Bu m?qal?d?ki m?lumatların yoxlanılabil?r olması ucun ?lav? m?nb?l?r? ehtiyac var . Daha ?traflı m?lumat v? ya m?qal?d?ki probleml?rl? ba?lı muzakir? aparmaq ucun m?qal?nin muzakir? s?hif?sin? diqq?t yetir? bil?rsiniz. Lutf?n m?qal?y? etibarlı m?nb?l?r ?lav? ed?r?k bu m?qal?ni t?kmill??dirm?y? kom?k edin. M?nb?siz m?zmun probleml?r yarada v? silin? bil?r. Probleml?r h?ll edilm?mi? ?ablonu m?qal?d?n cıxarmayın.

Bu m?qal?ni vikil??dirm?k lazımdır. Lutf?n, m?qal?ni umumvikipediya v? redakt? qaydalarına uy?un ??kild? t?rtib edin.

Da?lıq Qaraba? tarixi
Bu m?qal?l?r olk? seriyasındandır
Tarixd?n ?vv?lki dovr
Azıx ma?arası
?u?a ma?arası
Xocalı-G?d?b?y m?d?niyy?ti
Q?dim tarix
Arsak
Qafqaz Albaniyası
Orta ?srl?r
Xacın knyazlı?ı
Artsak krallı?ı
Muasir dovr
X?ms? m?liklikl?ri
Qaraba? b?yl?rb?yliyi
Qaraba? xanlı?ı
Gulustan muqavil?si
Yelizavetpol quberniyası
Az?rbaycan-Erm?nistan muharib?si
Az?rbaycan SSR ( Da?lıq Qaraba? Muxtar Vilay?ti )
Hazırda
Qaraba? muharib?si
Qondarma Da?lıq Qaraba? Respublikası
Da?lıq Qaraba? portalı b m r

1900-1918-ci ill?r [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

1918-1923-cu ill?r [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Qafqazda erm?ni dovl?tinin yaradılması beyn?lxalq qar?ıdurma munasib?tl?ri must?visind? gerc?kliyini tapan m?s?l? olmu?dur. Az?rbaycan dovl?tciliyi, ?razi t?hluk?sizliyi baxımından son d?r?c? z?r?rli olan bir guz??t erm?ni federasiyasının t??kili ucun ?r?vanın onlara siyasi m?rk?z olaraq verilm?si oldu. Az?rbaycanın tarixi torpaqlarında dovl?t ?ld? etm?l?rin? qane olmayan erm?nil?r qon?ularına qar?ı yeni-yeni iddialarla qanlı mubariz? aparmı?lar. Qaraba?ın da?lıq hiss?sind? ya?ayan erm?nil?r 1918-ci il iyulun 22-d? onun “must?qilliyini” elan etm?y? c?hd gost?rdil?r.

?yulun 31-d? Az?rbaycan hokum?tinin ba?cısı F?t?li xan Xoyski ?stanbulda olan Az?rbaycan numay?nd? hey?tinin s?dri M?h?mm?d ?min R?sulzad?y? yazırdı ki, ?g?r erm?nil?r Qaraba?a iddia il? cıxı? ets?l?r, o zaman ?r?van v? Qazax q?zasının bir hiss?sini onlara guz??t? getm?kd?n imtina etsin. Erm?nil?rl? razıla?maya ?sas?n, Az?rbaycanın dig?r ?razil?rin? iddia etm?y?c?kl?ri ??rtil? ?r?vanın onlara kecm?si n?inki r?smil??di, bundan ?lav? Z?ng?zur v? dig?r Az?rbaycan torpaqlarını m?nims?dikl?rin? baxmayaraq, Qaraba?la ba?lı mut?madi b?yanatlarla cıxı? etmi?, zorakı t?cavuzd? davam etmi?dil?r.

Erm?nil?rin ?nv?r pa?aya t?qdim etdikl?ri x?rit?y? gor? onların iddia s?rh?dl?rin? Surm?li, Naxcıvan, Ahalk?l?k, Ecmi?dzin, ?r?van, Borcalı, Qazax, Qaraba?, Z?ng?zur, Ordubad q?zaları daxil edilmi?di.

