
1822
),
≪Электродинамик к?ренешт?р теория?ы≫
(франц.
≪De la des phenomenes theorie Precis electrodynamiques≫
,
Париж
,
1824
),
≪Электродинамик к?ренеш теория?ыны? ?ы??а курсы≫
(франц.
≪Des electrodynamiques Theorie phenomenes≫
).
1826 йылда
ул магнит ?ыр?ары ?йл?неше тура?ында?ы теореманы и?батлай.
1829 йылда
Ампер коммутатор ??м
электромагнит телеграф
уйлап сы?ара .
Механикала
ул ≪кинематика≫ терминын а?латып бир?..
1830 йылда
ул ≪
кибернетика≫
терминын ф?нни ?йл?нешк? индер?.
Ампер?ы? т?рл? я?лы таланты
химия тарихында ла э? ?алдыр?ан, уны и? к?ренекле химиктар р?тен? ?уялар.
Ампер мен?н Авогадро ? бик м??им химия законы авторы тип и??пл?н?.
?алим х?рм?тен?
электр тогы
к?с? бер?меге ≪ампер≫ тип, уны ?лс?? прибор?ары ? ≪амперметр≫ тип атала.
Ампер?ы? ?ай?ы бер тикшерене???ре
ботаника
, шулай у?
философия
?лк??ен? ?арай, м???л?н,
≪Ф?н философия?ы буйынса я?малар≫
(франц.
≪Philosophie Essais Sciences sur la des≫
, 2 том, 1834-43; 2-се ба?ма,
1857
).
- ↑
http://books.google.de/books?id=rwEoAAAAYAAJ&pg=PA389&hl=de#v=snippet&q=1775&f=false
- ↑
http://amperemusee.fr
- ↑
http://www.ras.ru/win/db/show_per.asp?P=.id-49535.ln-ru.dl-.pr-inf.uk-12
- ↑
Deutsche Nationalbibliothek
Record #118645048 //
Общий нормативный контроль (GND)
(нем.)
? 2012?2016.
- ↑
Bibliotheque nationale de France
идентификатор BNF
(фр.)
: платформа открытых данных
? 2011.
- ↑
Roux P. d.
Nouveau Dictionnaire des œuvres de tous les temps et tous les pays
(фр.)
? 2 ?
Editions Robert Laffont
, 1994. ? Vol. 1. ? P. 82. ?
ISBN 978-2-221-06888-5
- ↑
Акт крещения
(фр.)
- ↑
Ampere; Andre-Marie (1775?1836)
2022 йыл 31 март
архивлан?ан
.
(инг.)
- ↑
Советский энциклопедический словарь
/ Гл. ред.
А. М. Прохоров
. ?
М
.: Сов. энциклопедия, 1986. ? С.
51
. ? 1600 с. ?
2 500 000 экз.
? ISBN ИБ№115.
- ↑
Профиль Андре-Мари Ампера на сайте РАН
- ↑
11,0
11,1
Ф. Араго.
Детство Ампера. Его необыкновенная память и преждевременно раскрывшиеся дарования. Его любимые чтения и сочинение о первоначальном языке
// Биографии знаменитых астрономов, физиков и геометров. ?
Ижевск
: НИЦ ≪Регулярная и хаотическая динамика≫, 2000. ? Т. 2. ? С. 192. ? 464 с. ?
ISBN 5-93972-018-8
.
- ↑
Amelia Fedo.
1793: Jean-Jacques Ampere, father of a savant, for Joseph Chalier
(инг.)
,
ExecutedToday.com
(22 November 2013).
8 февраль 2018 тикшерелг?н.
2018 йыл 17 ?инуар
архивлан?ан
.
- ↑
Ennemond Fayard.
Histoire des tribunaux revolutionnaires de Lyon et de Feurs
. ? H. Georg, 1888. ? 390 с.
- ↑
14,0
14,1
Забаринский П. П., Полак Л. С.
Андре Мари Ампер //
Наука и Жизнь
: журнал. ? 1936. ? № 6. ? С. 49?52.
- ↑
Francois Arago, Pierre Flourens.
Œuvres completes de Francois Arago
. ? Gide et J. Baudry, 1854. ? С. 11. ? 720 с.
- Монж ? Ампер тиге?л?м??е
- Ампер к?с? (Ампер к?с?)
- А. Ампер, М.
Электродинамика. М.: изд-во ан ссср, 1954.
- Л. Д. Белькинд
Андре-Мари Ампер. М.: Наука, 1968.
- Храмов, Ю. А. Андре Мари Ампер // Физика : Биографик белешм? / под ред. и. а. Физики. ? Изд. 2, добролюбов. ??м том ? М. : Наука, 1983. ? С. 14-15. ? 400 с. ? 200 000 дана ? ББК 22.3гя2. ? УДК 53(G).