Oliqopoliya
?
bazarın
el? bir novudur ki, bu cur bazarlarda sad?c? bir nec? dominant (ustun)
firma
f?aliyy?t gost?rir. Bu
firmaların
h?r biri bazarda xeyli yer tutur v?
qiym?tin
yaranması prosesin? t?sir ed? bilir. Oliqopoliyanın xususi forması ? ?g?r bazarda sad?c? iki firma olarsa ?
duopoliya
adlanır. Ba?qa sozl?, oliqopoliya, eyni f?aliyy?t sah?sind? bir-birin? t?sir ed?c?k q?d?r az sayda firma qar?ısında cox sayda alıcının oldu?unu ifad? edir
[1]
.
Q?rar alma mudd?tind? bir firmanın eyni f?aliyy?t sah?sind?ki dig?r firmaların qiym?t, miqdar, reklam, d?y?r v? dig?r t?tbiq etm? sah?sind? f?aliyy?tl?ri bir-birind?n x?b?rsiz v? must?qildirs?, bu, oliqopoliya anlayı?ını ifad? etmir. Bir bazarın oliqopolik bir bazar qurulu?lu olması ucun b?zi ??rtl?r vardır. Bu ??rtl?r, eyni f?aliyy?t sah?sind? f?aliyy?t gost?r?n firmaların qar?ılıqlı t?siri il? dig?r bazarlardan f?rql?nm?sin? s?b?b olan ??rtl?rdir
[1]
.
- Oliqopolik bazarda f?aliyy?t gost?r?n firmaların bir-biril? qar?ılıqlı t?sir ?laq?l?rinin olması vacibdir.
?st?r i? birliyi, ist?rs? d?, r?qab?t baxımından bir firmanın h?yata kecirdyi davranı?ın v? almı? oldu?u q?rarların dig?r firma t?r?find?n t?qib edilm?si v? d?y?rl?ndirilm?si vacibdir. Bel? olmadı?ı halda oliqopoliyadan danı?maq yersizdir.
- Oliqopolik bazarlarda istehsal olunan mal v? xidm?tl?r b?z?n tamamil? eyni, b?z?n d? f?rqlil??dirilmi? ??kild? istehlakcıya catdırılmaqdadır.
?g?r oliqopolik bazarda istehsal olunan mal v? xidm?tl?r xususiyy?t v? keyfiyy?t baxımından tamamil? bir-birinin eynisi yaxud tam ?v?z edil?n mallardırsa, buna, saf oliqopoliya deyilir. Neft sektorunda istehsal olunan malları buna misal olaraq gost?rm?k olar.
- Oliqopolik bazarın dig?r xususiyy?ti is? dig?r bazarlardan f?rqli olaraq bu bazara daxil olan firma ozund?n ?vv?l bazarda yer alan firmaların qiym?t strategiyalarını, istehsal miqdarlarını, ?hat? etdiyi istehlakcı kutl?l?rinin v? buna b?nz?r d?yi??nl?ri n?z?r? almaq m?cburiyy?tind?dir.
Bu da oliqopolik bazara giri?in c?tin oldu?unu gost?r?n xususiyy?tl?rd?ndir.
Oliqopolik bazar f?rqli alt ba?lıqlara ayrılır. H?r bir alt ba?lıq da oz ic?risind? ayrı-ayrı hiss?l?r? bolunm?kd?dir. Oliqopolik bazar ilk onc? firma sayına gor?, iki firmalı v? cox firmalı oliqopolik bazarlara bolunur. Eyni sektorda bir-birin? t?sir ed?r?k f?aliyy?t gost?r?n iki firmaya, iki firmalı oliqopoliya v? yaxud duopoliya olaraq adlandırılır. Eyni sektorda bir-birin? t?sir ed?r?k f?aliyy?t gost?r?n ikid?n cox firma vardırsa, bu, coxlu oliqopolik bazar adlanır. B?z?n firmalar bir-biril? r?qab?td? f?aliyy?t gost?rirl?r. Bel? bazara r?qab?tli oliqopolik bazar deyilir. ?ksin?, r?qab?tin firmalara ziyan ver?c?yini du?un?n firmalar is? birl???r?k ortaq f?aliyy?t gost?rirl?r. Bu hal is? razıla?malı oliqopolik bazar adlanır.
