Ribagorza

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografia oficial de Biquipedia (la Ortografia de l'aragones de l' Academia Aragonesa d'a Luenga ). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpues ista plantilla.
Iste articlo ye sobre a comarca aragonesa de Ribagorza . Ta atros emplegos se veiga Ribagorza (desambigacion) .
Ribagorza
Ribagorca
Comarca de  Aragon

Forau d'Aigualluts con l' Aneto entazaga.
Capital
 • Municipios 		Graus
34
Entidat
 • Pais
 • Provincia 		Comarca
  Aragon
Uesca
Superficie
 • Total
2.459,8 km²
Poblacion
 • Total
 • Densidat 		 ( 2019 )
12.015 hab.
4,88 hab./km²
Chentilicio Ribagorzano/a [1]

Mapa de situacion en Aragon
www.cribagorza.org

Ribagorza [2] (en catalan : Ribagorca ) ye una comarca oficial aragonesa d'o nord-este d'a provincia de Uesca .

Muga a lo norte con Francia ( departamento de l' Alta Garona ), a lo nord-este con a Val d'Aran , a l'este con as comarcas d' Alta Ribagorza y Pallars Chusan , a lo sudeste con a comarca d'a Noguera , a lo sud con a comarca de Litera , a lo sudueste con a comarca d'o Semontano de Balbastro y a l'ueste con a comarca de Sobrarbe .

Bi ha unatra Ribagorza, l' Alta Ribagorza ( provincia de Leida ), con un nombre oficial que coincide con a designacion d'una subcomarca natural mas ampla.

Se diz Alta Ribagorza a la parte mas montanyosa, clima mas humido y vechetacion mas verda; que ye a lo que ye a lo norte d'o macizo de Turbon y Sierra de Cis y d'os congustros de Ventamillo y Croqueta .

Se diz Ribagorza baixa [3] [4] a la parte d'o sud, menos montanyosa, de clima mediterranio y vechetacion mas mediterrania con carrascals y pinars de pin borde .

Toponimia [ editar | modificar o codigo ]

O toponimo Ribagorza se remonta a lo latin RIPA y CURTIA ( adchectivo postverbal de CURTIARE u CURTARE ). [5] Ye un toponimo que en catalan se fa servir con articlo definiu ( La Ribagorca ) pero que en aragones medieval , belsetan, chistabin y grausin se fa servir sin articlo:

Como naltros pueblos pasa en Ribagorza e Litera , / e al igual que per asti, en Sobrarbe e per la Fueva / [6]
En Ribagorza baixa...Tierras pardas.../ Oliveras y huebras Benabarre.../ Callizos y puyadas ... Aquelarres . [3]
pero a Ribagorsa el nom qu'an teniu siempre ye el de encantaries ; [7]
Tampo es Nabarros de Sancho el Mayor / qu'esfurrian es moros de Ribagorza [8]
y el sol brinque la Penyeta. E por lei, nuestro Guernica , de Ribagorza floron. [4]
El Barrichos , fue su cuna / y Ribagorza , el Fiscal; y va tenir en madrina a la Penya d'el Morral. [4]

A macrotoponimia y microtoponimia de Ribagorza ye d'orichen romanz en a mes gran part d'os casos, con una pequenya presencia de toponimos prerromans que en bel caso dubdoso s'ha puesto interpretar como relacionau con as luengas basco - aquitanas . As leis foneticas presents en os toponimos romances gosan responder a la fonetica aragonesa en a compleganza de l' Esera y a la fonetica catalana en as compleganzas d'o Noguera Ribagorzana y part d'o rio Isabana , con excepcions. En toz os casos caracters ribagorzans comuns d'as parlas aragonesas y catalanas de Ribagorza.

Parla [ editar | modificar o codigo ]

As parlas de Ribagorza son de transicion entre o catalan y l' aragones dende o punto de vista macrocheografico. O catalan de l'este de Ribagorza se clasifica como subdialecto ribagorzano en o catalan nordoccidental . L'aragones de l'ueste de Ribagorza u aragones ribagorzano forma a mayor parte de l' aragones oriental .

