Варзиши сабук
? як намуди варзиш, ки ба он маш??ои давидан, ?а?идан, партофтан ва ?айра дохил мешаванд. Варзиши сабук яке аз намуд?ои асосии
варзиш
буда, шахсро чусту чолок, ?асуру мо?ир, тавонову ба?увват мегардонад ва барои саломат?, дуруст инкишоф ёфтани ? а?аммияти бузург дорад. Варзиши сабук дорои намуд?ои хосси гуногун (
давидан ба масофа?ои гуногун
, гашти варзиш?, ?а?идан ба дароз? ва баланд?,
найзапарто?
, дискпарто?,
гурзпарто?
, бисёр?арба) буда, аксари он?о шакли оммав? гирифтаанд ва ба барнома?ои
Бози?ои олимпию
чемпионат?ои ?а?он дохил карда шудаанд.
[1]
Таърихи Варзиши сабук аз мусоби?а?ои давидан дар бози?ои олимпии Юнони ?адим (соли 776 пеш аз милод) шур?ъ мешавад. Таърихи Варзиши сабуки муосир аз мусоби?аи давидан ба масофаи 2 км, ки му?ассилини колле?и ша?ри Регбии Англия соли 1837 ташкил намуданд, ибтидо мегирад. Баъд аз ин чунин мусоби?а?о дар дигар муассиса?ои таълим? низ доир мегардиданд. Дертар ба барномаи мусоби?а давидан бо монеа?о, партофтани ашёи вазнин, аз соли 1851 ?а?идан ба дароз? ва баланд? бо дав дохил карда шуданд. Соли 1864 байни донишго??ои Оксфорд ва Кембри? нахустин мусоби?а?ои Варзиши сабук баргузор гаштанд, ки минбаъд ба мусоби?а?ои ду?онибаи анъанавии ?арсола табдил ёфтанд. Соли 1865 Клуби варзиши сабуки Лондон ва соли 1880 ма?оми олии Варзиши сабук ? Ассотсиатсияи д?стдорони варзиши сабук ташкил карда шуд. Варзиши сабук дар ИМА аз соли 1868 инкишоф ёфта, ба зуд? дар донишго??о васеъ па?н шуд ва ин замина му?айё кард, ки варзишгарони амрико? дар сол?ои баъд? (то соли 1952) дар ?а?он мав?еи пешбарро иш?ол намоянд. Сол?ои 1880?1990 дар бисёр мамлакат?ои ?а?он ассотсиатсия?ои д?стдорони Варзиши сабук ташкил карда шуд, ки клуб?ои ало?ида, лига ва ма?омоти олии ?у?у?пайдокарда оид ба Варзиши сабукро мутта?ид мекарданд. Инкишофи Варзиши сабуки муосир ба аз нав э?ё гардидани Бози?ои олимп? (1896) ало?аманд аст. Имр?з Бози?ои олимп? омили тавоное барои рушди Варзиши сабук дар ?а?он мебошанд.
Нухустин чемпионати Русия оид ба Варзиши сабук соли 1908 доир шуд, ки дар он 58 варзишгар иштирок намуданд. Соли 1911 Итти?оди умумироссиягии д?стдорони варзиши сабук ташкил карда шуд, ки 20 лигаи варзиши Петербург, Маскав, Киев, Рига ва дигар ша?р?оро мутта?ид мекард. Дар даврони ш?рав? Варзиши сабук дар Итти?оди Ш?рав? инкишоф ёфт. Варзишгарони ш?рав? дар бисёр мусоби?а?ои бонуфузи байналмилал? со?иби унвони чемпиони ?а?он ва ?ой?ои намоён гаштанд.
Ма?оми олии ро?барикунандаи Варзиши сабук Ассотсиатсияи байналмилалии федератсия?ои варзиши сабук (АБФВС) мебошад, ки соли 1912 ташкил карда шудааст ва 212 федератсияи миллиро мутта?ид менамояд (2013). Он ?оида?ои байналмилалии баргузор кардани мусоби?а?оро муайян мекунад. Бо ташаббуси АБФВС мусоби?а?ои Варзиши сабук аз р?йи барномаи Бози?ои олимп? (аз соли 1896), Чемпионати ?а?он дар толор?ои варзиш (аз соли 1885), Чемпионати Аврупо дар варзишго??о (аз соли 1934), Чемпионати Аврупо дар толор?ои варзиш? (аз соли 1966), ?оми ?а?он дар варзишго??о (мусоби?а?ои даста?; дар чор сол як бор) доир карда мешаванд. Вобаста ба ин ду мавсими баргузории мусоби?а?ои Варзиши сабук мав?уд аст: тобистон? ва зимистон?. Мусоби?а?ои тобистона дар мо??ои апрел ? октябр (аз ?умла Бози?ои олимп?, Чемпионати ?а?он ва Аврупо) ва мусоби?а?ои зимистон? мо??ои январ ? март (аз ?умла Чемпионат?ои ?а?он ва Аврупо) дар толор?ои варзиш баргузор мегарданд. Мусоби?а?ои гашти варзиш? ва кросс та?вими худро доранд. Бонуфузтарин пойга?ои марафон? ба?ор ва тирамо? баргузор мешаванд. Дар мусоби?а?ои Варзиши сабук ?амон варзишгарон ва даста?о ?олиб меоянд, ки дар дав ё мусоби?аи ни?о? (финал?) нати?а?ои бе?тарин нишон додаанд.
