G?nc? xanlı?ı

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya kec Axtarı?a kec
Xanlıq
G?nc? xanlı?ı
Bayraq
Bayraq
Gəncə xanlığının ərazisi (1801-1813)
G?nc? xanlı?ının ?razisi (1801-1813)
←  
 [[ G?nc? |→]]
  →

Paytaxt G?nc?
Dill?ri fars dili
R?smi dill?ri Fars dili (r?smi), [1] Az?rbaycan dili
Dovl?t dini ?slam ( ?i?lik )
?dar?etm? forması Mutl?q monarxiya
Xanlar
 ? (1747-1760) ?ahverdi xan Ziyado?lu-Qacar
 ? ( 1760 - 1780 ) M?h?mm?dh?s?n xan Ziyado?lu-Qacar
Vikianbarın loqosu  Vikianbarda ?laq?li mediafayllar
Az?rbaycan tarixi
Etimologiya  • Xronologiya  • Etnogenez
Azərbaycan Az?rbaycan portalı

G?nc? xanlı?ı ? XVIII ?srin ortalarında, paytaxtı G?nc? ??h?ri olmaqla yaranan Az?rbaycan xanlıqlarından biri. G?nc? xanlı?ı Murovda? silsil?sind?n Kur cayınad?k olan torpaqlar, Qaraba? , ?r?van xanlıqları , Qazax v? ??m??ddil sultanlıqları , Gurcustanla h?ms?rh?d idi. Xanlı?ın m?rk?zi G?nc? ??h?ri idi.

Yaranması [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

1736-cı il Suqovu?an qurultayında Nadirin ?ah elan edilm?sin? qar?ı cıxdıqları ucun Nadir ?ah onları surgun? yollamı?dı. [2] Surgun edil?n Ziyado?lular Nadirin oldurulm?sind?n sonra v?t?n? qayıdıb dovl?t yaratma?a imkan,??rait tapdılar.G?nc? xanlı?ının banisi Qacar tayfasının yerli n?slinin numay?nd?si II ?ahverdi xan Ziyado?lu olmu?dur.O,Nadir ?ahın G?nc?d?ki qarnizonunu darmada?ın etm?kd? yardımcı olan Kartli-Kaxetiya hakimi II ?rakli 5 kopuk pul verm?yi ohd?sin? goturmu?dur. ?ahverdi xanın o?lu M?h?mm?dh?s?n xan (1760?1780) bu pulu verm?kd?n imtina ed?r?k Kartli-Kaxetiyadan asılıl?a son qoymu?du.Qarda?ını oldur?r?k hakimiyy?t? g?l?n M?h?mm?d xan da bu siyas?ti davam etdirmi?dir.

?kikahimiyy?tlilik dovru [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

1780-cı ild? Kartli-Kaxetiya hakimi II ?raklinin v? Qaraba? xanı ?brahimx?lil xanın birl??mi? qo?unları G?nc?ni tutdu. Hakimiyy?t? yeni g?l?n M?h?mm?d xan kor edil?r?k ?u?a qalasına salındı.Bundan sonra G?nc? xanlı?ını qalibl?rin eyni vaxtda t?yin etdikl?ri iki numay?nd? idar? edirdi. ?kihakimiyy?tliliyin butun a?ırlı?ı xalqın uz?rin? du?urdu.

Must?qillik u?runda mubariz? [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