Territorio y poblacion [ editar | modificar o codigo ]

Num.
Municipio
Superficie
( km² ) [9]
%
d'o total
Poblacion
(2011) [10]
%
d'o total
Altaria
(metros) [9]
Lugars
1 Aren de Noguera 119,3 4,8 359 2,7 708 Berganui , Betesa , Clarevals , Cornudella de Valiera , Isclas , los Molins de Betesa , Obis , Puifell , Prumola , Ribera d'Aball , Sant Martin , Santolaria , lo Sas , Sobrecastell , Soliba , Soperun , Treserra .
2 Benavarri 157,1 6,4 1.180 8,8 782 Aler , Benavarri , Caladrons , Castillo del Pla , Entenza , Estanya , Pilzan , Purroi de la Solana , Sisca .
3 Benas 233,6 9,5 2.236 16,7 1.138 Ansils , Sarlle .
4 Beranui 63,8 2,6 104 0,8 1.160 Beranui , Biascas d'Obarra , Calvera , Las Farrerias , Morens , Obarra , Pardinella , Ralui , Vallabriga
5 Bisagorri 62,9 2,6 206 1,5 1.108 Arasan , Veri , Bisagorri , Buyelgas , Dos , Gabas , la Muria , Renanue , Sant Feliu de Veri , Sant Martin de Veri , Sant Valero , Urmella .
6 Bonansa 37,3 1,5 102 0,8 1.256 Bebils , Bonansa , Buira , Cires , Espolla , Gabarret , Torre de Buira .
7 Campo 22,9 0,9 350 2,6 691 Belveder .
8 Capella 60,7 2,5 372 2,8 526 Llaguarres , Pociello .
9 Castigaleu 26,5 1,1 115 0,9 836 Santas Masas , Sant Llorenc .
10 Castillo de Sos 31,8 1,3 776 5,8 904 Llire , Ramastue , El Ru .
11 Chia 26,1 1,1 102 0,8 1.162
12 Estupinyan 88,7 3,6 174 1,3 780 Caserras , Saganta .
13 La Foradada d'el Toscar 106,4 4,3 211 1,6 980 As Colladas , Esplluga , La Foradada d'el Toscar , a Cort , as Corz , Murillo de Llena , Navarri , Senz , Vacamorta , Viu .
14 Graus 299,8 12,2 3.697 27,6 469 Aguilar , Aguilaniu , Abenozas , Bafalui , Bellestar , Benavent d'Aragon , Cance , Castarllenas , Centenera , Colloliva , Chuseu , Fantova , Graus , Grustan , Guell , Ixep , Panillo , Pano , Portaspana , la Poblla de Fantova , la Poblla d'el Mont , Pruiquimat , Pueyo de Marguillen , el Soler , Torlabat , Torres , Torrobato , Torrodesera , Torruella d'Aragon , la Tosquiella , Yardo , las Ventas de Santa Llucia .
15 Isabana 118,5 4,8 305 2,3 751 Carrasquero , Esdolomada , Merlli , Mont de Roda , Nocellas , la Poblla de Roda , Riuala , Roda d'Isabana , Sant Esteban del Mall , Sarradui .
16 Llascuarre 31,9 1,3 155 1,2 647
17 Monesma y Caixigar 62,6 2,5 100 0,7 1.025 Badias , Caixigar , Calachoa , Chiro , Monesma de Benavarri , Nuguero , Puyol , Solibeta .
18 Montanui 174,1 7,1 284 2,1 1.205 Aneto , Ardanui , Benifonts , Bono , Castanesa , Castarne , Chinas , Escane , Estet , Fontchanina , Forcat , Montanui , Noals , Ribera , Senyil , Vinyals .
19 Las Pauls 81,6 3,3 302 2,3 1.431 Abella , Alins , Ardone , Denui , Espes d'Alto , Espes de Baix , las Pauls , Llaunas , Nerill , Piedrafita , Suils , Villargue , Villaplana .
20 Perarruga 30,1 1,2 112 0,8 517 Argues , Besians , El Mon .
21 Puebla de Castro, La 29,4 1,2 416 3,1 649
22 Puent de Montanyana 48,6 2,0 143 1,1 528 Colls , Montanyana , Mora de Montanyana , Puent de Montanyana , Torre Baro
23 Santa Llestra y Sant Quilez 23,3 0,9 97 0,7 561 Caballera .
24 Saunc 72,9 3,0 342 2,6 1.135 Erisue , Grist , Guayent .
25 Secastiella 47,4 1,9 155 1,2 612 Pui de Cinca , Torrociudat , Ubiergo , Vulturina .
26 Seira 69,2 2,8 151 1,1 815 Abi , Barbaruens .
27 Sesue 5,2 0,2 131 1,0 1.050 Sos .
28 Sopeira 44,1 1,8 118 0,9 705 Aulet , Pallerol , Santorens .
29 Tolva 59,0 2,4 160 1,2 696 L'Almunia de Sant Lorent , Luzars , Sagarras Baixas .
30 Torlarribera 32,1 1,3 119 0,9 1.085 Brallans , Casas de Sant Aventi , las Vilas , Villa Carlle , Visalibons .
31 Vall de Bardaixin 45,5 1,8 50 0,4 873 Aiguascaldas , Biescras de Bardaixin , Estirun , Llert , Peralta , Santa Muera .
32 Vall de Lierp 32,8 1,3 66 0,5 1.012 Eixea , Padarnin , Piniello , Pueyo , Reperos , l'Obago , Sarrat .
33 Viacamp i Llitera 107,7 4,4 48 0,4 602 Chiribeta , l'Estall , Llitera , Monfalco , Montgai , Viacamp .
34 Vilanova 6,9 0,3 157 1,2 966
# Ribagorza 2.459,8 100,0 13.395 100,0 -