?ki firmalı oliqopoliya. Duopoliya kimi adlandırılan bel? bazarlarda sad?c? iki firma f?aliyy?t gost?rir. Oz aralarında qiym?t v? miqdar strategiyalarını mu?yy?n edirl?r v? oz f?aliyy?tl?rini davam etdirirl?r. Duopolik bazarların a?a?ıdakı modell?ri var
[2]
:
- Agustin Cournot t?r?find?n yaradılan
Cournot modeli
;
- Joseph Bertrand t?r?find?n yaradılan
Bertrand Modeli
;
- Edward Chamberlinin
Chamberlin Modeli
;
- Francis Tsidro Edgeworth t?r?find?n yaradılan
Edgeworth Modeli
;
- Heinrich Freiherr Von Stackelbergin
Stackelberg Modeli
.
Cournot modeli
duopol modell?ri ic?risind? ?n birinci yaranmı? v? ?n cox yayılmı? modeldir. Bel? ki, 1938-ci ild? fransız iqtisadcısı Agustin Cournot t?r?find?n yaradılmı?dır. Agustin Cournot, bir-birinin qon?usu olan eyni m?d?n suyundan xammal kimi istifad? ed?n iki ayrı-ayrı firmanın bazarda hansının n? q?d?r mal sataca?ını ara?dırmı?dır. Firmalardan biri m?nf??t maksimumu ucun MR ?yrisi baxımından toplam bazar t?l?binin yarısına mal istehsal edir. O biri firma bazarın geri qalan hiss?sini h?d?f kutl? sec?r?k ona uy?un mal istehsal edir. Burada prinsip olaraq qiym?t deyil, miqdar strategiyası on?mli yer tutur
[2]
.
Bortrand modelind?
Cournot modelinin ?ksi olaraq firmalar satı? miqdarı ?v?zin? qiym?t strategiyasına uy?un olaraq h?r?k?t edir. Birinci firmanın mal uz?rind? qoydu?u qiym?t? uy?un olaraq ikinci firma istehlakcını ozun? c?km?k ucun h?min qiym?td?n a?a?ı bir qiym?t t?klif edir. Uy?un olaraq birinci firma da ikinciy? nisb?t?n bazarda daha a?a?ı qiym?t t?klif edir. Bu v?ziyy?t qiym?t r?qab?ti anlayı?ını ortaya qoyur v? bel? olan halda minimum m?nf??t noqt?sin? q?d?r davam edir
[2]
.
Chamberlin modeli
. Bazarda A firması eyni nov m?hsulun t?k istehsalcısıdır. Bazara B firması daxil olur v? h?min nov m?hsulun istehsalına ba?layır. Burada B firması A firmasının bazar strategiyasına uy?un olaraq h?r?k?t edir v? onun t?crub?sin? ?saslanaraq f?aliyy?t gost?rir. Dig?r modell?rd?n f?rqli olaraq bazarda movcud olan iki firma bir-birind?n asılı olduqlarını anlayırlar v? ortaq noqt?d?n cıxı? edirl?r
[1]
.
Edgeworth modelind?
bazarda movcud birinci firma yuks?k m?nf??t ?ld? etm?k m?qs?dil? maksimum s?viyy?ni saxlayaraq f?aliyy?t gost?rir. Dig?r t?r?fd?n r?qab?tci bir movqed?n cıxı? edib, qiym?ti a?a?ı salaraq kutl?ni ozun? yon?ld?n ikinci firma bazara daxil olur. Buna cavab olaraq birinci firma ikinci firmaya nisb?t?n qiym?tl?ri a?a?ı salır. Eyni zamanda ikinci firma qiym?ti yenid?n birinci firmadan a?a?ı salır. Bu r?qab?t davam ed?rk?n, firmalar artıq bir noqt?d? ozl?rinin h?d?f kutl?l?rini yaratdıqlarını du?unurl?r. Bel? olan halda qiym?ti yuks?ltm?y? ba?layırlar. Sonda is? dal?alı qiym?t mexanizmi meydana cıxır. Bazardakı bu qiym?t dal?alanması firmaların bazarı payla?maq m?cburiyy?tind? olduqlarını anlayanad?k davam edir
[1]
.
Stackelberg modelind?
bazarda movcud iki firmadan biri lider dig?ri t?qibci (liderd?n asılı) firmadır. Lider firma t?qibci firmaya guclu r?qib kimi baxmır v? ona bazarda f?aliyy?t gost?rm?y? imkan verir. T?qibci firma da oz novb?sind? ona du??n bazar payından maksimum g?lir ucun f?aliyy?t gost?rir
[3]
.