Xarici h?rbi quvv?l?rin Az?rbaycanda h?m d? siyasi guc? malik olduqları m?rh?l?l?rd? erm?nil?r Qaraba?la ba?lı muvafiq movqe numayi? etdirmi?l?r. Osmanlı h?rbcil?rinin kom?yi il? Bakı Cumhuriyy?t hakimiyy?ti altına kecdikd?n sonra Qaraba?da erm?ni yaraqlılarının turk hakimiyy?t numay?nd?l?rind?n ?fv dil?y?r?k silahlarını t?hvil verm?si mu?ahid? olunur. Qaraba?ın ??h?r v? k?ndl?rind? erm?ni ?hali Az?rbaycan qo?unlarını duz-cor?kl? qar?ılayaraq, Az?rbaycan t?b??liyini q?bul edir, silahı konullu t?hvil verir, Az?rbaycan hokum?t qurumlarının butun s?r?ncamlarına tabe olma?a hazır olduqlarını bildirirdil?r. Turkiy?nin dunya muharib?sind? m??lubiyy?tind?n sonra regionu t?rk etm?k m?cburiyy?ti v? mutt?fiq qo?unlarının komandanı V.Tomsonun ba?cılı?ı il? ingilis h?rbcil?rinin C?nubi Qafqazda yerl??m?si, Bakıda ingilis h?rbi general-qubernatorlu?unun yaradılması, xristian h?mr?yliyinin yenid?n dirc?lm?si erm?nil?rin movqeyind? ozunu buruz? verdi. 1918-ci ilin dekabrında Andronik “ingilisl?rin Qaraba?ı onun ixtiyarına verm?si haqqında” ?ayi? yayma?a ba?lamı?dı. Dekabrın 22-d? general V.Tomson bu ?ayi?ni t?kzib etmi?di. Artıq 1918-ci ilin payızından etibar?n Qaraba?la ba?lı xarici quvv? faktorunun t?siri siyasi must?vid? ozunu gost?rir. Siyasi v? diplomatik f?aliyy?tin i?l?nil?n n?tic?ni t?min etm?k ?sasından yet?rli olmayaca?ını bildikl?rind?n erm?ni separatcıları az?rbaycanlılara qar?ı etnik t?mizl?m?-soyqırım ?m?liyyatını davam etdirdil?r. ?halisinin kutl?vi m?hvinin qar?ısını almaq m?qs?dil? Az?rbaycan Cumhuriyy?tinin Daxili ??l?r nazirliyi 1919-cu il yanvarın ?vv?ll?rind? ?u?a, Cavan?ır, C?brayıl v? Z?ng?zur q?zaları ?sasında muv?qq?ti general-qubernatorlu?un yaradılmasını t?klif etdi. H?min q?zalarda muv?qq?ti general-qubernatorlu?un yaradılması haqqında Az?rbaycan hokum?ti 1919-cu il yanvarın 15-d? q?rar verdi. Xosrov b?y Sultanov yanvarın 29-da general-qubernator t?yin olundu.

Xususi statuslu inzibati t?sisat t?crub?si t?tbiq edildi. Bel? bir ??raitd? Erm?nistan hokum?ti Qaraba?ın da?lıq hiss?sin? acıq iddia il? cıxı? etdi v? bu Az?rbaycan hokum?ti ucun gozl?nilm?z olsa da, iddianı tamamil? ?sassız hesab etmi?, yanvarın 31-d? cavab notasında Qaraba?ın tarix?n Az?rbaycanın ayrılmaz t?rkib hiss?si oldu?unu bildirmi?di. Erm?nistanın Qaraba? general-qubernatorlu?unun yaradılmasına etirazını Az?rbaycanın suverenliyin? q?sd, onun daxili i?l?rin? qarı?maq c?hdi kimi qiym?tl?ndirdi. 1919-cu ilin ?vv?ll?rind?n etibar?n Qaraba?ın yuxarı hiss?si il? ba?lı 2 dovl?t Az?rbaycan v? Erm?nistan arasında qar?ılıqlı r?smi muraci?tl?r forması yaranır.

