Con Meynard Keyns
(
ing.
John Maynard Keynes
;
5 iyun
1883
[1]
[2]
[…]
,
Kembric
[3]
?
21 aprel
1946
[3]
[1]
[…]
) ?
?ngilis
iqtisadcısı.
C. Keyns 1883-cu ild? Kembricd? m?ntiq v? iqtisadi n?z?riyy? professoru ail?sind? anadan olmu?dur.
Atası Con Nevila Keyns
Kembricd?
m?ntiq v? iqtisadiyyatdan d?rs deyirdi. Kembric Universitetinin n?zdind?ki kollecd? 1902?1906-cı ill?rd? t?hsil alan C. Keyns, o dovrun ?n m??hur iqtisadcı alimi A. Mar?allın muhazir?l?rini dinl?mi?dir.
[4]
Klassik m?kt?b ?n?n?l?rind?n olan "Siyasi iqtisad" f?nni adı m?hz h?min ill?rd?
A. Mar?allın
t???bbusu il? d?yi?diril?r?k "?qtisadiyyat" adı il? ?v?z edilmi?dir.
1906?1908-ci ill?rd? must?ml?k? olk?l?ri uzr? nazirliyin,
Hindistan
uzr? idar?sind? ?vv?l h?rbi i?l?rd?, daha sonra g?lirl?r, statistika v? ticar?t ?ob?sind? i?l?mi?dir. Geni? riyazi v? iqtisadi biliy? malik olan C. Keyns 1908-ci ild? A. Mar?alın d?v?ti il? Karol kollecin?, iqtisadi probleml?r uzr? muhazir? oxuma?a d?v?t olunur. Mu?llimi A. Mar?ala boyuk m?h?bb?t v? ehtiramı il? o, orada h?m iqtisadiyyatdan, h?m d? riyaziyyatdan muhazir?l?r oxuyur. Dem?k olar ki, 1909?1915-ci ill?r ?rzind? h?min kollecin daimi i?cisi kimi f?aliyy?t gost?rir.
?lk elmi m?qal?sini 1909-cu ild? "?ndeks metodu" adı altında d?rc etdirir. F. Edjortun redaktoru oldu?u "?qtisadiyyat jurnalı"nda, onu 1912-ci ild? bu v?zif?d? ?v?z edir. Dem?k olar ki, omrunun axırına q?d?r bu v?zif?ni ozund? saxlayır. 1913?1914-cu ill?rd? Hindistanın Maliyy? v? pul t?davulu uzr? Kral komissiyasının uzvu olur. H?min bu ill?rd? Krallı?ın iqtisadiyyat c?miyy?tinin katibi v?zif?sind? t?sdiq olunur.
Elm al?mind? ilk d?f? olaraq ona ?ohr?t qazandıran 1913-cu ild? d?rc etdirmi? oldu?u "Hindistanın pul t?davulu v? maliyy?si" ?s?ri olmu?dur.
1915?1919-cu ill?rd? Britaniya x?zin?darlı?ında beyn?lxalq maliyy? probleml?ri il? m???ul olur.
1919-cu ild? d?rc etdirmi? oldu?u "Versal sulh muqavil?sinin iqtisadi n?tic?l?ri" ?s?ri ona dunya ?ohr?ti g?tirir.
Q?l?b? calmı? olk?l?rin iqtisadi siyas?ti il? razıla?mayan C. Keyns h?r cur iqtisadi blokadanın ?leyhin? cıxır. Xusus?n d? Sovet Rusiyasına qar?ı t?tbiq olunan iqtisadi blokada il? ?laq?dar Paris sulh konfransındakı cıxı?ında qeyd etmi?dir ki, "biz o q?d?r Rusiyanı deyil, daha cox ozumuzu blokadaya salırıq".
Dovl?t idar?l?rind? muv?qq?ti i?l?rini dayandıran Keyns, Kembric Universitetind? mu?llimlik f?aliyy?tini gucl?ndirir. Bunun n?tic?sind? o, bir-birinin ardınca tutarlı ?s?rl?r d?rc etdirir. 1921-ci ild? "Ehtimal haqqında traktat", 1923-cu ild? "Pul islahatı haqqında traktat", 1926-cı ild? "Azad sahibkarlı?ın sonu", 1930-cu ild? "Pul haqqında traktat" ?s?rl?rini d?rc etdirir v? n?hay?t, ozunun ?n m??hur ?s?rini 1936-cı ild? yazır.
C. Keyns aktiv ictimai?siyasi h?yata 1929-cu ild? qayıdır v? el? h?min ild?n hokum?tin maliyy? v? s?naye komit?sinin uzvu t?yin edilir.