1778-ci ild? saray c?ki?m?l?rinin qurbanı olan G?nc? xanlı?ının hakimi M?h?mm?dh?s?n xanı ona sui-q?sd ed?n qarda?ı M?h?mm?d xan ?v?z etdi.Onun hakimiyy?ti dovrund? G?nc? xanlı?ı xeyli z?ifl?di.V?ziyy?tin bel? olmasından istifad? ed?n II ?rakli G?nc?ni z?bt etm?k fikrin? du?du.Lakin o,t?l?sm?yib bu i?d? Az?rbaycanda boyuk nufuza malik olan v? tez-tez ittifaqa girdiyi qaraba?lı ?brahimx?lil xandan istifad? etm?yi q?rara aldı.Z?ngin G?nc? ??h?rind? coxdan gozu olan ?brahimx?lil xan t?r?ddud etm?d?n II ?raklinin t?klifıni q?bul etdi.Bel?likl?, 1780 -ci ild? ?rakli v? ?brahim xanın qo?unları G?nc? qalasını muhasir?y? aldılar.Ciddi muqavim?t gost?r? bilm?y?n G?nc? qarnizonu t?slim oldu.Qalibl?r G?nc? xanlı?ını birlikd? idar? etm?yi q?rarla?dırıb,oz numay?nd?l?rini G?nc? ??h?rind? yerl??dirdil?r. Bu hadis?d?n sonra altı il mudd?tind? G?nc? xanlı?ı ?brahim xanın t?yin etdiyi H?zr?tqulu b?y v? II ?raklinin numay?nd?si Keyxosrov t?r?find?n idar? olundu.Lakin tezlikl? ?brahimx?lil xanla II ?rakli arasında G?nc? ustund? ziddiyy?t ba? verdi.H?r iki hakim feodal G?nc? xanlı?ına tam sahib olmaq ucun t?dbirl?r gorm?y? ba?ladı.Mubariz? yerli feodalların kom?yind?n istifad? ed?n ?brahimx?lil xanın q?l?b?si il? n?tic?l?ndi.II ?raklinin numay?nd?si v? qo?unları G?nc?ni t?rk etm?y? oldular.Lakin bu hadis?d?n sonra ?brahimx?lil xanın numay?nd?si d? G?nc?d? cox qala bilm?di.G?nc?lil?r usyan qaldırıb onu da buradan qovdular. Bel?likl?, G?nc? xanlı?ı usyan ba?cılarından biri olan R?him b?yin ?lin? kecdi.Lakin bir ild?n sonra onu xan taxtında qarda?ı Cavad xan ?v?z etdi. 1786-cı ild? G?nc?ni yenid?n Qaraba? xanlı?ı v? Kartli-Kaxeti carlı?ının qo?unları muhasir?y? aldılar.N?tic?d? ??h?r? ciddi ziyan,z?r?r d?ydi. [3]

G?nc? xanlı?ında ikihakimiyy?tliliy? son qoymaq ucun 1783-cu ild? Hacı b?yin ba?cılı?ı il? usyan ba?ladı v? hakiml?r G?nc?d?n qovuldu.1784-cu ilin payızında II ?rakli polkovnik S.Burna?ovun ba?cılıq etdiyi rus qo?unu il? birlikd? G?nc?y? hucum etdi.Lakin Da?ıstan hakiml?rinin kom?yi il? G?nc? xanlı?ı yen? t?cavuzd?n xilas oldu.

Yerli ?yanlarının bir hiss?sinin ?u?a qalasında h?bsd? olan M?h?mm?d xanı yenid?n G?nc? taxtında gorm?k ist?yinin h?yata kecirm?sin? mane olmaq ucun ?brahimx?lil xan onu edam etdirdi.Lakin onun qarda?ı R?him b?y (1785?1786) ?u?a qalasından G?nc?y? qacaraq hakimiyy?ti ?l? alma?a nail oldu. Bundan narazı qalan ?brahimx?lil xan II ?rakli il? birlikd? G?nc?y? hucum t??kil etdil?r v? mu?yy?n m?bl??d? x?rac od?m?y? razı olan Cavad xan (1786?1804) hakimiyy?t? g?ldi.

Cavad xanın ?tandardı. [1]

Lakin o,1795-ci ild? bu x?racı verm?kd?n imtina etdi. Cavad xan bu asılıl?a son qoymaq m?qs?dil? 1795-ci ild? A?a M?h?mm?d xan Qacar Tiflis? hucum ed?nd? ona qo?un v? ?rzaqla yardım etmi?di.1796-cı ild? V.Zubovun C?nubi Qafqaza hucumu zamanı bundan istifad? ed?n Cavad xan numay?nd?si M?h?mm?dqulu b?yi onunla danı?ı?a gond?rdi.II Yekaterinanın olumund?n sonra rus qo?unu geri ca?ırıldı.Cavad xan rus qo?unları Az?rbaycanı t?rk etdikd?n sonra,Nadir ?ahın vaxtında Kartli carlı?ına verilmi? ??m??ddil ,Qazax v? Borcalı mahallarını geri aldı. Bu m?qs?dl? o,gurcu ?ahzad?si Aleksandrı himay? etdi.G?nc? xanlı?ı il? Gurcustan v? Rusiyanın munasib?tl?ri k?skinl??di,rusların G?nc?ni tutmaq planı realla?dı.