R?smi erm?ni hokum?ti 1919-cu ilin ?vv?lind? “tarixi huquq” prinsipinin i?? yarayaca?ını real hesab edir v? hokum?t h?rbi hiss?l?rinin, erm?ni yaraqlı d?st?l?rinin zorakı, qanlı qır?ınlar tor?tm?kl? m?qs?dyonlu ?m?ll?rin qar?ısının alınaca?ından t??vi?? du??r?k qabaqlayıcı t?dbirl?r gorurdu. Butun Borcalı ?razisin? iddialarında u?ursuzlu?a ducar olan erm?ni hokum?tinin Qaraba?la ba?lı movqeyinin d? tarixi, iqtisadi, etnoqrafik c?h?td?n ?sassız oldu?u Az?rbaycan hokum?tinin r?smi etirazında ifad? olunmu?du. Erm?ni hokum?ti Boyuk Britaniyanın Qafqazdakı h?rbi quvv?l?rinin r?smil?rin? (Uorker?, Tomsona v? d.) muraci?tl? Az?rbaycana t?zyiqi artırma?a calı?sa da, butun c?hdl?ri n?tic?siz qaldı. Polkovnik ?atelvort ?u?aya ged?r?k erm?nil?rin Az?rbaycan Cumhuriyy?ti hokum?tin? tabe olmasını t?l?b etmi?di.

Bununla bel? erm?nil?r separatcılıq f?aliyy?tini davam etdirdil?r. 1919-cu il aprelin sonunda kecirdikl?ri qurultayda Qaraba? general-qubernatorunun hakimiyy?tini tanımaqdan imtina etmi?dil?r. Bel? q?rarların q?bul olunmasında Erm?nistan hokum?ti v? onun Da?lıq Qaraba?dakı numay?nd?l?rinin pozuculuq f?aliyy?ti muhum rol oynayırdı. Qafqaz respublikaları arasında meydana cıxan ?razi mubahis?l?rini ilk d?f? olaraq xarici vasit?cil?r? cozm?k t?crub?si yarandı. ?sas?n Boyuk Britaniya v? AB?-nin f?al mudaxil?si, xususi layih?l?rl? cıxı? etm?k numun?l?ri b?llidir. General Tomson 1919-cu il mayın 5-d? bildirmi?di ki, separatcı ??xsl?rin surgun edilm?si haqqında s?r?ncam vermi?dir.

?yunun 5-d? qatı erm?ni irticacıları ingilis komandanlı?ının numay?nd?l?rinin mu?ayi?ti il? ?u?adan Tiflis? surgun edildi. ?yunun 6-da ?u?anın erm?nil?r ya?ayan hiss?sind? keciril?n mitinqd? erm?nil?r Az?rbaycan hokum?tini tanıdıqlarını bildirdil?r. Erm?nil?r general-qubernatorlu?un f?aliyy?t prinsipl?rini q?bul ed?r?k muzakir?l?r aparma?a ba?lamı?dılar. 1919-cu il avqustun 15-d? erm?nil?r Az?rbaycan hokum?ti il? sazi? imzalayaraq erm?nil?rin ya?adı?ı ?razil?rin Az?rbaycanın t?rkib hiss?si oldu?unu q?bul etdil?r. Qaraba? erm?nil?rin? “m?d?ni t?yini-muq?dd?rat” n?z?rd? tutulurdu. Qeyd etm?k lazımdır ki, o dovrd? d? ?u?aya xaricil?r h?r hansısa t??kilatların numay?nd?l?ri qismind? Az?rbaycan hokum?tinin m?lumatı olmadan, yerli hokum?t orqanlarına hec bir mandat t?qdim etm?d?n s?f?r edirdil?r. Da?lıq Qaraba? erm?nil?rinin Az?rbaycan hakimiyy?tini tanımasından sonra amerikanların muvafiq s?n?d t?qdim etm?d?n Qaraba?a g?li?in? Az?rbaycan X?N etiraz munasib?tini bildirmi?dir.

