Bu maddedeki bilgilerin do?rulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli . Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin geli?tirilmesine yardımcı olun. Kaynaksız icerik itiraz konusu olabilir ve kaldırılabilir . Kaynak ara:   "Radyasyon"  ?  haber · gazete · kitap · akademik · JSTOR ( A?ustos 2023 ) ( Bu ?ablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerekti?ini o?renin )

Radyasyon veya ı?ınım , elektromanyetik dalgalar veya parcacıklar bicimindeki enerji yayımı ya da aktarımıdır. " Radyoaktif maddelerin alfa , beta , gama gibi ı?ınları yaymasına" veya " Uzayda yayılan herhangi bir elektromanyetik ı?ını meydana getiren unsurların tamamına" da radyasyon denir. Bir maddenin atom cekirde?indeki notronların sayısı, proton sayısına gore oldukca fazla veya oldukca az ise; bu tur maddeler kararsız bir yapı gostermekte ve cekirde?indeki notronlar alfa, beta, gama gibi ce?itli ı?ınlar yaymak suretiyle parcalanmaktadırlar. Cevresine bu ?ekilde ı?ın sacarak parcalanan maddelere radyoaktif madde denir.

Tarih [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Batıya gore 1896'da, Henri Becquerel ilk olarak uranyum tuzunun gorunmez ı?ınlar yaydı?ını fark etmi?tir. ?ki sene sonra Marie Curie ve e?i Pierre Curie uranyum ile deney yaparken benzer ı?ınlara rastlamı?lardır. Bu deneyde polonyum ve radyum olu?tu?unu gormu?lerdir ve bu iki elementi ilk ke?fedenler olmu?lardır. Polonyum ve ozellikle radyumun daha fazla ı?ın yaydıklarını gozlemi?lerdir.

Alfa ı?ınları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Bir atom cekirde?inin parcalanmasından meydana cıkan helyum cekirdeklerine (2 proton, 2 notron) alfa parcacıkları denir. Alfa ı?ınları bu parcacıkların yayılmasından olu?ur.

Bir radyum-226, 88 proton ve 138 notrona sahiptir. Bu durumda notron sayısı, proton sayısına gore daha fazla oldu?u icin, atomun cekirdek yapısı sa?lam de?ildir. Bu yuzden radyum, cekirde?inden bir helyum cekirde?i ayırarak parcalanır ve radyumdan, 86 proton ve 136 notrona sahip olan yeni element radon olu?ur. Radyum cekirde?inden ayrılan 2 protonlu helyumdan alfa ı?ınları olu?ur:

${\displaystyle \mathrm {^{226}_{88}Ra\rightarrow _{86}^{222}Rn+_{2}^{4}He} }$

Beta ı?ınları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Beta ı?ınları da alfa ı?ımaları gibi bir atom cekirde?in parcalanmasından olu?ur. Bu parcalanmada cekirdekten 2 proton de?il, bir elektron veya bir pozitron ayrılır. Bu elektron, cekirde?in icindeki bir notronun bir protona donu?mesinden olu?ur ve asla atomun kendi elektronu de?ildir. Cekirde?in icindeki bir protonun bir notrona donu?mesinde bir pozitron olu?ur. Bu cekirdekte olu?an elektronlara beta ^- parcacıkları denir, pozitronlara ise beta ⁺ parcacıkları. Bu parcacıklardan beta ^- veya beta ⁺ ı?ınları olu?ur.

Beta ^- ı?ınları olu?ması icin cekirde?in icinde bir notron, bir proton ve bir elektrona donu?ur:

${\displaystyle \mathrm {^{1}_{0}n\rightarrow _{1}^{1}p+_{-1}^{-0}e} }$

Bir 55 protonlu sezyum atomundan beta ^- parcalanmasında 56 protonlu baryum olu?ur:

${\displaystyle \mathrm {^{137}_{55}Cs\rightarrow _{56}^{137}Ba+_{-1}^{-0}e} }$

Beta ⁺ parcalanmasında cekirdekten bir elektron de?il, bir pozitron ayrılır. Bu pozitron bir protonun bir notrona donu?mesinden olu?ur:

${\displaystyle \mathrm {^{1}_{1}p\rightarrow _{0}^{1}n+_{+1}^{+0}e} }$

Bu durumda atomun proton sayısı bir eksilir. Orne?in 11 protonlu sodyum cekirde?inden bir pozitron ayırarak 10 protonlu neona donu?ur:

${\displaystyle \mathrm {^{22}_{11}Na\rightarrow _{10}^{22}Ne+_{+1}^{+0}e} }$

Gama ı?ınları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Gama ı?ınlarının dalga boyu ı?ı?ın dalga boyundan daha kısa olmasına ra?men ı?ık gibi fotonlardan olu?ur ve ı?ık hızıyla yayılır. Atom cekirde?inden bir alfa veya bir beta parcacı?ı ayrıldıktan sonra cekirdekte fazladan enerji olu?ur. Gama ı?ınları, atomun fazladan sahip oldu?u enerjiyi cekirde?inden ayırmasından olu?ur. Yuksek enerji seviyesine sahip olan atom cekirde?inin yapısı kararsız olur. Kararlı bir yapıya sahip olmak icin cekirdekten enerji ayrılır. Gama ı?ınları cekirdekten ayrılan elektromanyetik enerjidir.
Enerji seviyesi yuksek olan baryum atomu kararsız yapılıdır ve bu enerjiyi gama ı?ınları ?eklinde cekirde?inden ayırır:

