Aragon

	Aragon ; Arago
	Comunidat autonoma d' Espanya
Bandera	Escudo
	Himno : Himno d'Aragon
Entidat ; • Estau	Comunidat autonoma ; Espanya
Capital	Zaragoza
Subdivisions	3 provincias ; 33 comarcas
Idioma oficial ; • Luenga propia	Castellano ; Aragones y Catalan
Superficie ; • Total	Pos. 4 de 19 ; 47 719 km²
Poblacion ; • Total ( 2019 ) ; • Densidat	Pos. 11 de 19 ; 1 324 397 hab. ; 28,17 hab/km²
?Chentilicio	Aragones/a
ISO 3166-2	ES-AR
President	Jorge Azcon
Estatuto d'autonomia	18 d'abril de 2007
Fiesta nacional	23 d'abril ; ( Dia d'Aragon )
	;
	Pachina web oficial

Iste articlo tracta sobre a Comunidat Autonoma d'Aragon . Pa atros emplegos se veiga Aragon (desambigacion) .

Aragon ye un pais situau en lo norte d'a Peninsula Iberica y que comprende o trampo central d'a val d'Ebro . O suyo territorio ye lo de l'antigo Reino d'Aragon , que fue acotolau en 1707 con os Decretos de Nueva Planta . Actualment fa parti d'o Estau Espanyol como Comunidat Autonoma , seguntes o suyo Estatuto d'Autonomia (Lei Organica d'o Estau Espanyol), que li atorga o caracter de " nacionalidat ".

Culturalment a cuenca d'Ebro , mesmo antes d'existir Aragon, ye una zona de trobada y crucillada d'hombres y elementos culturals d'a Meseta , Levant y Sud de Francia . Oficialment, muga con as comunidaz autonomas de Castiella-La Mancha , Castiella y Leyon , Catalunya , La Rioja , Navarra y Comunidat Valenciana y tamien con l'estau de Francia .

O Reino d'Aragon con o Condau de Barcelona (Catalunya) formoron a Corona d'Aragon en o sieglo XII , encara asinas contino estando independient conservando totas as suyas institucions, fueros y dreitos dica a Guerra de Succesion Espanyola en o sieglo XVIII . Dende 1978 ye una comunidat autonoma espanyola , composada por as provincias de Uesca , Teruel y Zaragoza , y que s'articula en 33 comarcas . A suya capital ye a ciudat de Zaragoza .

Dende o 10 d'agosto de 2023 , Jorge Azcon ye o president d'a Deputacion Cheneral d'Aragon . ^[2]

En Aragon se charran actualment tres idiomas, d'os cuals nomas que aragones y catalan son luengas propias :

L' aragones se charra en o norte d'a comunidat autonoma . En o pasau se fablaba tamien en lo centro y lo sud d'Aragon.
O castellano ye a luenga oficial, y se charra en tot o territorio aragones mezclau con rasgos mesmos. A mayoria d'istos rasgos son repuis de l'aragones, que se'n fuoron perdendo de manera progresiva dende o sieglo XV por l'espardidura d'o castellano.
O catalan se charra en as comarcas orientals d'Aragon.

Historia

Ta mas detalles, veyer l'articlo Historia d'Aragon veyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]] veyer os articlos [[{{{4}}}]] , [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]] veyer os articlos [[{{{7}}}]] , [[{{{8}}}]] , [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]] .

Cheografia

Ta mas detalles, veyer l'articlo Cheografia d'Aragon veyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]] veyer os articlos [[{{{4}}}]] , [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]] veyer os articlos [[{{{7}}}]] , [[{{{8}}}]] , [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]] .

O relieu ye de gran simplicidat: os Pireneus y o sistema Iberico enmarcan a depresion d'Ebro . Os estremos cheograficos d'Aragon son Zuriza ( Anso , Chacetania ) a o norte; La Cervera ( Abechuela , Gudar-Chabalambre ) a lo sud; Sopeira ( Ribagorza ) a l'este; y Granja de Sant Pedro ( Mont-reyal de Fariza , Comunidat de Calatayu ) a l'ueste.

O rio Ebro escana las auguas d'os rios y ibons d'Aragon, que como o Millars y o Turia desembocan en a Mar Mediterrania .

O clima d'ista comunidat ye mediterranio - continental . Ye un clima seco , con plevidas irregulars, cerenyos cambeos termicos y intensos aires.

A vechetacion sigue as oscilacions d'o relieu y d'o clima. Bosques borials y dominio floral mediterranio.

Aragon tien una superficie de 47.645 km² .

Seguntes o censo de 1991 , bi heba una poblacion d'1.178.000 habitants, ye decir un 2,95% d'a poblacion d'o Estau espanyol y una densidat de 25,2 habitants/km². En 2003 a cifra augmento dica os 1.217.514 habitants.

O chentilicio ye aragones .

Comarcas

Ta mas detalles, veyer l'articlo Comarcas d'Aragon veyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]] veyer os articlos [[{{{4}}}]] , [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]] veyer os articlos [[{{{7}}}]] , [[{{{8}}}]] , [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]] .