1919-cu ilin yazında erm?nil?r yenid?n ?razi mubadil?si prinsipi uzr? sovd?l??m? c?hdi gost?rirdil?r. 1918-ci ilin yazında ?r?van bolg?sin? sahib olmaq niyy?til? Qaraba?a iddia etm?dikl?ri ??rtil? Az?rbaycan t?r?fi il? razıla?dıqları halda, bir il sonra h?min Qaraba?ı bir daha Az?rbaycanınkı hesab etm?k muqabilind? ??rur-Naxcıvan ?razisinin Erm?nistana kecm?sini r?smil??dirm?k z?mini hazırlayırdılar. Erm?nistan hokum?ti Az?rbaycan torpaqlarına iddiasını h?yata kecirm?k ucun silahlı h?rbi mudaxil? il? yana?ı, pul v?saiti s?rf edilm?sin? d? xususi fikir verirdi. 1919-cu ilin sonlarında Erm?nistan hokum?ti Da?lıq Qaraba?ın “azad edilm?si” ucun 19 milyon manat pul ayırmı?dı.

Beyn?lxalq ictimaiyy?ti zorakı ilhaq niyy?tind?n yayındırmaq ist?y?r?k Erm?nistan t?r?fi (r?smi v? qeyri-r?smi s?viyy?d?) “munaqi??ni” (ozl?ri t?r?find?n yaradılmı?) Az?rbaycan erm?nil?rinin oz muq?dd?ratını t?yin etm?k irad?si kimi q?l?m? verir. Eyni iddia il? Gurcustan erm?nil?rinin separat f?aliyy?tini h?min dovl?tin daxili i?i, y?ni oradakı erm?nil?rin oz irad?sini s?rb?st t?sbit etm?k m?zmununda d?y?rl?ndirm?k kursu numayi? etdirirl?r. Erm?nistan Respublikası qon?u dovl?tl?rin ?razil?rind? kompakt ya?ayan (bu n?tic?nin tarix?n nec? formala?masından asılı olmayaraq) erm?nil?rin milli t?yini-muq?dd?rat huququnu ?ld? bayraq etm?kl? (formal d?st?kl?m?k, ?slind? is? tarixi v? ca?da? t?crub?d?n bilindiyi kimi r?vac verm?kl?) ?trafında must?qil yaxud yarımmust?qil erm?ni dovl?t qurumları zola?ı yaratmaqla sonradan ilhaq prosesini realla?dırmaq imkanı qazanmı? olur.

Hazırkı konkret m?rh?l?d? Da?lıq Qaraba? m?kanı c?rciv?sind? munaqi?? yaradılması v? iddianın vahid h?d?f? istiqam?tl?nm?si d? ?n?n?vi erm?ni taktiki gedi?l?rind?ndir. “Da?lıq Qaraba? munaqi??si”nin Erm?nistanın Az?rbaycana qar?ı t?cavuzkarlıq siyas?ti tarixind?n k?narda coz?l?nm?si obyektiv m?zmun da?ıya bilm?z. M?hz bu baxımdan mutt?fiq dovl?tl?rin C?nubi Qafqazdakı Ali Komisarına nota gond?r?n Az?rbaycanın X?N-i F.Xoyski yalnız Qaraba? rayonunda olmu? hadisl?rin C?nubi Qafqazda ba? vermi? hadisl?rd?n ?laq?siz t?dqiq edilm?sini yanlı? saymı?, duzgun t?dbirl?r gorulm?si il? n?tic?l?nm?y?c?yini v? qanlı hadis?l?rin t?krarlanaca?ından x?b?rdar etmi?di.

XX yuzilliyin sonlarında yenid?n Da?lıq Qaraba? iddiası z?minind? qanlı hadis?l?r gedi?atında Erm?nistanda qalmı? az?rbaycanlıların son n?f?rin?d?k ?z?li yurdlarından zorakılıqla qovulması beyn?lxalq s?viyy?d? diqq?td?n k?narda saxlanılır. Erm?nistanda (oz ?z?li torpaqlarında) daha geni? co?rafiyada ?srl?rl? kompakt ya?amı? az?rbaycanlıların v?t?nl?rin? qayıdıb muxtar idar?cilik statusu il? t?min edilm?si is? umumiyy?tl? danı?ıqlar prosesinin predmeti deyildir.