${\displaystyle \mathrm {^{137*}_{56}Ba\rightarrow _{56}^{137}Ba+\gamma \ } }$

Gama parcacıklarının enerjisi kutlesiyle e?it de?er de oldu?u icin Einstein 'ın E=mc² formuluyle enerji miktarına gore gama parcacıklarının kutlesi hesaplanabilir:

${\displaystyle {E=m*c^{2}\mathrm {\rightarrow } m=E/c^{2}}}$

Bu formul ile hesaplanmı? olan gama parcacıklarının kutlesi bir elektron kutlesi ile aynıdır.

Gama ı?ınları bilinen rontgen ı?ınlarının aynısıdır. Tek farkı cekirde?in enerjisinden olu?masıdır.

Zararsız radyasyon [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Alfa , Beta ve Gama ı?ınları elektromanyetik spektrumun en ustunde yer alır, insan sa?lı?ına zararı tartı?ılmaz ve bir sonraki ba?lıkta incelenmi?tir. Bunun hemen altındaki X ı?ınlarının da insan sa?lı?ına zararlı oldu?u bilinir. ^{[ kaynak belirtilmeli ]} X ı?ınlarının altındaki UV ( Morotesi ) bolgesi de, cilt kanserleri ba?ta olmak uzere bircok zarar verir. Ozon tabakasındaki incelmelerden kaynaklanan; gune?in kanser yapıcı etkisi budur.

UV bandının hemen altında gorunur ı?ık bolgesi vardır. Direkt olarak goze ( retinaya ) ve cok yuksek ?iddette uygulanmadı?ı surece bir zararı daha bilimsel olarak tespit edilmemi?tir, Tam aksine cevremizi gorebilmek icin gorunur ı?ı?a ihtiyacımız vardır. Gorunur ı?ı?ın "zararsız radyasyon" sınıfına girdi?i soylenebilir.

Gorunur ı?ı?ın altında, "ısınmamızı" sa?layan IR ( Infra Red - Kızılotesi ) bandı vardır. IR bandında radyasyon yapan kaynaklara ornek olarak mangal, komur sobası, kalorifer pete?i, Elektrikli IR ısıtıcılar verilebilir. IR bandı da ikiye ayrılır. Ust IR bolgesindeki kızıl ı?ık veren elektrikli IR ısıtıcılar Mangal, Alt IR bolgesindekiler ise Kalorifer pete?i ve ı?ık vermeyen elektrikli ısıtıcılar gibi kaynaklardır. IR bandındaki radyasyonun da zararsız oldu?u kabul edilir.

IR bolgesinin altında mikrodalga ve radyo dalgaları bulunur. Bu banttaki elektromanyetik radyasyon kaynaklarına Cep telefonu , Baz istasyonları , Mikrodalga ısıtıcılar ornek verilebilir. Bu kaynakların yakın ve yuksek gucte olması, IR gibi vucutta ısınmaya sebep olur. Ancak bu ısınma deriye de?il, vucudun derinliklerine i?leyebildi?inden hem hissedilmesi zordur, hem de bu a?ırı ısınma insana zararlı olabilir. Ancak gucun cok yuksek, mesafenin de cok yakın olması durumunda IR'de oldu?u gibi yanma (pi?me) belirtileri derhal gorulur.

Radyasyonun zararları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

X ı?ınları , ultraviyole ı?ınlar, gorulebilen ı?ınlar, kızıl otesi ı?ınlar, mikro dalgalar , radyo dalgaları ve manyetik alanlar, elektromanyetik tayfın parcalarıdır. Elektromanyetik parcaları, frekans ve dalga boyları ile tanımlanır. Alfa, beta, gama, X ı?ınları ile kozmik ı?ınlar ve notronlar cok yuksek frekanslarda oldu?undan, elektromanyetik parcacıklar kimyasal ba?ları kırabilecek enerjiye sahiptir. Bu ba?ların kırılması sonucu iyonla?ma olur.

?yonla?tırıcı elektromanyetik radyasyon, hucrenin genetik materyali olan DNA 'yı parcalayabilecek kadar enerji ta?ımaktadır. DNA'nın zarar gormesi ise hucreleri oldurmektedir. Bunun sonucunda doku zarar gorur. DNA'da cok az bir zedelenme, kansere yol acabilecek kalıcı de?i?ikliklere sebep olur. ?yonla?tırıcı olmayan radyasyon (radyo dalgaları, mikro dalgalar vb.) kansere neden olmaz.

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]