?kinci dunya muharib?si
?r?f?sind? Britaniya x?zin?sinin m?sl?h?tcisi t?yin edilir.
O, 1942-ci ild? ?ngilis banklarının birinin direktoru t?yin olunur. 1944-cu ild? Bretton-Vuddakı valyuta konfransında Beyn?lxalq Valyuta Fondunun v? Beyn?lxalq B?rpa v? ?nki?af Bankının yaradılması planının hazırlanması i?ind? oz olk?sinin ba? numay?nd?si t?yin edilir.
1945-ci ild? o yenid?n ingilis maliyy? i?in? r?hb?rlik edir.
C. Keynsin bu qısa xronoloji t?rcumeyi-halına diqq?t yetir?rk?n aydın olur ki, onun ir?li surduyu ideyalar XX ?srin iqtisad elmind? boyuk ir?lil?yi?l?r etdi v? o hazırda bir sıra olk?l?rin iqtisadi siyas?tinin mu?yy?n edilm?sind? ?v?zsiz rol oynamı?dır. Ozunun qeyd etdiyi kimi "mut?f?kkir iqtisadcıların v? siyas?tcil?rin ideyaları, onların s?hv v? duz olmasından asılı olmayaraq du?undukd?n daha cox boyuk ?h?miyy?t? malikdir.
H?qiq?t?n dunyanı idar? ed?n yalnız onlardır.
C. Keynsin iqtisadi fikrinin ?n d?y?rli c?h?ti ondan ibar?tdir ki, bazar iqtisadiyyatına sırf t?kmill???n, ozu-ozun? t?nziml?n?n bir mexanizm kimi baxmamı?, ?ksin? onun t?bi?tin? vaxta?ırı xronoloji bohran tor?dici elementl?rl? ?hat? olundu?unu subut etmi?dir. Kapitalist iqtisadiyyatının s?rb?stliyini, o catı?maz c?h?ti kimi qeyd etmi? v? onun mutl?q dovl?t t?r?find?n idar? olunması z?ruriliyini subuta yetirmi?dir. ?lk d?f? olaraq yuz ild?n yuxarı davam ed?n A. Smitin "?qtisadi sistemi"nd? muhum yer tutan "azad bazar" ideyasının "t?nziml?n?n bazar" ideyası il? ?v?z olunması oldu. Dig?r t?r?fd?n, ?g?r 30-cu ill?rd? Kapital dunyası asılmaq t?hluk?si altında idis?, C. Keyns ozunun "s?m?r?li t?l?b" n?z?riyy?si qaycısı il? onu xilas etdi.
Olk? iqtisadiyyatının artım s?viyy?sini v? maksimum m???ullu?a nail olunması m?nb?yini dovl?t mudaxil?sind? gor?n Keyns ideyasının z?nginliyi, bu gunl?r yeni iqtisadi sistem quran must?qil dovl?tl?r ucun, o cuml?d?n Az?rbaycan Respublikası ucun must?sna ?h?miyy?ti vardır.
C. Keynsin iqtisadi t?liminin metodoloji ?h?miyy?ti ondan ibar?tdir ki, o c?miyy?td?ki butun iqtisadi hadis?l?rini mikroiqtisadi yana?ma il? makroiqtisadi t?hlil ed?r?k ilk d?f? kapitalist iqtisadiyyatının makroiqtisadi t?hlilini vermi?dir. ?qtisadi t?f?kkur t?rzinin formala?masında psixoloji qanunların rolunu uz? cıxarmı?dır. Xusus?n "s?m?r?li t?l?b"in ?m?l? g?lm?sind? dovl?tin stimulla?dırıcı imkanlarını gost?rmi?dir.
??sizliyin aradan qaldırılmasına gor? h?r cur ?m?k haqqının azaldılması metodlarının ?leyhin? cıxmı?dır. Mu?yy?n i?sizlik s?viyy?sini saxlamaqla, tam m???uliyy?tin h?yata kecirilm?si istiqam?tl?rini mu?yy?n etmi?dir. ?stehsal miqyası il? istehlakın miqyası arasındakı birba?a ?laq?ni izah etm?kl?, g?lirl?rin artım s?viyy?sini gost?rmi?dir. ?stehlak s?viyy?si il? g?lirl?rin s?viyy?si arasındakı f?rqin, umumi i?sizliyin azalması n?tic?sind? psixoloji qanunların t?siri n?tic?sind? sonuncunun xeyrin? d?yi?ildiyi istiqam?tini ?saslandırmı?dır.