Demografia [ editar | modificar o codigo ]

Evolucion demografica
1362 f 1495 f 1842 1857 1860 1877 1887 1897 1900
- - - - - - - - 34.095

1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991
34.339 33.415 31.595 29.667 25.694 23.201 16.665 12.953 11.915

1992 1994 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
- - - - - - - 11.792 12.129

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
- - - - - - - - 13.395

2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 -
- - - - - - - - -

 1717-1981: poblacion de feito; 1990- : poblacion de dreito.
Fuent: Intercensal en l'INE , Series de poblacion en l'INE y Relacion d'unidatz poblacionals en l'INE .

Gastronomia [ editar | modificar o codigo ]

Laminerias [ editar | modificar o codigo ]

Se veiga tamien [ editar | modificar o codigo ]

Referencias [ editar | modificar o codigo ]

  1. ↑ ( an ) Diccionario ortografico de l'aragones (Seguntes la Propuesta Ortografica de l'EFA). Version preliminar . Estudio de Filologia Aragonesa . ISSN 1988-8139. Octubre de 2022 .
  2. ↑ ( an ) Los nombres de bellas comarcas historicas s'escriben sin articlo: Sobrarbe, Ribagorza, Cinco Villas, etc. "Gramatica basica de l'aragones", Estudio de Filologia Aragonesa. Prensas de la Universidad de Zaragoza. Pach. 104. ISBN 978-84-1340-204
  3. ↑ 3,0 3,1 ( an ) Nieus Lucia Dueso Lascorz : Al canto'l Zinqueta. Poemas en Chistabin . Consello d'a Fabla Aragonesa , 1984. p 54
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 ( es ) Vicente de Vera, Eduardo : Textos en grausino (1904-1985) . Zaragoza, Deputacion Cheneral d'Aragon (col. ≪ O pan de casa nuestra ≫, 3), 1986. p 62 p 201 p 203
  5. ↑ ( es ) Carlos Angel Rizos Jimenez Toponimia de la Baja Ribagorza Occidental . Universitat de Lleida , 2005. p 375
  6. ↑ * ( es ) Lozano, Ch. , Saludas, A.L. : (2005). Aspectos morfosintacticos del belsetan . Zaragoza: Gara d'Edizions - IFC, p 162 Las fiestas de San Medardo Benabarre de Leonardo Escalona .
  7. ↑ ( es ) Jose Antonio Saura Rami : Elementos de fonetica y morfosintaxis benasquesas . Gara d'Edizions, Institucion Fernando el Catolico, 2003. p 350
  8. ↑ ( an ) MASCARAY SIN, Bievenido : Benas, Trallo y fuellas. Poemas en aragones ribagorzano de Campo . Consello d'a Fabla Aragonesa, 1984, p 103
  9. ↑ 9,0 9,1 Datos d'o Instituto Aragones d'Estatistica (IAEST). Zifras completas .
  10. ↑ Datos d'o Instituto Nacional de Estadistica , relativos a l' 1 de chinero de 2011 . Zifras completas .
  11. ↑ ( es ) "calendario gastronomico" en a pachina web Gastronomia Aragonesa d'o Gubierno d'Aragon .
  12. ↑ ( es ) "calendario gastronomico" en a pachina web Gastronomia Aragonesa d'o Gubierno d'Aragon .



 
Comarcas d' Aragon 		Bandera d'Aragón
Alto Galligo · Andorra-Sierra d'Arcos · Aranda · Baixo Aragon · Baixo Aragon-Casp · Baixo Martin · Campo de Belchit · Campo de Borcha · Campo de Carinyena · Campo de Daroca · Chacetania · Cinca Baixa · Cinca Meya · Cinco Villas · Comarca Central · Comunidat de Calatayu · Comunidat de Teruel · Cuencas Meneras · Gudar-Chabalambre · Litera · Mayestrato · Matarranya · Monegros · Plana de Uesca · Ribagorza · Ribera Alta d'Ebro · Ribera Baixa d'Ebro · Sierra d'Albarracin · Sobrarbe · Semontano de Balbastro · Tarazona y Moncayo · Xiloca · Val de Xalon
Obteniu de " https://an.wikipedia.org/w/index.php?title=Ribagorza&oldid=2109915 "