Aragon ye dividiu en 33 comarcas :

No.	Nombre	Capital	Provincia
1	Chacetania	Chaca	Uesca , Zaragoza
2	Alto Galligo	Samianigo	Uesca
3	Sobrarbe	Boltanya y L'Ainsa	Uesca
4	Ribagorza	Graus y Benabarri	Uesca
5	Cinco Villas	Exeya d'os Caballers	Zaragoza
6	Plana de Uesca	Uesca	Uesca , Zaragoza
7	Semontano de Balbastro	Balbastro	Uesca
8	Cinca Meya	Monzon	Uesca
9	Litera	Tamarit y Binefar	Uesca
10	Cinca Baixa	Fraga	Uesca , Zaragoza
11	Monegros	Sarinyena	Uesca , Zaragoza
12	Tarazona y Moncayo	Tarazona	Zaragoza
13	Campo de Borcha	Borcha	Zaragoza
14	Aranda	Illueca	Zaragoza
15	Ribera Alta d'Ebro	Alagon	Zaragoza
16	Val de Xalon	L'Almunia de Donya Godina	Zaragoza
17	Zaragoza	Zaragoza	Zaragoza
18	Ribera Baixa d'Ebro	Quinto	Zaragoza
19	Baixo Aragon-Casp	Casp	Zaragoza
20	Comunidat de Calatayu	Calatayu	Zaragoza
21	Campo de Carinyena	Carinyena	Zaragoza
22	Campo de Belchit	Belchit	Zaragoza
23	Martin Baixo	Ixar	Teruel
24	Campo de Daroca	Daroca	Zaragoza
25	Xiloca	Calamocha y Mont-reyal	Teruel
26	Cuencas Meneras	Montalban y Utriellas	Teruel
27	Andorra-Sierra d'Arcos	Andorra	Teruel
28	Baixo Aragon	Alcanyiz	Teruel
29	Comunidat de Teruel	Teruel	Teruel
30	Mayestrato	Cantaviella	Teruel
31	Sierra d'Albarracin	Albarracin	Teruel
32	Gudar-Chabalambre	Mora de Rubielos	Teruel
33	Matarranya	Valderrobres y Calaceit	Teruel

Demografia

Ta mas detalles, veyer l'articlo Demografia d'Aragon veyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]] veyer os articlos [[{{{4}}}]] , [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]] veyer os articlos [[{{{7}}}]] , [[{{{8}}}]] , [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]] .

Densidat d'as comarcas A comarca que tien mas poblacion y densidat de poblacion ye a comarca de Zaragoza amas d'a suya aria metropolitana . En a resta d'as provincias, a mayor densidat de poblacion no se troba en as capitals: en a provincia de Uesca ye a Cinca Meya , con una densidat de poblacion de 41 hab/km² y en a provincia de Teruel ye o Baixo Aragon , con una densidat de poblacion de 23 hab/km².

Economia

Ta mas detalles, veyer l'articlo Economia d'Aragon veyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]] veyer os articlos [[{{{4}}}]] , [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]] veyer os articlos [[{{{7}}}]] , [[{{{8}}}]] , [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]] .

O Producto Interior Bruto (PIB) d'Aragon ye o 3 u 4% d'o PIB d'o total d'Espanya. L'interpresa Opel tien una planta aman d'a ciudat de Zaragoza .

Politica

Ta mas detalles, veyer l'articlo Politica d'Aragon veyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]] veyer os articlos [[{{{4}}}]] , [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]] veyer os articlos [[{{{7}}}]] , [[{{{8}}}]] , [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]] .

A norma lechislativa de funcionamiento d'Aragon ye definida en o suyo Estatuto d'Autonomia , de 1982 , que definix as suyas institucions de gubierno. O Parlamento d'Aragon se diz Corz d'Aragon .

Cultura

Ta mas detalles, veyer l'articlo Cultura d'Aragon veyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]] veyer os articlos [[{{{4}}}]] , [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]] veyer os articlos [[{{{7}}}]] , [[{{{8}}}]] , [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]] .

D'alcuerdo con Julio Caro Baroja en Aragon bi ha dos zonas culturals prencipals: L' Alto Aragon con cultura pirenenca y a Ribera d'Ebro y rios grans con una cultura mediterrania asociada a una agricultura de regano . En esta zaguera bi ha clara influencia mudechar, en bels lugars, o traxe tipico se composa d'un panyuelo nugau en la cabeza, calzons ubiertos, una manta a modo de faixa en a cintura y alpargatas ta os hombres. As mullers levan sayas amplas, un chustillo , calzon , calzas chupidas, toquiella , debantal y alpargatas .

O baile y canto popular ye a ixota aragonesa , que ye muit rasmiuda y goyosa. Se baila con muito movimiento y grans blincos. O canto gosa estar de ritmo malinconico con una nota a ormino socardona. Antes de cheneralizar-se a ixota o mas caracteristico yera o dance aragones . En bels lugars bi ha representacions de danzas con tochos y espadas , con alusions a luitas entre moros y cristianos.

Tamien remane musica tipica aragonesa, que emplega instrumentos como o salterio ( chicoten ) y l' acordion . Entre los instrumentos de viento en a mas gran parte d'o territorio s'emplega a donzaina , pero en los Pireneus centrals bi ha una zona a on que ye caracteristico o chiflo y en Sobrarbe y Monegros a gaita aragonesa u gaita de boto .

Gastronomia

Ta mas detalles, veyer l'articlo Gastronomia d'Aragon veyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]] veyer os articlos [[{{{4}}}]] , [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]] veyer os articlos [[{{{7}}}]] , [[{{{8}}}]] , [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]] .

D'Aragon son famosas as mollas a la pastora, o ternasco rustiu, os pernils de Teruel, a borraina , o cardo , os vin d'as suyas distintas Denominacions d'Orichen (Semontano, Campo de Borcha, Carinyena, Calatayut), a carne a la pastora, o pirin a lo chilindron , as almendras , o ternasco d'Aragon, l' aceite d'o Baixo Aragon, a miel , os prescos de Calanda, as chiretas (de Sobrarbe), a longaniza de Graus, etcetra.