Karl Theodor Jaspers
, (23 ?ubat 1883 - 26 ?ubat 1969),
felsefede
varolu?cu
akımın teorisyenlerinden Alman filozof ve
psikiyatrist
. Modern psikiyatri,
din felsefesi
,
tarih felsefesi
ve
siyaset felsefesinde
onemli etkileri olmu?tur.
Karl Jaspers, her ne kadar felsefeye erken ya?lardan ilgi gostermeye ba?lasa da
hukukcu
babasının etkisiyle universitede hukuk okumaya karar vermi?tir. Fakat kısa surede hukuktan sıkılarak, 1902'te
tıp
okumaya ba?lamı?tır.
1909'da tıp okulundan mezun olmu?
Heidelberg
'deki bir psikiyatri hastanesinde calı?maya ba?lamı?tır. Doneminin tıbbi cevrelerinin zihinsel hastalıklara yakla?ımından tatmin olmayan Jaspers psikiyatrik yakla?ımı geli?tirmeyi kendine gorev edinmi?, 1913'te
Heidelberg Universitesi
'nde gecici olarak
psikoloji
o?retmeye ba?lamı?tır. Daha sonra pozisyonu kalıcıya donu?mu?, Jaspers hicbir zaman klinik uygulamaya geri donmemi?tir.
"Genel
Psikopatoloji
" (1913) adlı yapıtında psikopatoloji yontemleri ile
gorungubilimsel
ve
yorumbilgisel
yakla?ımlar arasındaki ba?ları incelemi?, bu yakla?ımları bazı psikopatoloji sorunlarına ba?arılı bir ?ekilde uygulamı?tır.
40 ya?ında
ruhbilim
calı?malarından
felsefe
calı?malarına donen Jaspers'in "Psychologie der Weltanschauungen" (1919) adlı yapıtı hem ruhbilimi algıladı?ımız dunyaya dair bir vizyon olu?turma gereksinimi icinde de?erlendirmesi, hem de
Kant
,
Kierkegaard
,
Nietzsche
ve
Weber
'den ne olcude etkilendi?ini gostermesi bakımından cok onemlidir. Jaspers'i etkileyen di?er onemli filozoflardan bazıları
Platon
,
Plotinos
,
Hegel
,
Schelling
,
Dilthey
ve
Husserl
'dir.
Karl Jaspers, ba?yapıtı olarak nitelenen "Felsefe" (1932) adlı kapsamlı kitabında kendi varolu?culuk anlayı?ını dile getirmi?, kitap
Nazi
Almanyası'nda yasaklanmı?tır. Bu nedenle
?svicre
'ye giden ve
Basel Universitesi
'nde dersler vermeye ba?layan Jaspers, bu donemde felsefeyle ba?larını bir hayli koparmı?, daha cok
siyaset felsefesiyle
ilgilenmi?tir. Bunun en onemli gostergesi "Atom Bombası ile ?nsanlı?ın Gelece?i" (1958) adlı yapıtıdır. Olumune kadar ise calı?malarının co?unu "din felsefesi" olu?turmu?tur.
Karl Jaspers felsefenin pek cok alanında ilginc anlayı?lar geli?tirmi?tir. Bunların en onemlileri din felsefesinde "a?kın", "?ifre" (gizli yazı duzeni), "felsefece inanc" tasarımları; tarih felsefesinde "Eksenler Donemi" tezi; siyaset felsefesinde ise "yeni siyaset du?uncesi"dir.
Karl Jaspers insanın dunya kar?ısındaki mumkun tutumlarını, bireyin olum, sava?, de?i?me ve suc gibi durumlar kar?ısında vermek durumunda oldu?u kararları analiz eden, varolu? problemini akıl aracılı?ıyla cozumleyecek bir varolu? felsefesi geli?tirmi?tir. Varolu?la, insanın ya?adı?ı ve dolayısıyla nesnelle?tirilemeyen acı cekme, sucluluk ve olum gibi durumlarla sınırlanan ve acı?a vurulan insanlık halini anlayan Jaspers'e gore, bu nihai durumlar bilimsel du?uncede gozden kacırılır ya da bir takım
acmaz
ve antinomilerle ifade edilir. Oysa bu tecrubeler deneysel bene ili?kin bilgimizin e?retili?ini ve dunyasal varolu?umuzun guvenilmezli?ini gosterir. Gerek kilisenin, gerekse siyasetin insanları ozgur de?il e?it yapmaya calı?tı?ını soyleyen Jaspers, gercek varolu?unu ya?ayamayan insanın ba?kaları tarafından kurulmu? olan bu cadırdan cıkabilmesi, kabu?unu yırtabilmesi icin uc zorunlu ko?ul bulundu?unu soyler: Yalnızlık, cesaret ve sava?. Kitlesel duyguda?lık icinde sevgiyi kaybeden insan yalnız olabilmelidir. Bununla birlikte, once yalnızlık ve ba?kalarını ozleme acmazını cesaretle ya?ama zorunlulu?u bulunmaktadır. Bu iki ko?ulu gercekle?tiren insanın sava?aca?ı uc ?ey vardır: Olum, acı cekme ve suc. Gercek bir varolu? duzeyine yukselmek, varolabilmek sorumlu olmaktan gecer. Bir inanc
ahlakı
geli?tiren Jaspers, insanın varolu?unu gercekle?tirebilmesi icin, bilimi a?arak "mutla?a" ya da "Tanrı"ya gitmesi gerekti?ini soylemi?tir. Varolu?unu bu yolla kuran insan, ona gore, ahlaksal bakımdan do?ru olanı da bulmu? olur.
- Genel Psikopatoloji, 1913
[1]
[
olu/kırık ba?lantı
]
- Psychologie der Weltanschauungen, 1919
- Felsefe, 1932
- Alman Sucu Sorunu, 1946
- Do?ruluk Ustune, 1947
- Tarihin Kokeni ile Amacı, 1949
- Buyuk Filozoflar, 1957
- Atom Bombası ile ?nsanlı?ın Gelece?i, 1958
- Haluk Erdem
, Karl Jaspers Felsefesinde Hakikat, ?leti?im ve Siyaset, Ebabil Yayıncılık, 2007
- Frank Magill
, Egzistansiyalist Felsefenin Be? Klasi?i, Dergah Yayınları, 1992
- Walter Kaufmann
, Dostoyevski'den Sartre'a Varolu?culuk, 1997
|
|---|
|
| Filozoflar
| |
|---|
| Teoriler
| |
|---|
| Kavramlar
| |
|---|
| ?lgili maddeler
| |
|---|
|