Corpus Iuris Civilis ya da modern alfabeyle Corpus Juris Civilis , 529-534 yılları arasında Do?u Roma ?mparatoru I. Justinianus tarafından hazırlatılan, Roma Hukuku konusunda en geni? ve derinlemesine bilgi veren, sonradan ^[1] bu ismiyle anılan hukuk kulliyatıdır.

Justinianus Donemi ve ozelikleri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

?mparator I. Justinianus'un tahta cıktı?ı tarih olan 527 yılından, olum tarihi olan 565 yılına kadar gecen sure, Justinianus Donemi olarak bilinir.

?mparator Justinianus tahta cıktı?ında Roma Devleti her bakımdan zayıflamı? ve guc kaybetmi?ti. Topraklarının co?unu kaybetmi?, askeri alanda ba?arısızlıklara u?ramı?, ekonomik ve kulturel alanda gerilemi? bir devlet vardı. Justinianus, devleti icine du?tu?u bu zor durumdan kurtarabilmek icin uzun bir mucadeleye giri?ti. Zaferlerle sonuclanan sava?larla kaybedilen toprakların bir kısmını yeniden kazandı. Siyasi birli?i tesis etti. Bayındırlık i?lerine a?ırlık vererek yollar, kopruler ve kiliseler yaptırdı. Bunlardan ?stanbul 'daki Ayasofya ve su kemeri , gunumuze kadar gelen en onemli eserlerindendir.

Maddi anlamda onemli ba?arılar kazanan Justinianus, bu ba?arıların manevi alanda yapılacak i?lerle desteklenmesi gerekti?ine inanıyordu. Bu amacla din ve hukuk birli?ini sa?lamaya calı?tı. O zamana kadar Hristiyanlık toplumun buyuk bir kesimi tarafından benimsenmi?ti. Ancak ce?itli mezhepler arasında goru? ayrılıkları kendini gostermeye ba?lamı?tı. Justinianus, bu mezheplerden co?unu kaldırarak Ortodokslu?u devletin ortak dini olarak halka benimsetmeye, kiliseyi de kendi gudumune sokmaya calı?tı.

Dini ve siyasi birli?i onemli olcude gercekle?tiren Justinianus, hukuk alanında da reform yapmak, eski Roma Hukuku'nu yeniden canlandırarak hukuk birli?ini de sa?lamak istiyordu. Bu amacla Corpus Iuris Civilis adı verilen me?hur eseri hazırlattı.

Justinianus'un yaptı?ı i?lerin pek co?u onun olumuyle birlikte sona erdi?i halde Corpus Iuris Civilis, gunumuze kadar intikal etmi? onemli bir eserdir. Aslında ?mparator Justinianus, ununu bu esere borcludur. Zira Klasik Donem Roma Hukuku hakkındaki bilgilerimiz onemli olcude Corpus Iuris Civilis'e dayanmaktadır. Roma Hukuku'nun Avrupa'yı etkilemesi bu eser sayesinde olmu?tur. ^[2]

Hazırlanı?ı ve Bolumleri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Justinianus, kendisinden doksan yıl once (438) kanunla?tırma faaliyetlerini yapan II. Theodosius 'un calı?malarını ( Codex Theodosianus ) yeniden de?erlendirilmesi icin 528 yılının ?ubat ayında, aralarında Tribonianus 'un da bulundu?u on hukukcudan olu?an bir komisyon kurdurdu. Bu komisyon artık kullanılmayan kuralların tamamını yururlukten kaldırarak bazı kurallar arasındaki celi?kileri gidermek icin birle?tirme ve de?i?tirme faaliyetleri yapmakla gorevlendirilmi?ti. Bu calı?malar tamamlanınca Codex , 529 yılının Nisan ayında ?mparator Justinianus tarafından yururlu?e sokuldu. Tribonianus Justinianus'un yasala?tırma faaliyetlerindeki yardımcısıydı. Birinci Codex 'i yazan komisyonda uye, Digesta , Institutiones ve ikinci Codex 'i hazırlayan komisyonda ba?kan olarak calı?mı?tı. Interpolatio 'lar ona atfedildi?inden emblamata Triboniani olarak ifade edildi. 545 yılından olene kadar bugun adalet bakanlı?ına benzer gorev yapmı?. ^{[3] [4]} Boylece, Tribonianus'un yardımı ile leges denilen imparator emirnameleri ( constitutiones ) ve iura denilen klasik hukukcuların eserleri o zamanın gereksinimlerini kar?ılayacak ?ekilde iki buyuk derleme olarak hazırlandı. ?mparator, emirnamelerini iceren Codex ve klasik hukukcuların eserlerini iceren Digesta 'dan sonra daha basit ve ders kitabı ^[5] niteli?inde olan Institutiones 'u yayınlandı. Justinianus'un imparator oldu?u donem icinde cıkardı?ı yeni emirnamelerin de Novellae ismi altında toplanması ile olu?turulan dort bolumluk eser, Orta Ca?da Corpus Iuris Civilis adı ile biraya getirilerek Roma Hukuku'nun temel bilgi kayna?ını olu?turuldu. ^{[4] [6] [7]} Justinianus'un bu eseri ilk zamanlarda bolum bolum birbirinden ayrı kitaplar halinde kopyalanmaktaydı. Matbaanın icadının yapıldı?ı 15. yuzyılın ikinci yarısından itibaren bugunku bicimiyle bir arada basılmaya ba?landı. 16. yuzyıldan bu yana elde bulunan ce?itli el yazması metinler kar?ıla?tırılarak ve dilbilimi kuralları goz onunde bulundurularak bazı calı?malar yapıldı. Eserin butununu bir araya toplayarak ilk kez bastıran, 1583 yılında Fransız humanisti Dionysius Gothofredus (Denis Godefroy ) olmu?tur. Cenevre 'de yapılmı? olan bu ilk baskı, uzun zaman model olarak kaldı. Bu kulliyat veya mudevvenata Corpus Iuris ismi, Justinianus'tan doneminde de?il, daha sonra verilmi?se de, yazılı olarak bu ismi ilk defa kullanan Godefroy oldu. Sonuna civilis eklenmesi, soz konusu eseri yine Corpus Iuris ismiyle anılan Hristiyan hukukundan ( Corpus Iuris Canonici ) ayırmak icin yapılmı?tır. ^{[4] [8]}

