Bu m?qal? Z?rdab rayonu haqqındadır. ??h?r ucun Z?rdab s?hif?sin? baxın.

Rayon
Z?rdab
40°13′06″ ?m. e. 47°42′30″ ?. u.
Olk?	Az?rbaycan
Daxildir	M?rk?zi Aran
?nzibati m?rk?z	Z?rdab
?cra ba?cısı	M?rdan Camalov [1]
Tarixi v? co?rafiyası
Yaradılıb	05.02.1935
Sah?si	855.6 [2]  km²
?halisi
?halisi	60000 [3] n?f?r
R?q?msal identifikatorlar
ISO kodu	AZ-ZAR
Telefon kodu	(+994) 20 [4]
Poct indeksi	AZ 6300 [5]
Avtomobil nomr?si	63 [6]
R?smi sayt
Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

Z?rdab rayonu ? Az?rbaycan Respublikasında rayon . ?nzibati m?rk?zi Z?rdab ??h?ridir .

Z?rdab rayonunun ?razisi arxeoloji c?h?td?n, dem?k olar ki, oyr?nilm?mi?dir. M?rk?zi ?vv?ll?r ?lv?nd olub.

Z?rdab ?razisind? tapılmi? (t?s?rrufat i?l?ri il? ?laq?dar ?um aparılark?n) ?irli v? ?irsiz m?i??t ??yalarının, qab-qacaqların qalıqları bu ?razinin arxeoloji c?h?td?n geni? t?dqiq edilm?si z?rur?tini yaradır.

?btidai icma qurulu?unun tunc dovru m?rh?l?sind? insanların daha geni? ?razil?r? yayılması, ya?ayı? yerl?rinin cox zaman cay k?narlarında salınması bunu dem?y? ?sas verir ki, Z?rdab ?razisind? insanlar tunc dovrund?n ba?layaraq ya?amı?lar.

XIV ?srin Az?rbaycan tarixcisi ?bu B?kr ?l-Qutbi ?l-?h?ri "Tarix-e ?eyx Uveys" ?s?rind? monqol hokmdarları Hulakuların tarixind?n b?hs ed?r?k yazır ki, Abaqa xanın hakimiyy?ti dovrund? (1265?1282) Hulakular dovl?ti lazımi q?d?r mohk?m idil?r. 1266-cı ild? " Abaqa xan buyurdu ki, Kur cayı sahilind?n v? Delan Naurdan G?rdmun s?hrasına kimi ?razini ?ahzad?l?rd?n S?ma?ar, Menku-Temur v? Ulcay xatun tutsunlar. Bu yer onların qı?laq yurdu oldu. "

?s?rd? haqqında danı?ılan Delan Naur monqol dilind? "yetmi? gol, yetmi? nohur" (muasir monqolca "Dalan nuur" / Далан нуур ) dem?kdir, monqollar Kurun ?imalında Hacıqabul ? Kurd?mir ?Z?rdab ?razil?rind? movcud olmu? goll?ri bu cur adlandırmı?lar.

R?vay?t? gor? cox-cox q?diml?rd? Z?rdab ?razisind? ? Bıcaqcı k?ndi yaxınlı?ından ba?lanan Yerayız adlı boyuk v? z?ngin ??h?r varmı?. Bu ??h?r hansı s?b?bd?ns? m?hv olmu?dur. H?tta indi d? o ?trafdakı k?ndl?rd? adamlar bir-birl?rin?, " ?ndi ki Yerayız ??h?ri yoxdur ki, qacıb orada gizl?n?s?n, s?ni d? tapmaq mumkun olmaya " deyirl?r.

Z?rdabın ^[7] Yuxarı Seyidl?r k?ndi yaxınlı?ında Qanlıca adlanan gol var. Bu adın n? il? ?laq?dar yarandı?ı h?l? d? d?qiq bilinmir. Lakin m?lumdur ki, bu gold? su qan r?ngind?dir. Yerli sakinl?rin dediyin? gor? n? zamansa golun d?rinliyind? qırmızı k?rpicd?n bina batmı?dır, suya qırmızı r?ng ver?n d? h?min binanın k?rpicl?ridir.

IX?X ?srl?rd? ya?amı? ?r?b co?rafiya?unasları v? s?yyahları yazırlar ki, orta ?srl?rd? T?briz - ?rd?bil - Beyl?qan - B?rd? - ?amaxı - D?rb?nd ticar?t yolunda ? Kur vadisind? muhum ticar?t m?rk?zi B?rz?nd (b?zi m?nb?l?rd? B?rz?nc) ??h?ri vardır, karvanlar bu ??h?rd?n kecib gedirdi.