Erm?nistan-Az?rbaycan munaqı??sinin son m?rh?l?si prosesinin t?rkib hiss?si oldu?u halda bu m?s?l? beyn?lxalq vasit?cil?rin diqq?tini “c?lb etmir”. Da?lıq Qaraba?ın statusu il? ba?lı erm?nil?r t?r?find?n z?bt edilmi? ?traf Az?rbaycan torpaqlarının (h?m d? Da?lıq Qaraba?ın Erm?nistan Respublikası il? ?razi ba?lılı?ını geni? ?razid? t?min ed?n) t?hluk?sizlik zola?ı kimi t?qdim edilm?si Erm?nistanın t?cavuzkar t?r?f kimi etirafıdır. Kutl?vi qır?ınlar, zorakılıqlar il? Az?rbaycan torpaqlarını ?l? kecir?n erm?ni t?r?fin? munaqi??nin beyn?lxalq arenada muzakir?si s?rf?lidir: m?s?l?nin Az?rbaycanın daxili i?i olaraq h?lli variantından daha ustun n?tic?l?r? nail olmaq v? bu m?rh?l?d? problemin beyn?lxalq normalara muvafiq t?rzd?, y?ni sivil qaydada h?lli must?visind? Az?rbaycanın h?rb etm?k imkanının qar?ısını almaq, h?m d? qanlı, q?ddar davranı?dan sonra beyn?lxalq huquq normalarına etimadlı imic yaratmaq.

Hazırda “Da?lıq Qaraba? munaqi??si”nin sulh yolu il? h?lli variantlarından ?razi butovluyunun toxunulmazlı?ı v? oz muq?dd?ratını t?yin etm?k prinsipl?rinin ziddiyy?ti muzakir?y? c?lb edilmi?dir.

Da?lıq Qaraba?ın statusu il? ba?lı referenduma razılıq verm?si Az?rbaycanın i??al edilmi? ?razil?rinin azad edilm?si yonund? Erm?nistan ucun real kompensasiya kimi AT?T-in Minsk Qrupu t?r?find?n b?yan edilmi? t?klif oldu. Munaqi??nin h?lli, daha d?qiqi Da?lıq Qaraba?ın statusu il? ba?lı referendum kecirilm?si t?klifi Az?rbaycan c?miyy?tind? birm?nalı qar?ılanmadı. R?smi v? qeyri-r?smi qurumların, ??xsl?rin ?ksqutblu mulahiz?l?ri umumilikd? problemin cozulm?sin? t?sir ed? bil?c?k potensial gucun movcudlu?unu bir daha t?sbit edir.

Da?lıq Qaraba?ın Az?rbaycanın t?rkibind? muxtar statusunun, formasından asılı olmayaraq, Az?rbaycanın butun ?razisi uzr? referendumun kecirilm?si il? mu?yy?nl??dirilm?sini yegan? yol bilib, Prezidentin yaxud hakimiyy?t qurumlarının s?lahiyy?ti s?viyy?sind? muxtariyy?tin yaradılmasını qeyri-m?qbul hesab etm?k bolg?nin ilkin muxtar statusu il? ba?lı tarixi s?n?dl?rl? ziddiyy?t t??kil edir. Bel? ki, 1921-23-cu ill?rd? Da?lıq Qaraba?ın erm?ni hiss?sinin muq?dd?ratı il? ba?lı muzakir?l?rd? veril?n q?rarlar hakimiyy?t qurumları, yaxud partiya orqanları t?r?find?n h?yata kecirilirdi. 1923-cu ilin iyulun 7-d? is? m?hz Az?rbaycan M?rk?zi ?craiyy? Komit?sinin dekreti il? Da?lıq Qaraba? Muxtar Vilay?ti yaradılmı?dır.