Corpus Iuris Civilis 'in dort bolumden olu?tu?u soylense de daha once de?inildi?i gibi Justinianus, bu derlemeyi uc bolum ( Institutiones, Digesta (Pandectae) ve Codex ) olarak tasarlamı? ve dorduncu bolum ( Novellae ), derlemeye Orta Ca?'da eklenmi?ti. ^{[4] [9]}

Institutiones [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Hukuk kuralları anlamına gelen Institutiones , uygulanan hukukun ana hatlarını belli bir duzen icinde saptamak, bir ba?ka deyi?le, uygulanan hukuk hakkında bilgi vermek amacıyla hazırlanmı?tır. Bu nedenle Institutiones , hukuk bilimine ba?langıc konusunda bir ders kitabı niteli?indeydi. ^{[4] [9]} Ba?ta Gaius'un Institutiones'i ^[10] olmak uzere bazı klasik hukukcuların aynı nitelikteki eserlerini ornek almak suretiyle hazırlanmı?, fakat hangi bolumlerin nereden alındı?ını tespit etme imkanı bulunamamı?tır. Eser, 533 yılında yayınlanarak yururlu?e konuldu. Hukuk o?renimine ba?langıc tarzında bir ders kitabına benzemekle beraber imparatorun iradesini yansıttı?ı icin kanun gucundeydi. ^[2]

Digesta (Pandectae) [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Digesta veya Pandectae , mudevvenat, tam bir derleme anlamı ta?ır. ^{[4] [11] [12]} Klasik Donem hukukcularının eserlerinden alınmı? ve belli bir sistem icinde toplanmı? parcaların ozetlerinden ( fragmenta ) olu?mu?tur. Bu amacla eserleri taranan hukukcular, Klasik Hukuk Donemi'nin en de?erli, en secme hukukculardır. Boylece Justinianus, Digesta 'da yer vererek, ?sa'dan sonra ilk uc yuzyılda ya?amı? olan Salvius Iulianus, Celsus, Marcellus, Papinianus, Paulus gibi Roma Hukuku'nun en onemli eserlerini gunumuze kadar gelmesini sa?lamı?tır. Bu nedenle, Digesta , Corpus Iuris Civilis 'in hukuk bilimi ve hukuk tarihi acısından en onemli bolumudur. ^{[4] [9]}

Digesta toplam 50 kitaba ayrılmı?tır. Her kitap fasıllara, fasıllar parcalara, uzun parcalar ise paragraflara ayrılmı?tır. ^[2] 530 yılında Tribonianus'un ba?kanlı?ında on bir avukat, ikisi ?stanbul 'dan, di?er ikisi Beyrut 'dan dort profesor ve bir memurdan olu?an on altı ki?ilik derleyiciler ( compilator 'lar) kurulu tarafından hazırlanmaya ba?lanan eser, 533 yılında tamamlanarak yururlu?e girmi?tir. ^{[11] [12]} Digesta' da imparator, iradesini yansıttı?ı icin kanun gucundeydi. ^[2]

Codex [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

?mparator emirnameleri anlamında kullanılan Codex , Corpus Iuris Civilis in ucuncu bolumu varsayılır. ?mparator Hadrianus 'tan Justinianus'a kadar ya?amı? olan tum imparator emirnameleri bu kitapta toplanmı?tır. ^{[4] [9]} Codex , on iki kitaptan olu?maktadır. Kitaplar fasıllara ayrılmı?tır. Her fasılda yer alan emirnameler ise, tarih sırasına gore eskiden yeniye do?ru, o emirnameyi cıkaran imparatorun adı ve emirnamelerin yayınlandı?ı tarihle birlikte dizilmi?tir. ^[2]

Novellae [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Novellae 'da yine Justinianus Donemi'nde onun tarafından cıkarılan emirnameler bulunmaktadır. Corpus Iuris Civilis in 534 tarihinde tamamlanmasının ardından 565 yılına kadar iktidarda kalan Justinianus, pek cok yeni emirname yayınlamı?tı. Fakat bu emirnameler onun sa?lı?ında Corpus Iuris Civilis 'e alınmamı?tı. Daha sonra bunlar bir araya getirilerek Novellae leges ( yeni kanunlar ) adı altında toplandı. ^[2]

Dı? ba?lantılar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• The Roman Law Library, incl. Corpus Iuris Civilis (Latin & Translations) 31 A?ustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .
• Corpus Iuris Civilis ^{[ olu/kırık ba?lantı ]} Lionnes, Hugues de la Porte, 1558-1560.

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]