?nvestitsiyanın artımı il? g?lirl?rin artımı arasındakı birba?a ?laq?nin mahiyy?tinin ?saslandırılması C. Keyns n?z?riyy?sinin ?n inc? v? tutarlı istiqam?tl?rind?ndir.
Con Meynard Keynsin (1883?1946-cı ill?r) ideyası altında formala?mı? makroiqtisadi n?z?riyy?, m?hz bu baxımdan ?h?miyy?tlidir. Kembric m?kt?binin ?n boyuk numay?nd?l?ri olan A. Mar?allın v? A. Piqunun t?l?b?si v? davamcısı olmu?dur. Lakin Keynsin elmi dunyagoru?u, iqtisadi sxeml?ri o q?d?r ?hat?li v? z?ngin idi ki, o, oz s?l?fl?rind?n uzaqla?ıb, tamamil? yeni bir n?z?riyy? yaratdı.
Gost?rm?k lazımdır ki, el? bir n?z?riyy?ci tapmaq olmaz ki, ist?r Keyns? q?d?r, ist?rs? d? ondan sonra h?yatda onun q?d?r mubahis?y? s?b?b olan muxt?lif istiqam?tli ideyaları olsun.
Keynsin n?z?riyy?si, g?l?c?k t?dqiqatların h?m m?nb?yi, h?m d? istiqam?tl?ndiricisi olub. T?sadufi deyil ki, Keynsin makroiqtisadi t?hlilini ?sas gost?rm?kl? iqtisadi t?nziml?nm?ni h?yata kecirm?k ucun milli hesablar sisteminin i?l?nib hazırlanması z?ruriliyi meydana g?lmi?dir.
Keynsin n?z?riyy?sind?n asılı olaraq, iqtisadi artım, iqtisadi tsikl, iqtisadi muvazin?t n?z?riyy?l?ri formala?mı?, antiinflyasiya, defisitli maliyy?l??m? kompensasiyaları oz t?tbiqi sferalarını tapmı?dır.
XX ?srin 20-ci ill?rinin sonu, 30-cu ill?rin ?vv?ll?rind?
Q?rbi Avropa
olk?l?rini, AB?-nin, el?c? d? butun kapitalist dunyasını burumu? bohranlar, bu olk? iqtisadcılarını bir nov ?ok v?ziyy?tin? salmı?dır. Bel? ki, olk?l?rin iqtisadiyyatı el? bir v?ziyy?t? du?mu?dur ki, t?kc? istehsal olunmu? m?hsulların realla?maması il? yana?ı, i?sizlik sur?tl?nmi?, inflyasiya s?viyy?si gorunm?mi? d?r?c?d? qalxmı?dır. ?n aparıcı kapitalist olk?l?ri hesab olunan AB?-d?, Boyuk Britaniyada, Almaniyada istehsalın s?viyy?si sur?tl? a?a?ı enmi?, i?sizl?rin sayı gund?n-gun? coxalmı?dı.
Klassik n?z?riyy?ni r?hb?r tutmu? iqtisadcıların ?ks?riyy?ti movcud v?ziyy?tin muv?qq?ti xarakter da?ıdı?ını gost?rirdil?r. ?qtisadiyyatın bohranlı v?ziyy?t? du?m?sinin, "Boyuk t?n?zzul"un ?sl s?b?bl?rini izah ed? bilmirdil?r. Bel? ki, b?zi iqtisadcılar bunun s?b?bini t?l?bin s?viyy?sinin h?ddind?n a?a?ı du?m?si il?, b?zil?ri ifrat istehsalın ba? verm?si il?, dig?rl?ri kapital qoyulu?unun h?cminin a?a?ı du?m?si il?, el?c? d?, vergi-kredit sisteminin mut?r?qqi rolunun azalması il? izah edirdil?r.
C?miyy?tin aparıcı i?guzar adamları, sahibkarlar, biznesmenl?r v?ziyy?tin cıxı? yolu bar?d? aramsız du?unurdul?r. Cunki ?n f?lak?tli c?h?t bu idi ki, kapitalist dunyasını i?sizlik tamam burumu?dur. Halbuki, bu dovrl?rd? sosialist sisteminin aparıcı dovl?ti olan SSR?-d? i?sizlik tamamil? aradan qaldırılmı?dı. ?slind? bohran iqtisadi sferadan cıxıb olk?l?rin siyasi, ideoloji, sosial sah?l?rini d? buruyurdu. Bel? bir ??raitd? el? bir n?z?riyy?y? ehtiyac duyulurdu ki, o iqtisadi bohranların aradan qaldırılması yollarını gost?rm?kl?, olk?l?rd? movcud olan bazar sisteminin daha ?saslanmı? ??kild? f?aliyy?t gost?rm?sin? imkan yaratmalı idi.