Referndum yolu il? yaradılmamı? bir muxtariyy?tin hazırkı zamanda hansl forma v? m?zmunda muzakir? etm?k mumkundur. Referendum mexanizmin? qar?ı cıxma?ı q?bah?t saymaq duzgun deyildir. Hakimiyy?t orqanının q?rarı il? yaradılmı?, sonralar hakimiyy?t orqanı t?r?find?n l??v edilmi? bir muxtar bolg? idar?ciliyin? ali hakimiyy?t qurumu t?r?find?n ifad? oluna bil?r. Demokratik idar?cilik prinsipl?rini n?z?r? alaraq, movcud konstitusiyanı ?sas bil?r?k Az?rbaycan xalqının, oz dovl?tinin t?rkib hiss?si olmu? bir ?razinin muq?dd?ratı il? ba?lı q?ti r?yini referendum vasit?si il? b?yan etm?si normal qar?ılana bil?r. Amma referendum kecirilm?sinin forma variantları bu prosesi luzumsuz edir.?ndiki versiyaları t?hlil etm?zd?n onc? m?hz bu m?s?l? il? ba?lı tarix? diqq?t ed?k. Sovetl?r don?mind? bolg?nin iki Qafqaz cumhuriyy?ti arasında sovd?l??m? predmeti olmasından tutmu? statusun mu?yy?nl??dirilm?si ucun r?smi muzakir?l?r kecirilm?si d? daxil olmaqla tarixi t?crub?d?n n?tic? cıxartmaq imkanı vardır.

Sovet Rusiyasının Az?rbaycan ?razisind? h?rbi t?cavuzund?n sonra bol?evikl?r “must?qil respublikalar oyununu” dayandırma?ı vacib sayırdı. Sovet muxtariyy?tinin “elastikliyi” prinsipi milli-dovl?t quruculu?u ucun geni? imkanlar acırdı. “Elastik muxtariyy?t” formalarından biri d? DQMV gerc?kliyi oldu. Bu ?razi 1920-ci ild? Rusiyanın bol?evik r?hb?rliyi il? aparılan danı?ıqlar zamanı butun variantlarda Az?rbaycan ucun saxlanılıbdır. Qaraba? m?s?l?sinin yuks?k r?smi s?viyy?d? muzakir?si Qaraba?ın yuxarı hiss?sin? muxtariyy?t verilm?si il? n?tic?l?ndi, muxtar vilay?tin inzibati m?rk?zi ?u?a ??h?ri olamlı idi. RK (b)P MK Qafqaz burosu plenumunun 5 iyul 1921-ci il tarixli q?rarını “Da?lıq Qaraba?ın Az?rbaycanın t?rkibin? daxil edilm?si ucun” yegan? “huquqi ?sas” kimi gost?r?n ca?da? erm?ni siyas?tcil?rinin coxminillik Az?rbaycan tarixin?, m?d?niyy?tin? n?z?r salmadan bel?, ?n azından 1805-ci il Kur?kcay muqavil?sini yada salmaları kifay?tdir. 1921-ci il iyulun 4-d? Qaraba?ın statusu il? ba?lı plebissit kecirilm?si formaları da muzakir? olunmu?dur.

Erm?nil?r v? onların movqeyini d?st?kl?y?nl?r plebissitin Qaraba? az?rbaycanlılarının i?tirakı olmadan yalnız erm?nil?rin arasında kecirilm?sinin t?r?fdarı idil?r. Qaraba? erm?nil?rinin say azlı?ı s?b?bind?n bu movqed?n cıxı? edirdil?r. Az?rbaycan t?r?fi is? 1921-ci ild? Qaraba?da butun erm?ni v? az?rbaycanlı ?halisinin i?tirakı il? sor?u kecirilm?sin? t?r?fdar cıxaraq sor?unun yalnız Da?lıq Qaraba?ın erm?nil?ri arasında kecirilm?sini r?dd etmi?dir. 1923-cu ild?n geni? muxtariyy?t almı?, erm?nil?rin say v? nufuz artımının gucl?ndiyi regionda separatcılı?ın novb?ti d?f? ba? qaldırması, az?rbaycanlılara munasib?td? etnik t?mizl?m? siyas?ti v? “t?hluk?sizlik zola?ı” adı il? Az?rbaycanın daha 7 rayonunun z?bt edilm?si, Xocalı faci?sinin tor?dilm?si, i??al ?razil?ri hesabına Erm?nistana ilhaqa nail olunması referendumun hansı n?tic?ni ortaya qoyaca?ının 100%-lik m?lum gost?ricisini b?lli edir.