Ruslar t?r?find?n i??alı [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

border=none ?sas m?qal?: G?nc? qalasının i??alı

G?nc?nin xususil? ?lveri?li movqed? yerl??diyini n?z?r? alan Rusiya h?min ?razini ordunun daya?ı kimi istifad? ed?r?k Az?rbaycanın dig?r xanlıqlarını da i??al etm?k ucun bu ?razini secmi?dir.Rus ordusunun komandanlı?ı G?nc?ni " ?ranın ?imal ?yal?tl?rinin acarı" adlandırırdı. General Sisianov yazırdı ki, G?nc? qalası ozunun ?lveri?li co?rafi movqeyi il? Az?rbaycan ?razisind? xususi rol oynayır, ona gor? d? Rusiya ucun onu tutmaq ?n on?mli m?s?l?l?rd?n biridir.

Cavad xana t?slim olma?ı bir nec? d?f? t?klif ed?n Sisianov h?r d?f? r?dd cavabı alırdı.1803-cu il noyabrın 20 -d? General Sisianov Tiflis istiqam?tind?n G?nc?y? do?ru h?r?k?t? ba?ladı,qo?un dekabr ayında G?nc? qalasına g?lib catdı.Qalanın alma?ı c?tin oldu?unu ba?a du??n Sisianov ,mu?yy?n hazırlıqdan sonra,3 yanvar 1804-cu ild? s?h?r saat 5-d? hucum ?mri verdi a?ır doyu?d?n sonra ruslar qalanı aldılar.Bu doyu?d? Cavad xan v? iki o?lu q?hr?mancasına h?lak oldu.G?nc? muharib?sind? yaralılardan savayı,iki mind?n cox adam h?lak olmu?du,on s?kkiz min?d?k adam is? ?sir du?mu?du. [4] Bu i??aldan sonra G?nc? xanlı?ı l??v olundu v? adı Aleksandrın arvadı Yelizavetanın ??r?fin? d?yi??r?k Yelizavetpol qoyuldu. [5] Xanlı?ın yerind? Yelizavetpol dair?si yaradıldı.

?nzibati bolgusu [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Ara?dırmalar n?tic?sind? "G?nc?-Qaraba? ?yal?tinin muf?ss?l d?ft?ri"nd? G?nc? xanlı?ının s?rh?dl?ri c?rciv?sin? du??n t?xmini ?razil?rd? 1727-ci ild? 12 mahal: G?nc?basan,Sunqurabad,Boyuk Kur?kbasan,Kicik Kur?kbasan,Kur?kbasan,Danqı,Qaraqaya,Turk?nl?r,Yuxarı Z?y?m,A?a?ı Z?y?m, ??mkurbasan, Xılxına mahalları qeyd? alınmı?dır [6] . Qeyd etm?k lazımdır ki,gost?ril?n mahallardan G?nc?basan,Sunqurabad,Boyuk Kur?kbasan, Kicik Kur?kbasan,Kur?kbasan v? Danqı mahalları butovlukd? Qaraqaya,Turk?nl?r,Yuxarı Z?y?m,A?a?ı Z?y?m,??mkurbasan v? Xılxına mahalları ?razisinin is? yalnız bir hiss?si G?nc? xanlı?ının t?rkibin? du?urdu. [7]

G?nc? xanlı?ının Rusiya t?r?find?n i??al edilm?sind?n sonra aparılmı? kameral t?svir s?n?dl?ri XIX ?srin ?vv?ll?rind? xanlı?ın inzibatı bolgusu haqqında daha d?qiq t?s?vvur yaradır. 1807-ci ilin fevralında car m?murlarının Yelizavetpolda kecirdiyi kameral t?svir dair?d? G?nc?,Kur?nbasan,?amxor,Samux v? Ayrım mahallarını qeyd? almı?dır [8]

1817-ci ild? Yelizavetpol dair?sind? kecirilmi? muf?ss?l kameral t?svir s?n?dl?rind? d? bu dair?d? 5 mahalın:G?nc?,Kur?kbasan,?amxor,Samux v? Ayrım mahallarının olması gost?rilmi?dir [9]

1831-ci ild? dair?d? kecirilmi? kameral t?svir s?n?dl?ri Yelizavetpolun 6 mahaldan ibar?t olmasını qeyd edir:

  • 1) Da?lıq mahalı-dair?nin c?nub-q?rbind?,G?nc? da?larında yerl??ir;
  • 2) ??m??ddil distansiyası il? s?rh?dd? olub ?amxor cayın h?r iki sahilind? yerl???n ?amxor mahalı;
  • 3) Qaraba? ?yal?ti il? h?ms?rh?d olub Kur?kcayın ?sas?n sol v? bir az da sa? sahilini ?hat? ed?n Kur?kbasan mahalı;
  • 4) ?amxor v? Kur?kbasan arasında yerl???n G?nc?basan mahalı;
  • 5) Kur cayının sa? sahili boyu Samux da? silsil?sini ?hat? ed?n Samux mahalı;
  • 6) Butun dair?y? s?p?l?nmi?,koc?rilikl? m???ul olan Ayrumlar mahalı. [10] Gorunur,G?nc? xanlı?ı l??v edildikd?n sonra, cox ehtimal ki,XIX ?srin 20-ci ill?rinin II yarısında,car m?murları Yelizavetpol dair?sinin inzibati qurulu?unda b?zi d?yi?iklikl?r etmi? v? n?tic?d? yeni bir mahal-Da?lıq mahalı yaradılmı?dır. [11]

?halinin m???uliyy?ti [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

G?nc? xanlı?ının t?s?rrufatında maldarlıq,ip?kcilik,ba?cılıq,uzumculuk,bostancılıq ?sas,muhim yer tuturdu. Toxuculuq,xalcacılıq, z?rg?rlik,boyaqcılıq, dulusculuq kimi s?n?t sah?l?ri d? inki?af etmi?di. ?halid?n malc?h?t,b?hr?,dar?alıq v? s. vergil?r toplanırdı.

Mahalları [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

G?nc? xanları [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Cavad xanİbrahimxəlil xanRəhim xan Ziyadoğlu-QacarMəhəmməd xan Ziyadoğlu-QacarMəhəmmədhəsən xan Ziyadoğlu-QacarZiyadoğlu-Qacarlar
№ Adı Hakimiyy?ti
1 ?ahverdi xan Ziyado?lu-Qacar 1747?1760
2 M?h?mm?dh?s?n xan Ziyado?lu-Qacar 1760?1778
3 II M?h?mm?d xan Ziyado?lu-Qacar 1778?1780
H?zr?tqulu b?y Qaraba?lı

(II ?raklinin numay?nd?si)

1780?1783
4 R?him xan Ziyado?lu-Qacar 1785?1786
5 Cavad xan Ziyado?lu-Qacar 1786?1804

H?mcinin bax [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

?d?biyyat [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

  • Бабаев Эльгюн Тофиг оглу. Из истории Гянджинского ханства. Баку, Nurlan, 2003, 234 с.
  • M.?. ?mrahov, ?. Cingizo?lu, H.?.H?s?nov. Qaraba? xanlı?ı. Bakı: Mut?rcim, 2008, 220.s?h.
  • ?nv?r Cingizo?lu, Qaraba? v? G?nc? xanlı?ının siyasi ?laq?l?ri, "Soy" d?rgisi, № 4 (12), Bakı, 2008, s?h.80?83.

?stinadlar [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

  1. ↑ Swietochowski, Tadeusz . Russian Azerbaijan, 1905-1920: The Shaping of a National Identity in a Muslim Community. Cambridge: Cambridge University Press. 2004. s?h. 12. ISBN   978-0521522458 . (...) and Persian continued to be the official language of the judiciary and the local administration [even after the abolishment of the khanates].
  2. ↑ "Mirz? Adıgoz?l b?y, Qaraba?nam? I F?sil" . 2022-03-26 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2016-07-09 .
  3. ↑ "AZ?RBAYCAN TAR?X? XIII?XVIII ?srl?r,s?h. 409?410" (PDF) . 2022-03-19 tarixind? arxivl??dirilib (PDF) . ?stifad? tarixi: 2019-07-23 .
  4. ↑ Qanic?n Sisyanovun etdikl?ri- ARA?DIRMA [ olu kecid ]
  5. ↑ "G?nc?nin tarixi" . 2022-03-26 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2008-08-07 .
  6. ↑ G?nc?-Qaraba? ?yal?tinin muf?ss?l d?ft?ri, s.29?272
  7. ↑ G?nc?-Qaraba? ?yal?tinin muf?ss?l d?ft?ri, s.29?272
  8. ↑ ЦГИААР. Фонд 24. оп 1. д.10, в. 9?15
  9. ↑ ЦГИААР. G?nc?. 1817 в. 1?267
  10. ↑ (Обозрение…ч. ЫЫ, с.355?356.).
  11. ↑ "anl.az" . 2022-03-26 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2017-08-11 .

Xarici kecidl?r [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

M?nb? ? " https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=G?nc?_xanlı?ı&oldid=7593968 "