X ?srd? ya?amı? ?bn H?vq?l "Yollar v? m?ml?k?tl?r" ?s?rind? yazırdı ki, " B?rd?d?n B?rz?nc? 18 f?rs?ng yoldur. B?rz?ncd?n Kuru kec?r?k ??maxiyy?y? 14 f?rs?ng yol var…" Minorski subut etmi?dir ki, bu ??h?r Z?rdabın Korpuk?nd adlanan k?ndinin lap yaxınlı?ında ? B?rd?d?n t?qrib?n 35 km. ??rqd? movcud olmu?dur.

Gork?mli aliml?rin B?rz?ncin ya?ıdı hesab etdikl?ri, bu gun d? q?dim adını ya?adan Korpuk?nd bar?d? qeydl?r orta ?srl?rin sonuna aid s?n?dl?rd? yazılmı?dır. H?min tarixi m?nb?l?rd? deyilir ki, Korpuk?ndd? b?r? vardı, ?amaxıdan g?lib Qaraba?a , Gurcustana , ?rana , ?r?vana ged?n karvanlar bu korpud?n kecirdi.

Z?rdabın adına yazılı m?nb?l?rd? ilk d?f? 1500-cu ild? rast g?linir. "Az?rbaycan SSR atlası" kitabında (Bakı-Moskva, 1963, s?h.208.) gost?rilir ki, ?ah ?smayıl X?tai S?f?vi qo?unları il? 1500?1501-ci ill?rd? ?rzicandan T?briz? h?r?k?t ed?rk?n indiki Z?rdab ??h?rinin qar?ısından ("Qoyun ulumu"ndan ? bu sozl?r qoyun yı?ı?an, qoyun c?ml???n, topla?an yer m?nasını verir) Kuru kecmi?, ?amaxıya getmi?dir. I ?ah T?hmasib oz ordusu il? ?irvana (1538-ci il) v? ??kiy? (1551) h?r?k?t ed?rk?n Cavaddan (Sabirabad rayonu) Kuru kecmi?, Z?rdaba ("Qoyun ulumu"na) g?lmi?, buradan Q?b?l?y? , sonra ?amaxıya yuru? etmi?dir. Oqtay ?f?ndiyev "Az?rbaycan S?f?vil?r dovl?ti" ?s?rind? yazırdı: "I ?ah T?hmasib Gurcustan yuru?und?n qayıdark?n G?nc?d?n kecdi, Yevlax adlanan yerd? dayandı… Zulhicc?nin 11-d? "Qoyun ulumu" kecidinin yanından Kuru kecdi…

Bu gunku Z?rdab ??h?ri 1578-ci il? aid turk m?nb?l?rind? " Z?rdab sanca?ı " kimi gost?rilir. H?s?n b?y Z?rdabi 1884-cu ild? Z?rdabın 500 evd?n ibar?t oldu?unu yazırdı. 1827-ci ild?n yelk?nli iri cay g?mil?ri Z?rdab ?razisind? Kur cayı boyunca yuk da?ıyırdılar. H.Z?rdabi qızı P?ri xanımın ?ri ?lim?rdan b?y Topcuba?ovun H.Z.Ta?ıyevd?n icar?y? goturduyu v? redaktorlu?un ona h?val? olundu?u "Kaspi" q?zetind? 1892-ci ild? yazırdı: "Bizim k?ndimizd? 800-? yaxın ev var, guman ki, Z?rdabda 5 min? yaxın adam ya?ayır…"

1935-ci ild? Z?rdab bolg?si Goycay rayonunun t?rkibind? idi. 1933-cu ild? Bakıda n??r olunmu? "Az?rbaycan Sosialist ?uralar C?miyy?ti, Naxcıvan Sosialist ?ura C?miyy?ti v? Muxtar Da?lıq Qaraba? Oblastı inzibati bolunu?u" statistik m?lumatından indiki Z?rdab rayonu haqqında xeyli maraqlı bilgi ?ld? etm?k mumkundur. H?min m?lumata ?sas?n 1933-cu ild? Z?rdab bolg?sind? 37 ya?ayı? m?nt?q?si olmu?dur. Sosialist ?uralar C?miyy?tinin 1920-ci ild?n hakimiyy?t? yiy?l?nm?sin? baxmayaraq k?ndl?rd? t?s?rrufatlar h?l? tam umumil??dirilm?mi?di. 14 k?ndd? bir t?s?rrufat bel? umumil??m?mi?di. T?s?rrufatlar f?rdi f?aliyy?tl? m??gul olurdular.