1989-cu ild? movcud SSR? konstitusiyasına, beyn?lxalq normalara zidd olaraq DQMV Az?rbaycana tabecilikd?n cıxarılaraq Xususi ?dar?etm? Komit?si (X?T) adlı, birba?a Federasiya M?rk?zin? tabe qurumun n?zar?tin? verildi. Da?lıq Qaraba?dan az?rbaycanlıların t?mizl?nm?si ba?a catdırıldı. Novb?ti m?rh?l? DQMV-nin Erm?nistana ilhaqı v? X?T-in l??v edilm?si idi. Bu ssenarinin ilkin variantı 1920-ci ild? d? ir?li surulmu?du: “Bakı vasit?sil? Rusiyaya” qatılmaq. Az?rbaycan tabeciliynd?n cıxdıqdan sonra Erm?nistana verilm?si asan realla?a bil?rdi.

Oz muq?dd?ratını t?yin etm?k prinsipi hec d? onun ?n yuks?k pill?d? h?llinin mutl?q “himay?ci” dovl?t? ?razi ba?lılı?ının t?min olunması dem?k deyildir.

Da?lıq Qaraba?la ba?lı ir?li surul?n prinsipl?rin t?tbiqin? t?r?fl?rin movqeyi, m?nafeyin? muvafiq m?zmun da?ıyacaqdır. Regionun h?rbisizl??dirilm?si, referendum, Da?lıq Qaraba?ın muv?qq?ti statusu prinsipi, sulh m?ramlı quvv?l?rin yerl??dirilm?si, birg? komissiyanın yaradılması, zor v? h?d?l?rd?n imtina etm?k v? s. 1918-1923-cu ill?r arasında m?hz Qaraba?ın da?lıq hiss?si il? ba?lı hallandırılmı?, muvafiq q?rarlar q?bulu il? n?tic?l?nmi? prinsipl?rdir.

1923-1991-ci ill?r [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

1923 -cu il iyulun 7-d? Az?rbaycan SSR Sovetl?ri M?rk?zi ?craiyy? Komit?sinin dekreti il? Az?rbaycan Sovet Sosialist Respublikasının t?rkibind? Da?lıq Qaraba? Muxtar Vilay?ti yaradılır. 1981 -ci il iyunun 16-da is? Az?rbaycan SSR Ali Soveti "Da?lıq Qaraba? Muxtar Vilay?ti haqqında" qanun q?bul edib v? muxtariyy?tin s?lahiyy?tl?rind? yenilikl?r edilib. Da?lıq Qaraba?dakı muxtariyy?tin sonuncu r?smi statusu da bu qanunla mu?yy?nl??ib.

Erm?nistan SSR v? Az?rbaycan SSR arasında 1987-ci ild? Da?lıq Qaraba? munaqi??sinin ba?lanmasının ardından, bu munaqi?? 1991-ci ilin sonuna tam miqyaslı muharib?y? cevrilmi?dir.

1991 -ci il noyabrın 26-da Az?rbaycan Respublikası Ali Sovetinin q?rarı il? Da?lıq Qaraba? Muxtar Vilay?ti inzibati ?razi vahidi l??v olunub. ^[1] H?min gun must?qil Az?rbaycanın parlamentinin q?rarı il? h?m 1923 -cu il iyulun 7-d? Az?rbaycan Sovetl?ri M?rk?zi ?craiyy? Komit?sinin q?bul etdiyi dekret, h?m d? 1981 -ci il iyunun 16-da Az?rbaycan SSR Ali Sovetinin q?bul etdiyi "Da?lıq Qaraba? Muxtar Vilay?ti haqqında" qanun quvv?d?n salınıb v? onun ?razisini qon?u Xocav?nd , T?rt?r , Goranboy , ?u?a v? K?lb?c?r inzibati rayonları arasında bolu?durur.

Da?lıq Qaraba? Muxtar Vilay?tind? ?sg?ran rayonu , Hadrut rayonu , Mardakert rayonu , Martuni rayonu , ?u?a rayonu v? vilay?t tabeli Stepanakert (Xank?ndi) ??h?ri daxil idi. ^[2]

?stinadlar [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Xarici kecidl?r [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Vikianbarda Da?lıq Qaraba?ın tarixi il? ?laq?li mediafayllar var.

• Da?lıq Qaraba? (1918-1923)

H?mcinin bax [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

• Da?lıq Qaraba? Muxtar Vilay?ti
• Xocalı soyqırımı
• Erm?nil?rin Az?rbaycana yerl??dirilm?si