Yeni institusional iqtisadiyyat
(
ing.
new institutional economics
), v? ya
yeni institusionalizm
?
Ronald Kouz
t?r?find?n 1937-ci ild? n??r olunan "Firmanın T?bi?ti" m?qal?si il? ba?layan
neoklasik
istiqam?t? aid olan muasir iqtisadi n?z?riyy? m?kt?bi. Ancaq bu sah?y? maraq yalnız 1970-ci ill?rin sonlarına do?ru
AB?
-d?, daha sonra
Avropada
meydana g?ldi. Termin
Oliver Vilyamson
t?r?find?n elmi dovriyy?y? daxil edilmi?dir.
Yeni institusionalizmin formala?masında aparıcı rolu
Cikaqo m?kt?bi
(R. Kouz,
Harold Demsets
,
Ricard Allen Pozner
,
Vilyam Niskanen
) v? burada yaranan Virciniya m?kt?binin (
Ceyms Makqill Byukenen
,
Qordon Tallok
,
Ceffri Brannan
) iqtisadcıları oynadılar. 1997-ci ild? Beyn?lxalq Yeni ?nstitusional ?qtisadiyyat C?miyy?ti quruldu
[1]
.
- T?sisatlar iqtisadiyyatda vacibdir.
- ?nsan davranı?ı must?sna olaraq rasional olaraq xarakteriz? olunmur, xarakterik xususiyy?tl?ri m?hdud
rasionallıq
v? furs?tcilikdir.
- Bazar ?m?liyyatlarının h?yata kecirilm?si v? bu s?b?bd?n qiym?t mexanizmi v? dig?r bazar atributlarının i?l?m?si yeni institusionalistl?rin ?m?liyyat x?rcl?ri adlandırdıqları x?rcl?rl? ?laq?l?ndirilir. Yeni institusional iqtisadiyyatda ?m?liyyat x?rcl?ri doktrinası t?m?l v? ?sas ?h?miyy?t? malikdir. Yeni institusionalistl?r yalnız insanların t?bi?tl? qar?ılıqlı t?sirinin (y?ni transformasiya)
x?rcl?rini
deyil, h?m d? insanların bir-birl?ri arasındakı qar?ılıqlı t?sirl?rini n?z?r? alma?ın vacib oldu?unu du?unurl?r
[2]
.
Yeni institusional iqtisadiyyat ? mikroiqtisadi analiz metodlarının ?laq?li sosial f?nl?r? nufuz etm? meylinin parlaq t?zahurudur. ?n?n?vi institusional iqtisadiyyatın numay?nd?l?ri, m?s?l?n
Torsteyn Veblen
,
Con Rocers Kommon
, dig?r humanitar f?nl?rin nailiyy?tl?rini iqtisadi n?z?riyy?nin probleml?rini h?ll etm?k ucun t?tbiq etm?y? calı?ark?n, yeni institusional iqtisadiyyatın numay?nd?l?ri, ?ksin?, dig?r humanitar f?nl?rin probleml?rini h?ll etm?k ucun neoklassik iqtisadi n?z?riyy? metodlarını t?tbiq etm?y? calı?ırlar
[3]
.
Yeni institusionalizm iki umumi munasib?t? ?saslanır. Birincisi, sosial qurumların ?h?miyy?ti (
ing.
institutions matter
) v? ikincisi, standart iqtisadi n?z?riyy? vasit?l?rind?n istifad? ed?r?k t?hlill?r aparırlar
[4]
.
Yeni institusional iqtisadiyyat, ?m?liyyat x?rcl?ri,
mulkiyy?t huquqları
v? muqavil?li
agentlik
munasib?tl?ri kimi amill?rin analizin? yon?lmi?dir.
Yeni institusionalistl?r ?n?n?vi neoklassik n?z?riyy?ni "metodoloji f?rdiyy?tcilik" prinsipind?n k?nara cıxdı?ını t?nqid edirl?r.
Neoklassik n?z?riyy?
il? muqayis?d? yeni institusionalizm c?miyy?tin institusional qurulu?u il? mu?yy?n edilmi? v? f?rdi secim sah?sini daraldan yeni bir m?hdudiyy?tl?r sinfi g?tirir. Bundan ?lav?, davranı?a dair ilkin ??rtl?r t?tbiq olunur - m?hdud rasionallıq v? furs?tci davranı?.
Birinci ??rt m?hdud m?lumatlara sahib bir insanın yalnız maddi x?rcl?ri deyil, h?m d? intellektual s?yl?ri minimuma endir? bil?c?yi dem?kdir. ?kincisi, “hiyl? il? oz m?nf??tini axtarmaq” (
ing.
self-interest-seeking-with-guile
), y?ni muqavil?nin pozulması ehtimalı dem?kdir.
Neoklasik m?kt?b bazarın muk?mm?l r?qab?t ??raitind? f?aliyy?t gost?rdiyini du?unur v? ondan k?narla?maları "
bazar u?ursuzlu?u
" kimi xarakteriz? edir v? bel? hallarda umidl?rini dovl?t? ba?layır. Yeni institusionalistl?r dovl?tin d? tam m?lumata malik olmadı?ını v? ?m?liyyat x?rcl?rini aradan qaldırmaq ucun n?z?ri qabiliyy?t? malik olmadı?ını qeyd edirl?r.