Nisb?t?n boyuk k?ndl?rd? is? t?s?rrufatların umumil??dirilm?sin? ba?lanmı?dı. Bel? t?s?rrufatların sayı M?liklid? 74, G?nd?bild? 69, X?l?cd? 52 (o vaxt X?l?c k?ndi Z?rdabın inzibati ?razi vahidin? daxil idi, hazırda is? Ucar rayonundadır ), G?lm?d? 44, Burunluda 39, Callıda 37, N?z?rallıda 36 idi. Z?rdab bolg?sind? 8 k?nd ?urası f?aliyy?t gost?rirdi. Bu k?nd ?uraları sonralar k?nd z?hm?tke? deputatları sovetin? cevrilmi?, 1977-ci il?d?k bu ad altında, 1977-ci ild?n SSR? da?ılanad?k is? xalq deputatları soveti kimi f?aliyy?t gost?rmi?l?r.

XIX?XX ?srl?rd? Goycay q?zasının iri k?ndl?rind?n olan Z?rdab sonralar inki?af ed?r?k 1935-ci ild? rayon m?rk?zin? cevrilmi?dir.

Rayonun Bakıdan ?ose yolu il? m?saf?si 231 km-dir. Rayon m?rk?zi d?niz s?viyy?sind?n 11 metr a?a?ıda yerl??mi?dir.

Rayonun s?thi duz?nlik olub, ?sas?n, okean s?viyy?sind?n a?a?ıdadır.

Antropogen cokuntul?ri yayılmı?dır.

?sas cayları Kur v? Turyancayın a?a?ı axını olan Qarasucaydır. A?a?ı ?irvan Kollektoru (A?K) rayon v? h?mcinin ??h?r ?razisi boyunca kecir. Kur cayı muhafiz? b?ndi il? m?hdudla?dırıldıqdan sonra kecmi?d? kecdiyi axın yataqları indi rayonun ?razisind? su tutar (axmaz)kimi qalmı?dır

?razinin iqlimi yayı quraq kec?n mulayim isti v? qum-col iqlimidir. Boz-c?m?n, ?oran v? ?orak?tli torpaqlar yayılmı?dır. Kur cayı sahill?rind? l?k? ??klind? tuqay me??l?ri vardır. Tuqay me??l?rind? muxt?lif soyud novl?ri, a?yarpaq qovaq v? s. a?aclara rast g?linir. Burada kollardan coxbudaqlı yul?un , x?z?r iyd?si , qaratikan v? s. novl?r vardır.?razinin yov?anlı yarıms?hra sah?l?ri, ?sas?n, yov?anlı-efcmcrli bitkil?rd?n ibar?tdir. Burada qara- ?oran, yov?an , acılıq , enliyarpaq cil?da?ı , so?an biber?teyn goy?yi ?kin indausu, ikir?ngli nalotu v? s. bitkil?r? rast g?linir. ^[8]

Z?rdab rayonu ?razisind? surun?nl?rd?n aralıqd?nizi tısba?ası , Levant irigiirz?si , qırmızıqarın t?lx? , qafqaz k?l?zi yayılmı?dır. Tu?ay me??l?ri ucun qırqovul, adi qurqur , saxsa?an , qaraba? v?l?mirqu?u , a? titr?kquyruq , abıqu? xarakterikdir. Bozqır v? yarıms?hra ?razil?rd? cobanalda- dan , muy- mulu qızılqu? , boyuk qartal v? s. qu?lara rast g?linir. M?m?lil?r sinfi ?razid? canavar , adi tulku , boz dov?an , porsuq , qamı?lıq pi?iyi il? t?msil olunmu?dur. Burada rast g?lin?n k?ll???killi haf Az?rbaycanın Qırmızı Kitabına salınmı?dır. ^[9]

?sas m?qal?l?r: Az?rbaycan ?halisinin siyahıyaalınması (1999) v? Az?rbaycan ?halisinin siyahıyaalınması (2009)

?halinin 23%-i ??h?rd?, 77%-i is? q?s?b? v? k?ndl?rd? ya?ayır.

