Kurdos

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografia oficial de Biquipedia (la Ortografia de l'aragones de l' Academia Aragonesa d'a Luenga ). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpues ista plantilla.
Pueblo kurdo
????
Kurdos
Poblacion total
35 - 45 millons (estim.)
Rechions con comunidaz importants
Kurdistan
Turquia 20 millons ( i fa falta una fuent )
Iran 8 millons ( i fa falta una fuent )
Iraq 8 millons ( i fa falta una fuent )
Siria 2 millons ( i fa falta una fuent )
Afganistan 200.000 ( i fa falta una fuent )
Azerbaichan 150.000 ( i fa falta una fuent )
Idiomas
Kurdo
Relichion
Musulmana :
* Musulmana sunnita
* Musulmana chiita
Yazidismo
Pueblos relacionaus
Altros pueblos iranios:
* Luris
* Baktiaris
Mapa

Os kurdos [1] (en kurdo ???? kurd ) son una etnia de luenga iranica con aria prencipal en as montanyas a lo sud d'o Caucaso entre Iran , Irak , Turquia y Siria , que facioron d' etnia-tampon entre os imperios otoman y persa y que en o sieglo XX han tenito problemas por circunstancias cheopoliticas.

Historia [ editar | modificar o codigo ]

Se suposa que os kurdos son d'orichen median . En o periodo helenistico y clasico bi heba una tribu dita Kyrtioi en griego en as montanyas de Media Atropatene .

En a Edat Meya os kurdos, pastors nomadas, se beneficioron d'as invasions turcomanas y mongolas con a destruccion d'o modo de vida sedentario d'agricultors de montanya propia d'os armenios , sirians y asirianos . Os cautivos se tornoron yermos y pasturas y os kurdos fuoron filtrando-sen ta l'este d'a Peninsula Anatolia y ta os monts Tauro . En " La Flor de las Ystorias d'Orient " de Chuan Ferrandez d'Heredia los nombran como un d'os pueblos habitadors de Media :

En el regno de Media ha dos maneras de gentes; los vnos son clamados moros et los otros cordins . En aquella encontrada ha dos grandes ciudades la vna es clamada Secas, la otra Queremen .
anyos apres los moros perdieron la senyoria de egipto et occuparon la los medians qui son dichos cordines assi como nos declararemos apres

En o sieglo XVI a presencia kurda en l'actual Kurdistan se fara mes solida y compacta. En o sieglo XVI l'Imperio Otoman organizo bellas confederacions tribals kurdas dirichitas por nobles ( sayyids ) y lis concedioron en feudo marcas mugants, con a condicion que cosirasen a muga con a Persia Safavida , (principals rivals musulmans d'os otomans). Os persas facioron lo mesmo pero con menos traza, emplegando l'autogubierno kurdo con propositos defensivos.

En o sieglo XIX l'Imperio Otoman y Persia preboron d'establir un control directo sobre os kurdos, o que provoco una serie de revueltas kurdas que fracasoron, como una revuelta cuasi nacionalista en 1880. Manimenos muitos nobles se mantenioron leyals a lo soldan. Os otomans podioron canalizar a belicosidat d'os kurdos creyando o cuerpo armato d'os Hamidiye en 1891 pa reprimir a las minorias, en especial a os armenios. Os Hamidiye participoron en a primera fase d'o chenocidio armenio . Paradoxicament bi habio kurdos adeptos d'o panturquismo .

En a Primera Guerra Mundial os combatients kurdos participoron en a segunda fase d'o chenocidio armenio , chenocidio que tamien afecto a cristianos sirians , asirianos y caldeus . A suya implicacion talment estio mayor y mes incontrolata que a de l'exercito regular turco. Manimenos en 1916 o gubierno d'os Chovens Turcos encomenzo a desconfiar d'os kurdos y encomenzoron a perseguir-los y deportar-los. A conferencia de paz de Sevres decidio en 1920 o establimiento d'un estato armenio, y a lo sud una rechion autonoma kurda con capital del Diyarbaquir y con a perspectiva d'unificacion con a provincia de Mosul , ocupata por os britanicos. Temendo o dominio armenio os combatients kurdos aduyoron a lo gubierno kemalista a forachitar a os armenios supervivients d'a rechion d'o Laco Van .

Dimpues que Turquia aseguro os suyas mugas orientals y meridionals os kurdos perdioron parte d'os suyos dreitos como minoria. En 1924 se prohibio a luenga kurda y as asociacions kurdas. Bi habio revueltas kurdas que fuoron esclafatas con brutalidat. As autoridaz y cuerpos de seguridat d'o gubierno kemalista son responsables d'a mortalera de decenas de mils de kurdos. Cientos de mils de kurdos fuyoron ta Siria, y rechion_nativa1 enteras quedoron despoblatas. No bi habio estabilidat dica 1938 . O gubierno kemalista tamien prebo d'asimilar-los con deportacions: un millon de kurdos fuoron desplazatos d'o Kurdistan y asentoron turcos en o suyo territorio.

Dimpues d'a Segunda Guerra Mundial bi habio mes libertat pa os kurdos de Turquia, que podioron participar en a vida politica como turcos, pero l'anterior politica d'asimilacion heba produciu grans concentracions de kurdos en as ciudaz. En os anyos sesanta y setanta ya amaneixioron partius kurdos separatistas, que plegoron a practicar o terrorismo. O centro d'o nacionalismo d'os kurdo de Turquia ye Diyarbaquir.

Referencias [ editar | modificar o codigo ]

Bibliografia [ editar | modificar o codigo ]