Bel? bir vaxtda gork?mli ingilis iqtisadcısı Con Meynard Keynsin 1936-cı ild? Londonda d?rc etdirmi? oldu?u "M???ullu?un, faizin v? pulun umumi n?z?riyy?si" ?s?ri sozun ?sl m?nasında iqtisad elmind? boyuk inqilab etmi? oldu. Bu ?s?r ona boyuk ?ohr?t g?tirm?kl? ilk d?f? olaraq Q?rbi Avropa olk?l?rind?, el?c? d? AB?-d? dovl?t s?viyy?sind? iqtisadiyyatın sabitl??m?sinin n?z?ri-metodoloji ?sasını qoydu.
Lap g?nc ya?larından birja oyunlarından boyuk qazanc ?ld? ed?n C. Keyns, eyni zamanda Boyuk Britaniya hokum?tinin t?rkibind? m?sl?h?tci idi. O, bir sıra praktiki ?h?miyy?tli iqtisadi siyas?t sah?sind? ?m?li tovsiy?l?ri il? d? boyuk muv?ff?qiyy?tl?r ?ld? etmi?dir. Fitri istedadı, d?rin elmi m?ntiqi, n?z?ri-metodoloji hazırlı?ı il? secil?n C. Keyns alim ? iqtisadcılar arasında ilk Lord titulunu almı?dır ki, bu da ona Londonda parlamentin yuxarı palatasının iclaslarında i?tirak etm?k huququ verirdi.
Keyns haqqında dunyanın gork?mli iqtisadcı aliml?rinin soyl?dikl?ri:
"Keyns h?rt?r?fli istedadlı adam olub, riyaziyyat, f?ls?f? v? ?d?biyyat sah?sind? m??hur idi. O el? iqtisadcı idi ki, h?m ozu ucun, h?m d? Kembric Kral kolleci ucun qazanma?ı bacarırdı. Onun 1936-cı ild? d?rc olunmu? "M???ullu?un, faizin v? pulun umumi n?z?riyy?l?ri" ?s?ri bizim yuz illiyin iqtisadi fikrin? guclu t?kan verdi v? guman ki, klassik ?s?r kimi uzun mud?t ya?ayacaqdır".
"Keyns iqtisadi n?z?riyy?nin skeletini yaradıb. Ba?qalarına ora qan ?lav? el?m?k qalıb v? bu proses bizim gunl?rd? d? yuks?k sur?tl? artmaqda davam edir".
"Muasir iqtisadi ideyalar tarixind? Keynsin "Umumi n?z?riyy?"si t?kc? makroiqtisadiyyatda etdiyi inqilabi yeniliyi il? deyil, el?c? d? t?nqid v? diskussiya il? onun inki?afını mu?ahid? ed?n "?fsan?vi proses" kimi ?h?miyy?tlidir".
"Keyns klassik n?z?riyy?ni t?nqid etm?kl? iqtisadi t?limd? makroiqtisadi m?s?l?l?r? dair boyuk inqilab etdi. Keyns muasir m???ulluq n?z?riyy?sinin ilkin banisidir".
"Keyns inqilabına, onun ideyasının paradoksal t?bli?in? diqq?t yetir?nd? aydın olur ki, m?hz bunun say?sind? Q?rb iqtisadiyyatı oz yonumunu koklu olaraq d?yi?? bilib".
"Keynsin ideyaları, ?ubh?siz ki, iqtisadi siyas?ti mu?yy?n ed?nl?r? daha cox t?sir gost?rmi?dir. ?g?r sosial inki?af ?sas yaratmasaydı, siyas?tcil?ri Keynsin t?klifl?rin? muraci?t etdirm?yi m?cbur etm?s?ydi, onun elmi ideyaları da bu q?d?r guclu t?sir? malik olmazdı".
"Keynsin ideyalarını, qiym?tl?ndir?rk?n, onların b?zil?rini q?bul etm?k olar, b?zil?rini is? yox, lakin s?rb?st bazar iqtisadiyyatının tam m???ullu?a tam nail olunmaq qabiliyy?tin? malik olmadı?ı ideyasını birm?nalı q?bul etm?k lazımdır. Cunki Keyns n?z?riyy?sinin ?sas d?rsi, ?m?k haqqının cevik olmaması iqtisadi deyil, siyasi fenomendir".
| |
|---|
| Lu??tl?r v? ensiklopediyalar
| |
|---|
| ??c?r? v? nekropolistika
| |
|---|
|