Etnik qrup	27 yanvar-3 fevral, 1999-cu il sa. [10]		13?22 aprel, 2009-cu yıl sa. [11]
	Sayı	%	Sayı	%
C?mi	46 091	100.00	52 870	100.00
Az?rbaycanlılar	46 009	99.82	52 846	99.95
Ruslar	50	0.11	19	0.04
Tatarlar	10	0.02	1	0.00
Ukraynalılar	10	0.02	0	0
Turkl?r	7	0.01	0	0.00
L?zgil?r	3	0.01	1	0.00
Avarlar	1	0.00	0.00	0.00
Dig?rl?ri	1	0.00	3	0.01

Rayon ?razisind? 1 ??h?r, 1 q?s?b? v? 40 k?nd olmaqla, 42 ya?ayı? m?nt?q?si vardır. ?nzibati m?rk?zi ? Z?rdab ??h?ridir. Rayon B?yimli q?s?b?sini v? Bıcaqcı , Yuxarı Seyidl?r , Sileyli , Korpuk?nd , M?likli , Burunlu , Qoruqba?ı , Sarıqaya , M?mm?dqasımlı , God?kqobu , Yarm?mm?dba?ı , L?l?a?acı , P?rvanlı , G?lm? , Salahlı , Huseynxanlı , Xanm?mm?dli , ?lib?yli , Allahquluba?ı , Callı , M?likumudlu , Birinci Alicanlı , ?kinci Alicanlı , Culovxanlı , D?li Qu?cu , D?kk?oba , ?saqba?ı , Qarav?lli , Boyuk D?kk? , N?z?ralılı , ?ıxba?ı , K?nd?bil , A?aba?ı , ?ahhuseynli , ??ft?hal , A?a?ı Seyidl?r , ?lv?nd , Otmanoba , T?z?k?nd k?ndl?rini ozund? birl??dirir.

Rayonun iqtisadiyyatında k?nd t?s?rrufatı xususi rol oynayır. K?nd t?s?rrufatının ?sasını pambıqcılıq, taxılcılıq, baramacılıq, balıqcılıq v? heyvandarlıq t??kil edir. Rayonda pambıqt?mizl?m?, cor?k, asfalt, sud zavodları f?aliyy?t gost?rir.

XX yuzilliyin 70-ci ill?rind? Z?rdab ?razisind? gorul?n meliorasiya i?l?ri zamanı bu yerl?rd?n kec?n q?dim karvan yolları boyunca ovdanlar, kup q?birl?r, ?srl?r boyu torpaq altında qalsa da r?ngini v? kefiyy?tini itirm?y?n cini v? keramik qablar, Eld?gizl?r (Az?rbaycan Atab?yl?ri) v? dig?r hakimiyy?tl?r dovrund? buraxılmis mis pullar, q?dim b?z?k, m?i??t v? m?d?niyy?t ??yaları uz? cıxdı v? indi bunların bir cox numun?l?ri Z?rdab tarix-diyar?unaslıq muzeyind? eksponat kimi numayi? etdirilir.

"Az?rbaycan Respublikası ?razisind? dovl?t muhafiz?sin? goturulmu? da?ınmaz tarix v? m?d?niyy?t abid?l?rinin ?h?miyy?t d?r?c?l?rin? gor? bolgusunun t?sdiq edilm?si haqqında" Az?rbaycan Respublikası Nazirl?r Kabinetinin 2 avqust 2001-ci il tarixli (N-132) q?rarı il? Xanm?mm?dli k?ndind? a?kar edilmi? kup q?birl?ri nekropolu I ?sr? aid edil?r?k olk? ?h?miyy?tli da?ınmaz tarix v? m?d?niyy?t abid?l?rinin siyahısına daxil edilmi?dir.

Z?rdab rayonunun D?li Qu?cu k?ndi ?razisind? kutl?vi q?bristanlıqlar ? A?t?p? adlanan kurqan bu gun d? movcuddur v? bu kutl?vi m?zarlı?ın tarixi bar?d? konkret bilgi yoxdur v? bu t?p?d? ?saslı qazıntı-t?dqiqat i?in? ciddi ehtiyac var.

Bir zamanlar Z?rdabın b?zi ?razil?rind?, o cuml?d?n M?likumudlu k?ndi yaxınlı?ındakı q?dim ya?ayı? m?sk?nl?rind? torpaq i?l?ri gorul?rk?n gumu? v? qızıldan duz?ldilmi? qadın zin?t ?eyl?ri, qırmanc d?st?yi, ?sa ba?ı, sikk?l?r tapanlar cox olmu?dur.

• Z?rdab Arxivl??dirilib 2013-08-20 at the Wayback Machine
• Z?rdab rayonu Arxivl??dirilib 2010-09-22 at the Wayback Machine
• Z?rdab rayon ?cra Hakimiyy?ti Arxivl??dirilib 2012-03-01 at the Wayback Machine
• Kosmosdan Z?rdab rayonunun v? qon?u rayonların gorunu?u
• Kosmosdan Z?rdab rayonunun v? qon?u rayonların gorunu?u

Z?rdab rayonu il? ?laq?dar bu m?qal? qaralama halındadır. M?qal?ni redakt? ed?r?k Vikipediyanı z?nginl??dirin.