Мусоби?а?о оид ба ?ама намуд?ои Варзиши сабук, ?айр аз марафон, гашти варзиш? ва бисёр?арба, якчанд давраро дар бар мегиранд: муайянкун?, 1/4-финал?, 1/2-финал?. Дар нати?аи интихоб варзишгароне (даста?ое), ки дар давраи ни?о? (финал) боз? мекунанд, муайян карда мешаванд. Шумораи иштироккунандагон аз р?йи низомномаи мусоби?а муайян карда мешавад. Масалан, дар Бози?ои олимп? дар ?ар ?исми барнома мамлакатро метавонад камаш як ё се варзишгар (дар сурати и?ро намудани меъёри пешак?) ва дар пойгаи эстафетав? як даста муарриф? намояд. Дар барномаи Бози?ои олимп? барои мардон 24 ва барои занон 23 намуди Варзиши сабук дохил карда шудааст. Барномаи чемпионат?о дар толор?ои варзиш аз 26 намуд (13 намуди мардона ва 13 намуди занона) иборат аст. Дар мусоби?а?ои расм? мардон ва занон як?о ?унарнамо? намекунанд. Варзиши сабук ?амчун намуди варзиш дар ИМА, Русия, ?ФО, Британияи Кабир, Кения, Эфиопия инкишоф ёфтааст.
Дилшод Назаров, раиси Федератсияи варзиши сабуки То?икистон
Варзиши сабук дар даврони ш?рав? дар То?икистон инкишоф ёфта буд. ?амасола оид ба намуд?ои Варзиши сабук мусоби?а?ои ?ум?урияв? баргузор мешуданд. Варзишгарони То?икистон дар мусоби?а?ои умумииттифо?? ва байналмилал? иштирок мекарданд. Нахустин варзишгари то?ик, ки дар ?айати дастаи мунтахаби И?ШС дар Бози?ои олимпии Мехико (1968) дар дави марафон? иштирок кард,
Му?аммад Шокиров
буд. Г. Панигкин, А. Черенков, В. Шадгинев, П. Селезнёв, А. Арапенко, Х. Ижаев, М. Шадновский, Ш. Исоев, Б. Кателников, Т. Худойбердиев, Д. Аббосов, У. Хайруллоев, Ю. Иванов, В. Виноградский, М. Кажемякин, И. Дуров, З. Ра?матуллоева, М. Шокиров ва дигарон аз ?умлаи варзишгарони номдори То?икистон дар намуд?ои Варзиши сабук буданд. Варзиши сабук дар То?икистон дар даврони исти?лол рушд кард. Дар ?ум?ур? асосан чунин намуд?ои Варзиши сабук, ба монанди гурзпарто?, давидан ба масофа?ои к?то?, дароз ва миёна, давидан бо монеа?о инкишоф ёфтааст. Варзишгарони То?икистон пайваста дар мусоби?а?ои бонуфузи байналмилал? иштирок карда, сазовори ?ой?ои намоён мегарданд.
Андрей Абдувалиев
дар мусоби?а?ои гуногуни байналмилал? иштирок намуда, дар гурзпарто? чемпиони Бози?ои олимп? (1992, Барселона), ?а?он (1993, 1995) ва со?иби ?оми ?а?он (1994) гардид. Г. Дадабоева дар се Олимпиада (1996, Анланта; 2000, Сидней; 2004, Афина) дар дави марафон?, С. Забавский дар Бози?ои олимпии соли 2000 (дар дави марафон?) иштирок намуданд.
Дилшод Назаров
дар
гурзпарто?
соли 2003 чемпиони Бози?ои Осиёи Марказ?, соли 2006 дар Ду?а (
?атар
) ва соли 2010 дар Буан?оу (
Хитой
) чемпиони Бози?ои Осиё гардид. Г. Митяева чемпион ва ?оизадори чемпионати Осиё байни наврасон буда, дар Бози?ои олимпии Пекин (2008) иштирок кардааст. А. Эшбеков дар чемпионати Осиё ва С. Хо?аев дар чемпионати ?а?он (2009, медали ну?ра) дар гурзпарто? байни наврасон со?иби ?оиза гардидаанд. Дар ?ум?ур? аз соли 2006 ?ар сол Дави милл? ва дар ша?ри Душанбе аз соли 2010 ниммарафони байналмилал? баргузор мегарданд.
- ↑
Энсиклопедияи Миллии То?ик
, ?илди 3. БОЗ-ВИЧКУТ ? Душанбе: Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи Миллии То?ик, 2014, - с.484-485 / Н. Шарипов, ?. Олимов.
- Школа легкой атлетики. 2 изд. М., 1968;
- Сияркулов Т. Прошлое и настоящее таджикского спорта. Д., 1968;
- Латипов Н., Мирзоев А. Душанбе ? спортивный город. Д., 2004.